اختلال پانیک چیست؟

اختلال هراس یا وحشتزدگی (Panic) یکی از مشکلات روانشناختی است که در دسته اختلالات اضطرابی قرار دارد.

فرض کنید یک خرس گریزلی شما را دنبال کرده است، بدن شما به طور غریزی واکنش نشان می‌دهد. ضربان قلب و تنفس شما بالا می‌رود و در نتیجه بدن برای وضعیت تهدید آمیز آماده می‌شود. بسیاری از این واکنش‌ها در زمان وقوع حمله پانیک نیز رخ می‌دهند. در حالی که هیچ خرسی شما را دنبال نکرده است.

حمله وحشتزدگی (Panic) یک حمله شدید اضطرابی و ناگهانی در زمانی است که هیچ خطر واقعی یا علت ظاهری در محیط وجود ندارد.

طی حمله پانیک، در اثر ترس زیاد ممکن است واکنش‌های شدید بدنی در فرد ایجاد  شوند. حملات وحشتزدگی می‌توانند بسیار ترسناک باشند. زمانی که حمله رخ می‌دهد، شما ممکن است فکر کنید که کنترل خود را از دست می‌دهید، یا دچار حمله قلبی شده اید و یا حتی در حال مرگ هستید.

بسیاری از مردم، در طول عمرشان ممکن است یک یا دو حمله پانیک را تجربه کنند که احتمالا بعد از آن مشکل برطرف شده و وضعیت استرس زا به پایان می‌رسد.

اما اگر شما بعد از چند حمله عصبی مکرر و غیر منتظره، مدت‌ طولانی (حداقل یک ماه) را در ترس از یک حمله دیگر سپری کرده‌اید، احتمالا دچار وضعیتی به نام «اختلال پانیک» شده اید.

 

حملات عصبی معمولا بین ۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشند.

اگرچه ممکن است احساس کنید که به طور جدی دارد برایتان اتفاق بدی می‌افتد، اما این حملات به خودی خود خطرناک نیستند و به شما آسیب نمی‌رسانند. در صورت وقوع حمله عصبی، معمولا نیازی به مراجعه بیمارستان نیست. ولی این اختلال می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی شما تاثیر بگذارد. از این رو، درمان می‌تواند بسیار موثر باشد.

علائم حمله پانیک

حملات پانیک معمولا به طور ناگهانی و بدون هیچ هشداری رخ می‌دهند.

آن‌ها می‌توانند هر زمانی مثلا هنگامی که در حال رانندگی یا در مرکز خرید هستید، حین خواب و یا درست زمانی که وسط یک جلسه کاری قرار دارید، اتفاق بیافتند. حملات پانیک ممکن است گاهی و یا به دفعات به سراغ شما بیایند.

این حملات اگرچه ممکن است در ابتدا ناگهانی و بدون هشدار رخ دهند، اما معمولا توسط موقعیت‌های خاصی تحریک می‌شوند.

علائم اختلال پانیک، تنوع زیادی دارند و معمولا در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسند.

ممکن است بعد از فروکش کردن حمله عصبی، احساس خستگی و کوفتگی به فرد دست دهد.

حملات عصبی معمولا شامل برخی از این علائم یا نشانه ها هستند:

• احساس خطر قریب الوقوع
• ترس از دست دادن کنترل یا مرگ
• افزایش ضربان قلب
• عرق کردن
• رعشه و لرز
• احساس تنگی نفس و خفگی در گلو
• تب و لرز
• گُرگرفتگی
• حالت تهوع
• احساس درد یا گرفتگی در شکم
• درد در قفسه سینه
• سردرد
• سرگیجه، دَوَران یا ضعف
• بی حسی یا گِزگِز در عضلات
• احساس خلاء یا بی وزنی در نتیجه ترس

یکی از نکات منفی مورد حملات پانیک، ترس شدیدی است که شما از احتمال وقوع حمله بعدی دارید. شما ممکن است آنقدر از وقوع حمله، هراس داشته باشید که از موقعیت های معینی که ممکن است حمله در آن‌ها اتفاق بیفتد، اجتناب کنید.

زمان مراجعه به پزشک و روانشناس

اگر مدتی است علائم این اختلال را دارید، بهتر است هر چه زودتر به فکر معالجه باشید.

حملات عصبی، اگرچه شدیدا ناراحت کننده هستند اما خطرناک نمی‌باشند.

با این حال، حملات عصبی بدون مداوای تخصصی، قابل درمان نیستند و از طرفی رهاکردن آن ها ممکن است باعث بدتر شدن وضعیت شود.

علائم حمله عصبی می‌توانند به علائم دیگر بیماری ها از جمله حمله قلبی شبیه باشند. بنابراین، اگر مطمئن نیستید چه بیماری باعث بروز این علائم شده است، باید تحت معالجه پزشک خود قرار گیرید.

دلایل بروز حملات پانیک

مشخص نیست که دقیقا چه دلیلی باعث حمله عصبی یا اختلال هراس می‌شود، اما عوامل زیر در این مشکل تأثیرگذار هستند:

• ژنتیک
• استرس زیاد
• مزاجی که نسبت به استرس یا احساسات منفی حساس‌ است
• تغییرات معین در نحوه کارکرد بخش های مختلف مغز شما

برخی تحقیقات نشان می‌دهند که واکنش طبیعی جنگ یا گریز در بدن شما نسبت به خطر، بصورت حملات عصبی نمود پیدا می‌کنند.

برای مثال اگر یک خرس گریزلی شما را دنبال کند، بدن شما به طور غریزی واکنش نشان می‌دهد. ضربان قلب و تنفس شما بالا می‌رود و بدن شما در نتیجه برای وضعیت تهدیدآمیز آماده شود. بسیاری از این واکنش‌ها در زمان وقوع حمله پانیک نیز رخ می‌دهند. در حالی که هیچ خرسی شما را دنبال نکرده است.

اینکه چرا این حملات اساساً زمانی رخ می‌دهد که هیچ خطر آشکاری شما را تهدید نمی‌کند، هنوز ناشناخته مانده است.

 

عوامل خطر در ایجاد اختلال پانیک

نشانه‌های اختلال هراس، اغلب در اواخر دوره نوجوانی یا در اوایل بزرگسالی آغاز می‌شوند و شیوع آن در زنان نسبت به مردان بیشتر است.

عواملی که ممکن است خطر حمله ی پانیک و یا اختلال هراس را افزایش دهند، عبارتند از:

• وجود سابقه حمله عصبی یا اختلال هراس در خانواده
• استرس زیاد در زندگی در اثر بیماری یا مرگ یکی از عزیزان
• یک حادثه روحی آسیب زا، مانند تجاوز جنسی و یا تصادف جدی
• تغییرات بزرگ در زندگی مانند طلاق یا به دنیا آمدن فرزند جدید
• کشیدن سیگار و مصرف بیش از حد کافئین
• خاطره سوءاستفاده جنسی یا فیزیکی در کودکی

عوارض جانبی اختلال پانیک

حمله عصبی و اختلال هراس اگر درمان نشوند، ممکن است تمام جنبه های زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهند. اینکه شما دائماً با ترس از احتمال تکرار حمله عصبی زندگی کنید، باعث افت کیفیت زندگیتان می‌شود.

عوارضی که ممکن است در نتیجه و یا در ارتباط با حملات عصبی ایجاد شوند، عبارتند از:

• ظهور ترس ها یا فوبیاهای خاصی از جمله ترس از رانندگی یا ترک خانه
• مراقبت‌های پزشکی مکرر برای معضلات بهداشتی و دیگر مسائل پزشکی
• دوری و اجتناب از موقعیت های اجتماعی
• مشکلات در محل کار یا مدرسه
• افسردگی، اختلال اضطرابی و دیگر اختلالات روانی
• افزایش ارتکاب خودکشی و یا فکر کردن درباره انجام آن
• سوء مصرف الکل و مواد مخدر
• مشکلات و مسائل مالی

در برخی از افراد، اختلال هراس ممکن است با نوعی از فوبیا همراه شود به نام «ترس از فضاهای شلوغ» شود که در نتیجه آن، افراد از مکان‌ها و یا وضعیت‌هایی که باعث اضطراب آن ها می‌شوند، دوری می کنند زیرا آنها از اینکه قادر به فرار و یا دریافت کمک نیستند، دچار اضطراب می‌شوند.

یک عارضه دیگر که ممکن است در مبتلایان به پانیک دیده شود، این است که برای اجتناب از تنهایی، فرد دائماً برای خروج از منزل متکی به دیگران باشد.

پیشگیری از اختلال پانیک

هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از حمله عصبی و یا اختلال هراس وجود ندارد. با این حال، این توصیه‌ها ممکن است به شما کمک کنند.

• به محض اینکه دچار حمله پانیک شُدید، برای جلوگیری از بدتر شدن یا تکرار آن، به پزشک مراجعه کنید.
• برای جلوگیری از برگشت حمله عصبی و یا تشدید علائم، برنامه درمانی خود را ادامه دهید.
• فعالیت بدنی روزانه و مرتب داشته باشید زیرا ورزش در کاهش اضطراب و استرس، بسیار مؤثر است.

چگونه حمله عصبی پانیک را مهار کنیم؟

• نکته مهم این است که اجازه ندهید ترس از حمله عصبی بر شما غلبه کند.
• به خود بگویید که ظهور این علائم، فقط ناشی از اضطراب است.
• به دنبال پرت کردن حواستان نباشید، حمله عصبی را تحمل کنید تا بگذرد. خود را به کاری مشغول کنید. اگر ممکن است، موقعیت را تا قبل از فروکش کردن اضطرابتان، ترک نکنید.
• با ترس خود مقابله کنید. اگر از ترس فرار نکنید، به خودتان این فرصت را خواهید دهید تا بفهمید که هیچ اتفاق بدی قرار نیست بیافتد.
• همین که اضطرابتان فروکش کرد، توجه خود را به اطراف معطوف کنید و همان کاری را که قبل تر انجام می دادید، ادامه دهید.
• در هنگام وقوع یک حمله عصبی ناگهانی و کوتاه، حضور یک فرد در کنارتان می تواند خیلی به شما کمک کند زیرا او می‌تواند به شما، این اطمینان خاطر را بدهد که حمله ی عصبی گذراست و علائم آن جای نگرانی ندارند.

 

تمرینات تنفسی برای حمله عصبی

اگر در طی یک حمله عصبی دارید به سرعت نفس می‌کشید، انجام یک تمرین تنفسی می‌تواند علائم دیگر را نیز در شما کاهش دهد.

• چشمانتان را ببندید و روی تنفس خود تمرکز کنید
• هوا را آهسته، آرام و عمیق از طریق بینی وارد کنید
• و به همان آهستگی از طریق دهان خارج کنید

برخی افراد برای حفظ آرامش، در هر دم و یا بازدم از 1 تا 5 را می‌شمارند.

یکی دیگر از تکنیک ها، تکنیک تنفس در یک کیسه ی پلاستیکی است. این کار هم باعث بهبود حمله می‌شود.

بعد از انجام این تمرینات، حالتان بهتر خواهد شد اگرچه ممکن است کمی احساس خستگی کنید.

درمان اختلال پانیک

در صورت تشخیص داده شدن اختلال وحشتزدگی، راه های درمانی می‌تواند شامل دارودرمانی و یا رواندرمانی باشد. درمان دارویی باید حتما با تشخیص و تجویز پزشک متخصص صورت گیرد. و فرد هیچ گاه نباید با تصمیم خودش دوز داروهای مشخص شده را کم یا زیاد کند. 

رواندرمانی اختلال پانیک

رواندرمانی منتخب برای این اختلال، رفتار درمانی شناختی (CBT) است. این نوع مداخله‌، دارای پشتوانه پژوهشی است و اثربخشی آن در درمان اختلال وحشتزدگی به اثبات رسیده است. تعداد جلسات بسته به شرایط وموقعیت مراجع، ممکن است تا 8 جلسه یا بیشتر به طول بیانجامد.

در اثر رفتار درمانی شناختی، بهبودی‌هایی در شاخص کیفیت زندگی و کاهش ترس از وقوع مجدد حمله ایجاد کرده و تأثیر مفیدی بر سلامت جسمانی دارد. بر اساس پژوهش های صورت گرفته، رواندرمانی به اندازه دارودرمانی در درمان اختلال موفق بوده، علاوه بر اینکه نرخ عود مجدد حملات پانیک، پس از رواندرمانی کمتر است.

مختصری از آنچه در جلسات درمانی میگذرد شامل موارد زیر است:

•   آموزش روانی
•  خودنظارتگری
•  آموزش تکنیک‌هایی مانند بازآموزی تنفس
•  بازسازی شناختی 
•  مواجهه‌سازی

نویسنده: میترا سیفان – روانشناس

جهت سهولت دسترسی شما خوانندگان محترم، در ادامه جمعی از رواندرمانگران فردی حیطه اضطراب و اختلال وحشتزدگی را در سراسر کشور معرفی می‌کنیم.

شما می‌توانید با مراجعه به صفحه متخصص مربوطه، وقت خود را به صورت “آنلاین” رزرو کنید.

لیست رواندرمانگران اختلال پانیک
نام متخصص	آدرس
سحر افراز	تهران – خیابان شريعتی – قلهک – نرسيده به دولت – جنب بانک تجارت – ساختمان فرهنگ – پلاک 1564 – طبقه 2 – واحد 6 – مركز مشاوره فراز
سعید نجفی	قم – صفائیه – کوچه 39 – ساختمان پزشکان سپهران – طبقه 3
معصومه مددی	کرج – چهارراه مصباح – نبش خیابان مصباح – طبقه فوقانی بانک کوثر – کلینیک معنا
علی سخدری	مشهد – بلوار وکیل آباد – حد فاصل دانشجو و صدف – بین وکیل آباد 35 و 37 – مرکز مشاوره عمومی روزبه
مریم سید عالی پور	تبریز – خیابان 17 شهریور جدید – روبروی بستنی وحید – جنب آزمایشگاه دانش – طبقه 3 – مؤسسه روانشناسی آرامش اندیشه تبریز
دکتر سپیده فلاحیه	اصفهان – خیابان شیخ صدوق شمالی – هفت دست شرقی – بن بست نمکدان – پلاک 203 – مرکز مشاوره آبان
زهره حقیقی مقدم	شیراز – ملاصدرا – ابتدای خیابان حکیمی- جنب داروخانه دکتر روستا – ساختمان حکیم – طبقه 4 – مرکز مشاوره راه زندگی
پیمانه هوشمند	اهواز – کیانپارس – پهلوان شرقی – ساختمان جام جم – طبقه 10 – مرکز ندای آرامش جوان
مهرداد نامدار	رشت – گلسار – خیابان 87 – نبش کوچه شبنم – ساختمان صابر – طبقه 2 – واحد 4 – مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی آرامش زندگی
سمیه گراوندی	کرمانشاه – چهارراه نوبهار – به سمت 17 شهریور – ساختمان دیپلمات – طبقه 4 – واحد 12 – مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی ذهن آرام
فاطمه باجلان	قزوین – بلوار ایران – خیابان پیروزی شرقی – جنب مشاور املاک شهباز – پلاک 10 – طبقه 2