اختلال پانیک چیست؟

اختلال هراس یا وحشتزدگی (Panic) یکی از مشکلات روانشناختی است که در دسته اختلالات اضطرابی قرار دارد.

فرض کنید یک خرس گریزلی شما را دنبال کرده است، بدن شما به طور غریزی واکنش نشان می‌دهد. ضربان قلب و تنفس شما بالا می‌رود و در نتیجه بدن برای وضعیت تهدید آمیز آماده می‌شود. بسیاری از این واکنش‌ها در زمان وقوع حمله پانیک نیز رخ می‌دهند. در حالی که هیچ خرسی شما را دنبال نکرده است.

حمله وحشتزدگی (Panic) یک حمله شدید اضطرابی و ناگهانی در زمانی است که هیچ خطر واقعی یا علت ظاهری در محیط وجود ندارد.

طی حمله پانیک، در اثر ترس زیاد ممکن است واکنش‌های شدید بدنی در فرد ایجاد  شوند. حملات وحشتزدگی می‌توانند بسیار ترسناک باشند. زمانی که حمله رخ می‌دهد، شما ممکن است فکر کنید که کنترل خود را از دست می‌دهید، یا دچار حمله قلبی شده اید و یا حتی در حال مرگ هستید.

بسیاری از مردم، در طول عمرشان ممکن است یک یا دو حمله پانیک را تجربه کنند که احتمالا بعد از آن مشکل برطرف شده و وضعیت استرس زا به پایان می‌رسد.

اما اگر شما بعد از چند حمله عصبی مکرر و غیر منتظره، مدت‌ طولانی (حداقل یک ماه) را در ترس از یک حمله دیگر سپری کرده‌اید، احتمالا دچار وضعیتی به نام «اختلال پانیک» شده اید.

حملات عصبی معمولا بین ۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشند.

اگرچه ممکن است احساس کنید که به طور جدی دارد برایتان اتفاق بدی می‌افتد، اما این حملات به خودی خود خطرناک نیستند و به شما آسیب نمی‌رسانند. در صورت وقوع حمله عصبی، معمولا نیازی به مراجعه بیمارستان نیست. ولی این اختلال می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی شما تاثیر بگذارد. از این رو، درمان می‌تواند بسیار موثر باشد.

علائم حمله پانیک

حملات پانیک معمولا به طور ناگهانی و بدون هیچ هشداری رخ می‌دهند.

آن‌ها می‌توانند هر زمانی مثلا هنگامی که در حال رانندگی یا در مرکز خرید هستید، حین خواب و یا درست زمانی که وسط یک جلسه کاری قرار دارید، اتفاق بیافتند. حملات پانیک ممکن است گاهی و یا به دفعات به سراغ شما بیایند.

این حملات اگرچه ممکن است در ابتدا ناگهانی و بدون هشدار رخ دهند، اما معمولا توسط موقعیت‌های خاصی تحریک می‌شوند.

علائم اختلال پانیک، تنوع زیادی دارند و معمولا در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسند.

ممکن است بعد از فروکش کردن حمله عصبی، احساس خستگی و کوفتگی به فرد دست دهد.

بیماری های همراه پانیک

افرادی که به پانیک مبتلا می‌شوند ممکن است از سایر اختلالات روانی هم رنج ببرند. طبق تحقیقات دانشمندان و محققان، بیش از ۹۱ درصد افرادی که مبتلا به پانیک هستند به یک اختلال روانی دیگر هم مبتلا خواهند بود. طبق این مطالعات حدود ۳۰ درصد این افراد به برزن‌هراسی، ۲۰ درصد آن‌ها به هراس‌های ویژه، ۱۵ ات ۳۰ درصد آن‌ها به اختلال اضطراب منتشر، ۲ تا ۲۰ درصد آن‌ها به اختلال استرس پس از سانحه و ۳۰ درصد آن‌ها به اختلال فکری مبتلا می‌شوند.
علاوه بر این موضوع افرادی که به پانیک مبتلا شده‌ باشند، به بیماری‌های دیگری چون خودبیمارانگاری، اختلال مواد و اختلال شخصیت هم مبتلا خواهند شد. 

حملات عصبی معمولا شامل برخی از این علائم یا نشانه ها هستند:

• احساس خطر قریب الوقوع
• ترس از دست دادن کنترل یا مرگ
• افزایش ضربان قلب
• عرق کردن
• رعشه و لرز
• احساس تنگی نفس و خفگی در گلو
• تب و لرز
• گُرگرفتگی
• حالت تهوع
• احساس درد یا گرفتگی در شکم
• درد در قفسه سینه
• سردرد
• سرگیجه، دَوَران یا ضعف
• بی حسی یا گِزگِز در عضلات
• احساس خلاء یا بی وزنی در نتیجه ترس

یکی از نکات منفی مورد حملات پانیک، ترس شدیدی است که شما از احتمال وقوع حمله بعدی دارید. شما ممکن است آنقدر از وقوع حمله، هراس داشته باشید که از موقعیت های معینی که ممکن است حمله در آن‌ها اتفاق بیفتد، اجتناب کنید.

 

زمان مراجعه به پزشک و روانشناس

اگر مدتی است علائم این اختلال را دارید، بهتر است هر چه زودتر به فکر معالجه باشید.

حملات عصبی، اگرچه شدیدا ناراحت کننده هستند اما خطرناک نمی‌باشند.

با این حال، حملات عصبی بدون مداوای تخصصی، قابل درمان نیستند و از طرفی رهاکردن آن ها ممکن است باعث بدتر شدن وضعیت شود.

علائم حمله عصبی می‌توانند به علائم دیگر بیماری ها از جمله حمله قلبی شبیه باشند. بنابراین، اگر مطمئن نیستید چه بیماری باعث بروز این علائم شده است، باید تحت معالجه پزشک خود قرار گیرید.

 

مطالب عنوان شده در این مقاله صرفا جهت آگاهی و افزایش اطلاعات شما، در رابطه با شناخت بیشتر اختلال پانیک است. برای درمان هر نوع عارضه و بیماری چه کوچک و چه بزرگ بهتر است با پزشک معالج خود مشورت داشته باشید.

بهترین روانشناس تهران

 

پانیک توسط پزشک چگونه درمان می‌شود؟

معمولا برای درمان پانیک پزشک معالج از دو روش استفاده می‌کند:

دارو درمانی

یکی از راه‌های درمان پانیک، درمان دارویی آن است. در این درمان پزشک معمولا از داروهای مختلفی چون پاروکستین، آلپرازولام، سروتونین، کلومیپرامین، بنزودیازپین‌ها، بوسپیرون و داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای استفاده می‌کند. این داروها بدون نسخه پزشکی به فروش نمی‌رسند، پس به هیچ عنوان اقدام به خود درمانی با این داروها نکنید. 

درمان‌های شناختی-رفتاری

در بسیاری از موارد درمان پانیک از طریق درمان‌های شناختی-رفتاری، می‌تواند بسیار موثرتر از مصرف داروهای شیمیایی باشد. معمولا در این روش سعی می‌شود تا عتقادات و افکار غلط بیمار به آن نشان داده می‌شود، تا به وی ثابت شود که اشتباه فکر می‌کند. سپس اطلاعات صحیح در رابطه با بیماری و حملات پانیک به فرد داده می‌شود تا بتواند در کنار تلاش‌های پزشک معالج به درمان خود کمک کند.

علائم حمله پانیک یا وحشت زدگی

• قطع ارتباط با دیگران

معمولا علائم پانیک می‌توان هم به طور ناگهانی و هم به طور آرام بروز کند، همه‌ی علائم پانیک ممکن است برای همه‌ی افراد بروز نکند. این علائم ممکن است برای ۵ تا ۲۰ دقیقه طول بکشد از طرفی در ۱۰ دقیقه اول به اوج خود می‌رسد. این حملات با توجه به شدتی که دارند می‌توانند به صورت روزانه یا هفتگی برای در فرد بروز کند. به همین دلیل است که افرادی که بیش از اندازه مورد حمله پانیک قرار می‌گیرند، می‌توانند زمان آن را مشخص کنند و با آمادگی کامل با آن روبه‌رو شوند.

علل حمله پانیک یا وحشت زدگی

همانطور که گفتیم علل حملات پانیک ناشناخته است، اما پزشکان تئوری و نظریه‌های مختلفی در مورد آن بیان کرده‌اند. علاوه بر مواردی که ذکر شد عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز می‌تواند یکی از دلایل آن باشد. افراد معمولا زمانی که دچار اختلالات روانی چون افسردگی، اختلالات خلقی قرار می‌گیرند دچار پانیک می‌شوند.
از طرفی داشتن بیماری‌های قلبی، ریوی، استرس طولانی مدت، استفاده بیش از حد از الکل، نیکوتین، کافئین و… می‌تواند زمینه را برای پانیک مهیا کند.

 

دلایل بروز حملات پانیک

مشخص نیست که دقیقا چه دلیلی باعث حمله عصبی یا اختلال هراس می‌شود، اما عوامل زیر در این مشکل تأثیرگذار هستند:

• ژنتیک
• استرس زیاد
• مزاجی که نسبت به استرس یا احساسات منفی حساس‌ است
• تغییرات معین در نحوه کارکرد بخش های مختلف مغز شما

برخی تحقیقات نشان می‌دهند که واکنش طبیعی جنگ یا گریز در بدن شما نسبت به خطر، بصورت حملات عصبی نمود پیدا می‌کنند.

برای مثال اگر یک خرس گریزلی شما را دنبال کند، بدن شما به طور غریزی واکنش نشان می‌دهد. ضربان قلب و تنفس شما بالا می‌رود و بدن شما در نتیجه برای وضعیت تهدیدآمیز آماده شود. بسیاری از این واکنش‌ها در زمان وقوع حمله پانیک نیز رخ می‌دهند. در حالی که هیچ خرسی شما را دنبال نکرده است.

اینکه چرا این حملات اساساً زمانی رخ می‌دهد که هیچ خطر آشکاری شما را تهدید نمی‌کند، هنوز ناشناخته مانده است.

 

فردی که اولین بار دچار حمله پانیک می شود، چه افکار ناراحت کننده ای در ذهن او می گذرد؟

زمانی که فرد برای اولین بار دچار حملات پانیک می‌شود ممکن است در ابتدا تصور کند که به یک بیماری نادر و خطرناک مبتلا شده است. در واقع دچار سوبرداشت خواهند شد، به همین ترتیب فرد از واقعیت فاصله می‌گیرد. در بسیاری از موراد دیده شده فرد در اثر شوک و ترسی که به آن وارد می‌شود بیهوش خواهد شد و از حال می‌رود. اغلب افراد تصور می‌کنند دچار بیماری بسیار کشنده و مرگباری شده‌اند، از این رو شوک بسیار شدیدی به آن‌ها وارد خواهد شد.  

بعضی از تصورات غلط در زمان بروز علائم جسمانی در اختلال پانیک کدامند؟

• بسیاری از افرادی که دچار حمله پانیک می‌شوند از اماکنی که ممکن است احتمال فرار برای آن‌ها سخت باشد، هراس دارند. 
• این دسته از افراد از تنها ماندن می‌ترسند، تنها دلیل آن هم ترس از پانیک است. 
• به دلیل داشتن تپش قلب احساس می‌کنند که دچار حمله قلبی شده‌اند. 
• ترس این را دارند که در بیرون از خانه از حال نروند. 
• بسیاری از افرادی که دچار پانیک می‌شوند شخص ایمن دارند. این شخص کسی است که آن‌ها را در حین فرار همراهی می‌کند.
• احساس ضعف و گیجی دارند و می‌ترسند با حضور در محیط‌های شلوغ از حال بروند. 

‌‌

 

عوامل خطر در ایجاد اختلال پانیک

نشانه‌های اختلال هراس، اغلب در اواخر دوره نوجوانی یا در اوایل بزرگسالی آغاز می‌شوند و شیوع آن در زنان نسبت به مردان بیشتر است.

عواملی که ممکن است خطر حمله ی پانیک و یا اختلال هراس را افزایش دهند، عبارتند از:

• وجود سابقه حمله عصبی یا اختلال هراس در خانواده
• استرس زیاد در زندگی در اثر بیماری یا مرگ یکی از عزیزان
• یک حادثه روحی آسیب زا، مانند تجاوز جنسی و یا تصادف جدی
• تغییرات بزرگ در زندگی مانند طلاق یا به دنیا آمدن فرزند جدید
• کشیدن سیگار و مصرف بیش از حد کافئین
• خاطره سوءاستفاده جنسی یا فیزیکی در کودکی

عوارض جانبی اختلال پانیک

حمله عصبی و اختلال هراس اگر درمان نشوند، ممکن است تمام جنبه های زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهند. اینکه شما دائماً با ترس از احتمال تکرار حمله عصبی زندگی کنید، باعث افت کیفیت زندگیتان می‌شود.

عوارضی که ممکن است در نتیجه و یا در ارتباط با حملات عصبی ایجاد شوند، عبارتند از:

• ظهور ترس ها یا فوبیاهای خاصی از جمله ترس از رانندگی یا ترک خانه
• مراقبت‌های پزشکی مکرر برای معضلات بهداشتی و دیگر مسائل پزشکی
• دوری و اجتناب از موقعیت های اجتماعی
• مشکلات در محل کار یا مدرسه
• افسردگی، اختلال اضطرابی و دیگر اختلالات روانی
• افزایش ارتکاب خودکشی و یا فکر کردن درباره انجام آن
• سوء مصرف الکل و مواد مخدر
• مشکلات و مسائل مالی

در برخی از افراد، اختلال هراس ممکن است با نوعی از فوبیا همراه شود به نام «ترس از فضاهای شلوغ» شود که در نتیجه آن، افراد از مکان‌ها و یا وضعیت‌هایی که باعث اضطراب آن ها می‌شوند، دوری می کنند زیرا آنها از اینکه قادر به فرار و یا دریافت کمک نیستند، دچار اضطراب می‌شوند.

یک عارضه دیگر که ممکن است در مبتلایان به پانیک دیده شود، این است که برای اجتناب از تنهایی، فرد دائماً برای خروج از منزل متکی به دیگران باشد.

راه‌های تشخیص و بررسی پزشک برای قطعی بودن پانیک

 

تشخیص بالینی

معمولا یکی از اولین معاینات، معاینات بالینی است، در آن پزشک از همه لحاظ بدن بیمار را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این روش تشخیص تاریخچه پزشکی بیمار، بررسی علائم احتمالی بیماری مورد نظر مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. سنجش تپش قلب، معاینه کامل بدن، بررسی نتایج آزمایشگاهی و غربالگری بیمار ازجمله گزینه‌هایی هستند که در روش تشخیص بالینی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
در بیماری پانیک هم ابتدا پزشک، بیمار را از لحاظ بالینی کاملا بررسی می‌کند. در صورتی که نتوانست علائم مربوط را تشخیص دهد راه‌های دیگر تشخیص را مورد بررسی قرار می‌دهد. معاینات بالینی بیمار با توجه سن و جنسیت فرد متفاوت خواهد بود. 

 

تشخیص افتراقی

زمانی که بیمار دچار اختلالات خلقی، اضطرابی و اعتیاد باشد تشخیص افتراقی آن کمی سخت‌تر خواهد شد. طبق نتایج و تحقیقات بیشتر افرادی که در تشخیص افتراقی بیماری پانیک آن‌ها قطعی می‌شود، دارای افسردگی ماژور هستند. پزشک باید در این مرحله از تشخیص، تمام نشانه‌ها را مورد بررسی قرار دهد. بعد از اینکه تمام نشانه‌ها و علائم رد شدند، احتمال پانیک قطعی خواهد شد. 

 

تشخیص افتراقی طبی

ممکن است تعدادی از بیماری‌ها باشند که علائم آن‌ها بسیار مشابه با پانیک است. در بیشتر موارد پانیک با اختلالاتی چون کم کاری تیروئید، پرکاری تیروئید و… دیده می‌شود. پزشک معالج باید این اختلالات را از یکدیگر تفکیک کند، از این رو به راحتی می‌توان پانیک را تشخیص داد.

 

تشخیص افتراقی روانی

بسیاری از اختلالات روانی هستند که علائم آن‌ها بسیار مشابه با پانیک است. ازجمله این اختلالات می‌توانیم به جمعیت هراسی، اختلال فکری، اختلال اضطراب، اختلال هراس‌های ویژه و… اشاره کنیم. پزشک معالج باید این اختلالات را در فرد مورد بررسی قرار دهد و میزان ابتلا به پانیک را مشخص کند. 

برای تشخیص و درمان پانیک می‌توانید از بهترین متخصصان این زمینه استفاده کنید.

 

پیشگیری از اختلال پانیک

هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از حمله عصبی و یا اختلال هراس وجود ندارد. با این حال، این توصیه‌ها ممکن است به شما کمک کنند.

• به محض اینکه دچار حمله پانیک شُدید، برای جلوگیری از بدتر شدن یا تکرار آن، به پزشک مراجعه کنید.
• برای جلوگیری از برگشت حمله عصبی و یا تشدید علائم، برنامه درمانی خود را ادامه دهید.
• فعالیت بدنی روزانه و مرتب داشته باشید زیرا ورزش در کاهش اضطراب و استرس، بسیار مؤثر است.

چگونه حمله عصبی پانیک را مهار کنیم؟

• نکته مهم این است که اجازه ندهید ترس از حمله عصبی بر شما غلبه کند.
• به خود بگویید که ظهور این علائم، فقط ناشی از اضطراب است.
• به دنبال پرت کردن حواستان نباشید، حمله عصبی را تحمل کنید تا بگذرد. خود را به کاری مشغول کنید. اگر ممکن است، موقعیت را تا قبل از فروکش کردن اضطرابتان، ترک نکنید.
• با ترس خود مقابله کنید. اگر از ترس فرار نکنید، به خودتان این فرصت را خواهید دهید تا بفهمید که هیچ اتفاق بدی قرار نیست بیافتد.
• همین که اضطرابتان فروکش کرد، توجه خود را به اطراف معطوف کنید و همان کاری را که قبل تر انجام می دادید، ادامه دهید.
• در هنگام وقوع یک حمله عصبی ناگهانی و کوتاه، حضور یک فرد در کنارتان می تواند خیلی به شما کمک کند زیرا او می‌تواند به شما، این اطمینان خاطر را بدهد که حمله ی عصبی گذراست و علائم آن جای نگرانی ندارند.

 

با روانپزشک معالج خود در ارتباط باشید

لیست متخصص اعصاب و روان تهران

 

خودکشی در پانیک

پانیک عارضه‌ای بوده که ممکن است برای هرکسی ایجاد شود. معمولا زنان سه برابر بیشتر از مردان به پانیک مبتلا می‌شوند. در بسیاری از موارد هیچ مورد خاص و نگران کننده‌ای وجود ندارد اما فرد، دچار حمله پانیک می‌شود. اختلال پانیک یکی از ناتوان‌کننده‌ترین اختلالات بوده که می‌تواند توانایی فرد را مورد حمله خود قرار دهد. به طوری که در موارد شدیدی پانیک فرد دیگر توانایی برای انجام کارهای خود نخواهد داشت.
در حال حاضر میزان خودکشی هم در افراد مبتلا به پانیک بیش از افراد افسرده است. افرادی که اختلال پانیک دارند خطر خودکشی برای آن‌ها به صورت مادام‌العمر است، میزان خطر در این افراد بسیار بیشتر از افرادی است که هیچگونه اختلالی ندارد. به همین دلیل باید مراقب افرادی که مبتلا به پانیک هستند باشید، به هیچ عنوان نباید آن‌ها را تحت فشار قرار دهید. 

 

تمرینات تنفسی برای حمله عصبی

اگر در طی یک حمله عصبی دارید به سرعت نفس می‌کشید، انجام یک تمرین تنفسی می‌تواند علائم دیگر را نیز در شما کاهش دهد.

• چشمانتان را ببندید و روی تنفس خود تمرکز کنید
• هوا را آهسته، آرام و عمیق از طریق بینی وارد کنید
• و به همان آهستگی از طریق دهان خارج کنید

برخی افراد برای حفظ آرامش، در هر دم و یا بازدم از ۱ تا ۵ را می‌شمارند.

یکی دیگر از تکنیک ها، تکنیک تنفس در یک کیسه ی پلاستیکی است. این کار هم باعث بهبود حمله می‌شود.

بعد از انجام این تمرینات، حالتان بهتر خواهد شد اگرچه ممکن است کمی احساس خستگی کنید.

درمان اختلال پانیک

در صورت تشخیص داده شدن اختلال وحشتزدگی، راه های درمانی می‌تواند شامل دارودرمانی و یا رواندرمانی باشد. درمان دارویی باید حتما با تشخیص و تجویز پزشک متخصص صورت گیرد. و فرد هیچ گاه نباید با تصمیم خودش دوز داروهای مشخص شده را کم یا زیاد کند.

رواندرمانی اختلال پانیک

رواندرمانی منتخب برای این اختلال، رفتار درمانی شناختی (CBT) است. این نوع مداخله‌، دارای پشتوانه پژوهشی است و اثربخشی آن در درمان اختلال وحشتزدگی به اثبات رسیده است. تعداد جلسات بسته به شرایط وموقعیت مراجع، ممکن است تا ۸ جلسه یا بیشتر به طول بیانجامد.

در اثر رفتار درمانی شناختی، بهبودی‌هایی در شاخص کیفیت زندگی و کاهش ترس از وقوع مجدد حمله ایجاد کرده و تأثیر مفیدی بر سلامت جسمانی دارد. بر اساس پژوهش های صورت گرفته، رواندرمانی به اندازه دارودرمانی در درمان اختلال موفق بوده، علاوه بر اینکه نرخ عود مجدد حملات پانیک، پس از رواندرمانی کمتر است.

مختصری از آنچه در جلسات درمانی میگذرد شامل موارد زیر است:

•   آموزش روانی
•  خودنظارتگری
•  آموزش تکنیک‌هایی مانند بازآموزی تنفس
•  بازسازی شناختی
•  مواجهه‌سازی

‌‌

 

نویسنده: میترا سیفان – روانشناس