اختلال اضطراب چیست و چگونه درمان می‌شود؟
در چند دهه اخیر، آمار ابتلا به اختلال اضطراب در سراسر جهان رشد چشمگیری داشته است.
با توجه به شرایط جامعه امروز بشری که سرشار از محرک های اضطراب آور است، بهتر است درباره این اختلال اطلاعات جامعی در اختیار داشته باشیم تا در هنگام مواجهه با عوامل استرس آور بهترین عکس العمل را نشان دهیم.
در این مقاله، روانشناس پزشک خوب، خانم مرضیه دولت آبادی شما را با علائم و نشانه ها و انواع اختلال های اضطراب آشنا کرده و بهترین راهکارهای درمانی را در اختیارتان قرار می‌دهد.
اختلال اضطراب چیست؟
اضطراب در لغت به معنای لرزیدن، تپیدن، پریشان حالی، آشفتگی، بی تابی و بی قراری است.
اضطراب یک حس درونی و ناخوشایند و مبهم، یک ترس و هراس و دلواپسی است که گاه منشأ آن ناشناخته و گاهی هم شناخته شده است.
این احساس درونی علاوه بر اثرات و علائم روحی و روانی، علائم و اثرات فیزیولوژیکی و جسمانی هم به همراه دارد و موجب برانگیختگی جسمی در فرد و تداوم و تکرار آن باعث ایجاد آسیب های روحی و جسمی می‌گردد.
وقوع مجدد موقعیت‌هایی که قبلاً استرس زا بوده‌اند یا طی آنها به فرد آسیب رسیده‌است باعث اضطراب در افراد می‌شود.
همه انسان‌ها در زندگی خود دچار اضطراب می‌شوند، ولی اضطراب مزمن و شدید غیرعادی و مشکل‌ساز است.
تحقیقات و بررسی‌ها نشان می‌دهند که اضطراب در طبقات کم‌درآمد و افراد میان‌سال و سالخورده نسبت به بقیه افراد بیشتر دیده می‌شود.
علت اغلب اضطراب های روان آزار، تضادهای روانی ناخودآگاه است.
شخصی خود را تهدید شده می‌بیند، بی آنکه بداند از چه چیز یا از طرف چه کسی تهدید شده است و نمی‌داند با دشمن ناشناخته چگونه بجگند.
وقتی از خطری که ما را تهدید می‌کند اطلاع داشته باشیم نیروی دفاعی مان افزایش می‌یابد، درک مان از موقعیت دقیق می‌شود و برای حفظ خود کار یا کارهایی می‌کنیم. ولی در زمان اضطراب با خطری رو به رو هستیم که نمی‌دانیم درباره اش چه باید بکنیم، اضطراب حس گیرافتادگی در خطر و از پاافتادگی در مقابله با آن است و همین حس موجب ضعف در درک و پیدا کردن راه فرار از موقعیت می‌شود.
همه انسان ها اضطراب را در زندگی خود تجربه می‌کنند و طبیعی است که افراد هنگام مواجهه با موقعیت های تهدیدکننده و تنش زا مضطرب می‌شوند، اما احساس اضطراب شدید و مزمن در غیاب علت واضح، امری غیرعادی است.
این اختلال هم در کودکان و هم در بزرگسالان اتفاق می‌افتد و مربوط به گروه خاصی نیست. میزان شیوع آن در طول زندگی ۴۵% است و زنان دو برابر مردان بیشتر احتمال دارد که به اختلال اضطراب مبتلا شوند.
شخصیت مضطرب کیست؟
شخصیت مضطرب به فردی می‌گویند که به عنوان فرد نگران شناخته می‌شود و در اغلب رویدادها چه کوچک و چه بزرگ، نگران می‌شود.
در این افراد اضطراب یک خصیصه رفتاری محسوب می‌شود. اضطراب در تفکر و رفتار شخص نفوذ می‌کند.
به طور مثال شخصیت مضطرب، تغییرات قابل توجه در زندگی را فرصتی برای چالش در نظر نمی‌گیرد بلکه آنها را عاملی برای نگرانی و مضطرب شدن می‌داند.
علائم شایع اختلال اضطراب
علائم فیزیولوژیک
- آشفتگی چهره و درهمی وضع موی سر و صورت
- انقباض های خفیف در پلک ها، گشاد شدن مردمک چشم
- عرق کردن کف دست
- رنگ پریدگی
- لرزش، دردهای عضلانی
- اختلال در خواب
- دشواری در سخن گفتن
- افزایش دفعات تنفس، کوتاهی تنفس، تنفس نامرتب
- احساس درد سینه
- بی اشتهایی یا افزایش اشتها
علائم شناختی و هیجانی
- ناتوانی در آرمیدگی
- ناتوانی در حل مشکلات
- ناتوانی در تمرکز کردن
- احساس ناراحتی و نگرانی
- تحریک پذیری و زودرنجی
- احساس تشویش، عدم تمرکز و توجه
- عدم ثبات در رأی و نظر
- احساس تقصیر و گناه
- احساس کمبود محبت، تنهایی، درماندگی
- احساس خشم، تخریب گری
علل اختلال اضطراب
در سبب شناسی اختلال اضطراب موارد بسیار زیادی دخیل هستند، از جمله: عوامل محیطی و اجتماعی، عوامل ژنتیکی و نورو شیمیایی مغز و خون.
در افراد مضطرب، میزان بعضی از هورمون ها و انتقال دهنده های عصبی موجود در خون طبیعی نیست.
بنابراین هر آنچه که باعث اختلال در سیستم هورمونی شود، برای بدن خطر محسوب می‌شود، مانند: کم کاری یا پرکاری تیروئید، پایین بودن قند خون، بی نظمی ضربان قلب. بنابراین در صورت ابتلا به هریک از این موارد، ابتدا سعی در رفع علائم پزشکی خود داشته باشید تا سطح اضطرابتان نیز کنترل گردد.
عوامل محیطی و اجتماعی
- مشکلات خانوادگی
- احساس جدایی و طرد شدگی
- تغییرات ناگهانی و غیرمنتظره همچون بیماری یا از دست یکی از نزدیکان
عوامل ژنتیکی
یکی از مهمترین عوامل اضطراب، ژنتیک است. احتمال ابتلا به اضطراب در فرزندان افراد مضطرب، بالاتر از حد معمول است.
انواع مختلف اختلال اضطراب
۱. اختلال اضطراب فراگیر یا منتشر(GAD)
در این حالت فرد مبتلا، همیشه و به طور مداوم نگران و مضطرب است.
این نگرانی مداوم می‌تواند نگرانی از بیمار شدن عزیزان، نگرانی از مرگ خود یا حتی نگرانی از ساده ترین مسائل باشد که علائم شایع آن طپش قلب و بی قراری، خستگی و اختلال در حافظه است.
برای مطالعه مطالب بیشتر راجع به اختلال اضطراب فراگیر، کلیک کنید
۲. اختلال هراس (فوبیا)
در حالت شدید فرد را دچار حملات اضطرابی (پانیک) می‌کند که ممکن است چند دقیقه تا کمی بیشتر طول بکشد.
این حملات ناگهانی بودن و گاهی بدون دلیل رخ می‌دهد و علائم شایع آن تپش شدید قلب، گیجی، عرق کردن، لرزش، از دست دادن تعادل، درد در ناحیه قفسه سینه می‌باشد. گاهی این علائم آنقدر گسترده هستند که افراد فکر می‌کنند دچار سکته قلبی شده اند و می‌ترسند که بمیرند.
برای مطالعه مطالب بیشتر راجع به اختلال فوبیا، کلیک کنید
۳. اختلال اضطراب اجتماعی
این ترس در اواخر کودکی یا اوایل نوجوانی شروع می‌شود.
ترس و شرمساری از اشتباه کردن، ترس از حضور در جمع آشنا یا غریبه، ترس از صحبت کردن در جمع، ترس از اشتباه صحبت کردن در جمع که شایع ترین علائم آن سرخ شدن، لرزش صدا و دست ها، گرگرفتگی می‌باشد.
این حالت اضطراب مانع شناخت افراد جدید می‌شود و فرد را به انزوا و گوشه گیری می‌کشاند.
برای مطالعه مطالب بیشتر راجع به اختلال اضطراب اجتماعی کلیک کنید
۴. اختلال استرس پس از حادثه (PTSD)
آن را به نام (سندرم موج انفجار) نیز می‌شناسند و زمانی رخ می‌دهد که فرد با یک واقعه آسیب زا مانند جنگ، تصادفات شدید، سوانح طبیعی، … روبرو شود و علائم حداقل یک هفته پس از حادثه به وجود می‌آید.
شایع ترین علائم آن افسردگی، اشکال در تمرکز، برانگیختگی دستگاه عصبی، پرخاشگری شدید، بیدار شدن مکرر در طول شب و کابوس های شبانه و فلاش بک زدن به حادثه می‌باشد.
این اختلال در زنان بیشتر از مردان رخ می‌دهد.
هرچه اقدامات لازم درمانی زودتر انجام گیرد، احتمال ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه کمتر می‌شود.
درصورتیکه این حالت بیش از چند ماه طول بکشد، احتمال اینکه تا آخر عمر با فرد باقی بماند بسیار زیاد می‌شود.
برای مطالعه مطالب بیشتر راجع به اختلال استرس پس از سانحه، اینجا کلیک کنید
ترس های اختصاصی یا ساده
این اختلال، شایع ترین نوع ترس است که طی آن فرد از مواجهه با بعضی موقعیت ها، فعالیت ها یا اشیاء اجتناب می‌کند، مانند بعضی از حیوانات (گربه، موش، عنکبوت، مارمولک و …)، بلندی، دریا، خون، مرگ، … . هرچیزی می‌تواند باعث این نوع اضطراب (که خطر خاصی به دنبال ندارد) بشود.
ترس از مکان های بسته (Claustrophobia) و ترس از مکان های باز (Agoraphobia)، که افراد مبتلا به آن از حضور در فضای باز، پر ازدحام، شلوغ و خروج از منزل خودداری می‌کنند.
این اختلال معمولاً در نوجوانی شروع می‌شود، ولی سابقه آن می‌تواند به دوران کودکی و تجربه اضطراب جدایی در آن زمان برگردد.
۵. اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder)
نوعی اختلال روانی است که در آن فرد به علت جدا شدن از خانه یا از افرادی که به آنها وابستگی عاطفی زیادی دارد (پدر، مادر، پدربزرگ، مادربزرگ، خواهران یا برادران) به شدت مضطرب می‌شود. اضطراب جدایی می‌تواند در جنبه های مختلف زندگی مثلاً در عملکرد تحصیلی یا اجتماعی نابسامانی شدید به وجود آورد.
کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی در صورت عدم درمان، بعدها با احتمال بیشتری به اختلال بیش فعالی، اختلال دوقطبی، اختلال وحشت زدگی و سایر اختلالات مبتلا می‌شوند.
چه عواملی خطر ابتلا به اضطراب را افزایش می‌دهند؟
- جنسیت (زنان بیشتر از مردان به این اختلال مبتلا می‌شوند)
- رویدادهای کودکی (ضربه های روحی، اضطراب ناشی از یک بیماری خاص)
- انباشته شدن شدن استرس (واقعه ای بزرگ و یا کم کم جمع شدن استرس های کوچک زندگی می‌تواند محرک ابتلا به استرس باشد)
- خصوصیات شخصیتی
- سابقه خانوادگی اضطراب
- مصرف مواد مخدر و الکل
روش های مقابله با اضطراب
- خواب کافی داشته باشید
- لبخند بزنید
- به هم ریختگی های ذهنی خود را مرتب کنید
- تغذیه مناسب داشته باشید
- نفس کشیدن آگاهانه به همراه تنفس های بلند و عمیق را بیاموزید
- به میزان کافی تفریح و استراحت کنید
- سکوت کردن را تمرین کنید
- همیشه برای روزهای خود برنامه ریزی داشته باشید
- رایحه ای آرامش بخش را استشمام کنید
- با دوستان خود وقت بگذرانید
درمان اضطراب
- رفتار درمانی و تن آرامی و مشاوره فردی یا گروهی
- روان درمانی
- هیپنوتیزم درمانی یا هیپنوتراپی
- خانواده درمانی
- دارو درمانی
جمله طلایی برای کاهش اضطراب:
اضطراب خود را تماشا کنید. بدون قضاوت به اضطراب خود بنگرید. خودتان را از اضطراب تان جدا کنید.
برای مطالعه مطالب بیشتر درباره تکنیک های توجه آگاهی برای کاهش استرس، کلیک کنید
تهیه و تنظیم: مرضیه دولت آبادی – روانشناس
