اختلالات خواب

اگر الگوی خوابیدن شما دچار مشکلاتی مثل بی خوابی، پر خوابی شده و یا  به خواب رفتن برایتان سخت است مطالعه مطلب زیر برای شما مفید خواهد بود.

ناراحتی‌های مربوط به خواب، دومین مشکل رایجی است که فرد را به دریافت خدمات پزشکی وامی‌دارد. متأسفانه امروزه نرخ شیوع آنها از هر زمان دیگری بیشتر است.

بر اساس آمار مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، بیش از یک سوم بزرگسالان به اندازه کافی نمی‌خوابند.

نکته قابل توجه:

بسیاری از اختلالات خواب از یک بیماری دیگر مانند اضطراب یا افسردگی نشأت می‌گیرند. حتی برخی افراد با این اختلال متولد می‌شوند. برخی نیز بر اثر عدم رعایت زمان خواب یا استفاده از وسایل الکترونیکی در اواخر شب، دچار مشکل می‌شوند. بنابراین شناخت علل ایجاد کننده جهت انتخاب بهترین راه درمانی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

 

بر اساس دسته‌بندی بین‌المللی اختلالات، این عارضه به 6 دسته اصلی تقسیم می‌شود:

• بی‌خوابی
• اختلال ریتم شبانه‌روزی خواب و بیداری
• خواب‌زدگی
• نابهنجاری خواب
• اختلالات حرکتی خواب
• اختلالات تنفسی خواب

بی‌خوابی (اینسامنیا)

بی‌خوابی که به مشکل در به خواب رفتن یا پریدن از خواب اشاره دارد، یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب است.

اگر حتی یک شب کم بخوابید، عوارض بی‌خوابی را در روز بعد تجربه خواهید کرد، که شامل مشکل  در تمرکز، تحریک‌پذیری، تکانشگری و عدم تعادل است.

علائم بی‌خوابی ممکن است برای یک دوره یا حتی تا چند سال باقی بمانند. این علائم بر تمام جوانب زندگی روزمره اثرگذار بوده و با گذشت زمان تشدید می‌شوند.

در سطح شناختی، بی‌خوابی می‌تواند بر عملکرد فرد در مدرسه یا محل کار تأثیر منفی بگذارد و خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهد.

به لحاظ هیجانی و احساسی، تغییر خلق و خو و بی‌انگیزگی باعث می‌شوند که فرد به سمت افسردگی و سوء مصرف مواد کشانده شود.

بی‌خوابی مزمن منجر به مشکلات جدی مانند: چاقی، دیابت و بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود.

بی‌خوابی کوتاه‌مدت یا موقت از چند روز تا چند ماه به طول می‌انجامد. از هر 5 نفر 1 نفر دچار بی‌خوابی موقت است. اگر علائم به مدت 6 ماه یا بیشتر ادامه پیدا کنند، بی‌خوابی مزمن تشخیص داده می‌شود. 10% از بزرگسالان از بی‌خوابی مزمن رنج می‌برند.

گاهی اوقات، بی‌خوابی از عدم رعایت بهداشت خواب نشأت می‌گیرد. در این موارد تغییر سبک زندگی، ورزش و اجتناب از مصرف زیاد کافئین و استفاده از وسایل الکترونیکی در اواخر شب به رفع بی‌خوابی کمک می‌کند.

در اغلب موارد، بی‌خوابی نشانه یک بیماری دیگر، مانند اختلال در سلامت روانی، مشکلات بهداشتی مزمن و حتی سایر اختلالات خواب است.

در این موارد، باید علت اصلی بی‌خوابی را درمان کنید. بی‌خوابی با استفاده از درمان شناختی-رفتاری، تغییر سبک زندگی و بعضاً مصرف داروهای آرام‌بخش، قابل درمان است.

اختلال ریتم شبانه‌روزی خواب و بیداری

این عارضه در افرادی رخ می‌دهد که در ریتم یا چرخه خواب و بیداری آنها اشکال پیش آمده و معمولاً نمی‌توانند به طور طبیعی بخوابند.

یک ریتم شبانه‌روزی سالم از الگوی خورشید پیروی می‌کند: فرد صبح‌ها با طلوع خورشید از خواب بیدار می‌شود، با غروب خورشید خسته می‌شود و در اواخر شب می‌خوابد.

کارکرد ریتم شبانه‌روزی خیلی فراتر از الگوی خواب شما است؛ این ریتم، بر سطح هورمون‌ها، درجه حرارت بدن و اشتهای شما نیز تأثیر می‌گذارد.

در نتیجه، کیفیت زندگی افرادی که ریتم شبانه‌روزی غیرطبیعی دارند، مختل می‌شود. این اشخاص با خوابیدن و بیدار شدن در زمان مناسب مشکل داشته و در ساعاتی که باید مشغول کار باشند، انرژی ندارند. عدم تمرکز نیز یکی دیگر از مشکلات این افراد است.

شایع‌ترین نمونه اختلال ریتم شبانه‌روزی، پرواززدگی (جت لگ) است؛ این عارضه زمانی رخ می‌دهد که از یک منطقه زمانی به منطقه زمانی دیگر سفر کنید.

البته، علائم پرواز زدگی ظرف چند روز برطرف می‌شوند. زندگی با اختلال ریتم شبانه‌روزی مانند این است که دائم دچار پرواز زدگی باشید.

کار کردن در شیفت شبانه نیز یکی از علل بروز اختلال ریتم شبانه‌روزی است (کار کردن در طول شب باعث می‌شود که فرد دسترسی کمتری به نور طبیعی خورشید داشته باشد).

ممکن است فرد با این عارضه متولد شود. افراد نابینا و کسانی که مشکلات بینایی دارند نیز از این بیماری رنج می‌برند. از آنجایی که این افراد نور خورشید را نمی‌بینند، بیشتر در معرض خطر اختلال ریتم شبانه‌روزی قرار دارند.

اختلال ریتم شبانه‌روزی معمولا با استفاده از ملاتونین و نوردرمانی برطرف می‌شود؛ در این روش، فرد مقابل یک باکس نوری مخصوص می‌نشیند تا چرخه روزانه خود را متعادل کند.

پر خوابی (خواب‌زدگی)

به عبارت ساده پرخوابی، نقطه مقابل بی‌خوابی است. برخلاف افراد مبتلا به بی‌خوابی که از کمبود خواب رنج می‌برند، افراد مبتلا به خواب‌زدگی بیش از حد طبیعی، معمولا 9 ساعت یا بیشترمی‌خوابند و در عین حال، وقتی بیدار می‌شوند احساس می‌کنند به اندازه کافی نخوابیده‌اند.

این افراد اغلب با بیدار شدن در صبح مشکل دارند و در طول روز احساس خستگی می‌کنند.

خواب بیش از حد در طول روز بر اثر خواب‌زدگی، می‌تواند نشانه یک اختلال دیگر (مثل آپنه خواب) باشد.

با این حال، خواب‌زدگی ایدیوپاتیک یا ناشناخته با سایر اختلالات خواب تفاوت دارد؛ زیرا احساس خواب‌آلودگی صرف‌نظر از اختلال ریتم شبانه‌روزی یا عوامل دیگر، همچنان ادامه می‌یابد. پزشکان هنوز علت دقیق خواب‌زدگی ایدیوپاتیک را نمی دانند.

 

حمله خواب

حمله خواب نیز یکی دیگر از انواع خواب‌زدگی است. این خواب‌زدگی نادر و مادام‌العمر، دو نوع مختلف دارد. هر دو مورد با احساس خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز همراهند، اما یکی از آنها شامل علائم حملات ناگهانی خواب در طول روز و فلج خواب است. حمله خواب یک اختلال عصبی است که از اختلالات مغزی نشأت می‌گیرد، اما هنوز درمان قطعی برای آن معرفی نشده است.

اغلب بیماران مبتلا به حمله خواب برای درمان، از ریتالین و بازدارنده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) استفاده می‌کنند. سایر بیماران از داروهای محرک برای مدیریت اختلال خود استفاده می‌کنند و همچنین، ممکن است از درمان شناختی-رفتاری، نوردرمانی و تغییر سبک زندگی نیز کمک بگیرند.

نابهنجاری‌های خواب

نابهنجاری‌های خواب، به رفتارهای غیرطبیعی در بین مراحل مختلف خواب اشاره دارند. به طور معمول، این نابهنجاری‌ها در طی مراحل بیداری تا خواب، خواب تا بیداری و خواب nREM (مرحله ای از خواب با حرکت غیر سریع چشم) و REM (مرحله ای از خواب با حرکت سریع چشم) رخ می‌دهند. نابهنجاری‌های رایج عبارتند از:

• اختلال حرکتی REM، که فرد مبتلا به آن در طول خواب به طور افراطی حرکت می‌کند یا فریاد می‌زند.
• فلج خواب، که در آن فرد هشیار است اما نمی‌تواند در طول خواب و یا بیداری حرکت کند.
• راه رفتن در خواب، که در آن فرد در طول خواب nREM بیدار شده و شروع به راه رفتن می‌کند.
• سندرم انفجار سر، که در آن فرد به محض خوابیدن، یک صدای ناگهانی و بلند را می‌شنود و فوراً بیدار می‌شود.
• ترس شبانه، که در آن فرد در بین خواب nREM و REM به طور ناگهانی بیدار شده، فریاد می‌زند یا دچار وحشت می‌شود.

متخصصان خواب تخمین می‌زنند که اکثر بزرگسالان (66٪) در طول زندگی خود با نابهنجاری‌های خواب دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بعضی از نابهنجاری‌ها، مانند شب ادراری و راه رفتن در خواب در دوران کودکی شایع‌تر است و معمولا در سنین بالاتر برطرف می‌شود.

اختلالات دیگر مانند اختلال رفتار در خواب REM در بزرگسالی نیز ادامه می‌یابند. سایر اختلالات، از جمله سندرم انفجار سر و فلج خواب به ندرت اتفاق می‌افتند.

آنچه که باعث می‌شود تشخیص این نوع اختلالات دشوار باشد، این است که فرد مبتلا به آن نمی‌تواند تجربه خود را به یاد بیاورد. معمولا شخص دیگری که با فرد زندگی می‌کند، علائم را مشاهده می‌کند.

اختلالات حرکتی مرتبط با خواب

اختلالات حرکتی مرتبط با خواب، به هر گونه حرکات غیرطبیعی در طول خواب یا در هنگام بیداری گفته می‌شود. اختلالات حرکتی رایج عبارتند از:

• دندان‌قروچه خواب، که در آن فرد به طور ناخودآگاه در طول خواب دندان‌قروچه می‌کند.
• سندرم پای بی‌قرار (RLS)، که با احساس سوزن سوزن شدن پا در هنگام دراز کشیدن همراه است و تنها با حرکت دادن پاها تسکین می‌یابد.
• اختلال حرکت متناوب پا (PLMD)، که با حرکت دادن غیر ارادی پا در طول خواب nREM همراه است.

اختلالات حرکتی مشکل‌ساز هستند، به این دلیل که اغلب باعث بی‌خوابی یا کم‌خوابی می‌شوند. از آنجایی که RLS در زمان دراز کشیدن اتفاق می‌افتد، بنابراین به خواب رفتن دشوار می‌شود. سایر اختلالات حرکتی، مانند دندان‌قروچه و اختلال حرکت متناوب پا باعث کاهش کیفیت خواب و حتی بی‌‌خوابی فرد می‌شوند. عدم درمان دندان‌قروچه، می‌تواند به دندان‌ها آسیب برساند.

اختلالات حرکتی خواب به نسبت سایر اختلالات شیوع کمتری دارند و معمولا 4 تا 10% از بزرگسالان را درگیر می‌کنند؛ افراد بالای 65 سال و زنان باردار بیشتر در معرض خطر این اختلالات قرار دارند (به ویژه RLS).

مشکل این افراد اغلب تشخیص داده نمی‌شود، زیرا وقتی رخ می‌دهد که فرد خواب است وعلائم نیز به طور غیرمستقیم بوجود می‌آیند. برای مثال، یک فرد مبتلا به دندان‌قروچه در خواب ممکن است صبح‌ها با سردرد و درد شکم بیدار شود.

برای درمان این عارضه معمولا از ملحفه مخصوص و یا محافظ دندان استفاده می‌شود. تغییرات رفتاری مانند اجتناب از مصرف کافئین و الکل نیز مؤثر است. روان‌درمانی نیز می‌تواند مؤثر باشد، چون اضطراب نیز می تواند موجب بروز اختلالات خواب و یا تشدید آنها می‌شود. در نتیجه بهتر است ابتدا علل ایجاد کننده مشکلات متفاوت خواب را شناسایی و درمان کرد.

اختلالات تنفسی مرتبط با خواب

اختلالات تنفسی شامل تنفس غیرطبیعی، وقفه تنفسی و یا مشکل در نفس کشیدن در طول خواب همراه هستند. خروپف مزمن و آپنه خواب دو عارضه رایج اختلالات تنفسی در خواب هستند.

خروپف ممکن است چندان حاد به نظر نرسد، اما اغلب یک نشانه بزرگ برای آپنه است.

آپنه خواب زمانی رخ می‌دهد که تنفس فرد در طول خواب متوقف می‌شود و برای آنکه تنفس از سر گرفته شود، مغز به طور ناگهانی از خواب بیدار می‌شود. این اختلال بر کیفیت زندگی فرد اثرگذار بوده و باعث می‌شود که او از خواب کافی در حالت REM محروم شود.

آنچه که باعث می‌شود تشخیص این عارضه دشوار باشد، این است که فرد اغلب نمی‌فهمد چه اتفاقی برایش افتاده است. ممکن است فرد در طول شب خوب بخوابد، اما روز بعد احساس خستگی کند. افراد دیگر، مانند شریک زندگی فرد هستند که متوجه اختلال تنفسی بیمار در طول خواب می‌شوند.

اختلالات تنفسی مرتبط با خواب باید جدی گرفته شوند. 18 تا 22 میلیون آمریکایی از آپنه خواب رنج می‌برند، و شمار زیادی از این موارد تشخیص داده نمی‌شوند. این اختلال با ایجاد بی‌خوابی باعث کاهش قدرت شناختی فرد شده و تمرکز روزانه را مختل می‌کند و همچنین، احتمال ابتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.

اختلالات تنفسی خواب می‌تواند زندگی فرد را به اشکال مختلف تهدید کنند. این اختلالات حتی می‌تواند به کاهش سطح اکسیژن خون، افزایش فشار خون، حملات قلبی و سکته مغزی نیز منجر شود.

اختلالات خواب چگونه تشخیص داده می‌شود؟

با اینکه این اختلال در طول خواب رخ می‌دهد، تشخیص آن چندان دشوار نیست. بیماران و متخصصان بهداشت می‌توانند از ابزارهای مختلف برای تشخیص و ارزیابی مشکلات خواب استفاده کنند.

گام اول زمانی برداشته می‌شود که فرد متوجه می‌شود با خوابیدن و خواب ماندن مشکل دارد و در طول روز احساس خستگی می‌کند، حتی زمانی که میزان خواب شبانه او کافی باشد.

اعضای خانواده نیز می‌توانند متوجه مشکل شما شوند.

اگر در خواب حرکت کنید، حرف بزنید یا خروپف کنید، همسر و یا شریک زندگی شما که با هم در یک تخت می‌خوابید، متوجه خواهند شد. در مورد کودکان، این والدین هستند که متوجه علائم ترس شبانه و سایر اختلالات خواب کودک می‌شوند.

اگر با پزشک درباره مشکلات خواب خود مشورت کنید، احتمالا از شما می‌خواهد چند هفته وضعیت خواب خود را یادداشت کنید و سوالاتی درباره بهداشت خواب شما خواهد پرسید. اگر پزشک متوجه یک مسئله غیرطبیعی شود، ممکن است شما را به یک کلینیک خواب ارجاع دهد.

دانشمندان و تکنسین‌ها، آزمایشات مختلفی برای تشخیص اختلال خواب انجام می‌دهند. پلی‌سومنوگرافی یکی از این آزمایشات است. برای این کار، از شما خواسته می‌شود شب را در کلینیک بمانید تا نوار مغز، قلب، تنفس شما در طول خواب ارزیابی شود. از تست خواب‌آلودگی در طول روز نیز برای اندازه‌گیری دفعات خواب شما استفاده می‌شود. این آزمایشات به تشخیص حمله خواب، خواب‌زدگی، و اختلالات تنفسی و حرکتی کمک می‌گیرند.

ریسک و خطر اختلالات خواب

شايع‌ترين عوارض بی‌خوابی، عوارض روانپزشکی هستند. مشکلات خواب و بیماری‌های روانی ارتباط تنگاتنگی دارند و بیشتر اختلالات روانشناختی با بی‌خوابی و یا خواب‌زدگی همراهند.

خطرناک‌ترین اختلال خواب کدام است؟

پاسخ به این سؤال، بستگی به نحوه تعریف «خطر» دارد. اختلال حرکتی فاز REM خواب می‌تواند برای افرادی که با این عارضه زندگی می‌کنند خطرناک باشد، هرچند که بسیار نادر است.

آپنه بسیار شایع است و می‌تواند باعث تضعیف عملکرد شناختی و مرگ زودرس شود. آپنه درجات مختلفی دارد و بسته به وزن فرد متفاوت است؛ از این رو، می‌تواند هر سال تشدید شود. مهم‌ترین عارضه آپنه، مرگ ناگهانی در طول خواب است که اغلب بر اثر حمله قلبی رخ می‌دهد. اختلالات تنفسی نیز باعث بروز مشکلات و بیماری‌هایی می‌شوند که ممکن است در طول عمر با آنها دست‌وپنجه نرم کنید. آپنه معمولاً در گواهی فوت یا توضیح علت مرگ ذکر نمی‌شود، اما کاهش اکسیژن به طور منظم می‌تواند بدن را در معرض مشکلات زیادی قرار دهد. بررسی‌های اخیر نشان می‌دهند که نرخ مرگ‌ومیر ناشی از آپنه در مردان بین 40 تا 70 سال افزایش یافته است.

بی خوابی و پر خوابی به لحاظ آماری با نرخ مرگ‌ومیر مرتبط هستند. با این حال، ارتباط بین این دو بسیار پیچیده و مبهم است؛ چون مسائل ناشناخته زیادی درباره خواب وجود دارد.

آزمایش خون افراد مبتلا به بی‌خوابی نشان می‌دهد که کم‌خوابی در بلندمدت باعث افزایش سطح C-reactive protein در بدن می‌شود که با بیماری‌های قلبی-عروقی مرتبط است. کم‌خوابی خطر ابتلا به چاقی را نیز افزایش می‌دهد. کاهش قدرت شناختی، تصمیم‌گیری‌های ضعیف و واکنش کند از جمله عوارض کم‌خوابی هستند.

تضعیف عملکرد مغز و توانایی‌های واکنشی و ادراکی، بزرگ‌ترین خطرات کم‌خوابی هستند. خطر اصلی به بی‌خوابی شبانه مربوط نیست، بلکه از خواب‌آلودگی در طول روز نشأت می‌گیرد. خواب‌آلودگی باعث مشکل در رانندگی شده و سطح بهره‌وری در محل کار را کاهش می‌دهد.

شاید چندان جدی به نظر نرسند، اما اختلالات خواب و خواب‌آلودگی روزانه موجب کاهش کیفیت زندگی می‌شوند. این اختلالات، یک مشکل غیر ملموس، اما واقعی هستند. اگر همیشه خواب‌آلود باشید، زندگی چندان دلپذیر نخواهد بود.

نویسنده: میترا سیفان – روانشناس

 

در ادامه، جهت سهولت دسترسی شما خوانندگان محترم، جمعی از رواندرمانگران و روانپزشکان متخصص در حوزه اختلالات خواب، در سراسر کشور معرفی می شوند:

لیست متخصصان روانشناس
نام متخصص	آدرس
محمد جواد فهیمی فر	تهران – قیطریه – اندرزگو – سلیمانی شرقی – نعمتی – پلاک 2 – واحد 3 – کلینیک نیک زیست فردا (نیک زی)
دکتر عفاف کریمی پور	اهواز – کیانپارس – خیابان پهلوان غربی – نبش خرداد – مجتمع تخصصی بوعلی سینا – طبقه 8 – واحد 5 – کلینیک نگرش
دکتر اکبر محمدی	کرج – بلوار هفت تیر – چهارراه مصباح – بلوار امامزاده حسن – خیابان مصباح (بازار مصباح) – طبقه بالای بانک کوثر – کلینیک معنا
باران دهقان	مشهد – خیابان احمدآباد – پرستار 1/2 – پلاک 2/2 – کلینیک تخصصی دکتر ایرج وثوق
دکتر حسین قلی زاده	تبریز – خیابان 17 شهریور جدید – روبروی بستنی وحید – برج امپراطور – طبقه 3 – مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی زندگی نو
دکتر ساناز مومن	شیراز – ابیوردی 3 (بانک مرکزی ملت) – ساختمان آدینه – کوچه سمت چپ ساختمان آدینه (کوچه شماره 4) – سمت راست طبقه فوقانی آموزشگاه نقاشی فتوحی – پلاک 87 – مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی کاوا
دکتر نغمه خدامی	اصفهان – خیابان آبشار دوم – نرسیده به پل غدیر – روبروی تقاطع دوم – مرکز مشاوره پدیده آبشار
لیلا حضرتی	رشت – چهارراه گلسار – خیابان نواب – کوچه آبان – ساختمان پرشین – طبقه 2 – واحد غربی – مرکز مشاوره و خدمات روان شناختی میثاق رشت
سمانه زاهدیان	قزوین – خیابان شهرداری – مابین خیابان خیام و فردوسی – ساختمان پزشکان ارغوان – طبقه 3 – واحد 11

لیست متخصصان روانپزشک
نام متخصص	آدرس
دکتر فاطمه رستم خانی	زنجان – سعدی وسط – کوچه مستشیری – ساختمان هوشمند – کلینیک اعصاب و روان هوشمند زنجان
دکتر فاطمه حسین زاده	مشهد – احمدآباد – خیابان پرستار 1 – نبش پرستار 1/8 – ساختمان پزشکان بیست – طبقه منفی یک
دکتر مهدی رفیعی	کرج – 45 متری گلشهر – بین اختر شرقی و شقایق – ساختمان پزشکان گلشهر – طبقه 1
دکتر رمضان بزرگی راد	تهران – خیابان پیروزی – بین سوم و چهارم نیرو هوایی – پلاک 93 – طبقه 1 – واحد 1
دکتر مینا دارابی	قم – دورشهر- میدان رسالت – جنب زیرگذر عطاران – برج سفید – واحد 311