روانشناسی سلامت چیست؟ کاربرد، تاریخچه و موضوعات مرتبط با آن

توسط علی قائم‌مقامی
این مقاله توسط علی قائم‌مقامی ترجمه شده و توسط دکتر سعید بابایی از نظر تخصصی بررسی و اصلاح شده است.

روانشناسی سلامت؛ به طور کلی به عنوان گرایشی بین رشته ای از روانشناسی و پزشکی شناخته می شود.به منظور توضیح بیشتر می توان این رشته را که در مقطع دکترای تخصصی آموزش داده می شود، برگرفته از حوزه های روانشناسی، جامعه شناسی، زیست شناسی و بهداشت درنظر گرفت.

به طوری که انجمن روانشناسی آمریکا (APA) تعریفی را که از روان شناسی سلامت ارائه داده، بیان کوتاه و کاملی از این رشته است: رویکرد زیستی- روانی- اجتماعی به سلامت (bio psycho social approach to health).

روانشناسی سلامت

تاریخچه روانشناسی سلامت در جهان و ایران

در گذشته، فلاسفه از روان با عنوان “جان” نام برده اند و آن را بخشی جدایی ناپذیر از انسان در نظر داشته اند. از طرفی طبیبان گذشته همچون بقراط و ابوعلی سینا نیز همواره در درمان بیماران خود به هر دو بعد جسم و روان توجه داشته اند.

با پیشرفت علوم درمانی همچون پزشکی و روان شناسی، هر روز ارتباط تنگاتنگ بین جسم و روان از طریق یافته های علمی بیش از پیش مسجل شد. به گونه ای که در پژوهش های علمی مختلف که در فرهنگ ها، نژادها و جغرافیای متفاوت صورت پذیرفت به کرّات، رابطه ای مستقیم و معنادار بین سبک زندگی افراد و میزان تندرستی و طول عمر آنها به اثبات رسید.

مجموعه یافته های ذکر شده منجر به ایجاد احساس نیازی در دانشمندان شد که مقدمات لازم برای پیدایش رشته ای علمی را فراهم کنند که بر حوزه علوم رفتاری و روان شناختی و از طرفی بر علوم طبی و درمان جسمی تسلط داشته باشد. تا آن که برآیند این حرکت علمی در سال ۱۹۷۳ میلادی منجر به ثبت و معرفی گرایش تخصصی روان شناسی سلامت توسط انجمن روان شناسی آمریکا شد. از آن پس تاکنون این حیطه علمی به عنوان گرایشی مستقل و میان رشته ای در دانشگاه های معتبر جهان در مقطع دکترای تخصصی تدریس می گردد.

مقاله مرتبط: روانشناسی خانواده چیست؟ مفاهیم، اهمیت و اهداف و تحصیل در آن

موضوعات روانشناسی سلامت کدامند؟

کیفیت زندگی و نوع رفتارهای انجام گرفته توسط افراد که منجر به ارتقاء یا افت سلامتی می گردد، از اصلی ترین موضوعاتی است که توسط رشته روان شناسی سلامت مورد تاکید قرار می گیرد. به عبارتی اصلی ترین رسالت این علم؛ بررسی، تعیین و اجرای ساز و کارهایی است که به وسیله آن سلامتی و کیفیت زندگی افراد ارتقاء یابد. حال آنکه روش دستیابی به این هدف، از سیاست های کلان کشوری تا آموزش های مستقیم چهره به چهره به مردم گستردگی دارد.

از جمله موضوعات مهم دیگر، پیشگیری از بروز مشکلات مرتبط با سلامتی است. شعار پیشگیری بهتر از درمان، کلیدواژه این حوزه از روان شناسی سلامت است. در بسیاری از موارد با توجه به مخاطرات جسمی، روانی و مالی که به دنبال درمان برخی بیماری ها، خواسته یا ناخواسته و به ناچار مورد انتظار است، امر پیشگیری اهمیت بیشتری می یابد.

روانشناسی جنایی چیست؟ کاربرد، بازار کار و تحصیل در این رشته

به عنوان مثال اصلاح باورهای ناکارآمد فردی که بستن کمربند ایمنی را ضروری نمی داند، به مراتب کم هزینه تر و اجرایی تر است تا درمان آسیب های نخاعی به وجود آمده بر اثر تصادفات رانندگی که در آن کمربند ایمنی بسته نشده است. حال آنکه برخی مشکلاتی که درمان قطعی نداشته و به صورت مزمن و دراز مدت، منابع روانی، اجتماعی و مالی را از بین می برد، اهمیت پیشگیری را بسیار پر رنگ تر می نماید. فلج نخاعی ناشی از رانندگی پرخطر و سکته قلبی ناشی از مصرف غذای پرچرب و پرنمک مثالی از این مشکلات هستند.

پزشک خوب به شما کمک میکند بهترین روانشناسان را در کوتاه‌ترین زمان و در نزدیکی محل زندگی خود پیدا کنید
رزرو آنلاین نوبت

روش های درمانی روانشناسی سلامت

درمان روان شناختی قطعی یا در صورت مزمن بودن نوع بیماری، درمان حمایتی نیز از حوزه های دیگر روان شناسی سلامت است. در اکثر موارد بیماری های جسمی، فارغ از سهمی که روان در رابطه علت و معلولی دارد، به شدت تحت تاثیر روان قرار دارند. به عنوان مثال آسم بیماری جسمی است که مشخصا در شرایط استرس و اضطراب بالا، علائم طاقت فرسای به شدت بیشتری دارد. همینطور فشارخون نیز مثالی دیگر از تاثیرات مستقیم روان و جسم بر یکدیگر هست.

از این رو در موارد بیماری های جسمی، درمان کمکی در کنار درمان طبی، از حوزه های دیگر گرایش تخصصی روان شناسی سلامت است.

پیشنهاد مطالعه: روانشناسی زرد چیست

سازگاری بهینه با بیماری های مزمن جسمی نیز از موارد دیگری است که در افراد مبتلا به بیماری های صعب العلاجی همچون سرطان یا فلج غیرقابل برگشت نخاعی قابل انجام بوده تا از میزان درد و رنج فرد کاسته و به واسطه ارتقاء توانمندی های موجود، مشکلات فرد را به حداقل رساند.

health-psychology

خدمات روانشناسی سلامت در عمل چیست؟

با توجه به آنچه تاکنون درباره معرفی، تاریخچه و موضوعات مهم در این رشته بیان شد، می توان موارد زیر را به عنوان نمونه هایی، جهت آشنایی بیشتر معرفی نمود. در ادامه باید بیان داشت که آنچه در حوزه روان شناسی سلامت بالینی (حوزه درمانی روان شناسی سلامت) مورد تاکید است، ارتباط تنگاتنگ و دوسویه جسم و روان است. حال آنکه با درک هرچه بیشتر و بهتر این موضوع، می توان به حوزه کاری و علت حضور روانشناس سلامت در درمان بیماری های جسمی، بیشتر و بهتر پی برد.

– درمان کمکی در سکته مغزی و فلج اندام، دیابت، آسم عصبی، فشارخون و سایر بیماری های قلبی متاثر از روان، صرع، سندروم خستگی مزمن (CFS)، MS و سایر بیماری های خودایمن، التهاب روده، گلوبوس (احساس توده در گلو)، پسوریازیس، تاسی (آلوپسی) و بیماری لیکن پلان، لوپوس، هیپرتیروئیدیسم (پرکاری تیروئید)، هیپوتیروئیدیسم (کم کاری تیروئید)، کوشینگ (پرکاری غده فوق کلیوی)، نارسایی غده فوق کلیوی و…

– درمان دردهایی همچون انواع سردرد (میگرنی، تنشی و خوشه ای)، دردهای اسکلتی-عضلانی، دردهای ناشی از بیماری های مزمن جسمی، دردهای پس از اعمال جراحی

– علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS)، سندروم روده تحریک پذیر (IBS)، زخم معده استرسی، تهوع و بی اشتهایی ثانویه به شیمی درمانی، مثانه عصبی، اسپاسم عصبی پلک

– تسریع در بهبود زخم، آرام سازی و تصویرسازی فعال جهت کاهش استرس و اضطراب عمل جراحی، تقویت سیستم ایمنی در بیماران مبتلا به ایدز و سایر بیماری های عفونی، سازگاری بهینه در بیماران با آسیب نخاعی

– مشاوره در زمینه سقط جنین مکرر یا ناباروری، مشاوره جهت فرزند خواندگی، مشاوره در زمینه یائسگی

– درمان اختلالات کودکان از جمله نازوکوموفوبیا (ترس از بیمارستان)، هموفوبیا (ترس از خون)، اینکوپرزیس (اختلال دفع مدفوع) و اینکانتیننس (اختلال دفع ادرار) روان زاد، بیش فعالی (ADHD)، شب ادراری

– زوج درمانی و درمان اختلالات جنسی همچون اختلال بیزاری جنسی، واژینیسموس، پنیس فوبیا (ترس از آلت جنسی مردانه)، اختلالات ارگاسمیک روان زاد، اصلاح مشکلات مرتبط با فاز رزولوشن (پس از ارگاسم)، اختلال نعوظ روان زاد، زودانزالی

درمان اختلالات خواب، اختلالات خوردن (چاقی، بی اشتهایی و پرخوری عصبی)، استرس، افسردگی، انواع وسواس (فکری عملی، وسواس مو کندن، رفتارهای احتکاری و …)، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

– درمان انواع اختلالات اضطرابی همچون اضطراب اجتماعی (ترس از صحبت کردن و یا حضور در جمع)، اختلال وحشت زدگی (پانیک)، ترس های مرضی (فوبیا)، اختلال اضطراب فراگیر (نگرانی مداوم) و… افزایش اعتماد به نفس، خنثی سازی خاطرات ناخوشایند

مطلب مرتبط: فرق روانشناس و روانپزشک چیست و با روانکاو چه تفاوتی دارند؟

روانشناسی سلامت

چه وقت باید به روانشناس سلامت مراجعه کرد؟

ارجاع توسط پزشک معالج، از جمله موارد شایعی است که به واسطه آن فرد برای اولین بار، مورد ویزیت یک روانشناس سلامت قرار می گیرد. حال آنکه در موارد دیگری که فرد متوجه این موضوع می گردد که بیماری جسمی وی با تغییرات روانی همچون افزایش میزان استرس، اضطراب و یا افسردگی تحت تاثیر قرار می گیرد، از مواقعی است که مشاوره با روانشناس سلامت را ضروری می سازد.

درد از جمله موارد دیگری است که جهت کنترل یا کاهش آن می توان از تخصص یک روانشناس سلامت بهره برد.

عوارض روانی ناتوان کننده ناشی از بیماری جسمی نیز نوع خاصی از تخصص درمانی را می طلبد که در آن درمانگر نسبت به بیماری های جسمی و نیز اختلالات روانی تسلط کافی داشته باشد که با توجه به رویکرد میان رشته ای روانشناسی- پزشکی، رشته روان شناسی سلامت، درمانگران این رشته اصلی ترین گزینه برای مراجعه هستند. افسردگی ثانویه به دیابت می تواند مثالی مناسب از انواع مشکلاتی باشد که بیان شد.

روانشناسی تربیتی چیست و چه کاربردی دارد؟

سایر مواردی که می توان از روان شناس سلامت کمک گرفت، در مواقعی است که مداخلات تخصصی لازم جهت ارتقاء سلامت و یا پیشگیری از بیماری مورد نیاز باشد. آموزش پرسنلی جهت کاهش فرسودگی شغلی از منظر سیاست های سازمانی می تواند مثالی از این نوع مداخلات در سطح کلان، و مداخله درمانی جهت ترک سیگار نیز مثالی دیگر باشد که در سطح فردی قابل اجراست.

با کلیک روی دکمه زیر میتوانید به بهترین روانشناس های تهران دسترسی داشته باشید
بهترین روانشناس در تهران

سوالات متداول

  • رسالت اصلی علم روان شناسی سلامت چیست؟
  • اصلی‌ترین رسالت علم روانشناسی سلامت؛ بررسی، تعیین و اجرای ساز و کارهایی است که به وسیله آن سلامتی و کیفیت زندگی افراد ارتقاء یابد. در واقع این علم می‌گوید کیفیت زندگی و نوع رفتارهای انجام گرفته توسط افراد، منجر به ارتقاء یا افت سلامتی می‌گردد.
  • چه زمانی بیمار باید به روانشناس سلامت مراجعه کند؟
  • زمانی که بیماری جسمی افراد با تغییرات روانی همچون افزایش میزان استرس، اضطراب و افسردگی همراه است، فرد باید به روانشناس سلامت مراجعه کند. همچنین بیماری‌ چون افسردگی ثانویه به دیابت از مواردی است که نیاز به مراجعه فوری به روانشناس سلامت دارد.
  • کلیدواژه روانشناسی سلامت چیست؟
  • شعار پیشگیری بهتر از درمان، کلیدواژه حوزه روان شناسی سلامت است. چرا که در بسیاری از موارد با توجه به مخاطرات جسمی، روانی و مالی که به دنبال درمان برخی بیماری‌ها، خواسته یا ناخواسته و به ناچار مورد انتظار است، امر پیشگیری اهمیت بیشتری می‌یابد.
  • رشته روانشناسی سلامت در چه مقطعی آموزش داده می‌شود؟
  • رشته روانشناسی سلامت در مقطع دکترای تخصصی آموزش داده می‌شود و برگرفته از حوزه‌های روانشناسی، جامعه شناسی، زیست شناسی و بهداشت است.
  • روانشناسی سلامت چه تاثیری در درمان بیماری‌های مزمن جسمی دارد؟
  • سازگاری بهینه با بیماری‌های مزمن جسمی از موارد درمانی روانشناسی سلامت است. چرا که این نوع از روانشناسی باعث کاهش درد و رنج بیماری‌های صعب العلاجی مانند سرطان و فلج غیرقابل برگشت نخاعی می‌شود و به کمک ارتقاء توانمندی‌ها، مشکلات فرد را به حداقل می‌رساند.

نویسنده: دکتر سید حامد واحدی اردکانی؛ دکترای روانشناسی سلامت

شما می‌توانید برای یافتن روانشناس  معتبر از فهرست روانشناسان سایت پزشک خوب کمک بگیرید.

پزشک خوب، سامانه آنلاین رزرو اینترنتی نوبت از روانشناسان و روانپزشکان و سایر تخصص های پزشکی است که به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در کوتاه ترین زمان و در نزدیکی محل زندگی خود پیدا کرده و وقت خود را به صورت “آنلاین” رزرو نمایید.

۴.۴/۵ - (۱۵ امتیاز)
4.4/5 - (15 امتیاز)

پرسش و پاسخ

پزشک خوب، نظرتان را درباره این مقاله بگویید یا سوالاتتان را بپرسید، متخصصان ما در اولین فرصت به سوالات شما پاسخ می‌دهند.

ناشناس آبان ۲۱, ۱۴۰۲ - ۱۱:۳۰ ق٫ظ

سلام ممنون از اطلاعات خوبتون . میشه بگین تفاوت روانشناسی سلامت با بالینی چی ؟ و فرد می‌تونه توی این رشته هم مطب داشته باشه یا توی بیمارستان کار کنه ؟ و بازار شغلش توش اروپا چطوره ؟

پاسخ
فاطمه فروردین ۳۱, ۱۴۰۲ - ۳:۳۰ ب٫ظ

سلام آیارشته روانشناسی سلامت طرح دربیمارستان دارد؟؟؟ یا بازارکار دربیمارستان داردیاخیر؟؟؟

پاسخ
Fatemeh مرداد ۲۴, ۱۴۰۱ - ۱۱:۲۷ ب٫ظ

سلام ممنون از اطلاعات خوبتون . میشه بگین تفاوت روانشناسی سلامت با بالینی چی ؟ و فرد می‌تونه توی این رشته هم مطب داشته باشه یا توی بیمارستان کار کنه ؟ و بازار شغلش توش اروپا چطوره ؟

پاسخ
مینا آذر ۲۱, ۱۳۹۹ - ۸:۴۲ ب٫ظ

سلام من دانشجو معلم کودکان استثنایی هستم و دارم همزمان روانشناسی میخونم
ارشد سلامت میتونه رشته مناسبی برا ادامه تحصیل من باشه؟
لطفا راهنمایی کنید.

پاسخ
میترا سیفان آذر ۲۲, ۱۳۹۹ - ۳:۲۹ ب٫ظ

سلام، گرایش سلامت یکی بهترین گرایش‌های رشته روانشناسی به حساب می‌آید. ولی اینکه آیا برای شما مناسب هست یا خیر، بستگی به نیازها و ارزش‌ها و ترجیحات خودتون داره‌.

پاسخ
رصوان دی ۸, ۱۳۹۸ - ۰:۱۷ ق٫ظ

سلام میشه به این سوال پاسخ دهید ‌.نقش روانشناسان سلامت در ایجاد حفظ و ارتقای سلامت فردوجامعهرا تشریح کنید.

پاسخ
Shiva خرداد ۲۶, ۱۳۹۸ - ۹:۲۶ ب٫ظ

سلام . میتونم پیج اینستا داشته باشم . ارشد روانشناسی عمومی هستم و و به تازگی در زمینه روانشناسی سلامت علاقهمند شدم تحقیق و پژوهش کنم . می خواستم راهنمایم کنید

پاسخ
میترا سیفان شهریور ۱۱, ۱۳۹۸ - ۱۲:۴۶ ب٫ظ

با سلام، آدرس پیج اینستاگرام ما pezeshkekhoob هست. از حوزه هایی که تمرکز اصلی روانشناسی سلامت هستند، مباحث پیشگیری از مشکلاتی مثل مصرف مواد، چاقی و … است

پاسخ

دیگر مقالات پیشنهادی پزشک خوب