اختلال شخصیت مرزی چیست؟

اختلال شخصیت مرزی یا (Borderline Personality Disorder (BPD در طیف اختلالات روانی بین دو سر طیف اختلالات روانی – روان‌رنجوری یعنی اختلالات اضطرابی/ خلقی و روان‌پریشی یعنی طبقه اسکیزوفرنی – است، به عبارت دیگر، افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی در مرز روان‌نژندی و روان‌پریشی قرار دارند. این اختلال را با نام‌های شیزوفرنی موقت، شخصیت‌انگاری، اسکیزوفرنی شبه‌نوروتیک و اختلال منش سایکوتیک اختلال شخصیت دارای بی‌ثباتی هیجانی نیز ذکر شده است.

این افراد از نظر هوشی كاملاً طبيعی هستند و مشكل آنها در طرز نگرش، سیستم ارزشی و ارزیابی‌شان نسبت به واقعيت‌هاست كه اغلب در دوران كودكي شكل گرفته است.

آماری از میزان ابتلا

میزان ابتلا به این اختلال در حدود یک تا دو درصد از جمعیت جامعه گزارش شده است. میزان شیوع در زنان دو برابر مردان است.

علائم اختلال شخصیت مرزی

از نشانه‌های بارز در این افراد ناپایداری حالت عاطفی، خلق، رفتار، روابط ابژه‌ای و خودپنداره می‌باشد. فرد مبتلا به این اختلال گاهی حالت تدافعی و نزاع‌طلب دارد و لحظه‌ای بعد افسرده یا شاکی از پوچی و بی‌حسی است. در بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی روابط بین فردی آشفته و به‌هم‌ریخته است چون همزمان احساس وابستگی و خصومت دارند. در صورت پاسخ نگرفتن در مقابل درخواست های نابجا از دیگران، خشم زیادی ابراز می‌کنند. ترس از طرد شدن، روابط بی ثبات و افراطی، رفتارهای تکانشی و آسیب‌زا نسبت به خود، مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر، خودزنی و تهدید به خودکشی، روابط جنسی بدون قاعده در افراد دارای اختلال شخصیت مرزی زیاد دیده می شود.

اختلال شخصیت مرزی از جمله بیماری‌های روانی است که فرد در طی آن همواره بر روی لبه یک مرز یا خط حرکت می‌کند. در طی این اختلال هر لحظه امکان سقوط از یک سوی مرز برای فرد فراهم است. ویژگی بارز افراد مبتلا به این اختلال، بی‌ثباتی است. در واقع افراد مبتلا به این اختلال، در یک لحظه شاد و در لحظه دیگر غمگین و منزوی هستند. عوامل ژنتیکی، تجربه های تلخ و ناکامی‌هایی که در دوران کودکی و در سنین زیر سه سالگی رخ می‌دهد؛ باعث ابتلای فرد به این اختلال می‌گردد. برخوردهایی چون عدم ثبات رفتاری والدین در دوران کودک، ترک کردن کودک توسط والدین به دلایل مختلفی چون طلاق، تنبیه و بی توجهی نسبت به کودک از دلایل اصلی شکل گیری اختلال شخصیت مرزی می‌باشد. در واقع بروز این رفتارها باعث ایجاد دلبستگی ناایمن در کودک می شود.

اگر شما یا سایر اطرافیانتان دارای حداقل دو تا سه مورد از ویژگی‌های زیر هستید؛ پس ممکن است با اختلال شخصیت مرزی دست و پنجه نرم کنید.

• فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، در بیشتر مواقع احساس “پوچی و بیهودگی” می‌کند.
• سرعت تغییر احساسات در فرد بیمار بسیار بالا است و اغلب مواقع حس‌هایی چون خشم، غم و اضطراب بالا را تجربه می کند.
• فرد بیمار غالبا با احساس ترس از طرد شدن توسط عزیزانش، لحظات خود را سپری می‌کند و دائما می‌ترسد که دیگران او را ترک کنند.
• روابط عاطفی و عاشقانه در فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، معمولا پرشور و شدید اما به شدت بی‌ثبات است.
• فرد احساس ناپایداری نسبت به اطرافیان خود دارد و در یک لحظه می تواند به طرز عجیبی تغییر کند.
• فرد بیمار دارای رفتارهای خطرناکی مثل مصرف بیش از اندازه مواد مخدر و مشروب و روابط جنسی زیاد و ناایمن است.
• فرد مبتلا به شخصیت مرزی به دلیل داشتن احساس ناامنی، رفتارهای تکانشی و پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهد.  
• فرد بیمار با بروز رفتارهایی چون خودکشی یا خودآزاری قصد آسیب رساندن به خود را دارد.

تمامی ویژگی‌های ذکر شده زمانی به سراغ بیمار می‌آید که در حالت فشار روانی و احساسی باشد و با انجام این رفتارها دچار احساس گناه یا شرمندگی می‌شود. جالب است بدانید افراد مبتلا به شخصیت مرزی، دارای اهداف و علایق ثابتی نیستند و علایق آن‌ها به صورت مکرر در حال تغییر است. در واقع همین تغییر علایق است که باعث بروز احساس عدم اطمینان و گیجی در فرد بیمار می‌شود و شرایط او را  ناایمن می‌کند.

عوامل ایجاد اختلال شخصیت مرزی

تا‌کنون علت اصلی بروز این اختلال مشخص نشده است ولي از جمله عوامل و شرايط زمینه‌ساز می توان به این موارد اشاره کرد:

• سابقه کودک آزاری (فيزيكی يا جنسی به ویژه توسط اعضاء خانواده) در ۴۰ تا ۷۰ درصد افراد مبتلا به این اختلال گزارش می‌شود.
• احتمال وجود ریشه های ارثی و ژنتیکی زیاد است زیرا سابقه ابتلا دیگر اعضا خانواده، نرخ بروز اختلال را در فرد به میزان ۵ برابر افزایش می‌دهد.
• جدایی یا فوت والدین، رها شدن یا پيوند عاطفی ناامن در دوران كودکی می‌تواند باعث تشدید احتمال بروز این اختلال شود.

تشخیص اختلال شخصیت مرزی

تشخيص این اختلال معمولاً از طريق مصاحبه بالینی با روانشناس یا روانپزشک امكان پذير است اما در برخی از موارد برای ارزيابی دقیق تر از آزمونهای تشخيصي استفاده می‌شود. تشخیص افتراقی این اختلال از اسکیزوفرنی به علت فقدان دوره‌های پسیکونیک طولانی (قطع ارتباط با واقعیت) و از شخصیت اسکیزوتایپال با توجه به نداشتن عقاید غیرعادی، تفکر و تکلم عجیب و غریب و از شخصیت پارانوئید با داشتن سوء‌ظن در اکثر موقعیت ها صورت می‌گیرد.

اختلالی که زندگی شما را نابود خواهد کرد

ویژگی افرادی مبتلا به اختلال شخصیت مرزی  

همانطور که می‌انید افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی از نظر خلقی، رفتاری و عاطفی بسیار بی ثبات و نامتعادل هستند. رفتار این افراد به گونه‌ای است که بر روی لبه یک خط در حال حرکت هستند و هر لحظه امکان سقوط آن‌ها از یک سمت مرز وجود دارد. خشم زیاد و اقدام برای خودکشی از ویژگی های بارز این اختلال است.

افراد مبتلا به این اختلال نسبت به شرایط محیطی حساسیت بسیار بالایی دارند و نسبت به رهاشدگی از سمت سایر افراد واکنش بسیار زیادی نشان می دهند و تحمل تنهایی را به هیچ وجه ندارند. در ادامه به معرفی رایج‌ترین ویژگی‌های افراد مبتلا به این اختلال می‌پردازیم.

۱- خشم زیاد و عصبانیت

در صورتی که شرایط محیطی باب میل فرد مبتلا نباشد یا از کنترل او خارج شود؛ تبدیل به فردی بسیار خشمگین می شود. در واقع احساس خشم، به صورت بی‌دلیل و غیر منطقی در رفتار فرد نمایان می‌شود. بی‌اعتنایی موقت از سمت اطرافیان، از جمله مواردی است که به دلیل غلبه احساس رهاشدگی بر فرد،  باعث عصبانیت شدید او می‌شود.

۲- ترس از تنها ماندن و رها شدن

ترس از دست دادن و تنها ماندن از جمله احساساتی هست که بطور مداوم با فرد بیمار همراه است. در واقع ترس از رها شدن باعث می‌شود فرد مبتلا برای نگه داشتن اطرافیانش در نزد خود، بطور عجیبی تلاش کند.  رفتارهایی چون التماس، دعوا و پیگیری مداوم از سمت فرد بیمار نسبت به اطرافیانش، با نتیجه معکوس همراه است و باعث دوری اطرافیان نسبت به خودش می‌شود.

۳- مصرف بی رویه مواد مخدر و مشروبات الکلی

فرار از احساسات منفی چون خشم، غم و ترس باعث رجوع فرد بیمار به مواد مخدر و مشروبات الکلی می‌شود. چرا که مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی، باعث ایجاد احساس آرامش موقتی در فرد می‌شود و به هیچ وجه او را درمان نمی‌کند.

۴- چرخش سریع احساسات

افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی دائما احساس می‌کنند که روی چرخ و فلک سوار هستند؛ چرا که این افراد در بیشتر مواقع با احساس بی‌ثباتی و متزلزل بودن همراه هستند. افراد مبتلا به این اختلال روانی، هدف گذاری مشخصی ندارند و لحظات خود را با احساس عدم اطمینان و سردرگمی سپری می‌کنند.

۵- روابط متزلزل و ناپایدار

افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی معمولا دارای روابط کوتاه مدت و پرحرارت هستند. آنان به همان سرعت که به عشق دچار می‌شوند به همان سرعت هم دچار احساس ناامیدی و بیزاری می‌شوند. این موضوع باعث آسیب عاطفی به اطرافیان آن‌ها می‌شود.

۶- رفتارهای پیش بینی نشده و خطرآفرین

فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی دارای احساس ضعف و پوچی است. این احساسات منفی باعث بروز رفتا‌رهای پرخطری چون پرخوری، رانندگی خطرزا و روابط جنسی ناسالم می‌شود.

۷- احساس پوچی مزمن

فرد مبتلا به این اختلال با لمس رفتارهایی چون طرد شدگی از سمت دیگران و از دست دادن چیزی که به آن علاقمند است؛ دچار احساس پوچی و انزوا می‌شود. این فرد به صورت مداوم دارای احساس بی‌ارزشی، بی‌هویتی و پوچی است و همین موضوع باعث می‌شود تا هیچ چیز باعث رضایت او نشود.

۸- آسیب رساندن به خود و خودآزاری

این افراد با همراه داشتن تفکراتی چون خودکشی و خودزنی لحظات زندگی خود را سپری می‌کنند و حتی گاهی به انجام این اعمال دست می‌زنند. بروز رفتارهایی چون بریدن دست خود با چاقو یا خودکشی به دلیل همراه داشتن تفکرات منفی در این افراد است. در واقع دلیل تمامی این کارها کمبود یا عدم عزت نفس می‌باشد.

۹- افکار بدگمانانه و پارانوئیدی

شرایط استرس زا و پرفشار باعث بروز رفتارهای پارانوئیدی و افکار بدگمانانه می‌شود. رفتارها و افکار این چنینی به صورت گذرا و موقت در فرد شکل می‌گیرند.

۱۰- استرس و اضطراب

احساس استرس و اضطراب از شایع‌ترین علائم در افراد مبتلا به شخصیت مرزی است. بروز استرس شدید در فرد، باعث از دست دادن ثبات و تعادل در رفتار با سایر افراد می‌شود.

۱۱- بی ثباتی در خلق و روابط

افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی به دلیل ناپایداری در روابط و رفتار، در دسته افراد روان‌پریش قرار دارند. جالب است بدانید اختلال شخصیت مرزی در خانم‌ها بیشتر از آقایان شایع است. شادی و خوشحالی لحظه‌ای و وقوع افسردگی آنی از ویژگی‌های بارز این اختلال در رفتار و برخورد خانم‌ها می‌باشد.

درمان اختلال شخصیت مرزی

درمان اختلال شخصیت مرزی در اغلب موارد دشوار است زيرا اکثر افراد دوره درمانی را كامل نمی‌كنند و دائما روان درمانگر خود را عوض می‌كنند.

اساس درمان اختلال شخصیت مرزی روان درماني گروهی و انفرادی است که شامل روش های ارتقا اعتماد به نفس و حرمت نفس، اصلاح پيوند عاطفي، شكل دادن و بازسازی هويت و خودپنداره فرد است. دوره درمان معمولا چندين ماه تا چندين سال طول خواهد كشيد. در صورت همپوشانی اختلال شخصیت با سایر اختلالات روانی بر حسب مورد ممكن است درمان دارویی نيز توصیه شود. معمولا این داروها از گروه های ضد افسردگی ها، آرام بخش ها و پایدار کننده وضعیت روانی و هیجانی بیمار است.

از جمله روش های رواندرمانی که برای کاهش علائم و مشکلات فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی اثربخش بوده اند، می‌توان به روش های زیر اشاره کرد:

رفتار درمانی دیالیکتیکی

(Dialectical Behavior Therapy (DBT

این روش نوع خاصی از درمان شناختی رفتاری (CBT) است که در ابتدا برای درمان افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی طراحی شده است و شامل آموزش روش هایی برای تغییر نگرش و واکنش آنها در موقعیت های هیجانی است تا بتواند با مدیریت احساسات و افکار، روابط مستحکم تری برقرار کنند. این روش درمانی به صورت فردی یا گروهی انجام می‌شود.

درمان مبتنی بر ذهنی­ سازی

Mentalization (MBT)

این روش یکی از جدیدترین روش های درمان اختلال شخصیت مرزی است و به فرد بیمار می‌آموزد که شناخت بهتری از احساسات خود و دیگران داشته باشد و قبل از عمل کردن فکر کند. در این روش از طریق تعامل بین بیمار و روان درمانگر تلاش بر تغییر سبک دلبستگی است که در سال های اولیه به صورت ناایمن شکل گرفته است.

سیستم آموزش برای پیش بینی هیجانی و حل مسئله

(Systems Training for Emotional Predictability and Problem Solving (STEPPS

این روش به صورت گروه درمانی و اغلب با حضور اعضای خانواده، دوستان و افراد مهم زندگی فرد بیمار در ۲۰ هفته اجرا می‌شود. به کارگیری این روش در کنار سایر روش های روان درمانی برای افزایش اثربخشی و کاهش طول مدت درمان به کار گرفته می‌شود.

روان­درمانی متمركز بر انتقال

Transference-Focused Psychotherapy (TFP)

در این روش با ایجاد یک رابطه بین فرد بیمار با درمانگر سعی می‌شود تا فرد بیمار توانایی درک احساسات و شرایط خود را پیدا کرده و بتواند آنها را مدیریت کند.

۴ عادت روزانه که منجر به افسردگی و فراموشی می‌شود

بستری شدن

در شرایط خاص ممکن است فرد بیمار نیاز به مراقبت جدی تر در بیمارستان های روانی داشته باشد. در این موارد بستری شدن برای جلوگیری از آسیب زدن فرد بیمار به خود و دور کردن وی از انگیزه های خودکشی پیشنهاد می‌شود.

یک فیلم مرتبط با این اختلال

فيلم جذابیت مرگبار (Fatal attraction) نمونه كلاسيک يک شخصيت مرزی است که در آن آلکس فورست (Alex Forrest) با بازی بی نظیر گلن کلور (Glenn Close) در نقش یک فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی در مقابل مایکل داگلاس (Michael Douglas) در نقش دن کالگر (Dan Gallagher) ایفای نقش می‌کند. فیلم روند تشدید اختلال را به خوبی نمایش در‌می‌آورد و در صحنه آخر با فاجعه کشته شدن الکس به پایان می‌رسد.

افراد مشهور مبتلا

• پرنسس دايانا همسر شاهزاده انگلستان

• مرلين مونرو هنرپيشه قديمی هاليوود

• سوزانا كيسان نويسنده رمان دختر رها شده

زندگی با فرد مبتلا به اختلال شخصيت مرزی

بهبود و تغيير يک شخصيت مرزی دشوار و زمان‌بر است. برای فرد مرزی، مستقل شدن يک ريسک است زيرا استقلال برای او به معنی كناره گيری از افراد است و ترس از طرد را در او برمی‌انگیزد. این افراد گاهی در زندگی پیشرفت هایی دارند ولی به دنبال آن با یک دوره رکود و شکست مواجه می‌شوند و در این شرایط علائم اختلال عود می‌کند. راه حل مناسب اين است كه وقتی فرد مرزی پيشرفت می‌كند، خانواده عكس العمل زیادی نشان ندهند و تنها جملات همدلانه، مانند: “می‌دانم كه روزهای پراسترسی را گذرانده ای، بهتر شدن تو نشأنه تلاش زياد تو بوده است”، را به کار ببرید.

از او بخواهید انتظارات و توقع خود را از سرعت رسیدن به اهداف خود را كاهش دهد و اهداف بزرگ را در چند مرحله به دست بياورد. اهدافش را واقع‌گرايانه و قابل دسترسی انتخاب کند و در هر مرحله بر روی یک هدف متمرکز شود. این افراد به دلیل ترس از مستقل شدن و در نتیجه کنارگذاشته شدن و همچنین کمبود اعتماد به نفس به‌صورت ناخودآگاه بیشتر گرایش به شکست دارند.

باید توجه داشت که افراد با شخصيت مرزي با این اختلال به دنیا نیامده‌اند بلكه در طی زمان و در اثر شرایط نامناسب مثل سواستفاده، کودک آزاری، نداشتن مراقب تبديل به شخصيت مرزی می‌شوند و متاسفانه در بسیاری از مواقع این آسیب در نسل های بعد هم تكرار می‌شود. يعنی اگر فرزندی آسيب ديد و تبديل به شخصيت مرزی شد، او هم باعث تبديل شخصيت فرزندانش به شخصيت مرزی می‌شود.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی بهتر است با خانواده زندگی کند مگر اینکه تحت درمان موثر، به استقلال و ثبات شخصیتی لازم رسیده باشد.

سوالات متداول

اختلال شخصیت مرزی چیست؟

اختلال شخصیت مرزی از جمله بیماری‌های روانی است که فرد در طی آن همواره بر روی لبه یک مرز یا خط حرکت می‌کند. در طی این اختلال هر لحظه امکان سقوط از یک سوی مرز برای فرد فراهم است.

بارزترین ویژگی که افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی چیست؟

بی‌ثباتی از ویژگی بارز افراد مبتلا به این اختلال است. در واقع افراد مبتلا به این اختلال، در یک لحظه شاد و در لحظه دیگر غمگین و منزوی هستند.

آیا بروز اختلال شخصیت مرزی در اهداف و زندگی فردی شخص بیمار تاثیرگذار است؟

بله، افراد مبتلا به شخصیت مرزی دارای اهداف و علایق ثابتی نیستند و علایق آن‌ها به صورت مکرر در حال تغییر است. در واقع همین تغییر علایق است که باعث بروز احساس عدم اطمینان و گیجی در فرد بیمار می‌شود و شرایط او را  ناایمن می‌کند.

کمبود یا عدم عزت نفس، باعث بروز چه رفتارهایی در فرد مبتلا به شخصیت مرزی ی‌شود؟

کمبود یا عدم عزت نفس باعث بروز تفکرات منفی چون خودکشی و خودزنی در فرد بیمار می‌شود. در واقع فرد مبتلا به این اختلال لحظات زندگی خود را با این افکار سپری می‌کند و حتی گاهی دست به انجام این اعمال می‌زند. بروز رفتارهایی چون بریدن دست با چاقو یا خودکشی به دلیل همراه داشتن تفکرات منفی در این فرد است.

نویسندگان : آزاده ایرانبان – علی قائم مقامی