بیماری آلزایمر چیست؟ نحوه تشخیص، علائم و درمان آلزایمر

پیش از پرداختن به بیماری آلزایمر که معرفی به فراموشی است؛ بهتر است صحبت مختصری در رابطه با دمانس یا زوال عقل داشته باشیم. چرا‌که این مشکل، ارتباط تنگاتنگی با آلزایمر دارد و در حقیقت آلزایمر یکی از انواع دمانس به شمار می‌آید. دمانس یا زوال عقل به اختلال‌ در عملکرد شناختی فرد از جمله توانایی تفکر، به‌خاطر سپردن و استدلال گفته می‌شود. دمانس انواع مختلفی دارد، ولی بیماری آلزایمر شایع‌ترین نوع آن است، به‌گونه‌ای که حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد از مبتلایان به دمانس، دارای آلزایمر هستند.

آمار‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان به آلزایمر و سایر انواع دمانس مبتلا هستند و از آنجایی‌که برای این بیماری‌ها درمان مؤثری وجود ندارد، شناخت زودهنگام و پیشگیری می‌تواند بهترین راه ممکن برای مقابله با آن‌ها ‌باشد.

بیماری آلزایمر (Alzheimer’s) چیست؟

آلزایمر یک بیماری مغزی پیشرونده است که با از دست دادن خفیف حافظه آغاز می‌شود و درنهایت به از دست رفتن توانایی تکلم و پاسخگویی به محیط منتهی می‌شود.

آلزایمر بخشی از روند پیری نیست، ولی با افزایش سن خطر بروز آن افزایش پیدا می‌کند، به‌شکلی که اغلب مبتلایان به این بیماری ۶۵ سال یا بیشتر دارند. البته افرادی هم هستند که پیش از ۶۵ سالگی به این بیماری دچار می‌شوند که در این حالت به آن حمله زودهنگام آلزایمر گفته می‌شود. به‌طور میانگین، یک فرد مبتلا به آلزایمر ۴ تا ۸ سال پس از تشخیص، عمر می‌کند، ولی با رعایت برخی موارد می‌توان این مدت را حتی به ۲۰ سال افزایش داد.

مطلب بیشتر: روانشناسی سالمندی چیست؟ 

آلزایمر چگونه سبب آسیب به مغز می‌شود؟

تغییرات میکروسکوپی در مغز مدت‌ها پیش از ظهور اولین علائم آغاز می‌شوند. دو ساختار غیر‌طبیعی به نام پلاک و کلافه (plaque and tangle) مظنونان اصلی آسیب رساندن و کشتن سلول‌های عصبی مغز هستند.

پلاک‌ها، رسوباتی از یک نوع پروتئین به نام بتا-آمیلوئید هستند که در فضای بین سلول‌های عصبی تشکیل می‌شوند و کلافه‌ها نیز فیبر‌های پیچ‌خورده‌ای می‌باشند که از پروتئین دیگری به نام تاو (tau) ساخته می‌شوند و در داخل سلول‌های عصبی قرار می‌گیرند.

مطالعات نشان داده‌اند که میزان تولید پلاک‌ها و کلافه‌ها با افزایش سن بیشتر می‌شود و در افرادی که به آلزایمر مبتلا می‌شوند، این افزایش بسیار چشمگیر‌تر بوده و در یک الگوی قابل پیش‌بینی رخ می‌دهد، یعنی از قسمت‌های مربوط به حافظه شروع شده و سپس در سایر مناطق منتشر می‌شوند.

دانشمندان دقیقا نمی‌دانند که پلاک‌ها و کلافه‌ها چه نقشی در بیماری آلزایمر دارند، ولی اکثر کارشناسان معتقد هستند که این دو ساختار، ارتباط میان سلول‌های عصبی را قطع و فرآیندهای لازم برای زنده ماندن سلول‌های مغز را مختل می‌کنند و درنهایت تخریب و مرگ سلول‌های عصبی سبب از بین رفتن حافظه و ظهور سایر علائم آلزایمر می‌شود.

علائم آلزایمر

• از دست دادن حافظه که زندگی روزمره را مختل می‌کند:

یکی از شایع‌ترین علائم آلزایمر به‌ویژه در مراحل اولیه، فراموش کردن اطلاعاتی است که اخیراً توسط فرد کسب شده است. به همین دلیل اغلب افراد، آلزایمر را بیماری فراموشی می‌دانند. فراموش کردن تاریخ‌ها یا رویداد‌های مهم، بارها و بارها پرسیدن سؤالات مشابه، تکیه به وسایل کمک‌حافظه (مانند دفترچه یادداشت و دستگاه‌های الکترونیکی) یا اعضای خانواده برای به‌‌خاطر سپردن موضوعات مختلف از نشانه‌های این بیماری است.

• چالش در برنامه‌ریزی و حل مسائل مختلف:

این افراد در دنبال کردن یک برنامه یا کار کردن با شماره‌ها مشکل دارند. تمرکز برایشان دشوار شده و برای انجام کار‌ها به زمان بیشتری نیاز دارند.

• دشواری در انجام امور معمول:

افراد مبتلا به آلزایمر در انجام امور روزمره خود با دشواری رو‌به‌رو می‌شوند. برای مثال در رانندگی و یافتن مسیر‌های آشنا، تنظیم لیست خرید یا به‌خاطر سپردن قوانین بازی محبوب خود دچار مشکل می‌شوند.

• سردرگمی در زمان یا مکان:

مبتلایان به این بیماری معمولاً در دنبال کردن روز‌ها، فصل‌ها و گذر زمان دچار مشکل می‌شوند. گاهی نیز فراموش می‌کنند که کجا هستند یا چگونه به آنجا رسیده‌اند.

• دشواری در درک تصاویر بصری یا روابط فضایی:

گاهی مشکل در بینایی یکی از علائم آلزایمر است. مشکل در بینایی، علاوه بر دشوار کردن خواندن، سبب اختلال در حفظ تعادل فرد می‌شود. مبتلایان همچنین ممکن است مشکلاتی در درک فاصله‌ها یا تشخیص رنگ‌ها داشته باشند که رانندگی را برای آن‌ها خطرناک می‌سازد.

• مشکل در صحبت کردن یا نوشتن:

افرادی که با آلزایمر زندگی می‌کنند، ممکن است در پیوستن یا دنبال کردن یک گفتگوی معمولی دچار مشکل شوند. آن‌ها ممکن است در میانه مکالمه متوقف شوند و ایده‌ای برای ادامه گفتگو نداشته باشند یا حرف‌های خود را تکرار کنند. این افراد غالباً برای یافتن واژگان مناسب در تقلا هستند، گاهی هم در نام‌گذاری یک شیء آشنا مشکل دارند یا از نام اشتباه برای آن استفاده می‌کنند (برای مثال، «ساعت مچی» را «ساعت دستی» می‌نامند.)

• گم کردن اشیا:

فرد مبتلا به آلزایمر ممکن است اشیا را در مکان غیر‌معمول قرار ‌دهد و آن‌ها را گم کند. این افراد غالباً قادر نیستند که حرکات و قدم‌های خود را به یاد بیاورند و در‌نتیجه نمی‌توانند اشیای مفقود شده را پیدا کنند. آن‌ها حتی گاهی دیگران را به دزدی متهم می‌کنند.

• کاهش قدرت قضاوت:

یکی دیگر از علائم آلزایمر تغییر در نوع قضاوت یا تصمیم‌گیری افراد است. برای مثال، در خرج کردن پول یا سرمایه‌گذاری، ضعیف عمل می‌کنند و یا کمتر به تمیزی و نظافت شخصی خود اهمیت می‌دهند.

• دوری از کار یا فعالیت‌های اجتماعی:

همان‌طور که پیش‌تر بدان اشاره شد، افراد مبتلا به آلزایمر در صحبت کردن و دنبال کردن یک مکالمه دچار مشکل می‌شوند. همین امر سبب می‌شود که این افراد از شغل، سرگرمی‌های همیشگی، فعالیت‌های اجتماعی و ارتباط با دیگران دوری گزینند.

• تغییر در خلق‌وخو و شخصیت:

افرادی که با آلزایمر زندگی می‌کنند، ممکن است تغییرات خلقی و شخصیتی را تجربه کنند. آن‌ها می‌توانند گیج، مشکوک، افسرده، بیمناک یا مضطرب شوند. مبتلایان ممکن است به‌راحتی در خانه خود، یا در کنار دوستان غمگین و ناراحت شوند.

دلایل ابتلا به آلزایمر

دلیل اصلی ابتلا به این بیماری هنوز شناخته نشده است، ولی محققان افزایش سن، عوامل ژنتیکی، ضربه شدید به سر در گذشته، آلودگی‌های محیطی، بیماری‌های قلبی عروقی را از دلایل زمینه‌ساز بروز آن می‌دانند.

روش‌های تشخیص آلزایمر

معمولا پزشک مغز و اعصاب برای تشخیص آلزایمر از چند روش با یکدیگر بهره می‌برد که عبارتند از:

• گزارش بیمار از علائمی که در خود مشاهده می‌کند.
• اطلاعاتی که از اعضای خانواده یا دوستان درباره علائم فرد و تأثیر آن‌ها بر زندگی روزانه او دریافت می‌کند.
• انجام آزمون‌های مختلف برای ارزیابی حافظه و مهارت‌های فکری فرد
• انجام آزمون‌های جسمانی و عصبی مانند ارزیابی رفلکس‌ها، قدرت عضلات، امکان بلند شدن از صندلی و پیاده‌روی در اتاق، حس بینایی و شنوایی و حفظ تعادل
• آزمایشات خون مانند تست تیروئید و کمبود ویتامین‌ها
• تصویر‌برداری از مغز از جمله سی تی اسکن، ام آر آی و پت

لیست بهترین متخصصان مغز و اعصاب کشور

افرادی که آلزایمر دارند قادر نیستند یک دایره به عنوان ساعت کشیده و ۳ عقربه و ۱۲ عدد بگذارند. به همین خاطر اولین تست آلزایمر این است که به بیمار می‌گویند: یک ساعت بکش!

درمان آلزایمر

آلزایمر یک بیماری پیشرونده است که به‌مرور زمان بر شدت آن افزوده می‌شود و بر اساس روند پیشرفت به سه نوع خفیف، متوسط و شدید طبقه‌بندی می‌شود که هر کدام درمان خاص خود را می‌طلبد.

باید توجه داشت که بیماری آلزایمر درمان ندارد و تجویز دارو تنها برای کاهش علائم و کم کردن سرعت پیشرفت بیماری می‌باشد.

• دارو‌هایی به نام مهارکننده‌های کولین استراز برای نوع خفیف تا متوسط آلزایمر تجویز می‌شوند که عبارتند از رازادین (گالانتامین)، اکسلون (ریواستیگمین) و اریسپت (دونپزیل).
• تحقیقات نشان داده‌اند که این دارو‌ها از تجزیه استیل کولین جلوگیری می‌کنند که یک ماده شیمیایی در مغز است که برای حافظه و تفکر اهمیت دارد.
• از آنجایی‌که با پیشرفت بیماری آلزایمر، مغز استیل کولین کمتر و کمتری تولید می‌کند، دیگر مهارکننده‌های کولین استراز مؤثر واقع نخواهند شد، زیرا دیگر استیل کولین چندانی وجود ندارد که جلوی تجزیه آن گرفته شود. به همین دلیل برای انواع متوسط و شدید آلزایمر، دارویی به نام نامندا (ممانتین) که آنتاگونیست ان-متیل-دی-آسپارتات است، تجویز می‌شود که از شبکه ارتباطی سلول‌های مغزی تا حدی حفاظت می‌کند.

روش هایی برای پیشگیری از آلزایمر

تاکنون هیچ راه تضمین شده ای برای پیشگیری از آلزایمر تعریف نشده است اما محققان معتقدند که برخی فعالیت ها در پیشگیری از آلزایمر میتواند موثر واقع شود.

به گفته پژوهشگران؛ با احتمال خوبی، بسیاری از فعالیت های ساده روزمره و روتین، از دست دادن حافظه به علت آلزایمر را به تعویق می‌اندازند.

در ادامه به برخی از روش های پیشگیری از آلزایمر اشاره می‌کنیم:

•  انجام تمرینات فکری

مطالعه مستمر و مرتب، شعر حفظ کردن، آموختن زبان جدید، انجام بازی های فکری، حل جدول، یادگیری موضوعات مختلف و … می‌توانند سبب ذخیره حافظه شده و از وقوع آلزایمر پیشگیری کنند.

• انجام تمرینات بدنی

ورزش منظم با شدت متوسط ۳ روز در هفته و به مدت ۴۵-۳۰ دقیقه، انجام یوگا و تمرینات مدیتیشن در روز، پیاده روی، تمیز کردن منزل، باغبانی و … فعالیت های بدنی ای هستند که می‌توانند از بروز آلزایمر پیشگیری کرده و یا آن را به تأخیر بیاندازند.

• نوشیدن مایعات به قدر کافی

از آنجا که کم آبی، از فاکتورهای متغیر و موثر در از دست دادن حافظه است، لذا مصرف مقدار کافی مایعات اجتناب از مصرف نوشیدنی های الکلی می‌تواند موثر باشد.

• داشتن رژیم غذایی سالم

استفاده از آنتی اکسیدان ها و ویتامین C در رژیم غذایی. مصرف روزانه میوه و سبزی، به خصوص سبزیجات با برگ پهن مانند بروکلی، کاهو و اسفناج. نوشیدن آب سیب به صورت روزانه یا خوردن ۲-۱ عدد سیب در روز. مصرف‎ هفتگی یا ماهانه ماهی هایی‌‎ مانند‎ قزل آلا و ساردین، به صورت پخته یا ‎کبابی و نه سرخ شده. برخی محققان ماهی را به عنوان غذای مغز معرفی می‌کنند. نوشیدن روزانه قهوه برای افراد میانسال. ضمنا مصرف برخی مکمل ها مانند ویتامین D می‌تواند موثر باشد.

• دقت در مصرف دارو

از آنجا که ترکیب برخی از داروها موجب گیجی، فراموشی یا آسیب بلندمدت به حافظه می‌شود، لازم است پزشک شما از کلیه داروهای که مصرف می‏کنید، تجویزی و غیرتجویزی، آگاه باشد.

• کار کردن بر روی دستگاه‌های موسیقی

ساخت آهنگ و یادگیری موسیقی، باعث افزایش عمر مغز می‏شود. افرادی که با یکی از دستگاه‌های موسیقی کار می‌کنند، در مقایسه با دیگران، در انجام فعالیت‌های ذهنی، بهتر عمل می‌کنند.

• معاشرت با دیگران

داشتن ارتباط اجتماعی مستمر، ازدواج، تماس و روابط دوستانه، باعث می‌شود مغز شما جوان بماند. توصیه ما به شما، انجام سرگرمی‌هایی ست که ترکیبی از فعالیت اجتماعی، فیزیکی، ذهنی و روانی دارد. مانند گردش با دوستان در طبیعت، انجام بازی های فکری گروهی، شرکت در فعالیت های مردمی، سفر کردن و …

• رعایت بهداشت دندان و دوری از عفونت ها

بر اساس پژوهش هایی در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، مشخص شده است که بیماری های دهان و دندان، قبل از ۳۵ سالگی، احتمال از دست رفتن حافظه را تا ۴ برابر افزایش می‌دهند.

برخی متخصصان بر این باورند که التهابات ناشی از بیماری های دهان و دندان به مغز سرایت می‌کنند.

در ضمن در سال های اخیر شواهدی مبنی بر ارتباط زخم های تبخالی، معده، بیماری های لنفی، آنفولانزا و ذات الریه با آلزایمر کشف شده است. به عقیده دکتر روت ایتزاکی، از اساتید دانشگاه منچستر انگلستان، ویروس تبخال مسئول ۶۰ درصد از موارد آلزایمر است.

طبق این نظریه؛ عفونت ها عامل تشکیل آملوییدهای بتا هستند که سبب کشته شدن سلول های مغزی می‌شوند. با وجودی که این نظریه هنوز اثبات نشده اما هیچ دلیلی برای پرهیز از عفونت ها و استفاده از آنتی بیوتیک ها و واکسن ها وجود ندارد.

توصیه پایانی

اطرافیان باید محیط آرام و امنی را برای فرد مبتلا به آلزایمر مهیا کنند، پس توجه داشته باشید که وسایل شخصی فرد مذکور را در همان جای همیشگی قرار دهید و آن‌ها را درگیر مسائل مالی نکنید.

دارو‌ها را دور از دسترس آن‌ها قرار دهید و در عین حال دوز مصرفی دارو‌ها توسط فرد مبتلا را چک کنید. اپلیکیشن رد‌یاب روی موبایل فرد نصب کنید تا در صورت خروج از منزل و گم کردن مسیر، بتوانید به راحتی او را بیابید.

در پایان توجه داشته باشید که نگهداری از این افراد دشوار است، ولی اطرافیان باید با محبت و صبوری به آنان رسیدگی کنند، چرا‌که هر گونه ناراحتی و افسردگی بر شدت بیماری آن‌ها می‌افزاید. در صورت ابتلای بیماران به هریک از مشکلات حوزه روان، بهتر است که بیمار همزمان تحت نظر متخصص روانشناس نیز قرار بگیرد.

لیست بهترین مشاوران روانشناس کشور

لیست بهترین متخصصان مغز و اعصاب کشور

پزشک خوب، سامانه آنلاین رزرو از روانشناسان، پزشکان و سایر تخصص های حوزه سلامت است که به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در کوتاه ترین زمان و در نزدیکی محل زندگی خود پیدا کرده و وقت خود را به صورت “آنلاین” رزرو نمایید.