تخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) چیست و نورولوژیست کیست؟

• به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنم یا روانپزشک؟ تفاوت های میان دو تخصص
• جهت یافتن بهترین کمک تخصصی برای رفع مشکلات در زمینه های مغزی و روانی به کدام متخصص مراجعه کنم؟

متخصص اعصاب و روان، متخصص مغز و اعصاب، جراح مغز و اعصاب، روانپزشک، روانکاو، روانشناس و … واژه هایی که بارها شنیده ایم، اما به دلیل تشابه اسمی بسیار بین این تخصص ها در زبان فارسی، حتی در بین اقشار تحصیل کرده نیز بارها به جای هم به کار می‌روند.

اما آنچه درواقع با آن روبرو هستیم چندین رشته تخصصی با حوزه فعالیت های گسترده و متفاوت از هم هستند که در برخی موارد اشتراکاتی نیز باهم دارند.

در بسیاری از موارد پیش آمده است سردرگمی بیمار در مورد شرح وظایف هریک ازین تخصص ها، باعث اتلاف وقت و هزینه بیمار و تاخیر در تشخیص بیماری شده است که گاها صدمات جبران ناپذیری را به بیمار وارد کرده است.

در این نوشتار به تفصیل در مورد هریک از این تخصص ها و حوزه های تخصصی توضیح داده شده است.

متخصص مغز و اعصاب کدام بیماریها را درمان میکند؟

سیستم عصبی انسان به دو دسته کلی اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) و اعصاب محیطی (اعصاب و نورون های عضلات) تقسیم می‌شود.

کلیه شرایط و بیماری هایی که هریک ازقسمت ها ی سیستم اعصاب را درگیر کند، در حوزه اختیارات متخصص مغز و اعصاب قرار دارد.

از آنجایی که در همه جای بدن اعصاب وجود دارند، بیماری های عصبی می‌توانند هریک از اعضای بدن از جمله چشم، پوست، عضلات، گوش، حلق، دست و پا، سیستم گوارشی از دهان تا مقعد و … را درگیر کنند برای همین طیف وسیعی از بیماری ها در حوزه تخصصی نورولوژیست یا متخصص مغز و اعصاب قرار می‌گیرند.

مانند:

• بیماری های درگیر کننده عروق مغزی: سکته های مغزی
• بیماری های از بین برنده سلول های عصبی (نورودجنراتیو): آلزایمر، پارکینسون
•  انواع ضعف های عضلانی مثل  ای ال اس (بیماری استیون هاوکینگ!)
• بیماری های از بین برنده میلین(بافت اطراف سلول های عصبی) مثل ام اس که باعث مشکلات عدیده ای از جمله ضعف عضلانی می‌شود
• عفونت های سیستم عصبی مانند مننژیت و انواع آبسه های مغزی
• انواع سردرد
• اختلالات حرکتی مانند پارکینسون و پرش های عضلانی و حرکات اضافی و غیرارادی
• انواع تشنج
• بیماری های مربوط به آسیب های نخاعی (دیسک کمر، تنگی کانال نخاعی و …)
• اختلال تکلم و اختلالات شنوایی که مربوط به سیستم عصبی اند به ویژه در مواردی که ناگهانی ایجاد می‌شود
• تومورهای مغزی سیستم عصبی (مسائل مربوط به جراحی در حوزه فعالیت های نوروسرجری یا جراحی مغز و اعصاب قرار دارد)
• اختلالات خواب

با دیدن چه علائمی به نورولوژیست مراجعه کنیم؟

• سردرد
• سرگیجه
• احساس ضعف عضلانی
• احساس گزگز و مورمور
• کاهش حس درد، سرما و لمس در بدن مانند بی حسی در صورت، دست، پا
• درد های مزمن در هر جایی از بدن
• لرزش
• به سختی راه رفتن (کند راه رفتن، اختلال در جهت یابی و عدم تعادل)
• تغییر ناگهانی در بینایی و شنوایی
• خشکی عضلات
• اختلالات خواب (به سختی به خواب رفتن، لرزش و احساس بی قراری در پاها موقع خواب، بیداری انتهای شب، ناگهان به خواب رفتن و …)
• اختلال مربوط به تفکر ( از دست دادن حافظه، اختلال تمرکر، ضعف شناختی)
• اختلال در صحبت کردن (قطع تکلم، کندی در صحبت، لکنت زبان و … به ویژه در مواردی که ناگهانی اتفاق می‌افتد)
• هرگونه افت سطح هوشیاری ( احساس خواب آلودگی، گیجی و …)

 متخصص مغز و اعصاب با به کارگیری روش های مختلفی به تشخیص هر یک از بیماری ها دست پیدا می‌کند.

نحوه ارزیابی و تشخیص متخصص نورولوژیست چگونه است؟

 قدم اول، گرفتن شرح حال دقیق از بیمار:

• اینکه علائم از چه تاریخی، با چه شدتی شروع شده است؟
• ابتدا کدام قسمت را درگیر کرده است ؟
• سیر بیماری فرد چطور بوده است؟

بنابراین در مراجعه به متخصص نورولوژی لازم است تمامی اطلاعات دقیق ارائه شود که پزشک در تشخیص گمراه نشده و روند درمان سریع تر پیش رود.

نحوه معاینات متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست)

معاینات نورولوژی با توجه به شکایت اصلی بیمار شامل: معاینات سرو گردن و ته چشم بیمار، معاینه اندام ها، رفلکس ها، وضعیت تعادل، معاینه اعصاب دوازده گانه، معاینه حس لمس، موقعیت و… می‌باشد.

سپس با توجه به اطلاعات به دست آمده به تناسب تشخیص های احتمالی درموارد مورد نیاز پزشک از ابزارهای پاراکلینکی برای تشخیص بهتر استفاده می‌کند.

ابزارهای پاراکلینیکی مورد استفاده متخصص مغز و اعصاب چیست؟

• سی تی اسکن
• آنژیوگرافی عروق مغزی
•  MRI
• نوار عصب و عضله (EMG-NCV)
• نوار مغزی (EEG)

درمان بیماری های مغز و اعصاب

با توجه به گسترده بودن طیف بیماری های مغز و اعصاب، طبیعتا درمان های وسیعی برای انواع مختلف بیماری ها وجود دارد.

از جمله دارودرمانی، جراحی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتار درمانی، درمان های نوین طب فیزیکی مانند مگنت تراپی، شوک ویو و …

همین موضوع باعث شده است که برای درمان بسیاری از بیماری های نورولوژیک از چندین متخصص همزمان استفاده شود.

مانند اشتراکات زیادی که بین نورولوژی و نوروسرجری، روماتولوژی، طب فیزیکی، پرتودرمانی، شیمی درمانی، روانپزشکی و … وجود دارد.

به طور مثال درمواردی که بیمار با علائم مربوط به تومور مغزی مراجعه می‌کند. پس از انجام معاینات اولیه وانجام تستهای پاراکلینیکی، درنهایت تشخیص به عهده متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) بوده و در صورت نیاز به جراحی، بیمار به متخصص جراح مغز و اعصاب ارجاع داده می‌شود.

پیگیری های ادامه درمان مجددا بر عهده نورولوژیست است و در صورت نیازبه تقویت عملکرد حرکتی عضلانی بیمار، به متخصص طب فیزیکی یا فیزیوتراپیست و در مواردی که تومور قبل و یا بعد از جراحی نیازمند پرتودرمانی و یا شیمی درمانی است بیمار به ترتیب به متخصص رادیوتراپی و فوق تخصص انکولوژی (سرطان شناسی) ارجاع داده می‌شود.

در سیر درمان ممکن است برای حفظ شرایط روحی و کمک به خواب و آرامش و کنترل اضطراب ناشی از بیماری و کمک به روند درمانی، بیمار به متخصص روانپزشکی و روانشناس ارجاع داده شود.

• متخخص روانپزشک کیست و چه درمانی انجام میدهد؟
• متخصص روانشناس کیست و چه درمانی انجام میدهد؟

متاسفانه در بیماری های نورولوژی به دلیل اینکه سیستم عصبی در موارد زیادی قابل بازسازی نیست و همچنین به دلیل ناشناخته بودن مکانیسم بسیاری از بیماری ها، روند درمانی طولانی شده و درموارد زیادی تنها می‌توان از پیشرفت بیماری و عوارض جانبی ایجاد شده در اثر بیماری جلوگیری کرد و درمان قطعی وجود ندارد.

با پیشرفت تکنولوژی و گسترش دانش پزشکی و فوق تخصصی شدن مداخلات درمانی و تشخیصی در رشته مغز و اعصاب همانند سایر رشته ها فلوشیپ هایی تعریف شده است.

درحال حاضر شش فلوشیپ (دوره های فوق تخصصی) در این رشته وجود دارد. که شامل رشته های زیر می‌شود:

• فلوشیپ الکتروميوگرافي و هدايت عصبی محيطی
• فلوشیپ درد
• فلوشیپ رادیولوژی مداخله ای (اينترونشن)
• فلوشیپ اِم اِس (MS)
• فلوشيپ سکته مغزی (Stroke)
• فلوشيپ نوروفيزيولوژی

پزشکان عمومی پس از گذراندن دوره پزشکی عمومی و سپس طرح عمومی، با شرکت در دوره تخصصی چهار ساله در رشته نورولوژی و طرح دو ساله تخصص، به تناسب علاقه و نیاز در یکی از دوره های فوق تخصصی گفته شده تحصیل و به عنوان فلوشیپ شروع به کار می‌کنند.

نوشته شده توسط: دکتر زهرا عظیمی

در ادامه، جهت سهولت دسترسی شما خوانندگان گرامی لیستی از بهترین متخصصان مغز و اعصاب کشور را معرفی خواهیم کرد: