اختلال دو قطبی که به بیماری افسردگی ـ شیدایی نیز معروف است، یک بیماری روانپزشکی است که منجر به تغییرات غیرمعمول در خلق، انرژی، سطوح فعالیت و توانایی مدیریت کردن امور روزمره فرد می‌شود.
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، دوره‌هایی از هیجانات حاد غیرعادی، تغییر در الگوهای خواب و رفتارهای غیرمعمولی را تجربه می‌کنند.
این دوره‌های متمایز را «اپیزودهای خلقی» می‌نامند.
اپیزودهای خلقی، با خلق‌وخو و رفتارهای عادی فرد، کاملا متفاوت هستند.
همراه با اپیزودهای خلقی، تغییرات خیلی زیادی در سطح انرژی، سطح فعالیت و میزان خواب فرد نیز ممکن است رخ دهد.
تغییرات خلقی هم شامل، دوره‌های خلقی بسیار «بالا» وهمراه با رفتارهایی سرشار از انرژی و مغرورانه (معروف به اپیزودهای شیدایی) تا دوره‌های خلقی افسرده وار «پایین» یا دوره‌های ناامیدی (معروف به اپیزودهای افسرگی) می‌شود.
دوره‌هایی شیدایی یا مانیایی که شدت کمتری داشته باشند به اپیزودهای هیپومانیا معروف هستند.
انواع اختلال دوقطبی
سه نوع اصلی اختلال دوقطبی وجود دارد: دوقطبی I، دوقطبی II و سیکلوتیمیا.
دوقطبی نوع ۱
دوقطبی نوع یک با ظهور حداقل یک دوره مانیک تعریف می‌شود. ممکن است دوره‌های هیپومانیک را تجربه کنید که شدت آنها کمتر از دوره‌های شیدایی است یا دوره‌های افسردگی اساسی قبل و بعد از دوره مانیک. این نوع از اختلال دوقطبی افراد از هر جنس را به طور یکسان تحت تاثیر قرار می دهد.
دوقطبی نوع ۲
افراد مبتلا به دوقطبی نوع دو یک دوره افسردگی اساسی را تجربه می‌کنند که حداقل ۲ هفته طول می‌کشد. آنها همچنین حداقل ۱ دوره هیپومانیک دارند که حدود ۴ روز طول می‌کشد. بر اساس یک منبع معتبر در سال ۲۰۱۷، این نوع اختلال دوقطبی ممکن است در زنان شایع‌تر باشد.
سیکلوتیمیا
افراد مبتلا به سیکلوتیمیا دوره‌های هیپومانیا و افسردگی دارند. این دوره‌ها شامل علائمی هستند که کوتاه‌تر و کمتر از شیدایی و افسردگی ناشی از اختلال دوقطبی نوع یک یا دوقطبی نوع دو هستند. اکثر افراد مبتلا به این عارضه تنها به مدت ۱ یا ۲ ماه هیچ علامت خلقی را تجربه نمی‌کنند. پزشک میتواند در مورد نوع اختلال دوقطبی در هنگام بحث در مورد تشخیص خود توضیح بیشتری دهد.
برخی از افراد علائم خلقی مشخصی را تجربه می‌کنند که شبیه به این سه نوع هستند اما کاملاً همسو نیستند. اگر این مورد برای شما صادق است، ممکن است موارد زیر تشخیص داده شود:
- سایر اختلالات دوقطبی و مرتبط با آن
- اختلالات دوقطبی نامشخص و مرتبط
اختلال دوقطبی نوع یک و اختلال دوقطبی نوع دو چه تفاوت‌هایی دارند؟
علائم اختلال دو قطبی
برای تشخیص اختلال دوقطبی، باید حداقل یک دوره شیدایی یا هیپومانیا را تجربه کنید. این هر دو شامل احساسات هیجانی، تکانشگری و انرژی زیاد است، اما هیپومانیا شدیدتر از شیدایی در نظر گرفته می‌شود. علائم شیدایی میتواند بر زندگی روزمره شما تأثیر بگذارد و منجر به مشکلاتی در محل کار یا خانه شود. علائم هیپومانیا معمولاً اینطور نیست. برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نیز دوره‌های افسردگی اساسی یا خلق و خوی “پایین” را تجربه می‌کنند.
این سه علامت اصلی شیدایی، هیپومانیا و افسردگی از ویژگی‌های اصلی اختلال دوقطبی هستند. انواع مختلف اختلال دوقطبی شامل ترکیبات متفاوتی از این علائم است.
علائم اختلال دو قطبی نوع یک
تشخیص اختلال دوقطبی نوع یک به موارد زیر نیاز دارد:
- حداقل ۱ قسمت شیدایی که حداقل ۱ هفته طول بکشد
- علائمی که بر عملکرد روزانه تأثیر می‌گذارد
- علائمی که به سایر بیماری‌های پزشکی یا روانی یا مصرف مواد مربوط نمی‌شوند
- همچنین ممکن است علائم روان پریشی یا شیدایی و افسردگی (که به عنوان ویژگی های مختلط شناخته می‌شود) را تجربه کنید. این علائم میتواند تاثیر بیشتری بر زندگی شما داشته باشد.
در حالی که برای دریافت تشخیص دوقطبی نوع یک نیازی به تجربه اپیزودهای هیپومانیا یا افسردگی ندارید، بسیاری از افراد مبتلا به دوقطبی نوع یک این علائم را گزارش می‌کنند.
علائم اختلال دو قطبی نوع دو
تشخیص دوقطبی نوع دو نیازمند موارد زیر است:
- حداقل ۱ قسمت هیپومانیا که ۴ روز یا بیشتر طول بکشد و شامل ۳ نشانه یا بیشتر علائم هیپومانیا باشد.
- تغییرات مربوط به هیپومانیا در خلق و خو و عملکرد معمولی که دیگران می‌توانند متوجه آن شوند، اگرچه ممکن است لزوماً بر زندگی روزمره شما تأثیر نگذارند.
- حداقل ۱ دوره افسردگی اساسی که ۲ هفته یا بیشتر طول بکشد
- حداقل ۱ قسمت از افسردگی اساسی، شامل ۵ یا بیشتر از علائم کلیدی افسردگی که تأثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره شما دارد.
- علائمی که به سایر بیماری‌های پزشکی یا روانی یا مصرف مواد مربوط نمی‌شوند
- دوقطبی نوع دو همچنین میتواند شامل علائم روان پریشی باشد، اما فقط در طول یک دوره افسردگی. همچنین ممکن است دوره‌های خلقی مختلط را تجربه کنید، به این معنی که علائم افسردگی و هیپومانیا را همزمان خواهید داشت.
- با این حال، با دوقطبی نوع دو، شیدایی را تجربه نخواهید کرد. اگر دوره شیدایی دارید، تشخیص دوقطبی نوع یک دریافت خواهید کرد.
علائم سیکلوتیمیا
تشخیص سیکلوتیمیا به موارد زیر نیاز دارد:
- دوره‌های علائم هیپومانیک و دوره‌های علائم افسردگی، خاموش و روشن، بیش از ۲ سال یا بیشتر (۱ سال برای کودکان و نوجوانان)
- علائمی که هرگز معیارهای کامل یک دوره هیپومانیا یا افسردگی را ندارند
- علائمی که به سایر بیماری‌های پزشکی یا روانی یا مصرف مواد مربوط نمی‌شوند
- علائمی که باعث ناراحتی قابل توجهی می‌شود و زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار می‌دهد
- علائم نوسان خلقی مشخص کننده سیکلوتیمیا است. این علائم ممکن است کمتر از علائم دوقطبی نوع یک یا نوع دو باشد. با این حال، آنها تمایل بیشتری به ماندگاری دارند، بنابراین زمانی که علائمی را تجربه نکنید، معمولا زمان کمتری خواهید داشت.
هیپومانیا ممکن است تاثیر زیادی بر زندگی روزمره شما نداشته باشد. از سوی دیگر، افسردگی اغلب منجر به پریشانی شدیدتری می‌شود و بر عملکرد روزانه تأثیر می‌گذارد، حتی اگر علائم شما واجد شرایط یک دوره افسردگی اساسی نباشد.
علائم اختلال دو قطبی در زنان در مقابل مردان
راه تشخیص اختلال دو قطبی در زنان و مردان تقریبا مشابه یکدیگر است. علائم اصلی این اختلال ممکن است متفاوت باشد، بسته به هر دو جنس در بدو تولد و جنسیت فرد.
زنان مبتلا به اختلال دوقطبی در اواخر زندگی، اغلب در ۲۰ یا ۳۰ سالگی، به این عارضه مبتلا شده و پزشک آن را تشخیص می‌دهد. در برخی موارد، ممکن است برای اولین بار علائم را در دوران بارداری یا پس از زایمان متوجه شوند. همچنین احتمال تشخیص دوقطبی نوع دو در آنها بیشتر از دوقطبی نوع یک است. علاوه بر این، زنان مبتلا به اختلال دوقطبی تمایل دارند:
- دوره‌های خفیف‌تر شیدایی
- اپیزودهای افسردگی بیشتر از دوره‌های شیدایی
زنان مبتلا به اختلال دوقطبی نیز ممکن است بیشتر اوقات با عود بیماری مواجه شوند، که ممکن است تا حدی به دلیل تغییرات هورمونی مربوط به قاعدگی، بارداری و یائسگی اتفاق بیفتد. از نظر اختلال دوقطبی، عود به معنای داشتن یک دوره خلقی پس از مدتی نداشتن آن است.
از سوی دیگر، مردان مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است:
- زودتر در زندگی تشخیص داده شود
- اپیزودهای کمتر اما شدیدتر، به ویژه دوره‌های شیدایی را تجربه کنید
- احتمال ابتلا به اختلال مصرف مواد نیز بیشتر است
- در طول دوره‌های شیدایی پرخاشگری بیشتری نشان می‌دهد
مطلب مرتبط: تفاوت اختلال شخصیت مرزی و دوقطبی چیست؟ مقایسه علائم، علل و درمان
اختلال دو قطبی در کودکان و نوجوانان
تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان بحث برانگیز است، عمدتاً به این دلیل که کودکان همیشه علائم اختلال دوقطبی را مانند بزرگسالان نشان نمی دهند. خلق و خوی و رفتار آنها ممکن است از استانداردهایی که پزشکان برای تشخیص این اختلال در بزرگسالان استفاده می‌کنند پیروی نکند.
بسیاری از علائم اختلال دوقطبی که در کودکان رخ می‌دهد با علائم سایر بیماری‌هایی که معمولاً در کودکان رخ می‌دهد، مانند اختلال نقص توجه بیش فعالی (ADHD) مشابه است.
با این حال، در چند دهه اخیر پزشکان و متخصصان سلامت روان به این وضعیت در کودکان پی برده‌اند. تشخیص میتواند به درمان کودکان کمک کند، اما رسیدن به تشخیص ممکن است چندین هفته یا ماه طول بکشد.
مانند بزرگسالان، کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی تغییرات خلقی شدید را تجربه می‌کنند. آنها می‌توانند بسیار شاد به نظر برسند و نشانه‌هایی از رفتار هیجان انگیز از خود نشان دهند یا بسیار گریان، کم تحرک و تحریک پذیر به نظر برسند. همه کودکان تغییرات خلقی را تجربه می‌کنند، اما اختلال دوقطبی علائم خلقی مشخص و قابل توجهی را ایجاد میکند. تغییرات خلقی نیز معمولاً شدیدتر از تغییرات معمولی در خلق و خوی کودک است.
علائم شیدایی در کودکان
- علائم شیدایی در کودکان میتواند شامل موارد زیر باشد:
- رفتار بسیار احمقانه و احساس خوشحالی بیش از حد
- صحبت کردن سریع و تغییر سریع موضوعات
- مشکل در تمرکز
- انجام کارهای پرخطر یا آزمایش رفتارهای پرخطر
- داشتن خلق و خوی بسیار کوتاه که به سرعت منجر به طغیان خشم می‌شود
- داشتن مشکل در خواب و عدم احساس خستگی پس از کم خوابی
علائم افسردگی در کودکان
در اختلال دوقطبی، علائم دوره‌های افسردگی در کودکان میتواند شامل موارد زیر باشد:
- بسیار غمگین رفتار کردن یا گریه مکرر
- زیاد یا کم خوابیدن
- داشتن انرژی کم برای فعالیت‌های معمول
- عدم تمایل و علاقه به انجام کارها
- شکایت از احساس خوب نبودن
- سردردهای مکرر یا معده درد
- احساس بی ارزشی یا گناه
- خوردن خیلی کم یا زیاد
- افکار مرگ یا خودکشی
سایر تشخیص‌های احتمالی
برخی از مسائل رفتاری که در کودک خود مشاهده می‌کنید میتواند نشان دهنده سایر شرایط سلامت روان مانند ADHD یا افسردگی باشد. همچنین ممکن است کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی با شرایط دیگری باشند.
پزشک کودک میتواند با یادداشت و ردیابی رفتارهای کودک راهنمایی و پشتیبانی بیشتری ارائه دهد، که میتواند به او کمک کند تا تشخیص درست را پیدا کند. تشخیص صحیح میتواند نقش مهمی در یافتن موثرترین درمان برای کودک شما داشته باشد. البته، درمان میتواند تفاوت بزرگی برای علائم کودک شما ایجاد کند، بدون اینکه به کیفیت زندگی او اشاره کنیم.
علائم اختلال دوقطبی در نوجوانان
تغییر هورمون‌ها، به علاوه تغییرات زندگی که به طور طبیعی با بلوغ اتفاق می‌افتد، میتواند گاهی اوقات نوجوانان را بسیار احساساتی به نظر برساند. با این حال، تغییرات شدید یا نوسان سریع در خلق و خو ممکن است نشان دهنده یک بیماری جدی تری مانند اختلال دوقطبی باشد تا رشد معمولی نوجوانان. تشخیص اختلال دوقطبی در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی شایع‌تر است. علائم شایع شیدایی در نوجوانان عبارتنداز:
- خیلی خوشحال بودن
- “بازی کردن” یا بدرفتاری
- شرکت در رفتارهای پرخطر، مانند مصرف مواد
- بیشتر از حد معمول به رابطه جنسی فکر کنید
- فعالیت جنسی بیش از حد
- داشتن مشکل در خواب، بدون علائم خستگی یا خستگی
- داشتن مزاج بسیار کوتاه
- در تمرکز کردن مشکل دارید یا به راحتی حواس خود را پرت می‌کنید
علائم رایج یک دوره افسردگی عبارتنداز:
- زیاد یا کم خوابیدن
- خوردن زیاد یا کم
- احساس غمگینی و هیجان کمی نشان می‌دهد
- کناره گیری از فعالیت ها و دوستان
- فکر کردن یا صحبت کردن در مورد مرگ و خودکشی
به خاطر داشته باشید که بسیاری از این علائم، مانند آزمایش مواد و فکر کردن در مورد رابطه جنسی، رفتارهای غیر معمول نوجوانان نیستند. اما اگر به نظر می‌رسد که آنها بخشی از یک الگوی بزرگ‌تر تغییر خلق هستند یا شروع به تأثیرگذاری بر زندگی روزمره آنها می‌کنند، می‌توانند نشانه‌ای از اختلال دوقطبی یا بیماری دیگری باشند.
عوامل موثر بر اختلال دو قطبی
- جنسیت
تاثیر این بر مردان و زنان یکسان است اما در زنان سرعت تبدیل دوچرخه ی تغییر خلق و خو سه برابر بیشتر از مردان است. - عوامل ژنتیکی
در رابطه با ارثی و ژنتیکی بودن این اختلال طبق بررسی های صورت گرفته، در افرادیکه اعضای خانواده و یا بستگان آنها این بیماری را دارند ریسک بیشتری برای ابتلا وجود دارد. اما ژنهای موثر در ایجاد این اختلال به وضوح شناخته نشده؛ گفته وجود تعدادی از ژن های نادر در این افراد دیده شده که در افراد سالم فقط یک نسخه از آنها به چشم می خورد. اما ژن ها به تنهایی نمی توانند عامل بروز بیماری باشند و عواملی هم چون محیط و… هم در بروز این اختلال موثر اند. - ساختار مغز
طبق یافته های پزشکی شکل مغز در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی با افراد سالم تفاوت هایی دارد؛ این بیماران با افزایش سن مقدار زیادتری از بخش خاکستری مغزشان از بین می رود. - اختلال‌های روانی، افسردگی و اضطراب
درگیر بودن فرد با عوامل نام برده شده ریسک ابتلا به اختلال دوقطبی را بالا می برد؛ هم چنین قرار گرفتن در شرایط استرس زا و غم های ناگهانی و دوره ای از عوامل تاثیر گذار می باشند. - سوء استفاده های جسمی و جنسی در هنگام کودکی
این احتمال هست که سوءاستفاده‌های جسمی یا جنسی هنگام کودکی زمینه ساز ابتلا به اختلال دوقطبی شوند. - سابقه اختلالات در دوران کودکی
اختلال نارسایی توجه
اختلال بیش‌فعالی
کودکان درگیر با موارد نام برده شده در بالا بیش از سایرین درمعرض ابتلا به اختلال دوقطبی هستند. شوند.
- مصرف موادمخدر یا مشروبات الکلی
این موارد همانطور عامل تشدید این اختلال هستند؛ از آنجایی که موجب تشدید حالات افسردگی نیز می باشند؛ می توانند زمینه ی ابتلا به اختلال دوقطبی را هم ایجاد کنند. - تغییرات محیطی
فرضیه‌ای هست که بر موثر بودن عوامل محیطی بر روی بروز افسردگی تأکید می کند اما این موضوع به طور کامل اثبات نشده است. نتیجه حاصل از تحقیقات کمکی نشان داده این عوامل در برگیرنده ی مراحل پیش از تولد، ابتدای زندگی و کل طول عمر می باشد.
مطالعه بیشتر: اختلال هذیانی چیست؟ علائم، علت، انواع و درمان هذیان گفتن
عوامل تشدیدکننده اختلال دو قطبی
- وارد شدن استرس و فشار روحی به فرد: استرس جزء رایج ترین محرک های تشدید کننده این اختلال می باشد
- دچار کمبودخواه شدن : در سه چهارم افراد مبتلا به اختلال دوقطبی شاهد وجود مشکلات خواب هستیم که نشان دهنده ی شروع دوره ی شیدایی می باشد.
- مصرف کردن نوشیدنی هایی که حاوی الکل می باشند: فرد بعد از مصرف این نوشیدنی ها در روحیاتش حالات افسردگی را در پی دارد و این وضعیت تشدید کننده اثرات منفی اختلال دوقطبی است البته این نوشیدنی ها می توانند زمینه ساز بروز اولیه این اختلال هم باشند چرا که موجب پدید آمدن افسردگی می شوند.
- وجود حس اضطراب: این مورد در پدیدار شدن اختلال دوقطبی برای اولین بار در فرد هم موثر است؛ به علاوه تاثیر قابل توجه و هنگفتی هم بر تشدید علائم بیماری فرد در اختلال دوقطبی دارد و می تواند موجب بالا رفتن خطر خودکشی در این افراد باشد.
- عدم توجه به تداخلات رژیم غذایی با دارو های مصرفی: رژیم پر نمک و مصرف زیاد کافئین باعث کاهش اثر داروی لیتیم و عدم کنترل علائم بیماری می گردد. مصرف بی رویه مواد غذایی حاوی کافئین از آنجایی که در پایین آوردن کیفیت خواب هم موثر هستند؛ برای این افراد توصیه نمی شود.
- تغییرات محیطی: تحقیقات در این زمینه هنوز پاسخگوی جزئیاتی که ما میخواهیم بدانیم نیست؛ اما نتیجه های بدست آمده تاکنون نشان می دهد تغییرات محیطی از عوامل تشدید کننده اختلال دوقطبی می باشند.
تاثیر اختلال دو قطبی بر مغز
طبق برسی ها و عکس های پزشکی که از مغز افراد مبتلا به این اختلال تهیه کرده اند در مقایسه آنها با مغز افراد سالم دریافته اند ساختار مغزی افراد مبتلا به این اختلال با افراد سالم دارای تفاوت هایی می باشد. شایان ذکر است که علاوه بر خود این اختلال داروهای تجویزی و مصرفی در درمان این بیماری هم اثراتی روی مغز بجا می گذارند.
-
- اختلال دو قطبی موجب کوچک شدن هیپوکامپ مغز افراد مبتلا به این اختلال می گردد.
- اختلال دوقطبی باعث افزایش سطح سروتونین در این افراد می شود.
- اختلال دوقطبی موجب افزایش سطح هورمون نوراپی نفرین(نور آدرنالین) می باشد.
- اختلال دوقطبی باعث برهم خوردن تعادل شیمی مغز می شود.
- در گذر زمان مقدار ماده خاکستری در مغز افراد مبتلا به اختلال دوقطبی بیش تر از افراد سالم کاهش پیدا می کند.
اختلال دو قطبی نوع یک
به‌وسیله اپیزودهای شیدایی (مانیا) تعریف می‌شود که حداقل هفت روز ادامه داشته باشند.
و یا به وسیله نشانگان شیدایی که به قدری شدید هستند که فرد به بستری شدن سریع احتیاج دارد.
معمولا اپیزودهای افسرده‌ساز نیز به همین منوال اتفاق می‌افتند و معمولا حداقل تا دو هفته باقی می‌مانند.
احتمال رخ دادن دورهایی از افسردگیِ آمیخته (داشتن نشانگان افسردگی و شیدایی به صورت همزمان) نیز امکان دارد.
اختلال دو قطبی نوع دو
به‌وسیله ی الگویی از اپیزودهای افسردگی و اپیزودهای هیپومانیا تعریف می‌شود.
اپیزودهای مانیا به طور کامل و آن‌گونه که در بالا شرح داده شد اتفاق نمی‌افتند.
شیدایی و هیپومانیا چیست؟
یک اپیزود شیدایی اغلب شامل هیجان است. ممکن است احساس هیجان، تکانشی، سرخوشی و پر انرژی کنید. همچنین ممکن است احساس پرش کنید یا متوجه شوید که افکارتان در حال مسابقه دادن هستند. برخی از افراد توهم و سایر علائم روان پریشی را نیز تجربه می‌کنند.
دوره‌های شیدایی میتواند شامل رفتاری باشد که بیشتر از حد معمول تکانشی است، اغلب به این دلیل که احساس می‌کنید شکست ناپذیر یا غیر قابل لمس هستید. نمونه‌های رایج این نوع رفتار عبارتند از:
- داشتن رابطه جنسی بدون جلوگیری
- استفاده از الکل و مواد مخدر یا استفاده بیش از حد معمول
اما تکانشگری و ریسک‌پذیری میتواند به روشهای بسیار دیگری نیز ظاهر شود:
- کار خود را ناگهانی ترک کنید
- خودتان بدون اینکه به کسی بگویید به یک سفر جاده‌ای بروید
- یک سرمایه گذاری بزرگ از روی هوس انجام دهید
- خیلی سریع‌تر از حد معمول رانندگی کنید، خیلی بالاتر از حد مجاز
- در ورزش‌های شدید شرکت کنید که معمولاً به آن فکر نمی‌کنید
هیپومانیا، که به طور کلی با اختلال دوقطبی نوع دو همراه است، بسیاری از علائم مشابه را شامل می‌شود، هرچند که شدت کمتری دارند. بر خلاف شیدایی، هیپومانیا اغلب به مشکل در محل کار یا مدرسه یا در روابط شما منجر نمیشود. دوره‌های هیپومانیا شامل روان پریشی نمیشود. آنها معمولاً به اندازه اپیزودهای شیدایی یا نیاز به مراقبت بستری طول نمی‌کشند.
با هیپومانیا، ممکن است احساس کنید بسیار سازنده و پرانرژی هستید، اما ممکن است متوجه تغییرات دیگری در خلق و خوی خود نشوید. افرادی که شما را به خوبی نمی‌شناسند نیز ممکن است نشناسند.
اختلال خلق ادواری یا سیکلوتایمی
به‌وسیله دوره‌های زیادی از نشانگان هیپومانیا و دوره‌های زیادی از نشانگان افسردگی مشخص می‌شود که حداقل برای دو سال ادامه دارند (در کودکان و نوجوانان، حداقل یک سال ادامه می‌یابد).
نکته مهم این است که نشانگان بیماری به حدی شدید نیستند که به میزان لازم برای تشخیص بالینی اپیزود افسردگی یا مانیا برسند.
انواع دیگر اختلال دو قطبی مشخص‌شده و نامشخص و اختلالات مربوطه
این دسته از اختلال، به‌وسیله وجود نشانگان اختلال دوقطبی مشخص می‌شود که جز سه گروه بالا نباشد. یعنی فرد تعدادی از علائم دو قطبی را تجربه میکند و البته منطبق با معیارهای دسته بندی تشخیصی اختلال دوقطبی نوع یک ودو و یا سیکلوتایمی نیستند.
ویژگی های اپیزودهای مانیک و دپرسیو در اختلال دوقطبی
افرادی که یک اپیزود مانیا را تجربه می‌کنند، ممکن است:
- احساس خیلی «سرخوش بودن» و «بالا بودن» یا غرور کنند
- انرژی خیلی زیادی داشته باشند
- افزایش خیلی زیادی در میزان فعالیتشان داشته باشند
- احساس «بی‌قراری» یا «هیجان بیش‌ازحد» داشته باشند
- در خوابیدن مشکل داشته باشند
- بیشتر از حد معمول کار کنند
- با سرعت خیلی زیادی در مورد موضوعات مختلف صحبت کنند
- بی‌تاب، عصبی یا «زودرنج» شوند
- احساس کنند که افکارشان خیلی سریع از ذهنشان می‌گذرد
- فکر می‌کنند که قادر هستند کارهای زیادی را به‌یک‌باره انجام دهند
- کارهای پرخطر انجام می‌دهند، مثل ولخرجی کردن یا اعمال جنسیِ بی‌مهابا و محافظت‌نشده
افرادی که یک اپیزود افسرده‌ساز را تجربه می‌کنند ممکن است:
- حس غمگینی بسیار شدیدی داشته باشند، احساس پوچی یا ناامیدی کنند
- انرژی خیلی کمی دارند
- سطوح فعالیتشان به میزان چشمگیری کاهش یابد
- مشکلاتی را در خوابیدن تجربه کنند. ممکن است خیلی کم یا خیلی زیاد بخوابند
- احساس می‌کنند که نمی‌توانند از هیچ‌چیزی لذت ببرند
- احساس نگرانی و خلأ دارند
- در تمرکز کردن مشکل دارند
- مسائل را فراموش می‌کنند
- خیلی زیاد یا خیلی کم غذا می‌خورند
- احساس خستگی یا «کوفتگی» دارند
- به مرگ و خودکشی فکر می‌کنند
گاهی اوقات یک اپیزود خلقی، شامل نشانگان افسردگی و مانیا می‌شود که به آن اپیزود آمیخته می‌گویند.
افرادی که این‌گونه اپیزودها را تجربه می‌کنند ممکن است احساس پوچی، نامیدی و غمگینی بسیار شدیدی داشته باشند؛ اما در همان حال احساس کنند که بسیار پرانرژی هستند.
حتی زمانی که تغییرات خلقی، به این میزان، شدید نباشند نیز اختلال دوقطبی میتواند وجود داشته باشد.
به عنوان مثال، برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی هیپومانیا را تجربه می‌کنند که شکل خفیف‌تری از مانیا میباشد.
در طول یک اپیزود هیپومانیا، فرد ممکن است احساس کند حال خیلی خوبی دارد، بسیار فعال است و خیلی خوب پیش می‌رود.
فرد ممکن است احساس کند که هیچ مشکلی ندارد اما خانواده و دوستانش، ممکن است متوجه تغییرات خلقی و یا تغییراتی در سطوح فعالیت وی بشوند.
بدون دریافت درمان مناسب، افراد مبتلا به هیپومانیا ممکن است به سمت مانیا یا افسردگی پیش بروند.
علل و عوامل خطر اختلال دوقطبی
اختلال دوقطبی یک وضعیت سلامت روان نسبتاً رایج است، اما کارشناسان هنوز مشخص نکرده‌اند که چرا برخی افراد به این بیماری مبتلا می‌شوند. برخی از علل بالقوه اختلال دوقطبی عبارتنداز:
ژنتیک
اگر والدین یا خواهر یا برادرتان مبتلا به اختلال دوقطبی هستند، احتمال ابتلای شما به این بیماری بیشتر است. با این حال، به خاطر داشته باشید که اکثر افرادی که سابقه اختلال دوقطبی در سابقه خانوادگی خود دارند، به آن مبتلا نمی‌شوند.
عملکرد مغز
ساختار مغز ممکن است بر خطر ابتلا به اختلال دوقطبی تأثیر بگذارد. بی نظمی در شیمی مغز، یا ساختار یا عملکرد مغز، ممکن است این خطر را افزایش دهد.
فاکتورهای محیطی
این فقط آنچه در بدن شماست نیست که میتواند بر شانس ابتلا به اختلال دوقطبی تأثیر بگذارد. عوامل بیرونی نیز می‌توانند نقش داشته باشند. این‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- استرس شدید
- تجربیات آسیب زا
- بیماری جسمی
تشخیص اختلال دو قطبی و روند ارزیابی پزشک
تشخیص و درمان مناسب، به افراد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک میکند تا زندگی سالم و پرباری را داشته باشند.
صحبت با یک پزشک یا متخصص سلامت روان که دارای پروانه کار است، اولین قدم برای کسی است که فکر میکند به اختلال دوقطبی دچار است.
پزشک میتواند یک معاینه فیزیکی انجام دهد تا احتمال اختلالات دیگر را [از تشخیص] حذف کند.
اگر مشکلات، به‌وسیله بیماری‌های دیگری به وجود نیامده باشند، پزشک ممکن است یک ارزیابی روانی را انجام دهد و یا اینکه فرد را به یک متخصص سلامت روان آموزش‌دیده ارجاع دهد. مثلا به یک روان‌پزشک، کسی که در تشخیص و درمان اختلال دوقطبی، دارای تجربه و مهارت است.
نکاتی برای متخصصان سلامت در تشخیص و درمان اختلال دوقطبی
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، زمانی که در اپیزود افسردگی هستند بیشتر احتمال دارد که به دنبال دریافت کمک بروند نسبت به زمانی که مانیا یا هیپومانیا را تجربه می‌کنند.
بنابراین، به جهت اینکه افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، اشتباهاً دچار اختلال افسردگی اساسی تشخیص داده نشوند، گرفتن یک تاریخچه پزشکی دقیق، لازم است.
برخلاف افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، کسانی که افسرده‌اند، مانیا را تجربه نمی‌کنند.
به‌هرحال این امکان وجود دارد که آنها، به‌طور همزمان برخی از نشانگان مانیا را تجربه کنند که این حالت، به اختلال افسردگی اساسیِ آمیخته، معروف است.
اختلال دوقطبی و ابتلا به دیگر بیماری‌ها
برخی از نشانگان دوقطبی، مشابه با بیماری‌های دیگری است که این موضوع، تشخیص را برای پزشک سخت میکند.
در حوزه اعتیاد، بسیاری از افراد، مبتلا به اختلال دوقطبی هستند که همراه با بیماری دیگری مثل اختلال اضطراب، سو مصرف مواد یا اختلال خوردن میباشد.
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نیز در معرض خطر بالایی از جهت ابتلا به بیماری‌های تیروئید، سردردهای میگرنی، بیماری قلبی، انواع دیابت، چاقی و بیماری‌های جسمانی دیگر، قرار دارند.
روان‌پریشی (سایکوز)
گاهی اوقات، فردی که اپیزودهای مانیا یا افسردگی شدیدی را تجربه میکند، ممکن است نشانگان روان‌پریشی مثل هذیان و توهم را نیز تجربه کند.
این نشانگانِ سایکوتیک، با خلق فرد نیز هماهنگ هستند.
مثلا فردی که نشانگان سایکوتیک را در طول یک اپیزود مانیا تجربه میکند، ممکن است اعتقاد داشته باشد که مشهور است، مقدار زیادی پول دارد یا قدرت‌های ماورایی و خاصی دارد.
کسی که نشانگان سایکوتیک را در طول اپیزود افسردگی تجربه میکند ممکن است اعتقاد داشته باشد که بی‌خانمان و مفلس است یا اینکه جرمی را مرتکب شده است.
درنتیجه گاهی اوقات افرادی که به اختلال دوقطبی مبتلا هستند و نشانگان سایکوتیک را تجربه می‌کنند، ممکن است به‌اشتباه مبتلا به اسکیزوفرنی تشخیص داده شوند.
اضطراب و اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
اختلالات اضطرابی و اختلال نقص توجه و بیش فعالی نیز، اغلب اوقات در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، تشخیص داده می‌شوند.
سوءمصرف مواد
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، ممکن است دچار سوءمصرف الکل و مواد باشند، مشکلات ارتباطی داشته باشند و یا عملکرد ضعیفی در مدرسه یا محل کار داشته باشند.
نکته قابل توجه این است که خانواده و دوستان افرادی که این نشانگان را تجربه می‌کنند، ممکن است متوجه نشوند که این مشکلات نشانه‌هایی از بیماری روانی اساسی مثل اختلال دوقطبی هستند.
عوامل ایجاد کننده اختلال دو قطبی
دانشمندان دلایل احتمالی اختلال دوقطبی را مطالعه می‌کنند. اکثراً توافق دارند که علت واحدی وجود ندارد.
در عوض، این احتمال وجود دارد که عوامل زیادی در ایجاد بیماری یا افزایش ریسک ابتلا به بیماری، مشارکت داشته باشند. مثل:
عملکرد و ساختار مغزی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی
برخی مطالعات نشان داده‌اند که ساختار مغزی افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نسبت به مغز افراد معمولی یا افرادی که به اختلالات دیگری دچار هستند، متفاوت است.
آگاهی یافتن بیشتر از این تفاوت‌ها همراه با مطالعات ژنتیکی، به دانشمندان کمک کرده است که به طریق بهتری اختلال دوقطبی را بشناسند و پیش‌بینی کنند که کدام درمان‌ها، موثرتر هستند.
وراثت و ژنتیک در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی
برخی تحقیقات، بیانگر آن هستند که افرادیکه دارای ژنهای خاصی هستند به‌احتمال بیشتری نسبت به سایر افراد، به اختلال دوقطبی مبتلا می‌شوند.
اما ژن‌ها تنها عامل خطر برای اختلال دوقطبی نیستند.
مطالعات بر روی دوقلوهای همسان نشان داده است، باوجود اینکه دوقلوهای یکسان دارای ژنهای کاملاً یکسانی هستند، اما در صورت ابتلای یکی از دوقلوها به اختلال دوقطبی، دوقلوی دیگر، لزوماً به اختلال دوقطبی مبتلا نمیشود.
تاریخچه خانوادگی افراد مبتلا به اختلال دوقطبی
کودکانی که دارای برادر، خواهر یا والد مبتلا به دوقطبی هستند نسبت به کسانی که این‌گونه نیستند، به‌احتمال بیشتری به اختلال دوقطبی دچار می‌شوند.
به‌هرحال ذکر این نکته ضروری است که لزوما تمام افرادی که در خانواده‌شان فردی مبتلا به اختلال دوقطبی دارند، به این اختلال، دچار نمی‌شوند.
درمان اختلال دوقطبی
درمان اختلال دو قطبی به بسیاری از افراد مبتلا کمک میکند. حتی آن‌هایی که شدیدترین نوع دوقطبی را تجربه می‌کنند در صورت پیگیری درمان، کنترل بهتری را بر تغییرات خلقی‌شان و نشانگان دیگر به دست می‌آورند.
یک طرح درمانی مؤثر، معمولا شامل ترکیبی از دارودرمانی و درمان‌روان‌شناختی (معروف به رواندرمانی) می‌شود. اختلال دوقطبی، در سرتاسر زندگی ادامه دارد. اپیزودهای مانیا و افسردگی معمولا در طول زمان برمی‌گردند و تکرار می‌شوند.
در فاصله بین اپیزودها، بسیاری از افراد تغییرات خلقی را تجربه نمی‌کنند. اما برخی نیز ممکن است نشانگان پایداری را داشته باشند.
درمان بلندمدت و مستمر به کنترل و کاهش این نشانگان، کمک میکند.
درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری (CBT) نوعی از گفتار درمانی است که به فرد کمک میکند تا افکار غیر مفید را شناسایی کرده و به آنها رسیدگی کنید و الگوهای رفتاری ناخواسته را تغییر دهید. درمان فضای امنی را برای بحث در مورد راه‌های مدیریت علائم ارائه می‌دهد. پزشک همچنین میتواند با موارد زیر پشتیبانی ارائه دهد:
درک الگوهای فکری
قالب بندی مجدد احساسات ناراحت کننده
یادگیری و تمرین راهبردهای مقابله‌ای مفیدتر
نکاتی را در مورد یافتن درمانگر مناسب دریافت کنید.
آموزش روانی
آموزش روانی، یک رویکرد درمانی است که به فرد کمک میکند تا در مورد یک بیماری و درمان آن بیاموزید. این دانش میتواند به فرد و افراد حامی در زندگی‌اش کمک کند تا علائم اولیه خلق و خو را شناسایی کرده و آنها را به طور موثرتری مدیریت کنید.
ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی
ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی بر تنظیم عادات روزانه مانند خواب، خوردن و ورزش تمرکز دارد. متعادل کردن این اصول روزمره میتواند منجر به اپیزودهای خلقی کمتر و علائم شدیدتر شود.
داروهای اختلال دوقطبی
داروهای توصیه شده ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تثبیت کننده‌های خلق و خو، مانند لیتیوم (Lithobid)، لاموتریژین
- داروهای ضد روان پریشی، مانند اولانزاپین (Zyprexa)
- داروهای ضد افسردگی-ضد روان پریشی، مانند فلوکستین-الانزاپین (Symbyax)
- بنزودیازپین ها، نوعی داروی ضد اضطراب که برای درمان کوتاه مدت استفاده می‌شود
افراد مبتلایی که دارو مصرف میکند بهتر است با یک پزشک یا داروشناس صحبت کند تا از فواید و ریسک‌های مصرف این داروها آگاه شود.
در طول مدت مصرف داروها این نکات را مدنظر قرار دهید:
- هر نوع نگرانی یا مسئله در مورد عوارض دارو را سریعا با پزشک خود مطرح کنید.
- ممکن است که پزشک، دوز دارو را تغییر دهد و یا اینکه داروی دیگری را تجویز کند.
- از قطع مصرف ناگهانی دارو بدون مشورت با پزشک، اجتناب کنید.
- قطع مصرف ناگهانی، میتواند منجر به «عود مجدد» یا بدتر شدن نشانگان اختلال دوقطبی شود.
رواندرمانی اختلال دوقطبی
زمانی که داروهای مناسب تشخیص داده شدند و مصرف دارو را شروع کردید، رواندرمانی میتواند یک درمان مؤثر و تسریع کننده بهبود برای اختلال دوقطبی باشد.
این درمان میتواند برای افراد و خانواده‌هایشان، حمایت، آموزش و راهنمایی لازم را فراهم کند.
برخی از درمان‌های روان‌شناختی که برای درمان اختلال دوقطبی به کار می‌روند شامل این موارد هستند:
- درمان شناختی‌رفتاری
- درمان خانواده‌محور
- و آموزش روانی
سایر درمان های موجود برای اختلال دو قطبی
درمان الکتروشوک (ECT)
ECT، میتواند سبب کاهش نشانه ها در افرادی شود که به نشانگان شدید اختلال دوقطبی دچارند و توسط درمان‌های دیگر، بهترنمی‌شوند.
ECT، گاهی اوقات وقتی به کار می‌رود که سایر شرایط پزشکی فرد ازجمله حاملگی، مصرف دارو را خیلی خطرناک می‌کنند.
ECT ممکن است عوارض جانبی کوتاهی داشته باشد ازجمله: گیجی، احساس گم‌گشتگی و فراموشی که البته رفع خواهند شد.
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، باید در مورد مزایا و معایب احتمالیِ روش ECT، با یک متخصص حرفه‌ای، مشورت کنند.
داروهای مرتبط با خواب برای افراد مبتلا به اختلال دو قطبی
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی که مشکل خواب دارند، معمولاً با درمان‌های رایج، بهبود می‌یابند.
به‌هرحال، اگر مشکل بی‌خوابی بهبود نیافت، پزشک ممکن است تغییراتی را در داروها بدهد. اگر بازهم مشکل، ادامه پیدا کرد، پزشک ممکن است داروهای آرام‌بخش یا داروهای دیگری را تجویز کند.
مکمل‌ها
پژوهش زیادی بر روی مکمل‌های گیاهی یا طبیعی و اینکه چگونه می‌توانند بر اختلال دوقطبی، مؤثر باشند انجام نشده است.
پزشک متخصص، باید در مورد داروهایی که نیاز به تجویز دارند، آن‌هایی که نیاز به تجویز ندارند و مکمل‌ها؛ اطلاعات کافی داشته باشد.
بعضی داروها، اگر به همراه بعضی مکمل‌ها مصرف شوند، ممکن است باعث اثرات ناخواسته و خطرناکی شوند.
نمودار زندگی مخصوص به خود داشته باشید
حتی با وجود درمان مناسب، تغییرات خلقی ممکن است رخ دهند. بنابراین، داشتن یک نمودار زندگی که در آن تغییرات خلقی، درمان‌ها، الگوهای خوابیدن و رخدادهای زندگی را بتوان ثبت کرد، میتواند به مراجعین و پزشک‌ها در پیگیری و درمان مؤثرتر اختلال دوقطبی کمک بیشتری کند. زمانی که یک مراجع و پزشک، همسو باهم کار کنند و صریحاً در مورد نگرانی‌ها و انتخاب‌ها بحث کنند، فرایند درمان مؤثرتر خواهد بود.
اگر مبتلا به اختلال دوقطبی هستید و در مورد آسیب رساندن به خودتان و یا خودکشی می‌اندیشید
- با کسی صحبت کنید که میتواند سریعاً به شما کمک کند
- اگر در حال حاضر با یک پزشک، ملاقات می‌کنید با وی تماس بگیرید
- و یا به اورژانس نزدیک‌ترین بیمارستان مراجعه کنید
اگر یکی از عزیزانتان مبتلا به اختلال است و قصد خودکشی دارد
- او را تنها نگذارید
- وی را سریعا به دیدن یک متخصص روان یا نزدیک‌ترین اورژانس بیمارستان ببرید
- دسترسی او را به انواع سلاح‌ها و ابزارهای بالقوه برای خودکشی، مثل داروها، قطع کنید
سوالات متداول
- آیا اختلال دو قطبی راه درمان قطعی دارد؟
بیماری دو قطبی جز آن دسته از عارضههایی است که به طور کامل درمان نمیشود. با استفاده از تکنیکهای درمانی میتوان علائم و نشانههای ناشی از این عارضه را کاهش داد و آنها را کنترل کرد. - بیماری اختلال دو قطبی میتواند به بافتهای مغز آسیب وارد کند؟
در تحقیقات اخیر دانشمندان و پزشکان روی بیماری دو قطبی، مشخص شده است که این عارضه به مرور زمان روی مغز تاثیر منفی خواهد داشت. - با چه روشهایی میتوان بیماری دو قطبی را درمان کرد؟
با رواندرمانی، دارودرمانی، روشهای ترکیبی و… میتوان این عارضه را درمان کرد. - آمار خودکشی در افرادی که به بیماری اختلال دو قطبی مبتلا هستند، بالاست؟
بله، آمار خودکشی در این دسته از افراد ۱۵ برابر بیشتر از افراد معمولی است. - یک رژیم غذایی سالم برای فردی که به بیماری دو قطبی مبتلا است، شامل چه مواد غذایی میباشد؟
منیزیم، امگا۳، نمک، چربیهای سالم و.. را باید در برنامه غذایی خود قرار داده و در مقابل مصرف کافئین، قند، الکل، گریپ فروت و… را کاهش دهید.
نویسنده: میترا سیفان – روانشناس
سلام و تشکر از خانم میترا سیفان.مطالب فوق العاده عالی بود استفاده کردم.
من اختلال دوقطبی دادم هعی گاهی خیلی سخت میشه
اما اگه شمام مثل من دچار این اختلال هستید قوی باشید این احساسات گذراست و همه چیز تحت کنترل شماست اینو یادتون باشه
سلام 🙂 من دارم برای کنکور ارشد روانشناسی بالینی میخونم و سر فصل اختلالات خلقی خیلی درگیری داشتم و نمیفهمیدم. ممنون از مطالبی که اینجا گذاشتید. بسیار مفید و کمک کننده بود
سلام. خواهش میکنم، موفق باشید.