نظریه پردازان مختلفی تاکنون تلاش کرده‌اند تا برای توصیف شخصیت انسان، نحوه شکل گیری آن و تاثیری که روی رفتارهای او می‌گذارد نظریه ارائه کنند. یکی از این تئوری‌ها «نظریه ۱۶ عاملی کتل» نام دارد. ریموند کتل (Raymond Cattell) یک مدل ۱۶ عاملی شخصیت را ارائه کرده است که برای توصیف تفاوت‌های شخصیتی میان افراد از آن استفاده می‌شود. تست شخصیت کتل براساس این مدل طراحی شده است.
تست شخصیت کتل امروزه در مشاوره‌های تحصیلی و انتخاب رشته کاربرد دارد. همچنین در محیط‌های کاری برای استخدام افراد – به ویژه مدیران – از آن استفاده می‌شود. از کاربردهای دیگر تست کتل می‌توان به کلینیک‌های روانشناسی برای ارزیابی اضطراب و مشکلات رفتاری و تدوین برنامه رواندرمانی اشاره کرد.
برای آشنایی بیشتر با سایر تست‌های روانشناسی کلیک کنید: انواع تست های روانشناسی
شخصیت انسان و ویژگی‌های آن
روانشناسان سال‌هاست که بر نحوه تعریف و توصیف شخصیت انسان اختلاف نظر دارند. یکی از دیدگاه‌های کلیدی در شخصیت شناسی «تئوری ویژگی‌های شخصیتی» است. براساس این تئوری شخصیت انسان از یک سری ویژگی‌های مختلف تشکیل شده است.
برخی از نظریه‌های ابتدایی شخصیت تلاش می‌کردند تمام صفات ممکن در وجود انسان را توصیف کنند. مثلا روانشناسی به نام «گوردون آلپورت» بیش از ۴ هزار لغت را در زبان انگلیسی برای توصیف شخصیت انسان معرفی کرد.
شاید این نظریه‌ها برای توصیف انواع صفات شخصیت انسان موثر باشند اما کاربرد آن‌ها در عمل دشوار است. بسیاری از این صفات مشابه هم هستند و تمایز قائل شدن بین آن‌ها سخت است. این ابهام می‌تواند مطالعه شخصیت انسان را دشوارتر کند.
نظریه ۱۶ عاملی کتل
در سال ۱۹۴۶ ریموند کتل از تکنولوژی نوظهور کامپیوتر برای تحلیل فهرست آلپورت استفاده کرد. او فهرست ویژگی‌ها را در ۱۸۱ خوشه دسته‌بندی کرد و با حذف صفات تکراری یا غیرمعمول و به کمک روش آماری «تحلیل عاملی» شانزده عامل پایه‌ای را معرفی نمود. نتیجه نهایی این فرضیه بود که انسان‌ها خود و دیگران را با شانزده ویژگی متفاوت و مستقل معرفی می‌کنند. به کمک این ۱۶ صفت، تست شخصیت کتل ابداع شد.
طبق نظریه کتل در مورد شخصیت، انسان دارای مجموعه ای به هم پیوسته از صفات است. این صفات در وجود انسان‌ها به صورت یک طیف وجود دارد. در واقع همه انسان‌ها این صفات را در وجود خود دارند؛ اما سطح آن‌ها در هر کسی با دیگری متفاوت است.
برای مثال ممکن است شما فردی خیالپرداز بوده و تفکر انتزاعی قوی داشته باشید؛ در حالی که دوستتان واقع‌گراتر بوده و تفکر منطقی قوی‌تری دارد.
۱۶ عامل شخصیتی کتل کدامند؟
پیش از شرح ۱۶ عامل شخصیتی، باید بدانید که ویژگی‌های شخصیتی مختلفی در وجود همه انسان‌ها قرار دارد. افرادی که اجتماعی‌تر بوده و نیاز بیشتری به حضور در اجتماع دارند معمولاً پرحرف‌تر و پذیراتر هستند. با اینحال ممکن است همه این ویژگی‌ها در یک فرد وجود نداشته باشد.
شخصیت ما انسان‌ها بسیار پیچیده است و این ویژگی‌ها باعث بروز رفتارهای متفاوت ما می‌شوند. از همه این‌ها گذشته رفتار انسان تعامل میان متغیرهای موقعیتی و شخصیتی است. موقعیتی که فرد در آن قرار دارد نقش مهمی را در رفتارهای او بازی می‌کند.
در ادامه ۱۶ عاملی را که در تست شخصیت کتل سنجیده می‌شوند به همراه توصیف آن‌ها آورده‌ایم.
۱- درگیری عاطفی
تمایل به ایجاد روابط صمیمی با دیگران: مردم آمیزی در برابر مردم گریزی
۲- ثبات عاطفی
نحوه پاسخ فرد در برابر اتفاقات زندگی: آرام در برابر استرسی
۳- سرزندگی
نحوه بیان و آشکار ساختن آزادانه احساسات: سرزنده در برابر دلمرده
۴- امنیت اجتماعی
میزان احساس راحتی فرد در موقعیت‌های اجتماعی: جسور در برابر خجالتی
۵- احتیاط
میزان احتیاطی که فرد در برابر انگیزه‌ها و مقصود دیگران دارد: شکاک در برابر معتمد
۶- حریم شخصی
میزانی که فرد تمایل به پنهان نگه داشتن اطلاعات شخصی خود دارد: حفظ حریم شخصی در برابر صریح بودن
۷- پذیرش تغییر
میزانی که فرد از تجربه موقعیت‌ها و تجارب جدید لذت می‌برد: منعطف در برابر مقاومت نسبت به تغییر
۸- کمال گرایی
میزان نیاز فرد به ساختار و انضباط: کنترل شده و منضبط در برابر بی انضباطی
۹- توانایی استدلال
توانایی فرد در شناخت و حل روابط و مسائل عددی و کلامی: تفکر انتزاعی در برابر تفکر منطقی
۱۰- تسلط
تمایل به تاثیرگذاری و اعمال کنترل بر دیگران: قدرتمند در برابر سلطه پذیر
۱۱- قانونمداری
میزان ارزشمندی قوانین برای فرد: فرمانبرداری در برابر مخالفت
۱۲- حساسیت
میزان تاثیر احساسات و عواطف دیگران روی فرد: زودرنج در برابر سرسخت
۱۳- انتزاع
میزان توجهی که فرد به مفاهیم انتزاعی (نسبت به عینی) نشان می‌دهد: خیالپرداز در برابر عینی
۱۴- اعتماد
میزان سرزنش گری فرد توسط خود: خود سرزنش گر در برابر اعتماد به نفس
۱۵- استقلال
میزان اتکای فرد به خود در تصمیم‌گیری‌ها و اعتماد به قابلیت‌های فردی در انجام فردی کارها: متکی به خود در برابر وابسته به دیگران
۱۶- تنش عصبی
میزان تنش فرد در موقعیت‌های مختلف: ناشکیبا در برابر آرام
کاربرد تست شخصیت کتل
از آنجا که نظریه ۱۶ عاملی کتل و تست او پیش‌زمینه علمی قوی دارد از آن در زمینه‌های مختلفی استفاده می‌شود. همچنین روانشناسان از این تست استفاده می کنند تا:
- به فرد در انتخاب مسیر تحصیلی و شغلی کمک کنند.
- به منابع انسانی سازمان‌ها در اتخاب افراد و هدایت آن‌ها در مسیر شغلی کمک کنند.
- برنامه تشخیصی و درمانی مناسب را برای مراجعان خود تنظیم کنند.
- عوامل شخصیتی را که در ازدواج موفق و رضایت زناشویی موثر هستند شناسایی کنند.
- مشکلات تحصیلی، عاطفی و اجتماعی را در دانش آموزان و دانشجویان شناسایی کنند.
تست شخصیت کتل
پس از معرفی شانزده عامل شخصیتی کتل پرسشنامه ۱۶ عاملی شخصیت خود را طراحی کرد. این تست که به آزمون ۱۶ عاملی شخصیت کتل شهرت دارد امروزه در مشاوره‌های انتخاب رشته تحصیلی و فرایندهای گزینش شغلی استفاده می‌شود.
تست کتل شامل پرسش‌هایی است که فرد برای پاسخ به آن‌ها باید از بین گزینه‌های موجود یکی را اتخاب کند. در انتها طبق نمرات به دست آمده، هر یک از ویژگی‌های شخصیتی در یک طیف نمایش داده می‌شوند و جایگاه فرد در آن طیف مشخص می‌گردد.
تفسیر تست کتل بسته به هدف انجام تست متفاوت است. بعضی نتایج تست کتل با هدف استفاده در فرایندهای رواندرمانی تفسیر می‌شوند و گاهی هم تفسیر نتایج تست کتل برای شناخت ویژگی‌های شخصیتی (توانایی کار گروهی یا رهبری) در فرایندهای استخدامی استفاده می‌شوند.
منبع:
