در روانشناسی، هیپنوتیزم روشی است که می‌توانیم به محتویات ناخودآگاه دسترسی پیدا کنیم و روش‌های گوناگونی که از نظز علمی اثبات شده و توسط متخصصین این حوزه ارائه می‌شود، تحت عنوان کلی درمان از طریق هیپنوتیزم یا هیپنوتیزم درمانی که به انگلیسی (Hypnotherapy) گفته می شود نیز شناخته شده‌است. در راستای اهداف متعددی مثل کاهش درد و اضطراب به کار گرفته می‌شود.
هیپنوتراپی معمولا توسط یک متخصص هیپنوتراپی که هیپنوتراپیست تام دارد صورت می‌گیرد. این درمانگر جهت ورود به ناخودآگاه آز طریق تکنیک‌های خاص، ذهن فرد را به حالت آلفا برده و سپس از تکنیک‌های دیگر نظیر تصویرسازی و تکرار کلامی استفاده میکند و سعی میکند تمرکز بیمار را روی افکار یا کارهای مشخصی متمرکز کند.
هیپنوتراپی چیست؟
هیپنوتراپی به روند رواندرمانی کمک می کند؛ چرا که افراد وقتی تحت هیپنوتیزم هستند، می‌توانند افکار، احساسات و خاطرات دردناک خود را که در ضمیر ناخودآگاه مدفون شده‌اند، کاوش کنند و ببینند.
در حالی که تعریف‌های متفاوتی از هیپنوتیزم وجود دارد، سازمان روانشناسی آمریکا هیپنوتیزم (هیپنوتراپی) را به عنوان فعل و انفعالی دو طرفه تعریف میکند که در آن شرکت کننده به تلقین‌های هیپنوتیزم کننده واکنش نشان میدهد.
هیپنوتیزم به لطف نمایش‌های محبوبی معروف گشته است که در آن، پس از گفتن واژه‌ای خاص به فرد، او رفتار غیرمعمول و یا مضحکی از خود بروز میدهد. که البته در این نمایش‌ها کاملا ساختگی است ولی در عمل کسی که بتواند در این علم پیشرفت کنید و در واقع ه سطوح بالاتر برسد میتواند مثل فیلم‌‌های هالیوودی فرد را برنامه ریزی کند تا کاری را انجام دهد. ولی شایان ذکر است این افراد پس از تایید صلاحیت حرفه‌ای سوگند نامه‌ای را امضا کرده که در آن حق استفاده از آم را ندارند مگر در شرایط خاص.
با این وجود از دیدگاه بالینی، فواید پزشکی و درمانی هیپنوتیزم، به ویژه در کاهش درد و اضطراب و حتی کاهش درد در زمان جراحی و یا بی حسی به وسیله هیپنوتیزم بدون دارو استفاده می‌شود.
روش انجام هیپنوتراپی
زمانی که واژه هیپنوتیزم کننده به گوش شما میخورد، چه چیزی در ذهن شما تداعی می‌شود؟!
اگر مثل عموم افراد باشید، ممکن است این واژه باعث شود تصویری از یک فرد شرور روی صحنه نمایش به ذهن شما خطور کند که با تکان دادن یک ساعت جیبی به شکل یک آونگ، حالت هیپنوتیزم ایجاد میکند.
اما در واقعیت، هیپنوتیزم شباهتی چندانی به این تصور عامه ندارد! طبق گفته «جان کیلستروم»، متخصص هیپنوتیزم، فرد را هیپنوتیزم نمی‌کند؛ بلکه به عنوان یک مربی یا راهنما عمل میکند که وظیفه اش کمک به هیپنوتیزم شدن فرد موردنظر است.
هیپنوتیزم اغلب به عنوان حالتی شبیه خلسه توصیف شده است. با این وجود، بهتر است آن را به عنوان حالتی در نظر گرفت که ویژگی‌های آن شامل تمرکز حواس بالا، تلقین پذیری بالا و تخیلات واضح می‌باشد. اغلب به نظر می‌رسد افراد در حالت هیپنوتیزم خواب‌آلود و حواس‌پرت می‌باشند؛ اما در واقع آنها در حالتی کاملاً هوشیار به سر می‌برند.
هیپنوتیزم به دو روش انجام می‌شود:
- هیپنوتیزم درمانی
- تحلیل روان به تجزیه و تحلیل اطلاعات در ذهن برای پیدا کردن علت موضوعی خاص گفته می‌شود که روانکاوی فروید و روان تحلیلی یونگ میتواند شباهت‌های زیادی با این تحلیل روان گفته شده داشته باشد.
– هیپنوتیزم درمانی
در حالتی که فرد تحت هیپنوتیزم قرار دارد، راحت‌تر میتواند به توصیه‌ها عمل کرده و به آنها پاسخ دهد. بنابراین در روش هیپنوتراپی میتوان برخی رفتارهای افراد را مثل سیگار کشیدن یا ناخن جویدن تغییر داد. همچنین میتوان از این شیوه درمانی برای تغییر درک و احساس و کار بر روی ارزش‌ها و باور ها و موارد بسیاری دیگر استفاده کرد.
– کاوش در ناخودآگاه برای پیدا کردن علت پدرش یک تعارض در ذهن به وسیله هیپنوتیزم
در این روش درمانی از حالت خلسه هیپنوتیزم برای کاوش در گذشته فرد و یافتن ریشه‌های پنهان یک اختلال یا مشکل روحی استفاده می‌شود. ضربه‌های روحی در دوران کودکی که در ضمیر ناخودآگاه فرد پنهان است به کمک هیپنوتیزم آشکار می‌شود.
چرا که ناخودآگاه به هر طریق ممکن اجازه ورود این اطلاعات را به حوزه آگاهی میدهد و تنها در حالت آلفا می‌توانیم به این اطلاعات دسترسی پیدا کنیم و بعد از آشکار شدن ریشه مسائل روانی، میتوان در جلسات رواندرمانی فردی نسبت به درمان آنها اقدام نمود.
مزایا و معایب هیپنوتیزم
تجربه هیپنوتیزم بسته به افراد مختلف تفاوت چشمگیری دارد. بعضی افراد هیپنوتیزم شده در طول هیپنوتیزم، خونسردی یا میزان آرامش بالایی را تجربه می‌کنند و حتی بعضی حس می‌کنند اراده‌ای بر روی رفتار خود ندارند. بعضی دیگر اما کاملا هوشیار مانده و قادرند در حالت هیپنوتیزم به گفتگو ادامه دهند.
آزمایش‌هایی که توسط «ارنست هیلگارد» صورت گرفت نشان داد چگونه میتوان از هیپنوتیزم جهت ایجاد تغییری چشمگیر در ادراک استفاده کرد. در این آزمایش‌ها، پس از اینکه به فرد هیپنوتیزم شده فرمان داده می‌شد تا در دست خود دردی حس نکند، دست او در آب یخ قرار داده شد. در حالی که افراد در حالت عادی دست خود را پس از چند ثانیه به خاطر درد از آب بیرون می‌کشیدند، افراد هیپنوتیزم شده می‌توانستند دست خود را بدون احساس درد چندین دقیقه در آب یخ قرار دهند.
– فواید هیپنوتیزم
فردی را که تحت هیپنوتراپی قرار دارد راحت‌تر میتوان مورد پرسش قرار داد. به کمک هیپنوتیزم درمانی میتوان شانس تاثیرگذاری سایر روش‌های درمانی را افزایش داد. از جمله درمان مشکلاتی مثل:
- فوبیا، ترس و اضطراب
- اختلالات خواب
- افسردگی
- استرس
- اضطراب پس از سانحه
- فقدان و سوگ
به کمک هیپنوتیزم قابل درمان است.
البته ابن نکته حائز اهمیت است که برخی از موارد ذکر شده در بالا اگر ریشه ژنتیکی داشته باشند با هیپنوتیزم قابل درمان نیست و باید از دارو درمانی نیز کمک گرفته شود.
از جمله سایر مزایای هیپنوتیزم میتوان به کنترل درد و غلبه بر عاداتی مثل سیگار کشیدن و پرخوری اشاره کرد.
– مضرات هیپنوتراپی
هیپنوتیزم برای همه اشخاص مناسب نیست. مثلاً در افرادی که به علائم روانپریشی مثل توهم و هذیان مبتلا هستند یا افرادی که مواد مخدر و الکل مصرف می‌کنند در مدت زمانی که اثرات مواد مخدر و الکل هنوز بروی ذهن فرد تاثیر می‌گذارد هیپنوتراپی روش مناسبی نیست. از این روش تنها باید در صورتی به منظور کنترل درد استفاده کرد که پزشکان درمان‌های جراحی و دارویی درد را بررسی کرده باشند و از نظر پزشکی منعی برای این روش وجود نداشته باشد.
برخی متخصصان هیپنوتراپی از هیپنوتیزم برای بازسازی خاطراتی استفاده می‌کنند که باور دارند با اختلالات ذهنی فرد در ارتباط هستند. با این حال، کیفیت و درستی اطلاعاتی که بیمار تحت هیپنوتیزم به یاد می‌آورد همواره قابل اعتماد نیست.
خطر ایجاد اطلاعات غلط به خاطر سوالات هدایت شده درمانگر میتواند در این روش درمانی مشکل آفرین باشد.
آیا هیپنوتیزم خطرناک است؟
هیپنوتیزم خطرناک نیست. در واقع هیپنوتیزم یک روش کنترل ذهن یا شست و شوی ذهنی نیست! درمانگر نمی‌تواند با هیپنوتیزم فرد را وادار به انجام کارهای شرم آور یا کارهای خلاف میلش کند. بزرگترین خطر هیپنوتیزم اطلاعات غلطی است که ممکن است ایجاد شوند.
عوارض هیپنوتیزم (عوارض احتمالی)
با اینکه هیپنوتیزم یک روش ایمن و غیر تهاجمی است، اما این بدان معنا نیست که دارای عوارض احتمالی نیست. برخی عوارض هیپنوتیزم عبارتند از:
- خطر ایجاد اطلاعات غلط یا خاطرات تحریف شده
- کاهش احساس کنترل فردی تحت هیپنوتیزم
- اضطراب، سردرد و سرگیجه حین هیپنوتیزم
کاربردهای هیپنوتیزم درمانی
موارد زیر تنها چند مورد از کاربردهای هیپنوتیزم می‌باشند که اثربخشی آنها از طریق تحقیقات اثبات گشته است:
- درمان دردهای مزمن مثل روماتیسم مفاصل (راجع به اختلال درد اینجا بخوانید)
- درمان و کاهش درد در طول زایمان
- کاهش علائم زوال عقل
- رفع بعضی علائم مربوط به اختلال کم‌توجهی – بیش فعالی
- کاهش حال تهوع و استفراغ در آن دسته از بیماران سرطانی که تحت دوره شیمی درمانی هستند.
- کنترل درد در طول روند دندانپزشکی
- از بین بردن یا کاهش عارضه‌های پوستی مثل زگیل و پسوریازیس (صدفک)
- بهبود علائم مربوط به سندروم روده‌ی تحریک پذیر (IBS)
در بعضی موارد، فرد برای بهبود دردهای مزمن یا کاهش درد یا اضطراب ناشی از فرایندهای درمانی مانند جراحی یا زایمان به سراغ هیپنوتیزم می‌رود. در ضمن، هیپنوتیزم جهت کمک به افراد در تغییر رفتار، مثل ترک سیگار، کاهش وزن، یا جلوگیری از شب ادراری نیز مورد استفاده واقع شده است.
باورهای غلط درباره هیپنوتیزم
درک غلط هیپنوتیزم امری شایع است. در اینجا به بعضی باورهای غلط و واقعیت‌های مربوط به آن اشاره می‌کنیم.
۱- هنگامی که از هیپنوتیزم خارج شوید، هیچ چیز از فرآیند هیپنوتیزم به یاد نمی‌آورید!
با اینکه در مواردی بسیار معدود ممکن است فراموشی رخ دهد، به طور کلی افراد تمام آنچه که در حالت هیپنوتیزم رخ داده است را به یاد می‌آورند.
۲- هیپنوتیزم به افراد کمک میکند تمام جزئیات موقعیت بدی را که شاهد آن بوده‌اند را به یاد بیاورند!
با اینکه میتوان از هیپنوتیزم جهت بهبود حافظه استفاده کرد، اما تأثیرات آن در رسانه‌های جمعی اغراق شده است. تحقیقات نشان داده است که هیپنوتیزم نمی‌تواند در بهبود یا دقت حافظه، تأثیر چشمگیری داشته باشد. هیپنوتیزم حتی میتواند باعث ایجاد خاطرات غلط یا تحریف شده شود.
۳- دیگران می‌توانند شما را بر خلاف میلتان هیپنوتیزم کنند.
برخلاف داستان‌هایی که در مورد افرادی که بر خلاف میل خود هیپنوتیزم شده اند وجود دارد، هیپنوتیزم شدن حتما به همکاری فرد نیازمند است.
۴- در جریان هیپنوتیزم، هیپنوتیزم کننده بر رفتارهای شما تسلط کامل دارد.
با این که افراد در جریان هیپنوتیزم اغلب احساس می‌کنند رفتارهایشان خارج از اراده آن‌هاست، اما یک هیپنوتیزم کننده نمی‌تواند شما را مجبور به انجام کاری کند که در تضاد با خواسته شماست.
۵- هیپنوتیزم میتواند شما را بسیار نیرومند، سریع یا با استعداد کند.
با اینکه میتوان از هیپنوتیزم جهت بهبود عملکرد استفاده کرد، این فرآیند نمی‌تواند افراد را قوی‌تر از آنچه هستند کند.
منابع:
پرسش و پاسخ
سلام.من کل کودکیم کتک های بدی خوردم و داغ شدم.میخوام اون خاطرات فراموش بشه…با این روش میشه؟
همسرم بهم خیانت کرده من پیام ها عکس و فیلم ازشون دیدم با گذشت چند ماه هنوز حالم بده این کار میدونه به من کمک کنه؟
سلام برای افزایش تمرکز برای مطالعه میشه از هیپنوتراپی استفاده کرد؟ (۲۵ سال)
بسیار علمی وآموزنده بود و من فکر میکمم برای بیماریه من که کما هست بسیار مفید هست
به درد من که حتمی میخورد چون،هم دکتر و مشاورم این را خواست،هم به بیماریه من یعنی کما خیلی مفید هست.
برای مشکل شما داستان متفاوت است باید مصاحبه دقیق بالینی صورت بگیره ممکنه یک اشتباه کوچیک منجر به اتفاق های ناگواری بیفته در مورد شما چون در هیپنوتیزم برای افراد انفکاک بوجود میاد نسبت به محیط اطراف و این خودش سطح ضربان قلب رو کمی ارام تر میکنه حتما در زمان هیپنوتیزم به جز مشاور تیم پزشکی هم باید کنار شما باشه که در صورت بروز مشکل سریع کمک کنند البته احتمالش خیلی کمه ولی باید مراقب باشید و این کار رو تو خونه به هیچ عنوان انجام ندید پیش فدی که صلاحیت نداره
سلام.آیااین روش لکنت زبان وتیک های عصبی رادرنوجوانان درمان میکند
سلام در بهبودش همراه با گفتار درمانی خیلی میتونه کمک کننده باشه
ببخشید هیپنوتیزم باعث سرگیجه میشه؟
برای همه خیر ولی برای بعضی افراد خاص ممکنه تا چند دقیقه ای سرگیجه بوجود بیاد و خیلی به ندرت پیش میاد که زود هم از بین میره
هیپنوتیزم قادر به پاک کردن خاطرات ادم هست خاطراتی که میخایم فراموش بشن؟!
سلام، خیر
سلام در هیپنوتیزم و هیپنوتراپی خاطرات بد مثل تعرضات جنسی یا فوبیا یا اتفاقات ناگوار قابل پاک شدن نیستند فقط یک هیپنوتراپ یا هیپنوتیزور حرفه ای با اضافه کردن تصاویر جدید نرمال سازی انجام میدهد که قابل درک باشد برای مراجع تا در کنار هیپنوتراپی و روان درمانی یا روان تحلیلی بتونه مشکل رو راحت تر بپذیره
مطالب بسیار گویا و علمی بود. سپاسگزارم.
خیلی ممنون، مطلب خوبی بود. مخصوصا باورهای غلط.