امروزه چاقی یکی از معضلات بزرگ در سراسر جهان است. این بیماری با چندین بیماری دیگر مرتبط است و در مجموع به آن سندروم متابولیک گفته می‌شود. بیماری‌های دیگری که در نتیجه اضافه وزن رخ می‌دهند عبارت‌اند از: فشار خون بالا، افزایش قند خون و افزایش چربی خون. افراد مبتلا به سندروم متابولیک در مقایسه با افرادی که وزن طبیعی دارند بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت نوع ۲ قرار می‌گیرند. طی دهه‌های گذشته تحقیقات زیادی در رابطه با علل چاقی و چگونگی پیشگیری و درمان آن انجام شده است. در این مقاله به بررسی علل چاقی و درمان آن می‌پردازیم.
تعریف چاقی
چاقی یک بیماری پیچیده است که شامل تجمع بیش از حد چربی در قسمت‌های مختلف بدن می‌شود. چاقی فقط مسئله‌ای نیست که زیبایی اندام و بدن را تحت تاثیر قرار دهد. این بیماری یک مشکل پزشکی است که خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها و مشکلات سلامتی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت، فشار خون و برخی از سرطان‌ها را افزایش می‌دهد. دلایل بسیاری وجود دارد که افراد نمی‌توانند از چاق شدن و اضافه وزن جلوگیری کنند. معمولا چاقی در نتیجه ترکیبی از عوامل ارثی، محیطی، کم تحرکی و رژیم غذایی نادرست ایجاد می‌شود.
برخی افراد تصور می‌کنند که افزایش وزن و چاقی ناشی از کمبود اراده است. که این امر به طور کامل درست نیست. گرچه افزایش وزن تا حد زیادی نتیجه رفتارهای غذایی نادرست و سبک زندگی کم تحرک است اما برخی از افراد با وجود داشتن سبک زندگی صحیح باز هم دچار چاقی می‌شوند. خبر خوب این است که حتی کاهش وزن متوسط می‌تواند مشکلات سلامتی مرتبط با چاقی را کاهش دهد و یا از آن جلوگیری کند. تغییرات رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی و تغییرات رفتاری می‌تواند به شما در کاهش وزن کمک کند. داروهای تجویزی و روش‌های کاهش وزن گزینه‌های دیگری برای درمان چاقی هستند.
علائم چاقی
چاقی زمانی تشخیص داده می‌شود که شاخص توده بدنی شما (BMI) ۳۰ یا بیشتر از ۳۰ باشد.
| وضعیت وزن | شاخص توده بدنی |
| کم وزن | زیر ۱۸.۵ |
| طبیعی | ۱۸.۵-۲۴.۹ |
| اضافه وزن | ۲۵.۰-۲۹.۹ |
| مرض چاقی | ۳۰.۰ یا بیشتر |
برای بیشتر افراد، شاخص توده بدنی تخمین مناسبی از چربی بدن را ارائه می‌دهد. با این حال، شاخص توده بدنی به طور مستقیم چربی بدن را اندازه‌گیری نمی‌کند. این به این معنی است که برخی از افراد مانند ورزشکاران عضلانی ممکن است شاخص توده بدنی‌شان در حد یک فرد چاق باشد ولی چربی اضافی نداشته باشند.
اگر نگران مشکلات سلامتی مرتبط با اضافه وزن خود هستید بهتر است هرچه سریع‌تر به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید.
دلایل اضافه وزن
-
ژنتیک
یکی از دلایل بالقوه چاقی ژنتیک است. افرادی که اضافه وزن دارند بیشتر از افرادی که وزن طبیعی دارند ممکن است این چاقی و اضافه وزن را به کودکانشان انتقال دهند. البته این بدان معنا نیست که چاقی کاملا از پیش تعیین شده است.
مطلب بیشتر: اضافه وزن در کودکان | عوارض اضافه وزن در کودکان و درمان آن
-
غذاهایی با ارزش غذایی کم
غذاهای فرآوری شده به صورت ارزان قیمت طراحی شده‌اند تا هم ماندگاری طولانی داشته باشند و هم طعم خوبی داشته باشند و هم مقاومت در برابر آن‌ها سخت باشد. با تولید خوشمزه‌ترین محصولات، تولیدکنندگان مواد غذایی سعی در افزایش فروش دارند. که این افزایش فروش به معنای اضافه وزن و تغییر سبک زندگی در جوامع مختلف است. این نوع محصولات از ارزش غذایی بسیار پایین و ضعیفی برخوردارند.
-
برخی از بیماری‌ها و داروها
در بعضی از افراد، چاقی می‌تواند به علت یک مشکل و بیماری جسمی رخ دهد، مانند سندرم پرادرویلی، سندرم کوشینگ و سایر بیماری‌ها. مشکلات پزشکی، مانند آرتروز، نیز می تواند منجر به کاهش فعالیت شود، که ممکن است منجر به افزایش وزن شود. همچنین داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد تشنج، داروهای دیابت، داروهای ضد روان پریشی، بلاکرها و استروئیدها در زمان مصرف اگر سبک زندگی کم تحرکی داشته باشید می‌توانند به چاقی و افزایش وزن منجر شوند.
-
مسائل اجتماعی و اقتصادی
عوامل اجتماعی و اقتصادی با چاقی در ارتباط هستند. اجتناب از چاقی دشوار است اگر مناطق ایمن برای راه رفتن یا ورزش نداشته باشید. به همین ترتیب، ممکن است روش‌های سالم پخت و پز به شما به درستی آموزش داده نشده باشد، یا به غذاهای سالم دسترسی نداشته باشید. علاوه بر این، افرادی که با آن‌ها وقت می‌گذرانید ممکن است بر وزن شما تأثیر بگذارند اگر دوستان یا اقوام چاقی داشته باشید، به احتمال زیاد شما نیز چاق می‌شوید.
-
سن
چاقی می‌تواند در هر سنی، حتی در کودکان نیز رخ دهد. اما با افزایش سن، تغییرات هورمونی و سبک زندگی کم تحرک خطر چاقی نیز افزایش پیدا می‌کند. علاوه بر این، با افزایش سن، میزان عضله در بدن شما کاهش می‌یابد. به طور کلی، توده عضلانی پایین منجر به کاهش متابولیسم می‌شود. این تغییرات همچنین میزان کالری مورد نیاز را کاهش می‌دهد و جلوگیری از اضافه وزن را دشوار می‌کند. اگر به طور آگاهانه چیزهایی را که می‌خورید کنترل نکنید و با افزایش سن از نظر جسمی کم تحرک شوید، احتمالاً اضافه وزن پیدا می‌کنید.
-
بارداری
افزایش وزن در دوران بارداری بسیار معمول است. برخی از خانم‌ها بعد از تولد کودک نیز نمی‌توانند لاغر شوند. این افزایش وزن ممکن است به اضافه وزن در زنان منجر شود. تغذیه کودک با شیر مادر ممکن است بهترین گزینه برای کاهش وزن به دست آمده در دوران بارداری باشد.
مطلب بیشتر: اضافه وزن نرمال در بارداری | کنترل اضافه وزن در بارداری
-
ترک سیگار
ترک سیگار اغلب با افزایش وزن همراه است. این اتفاق اغلب برای افرادی رخ می‌دهد که برای کنار آمدن با ترک سیگار غذای بیشتری مصرف می‌کنند. با این حال ترک سیگار می‌تواند مزیت‌های فراوانی برای شما داشته باشد. مسئله اضافه وزن را می‌توانید با پزشک خود در ارتباط بگذارید تا او راهکارهایی را برای جلوگیری از افزایش وزن به شما ارائه دهد.
-
بی‌خوابی
کم خوابیدن یا زیاد خوابیدن می‌تواند باعث تغییر در هورمون‌هایی شود که اشتهای شما را افزایش می‌دهند. همچنین ممکن است به مصرف غذاهای پرکالری بیشتر تمایل پیدا کنید، که می‌توانند در افزایش وزن نقش داشته باشند.
-
استرس
بسیاری از عوامل خارجی که بر روحیه و سلامتی شما تأثیر می‌گذارند ممکن است در اضافه وزن نقش داشته باشند. افراد معمولاً هنگام تجربه موقعیت‌های استرس زا بیشتر به دنبال غذای پر کالری هستند.
مطلب بیشتر: چگونه استرس را از بین ببریم؟ | راهکارهای کنترل استرس
-
تلاش‌های قبلی برای کاهش وزن
تلاش های قبلی برای کاهش وزن و به دنبال آن بازیابی سریع وزن ممکن است به افزایش وزن بیشتر منجر شود. این پدیده که گاهی اوقات رژیم غذایی یویو نیز نامیده می‌شود، می‌تواند سوخت و ساز بدن شما را کاهش دهد.
اگرچه عوامل ژنتیکی، رفتاری، متابولیک و هورمونی بر وزن بدن تاثیر می‌گذارد، اما چاقی هنگامی رخ می‌دهد که کالری که شما دریافت می‌کنید از کالری که به طور معمول روزانه در اثر ورزش و یا سایر فعالیت‌ها می‌سوزانید بیشتر باشد.
امروزه بیشتر افراد در جوامع مختلف به دلیل مشغله و یا علاقه به مصرف غذاهای پرکالری و فست فودی روی آوردند.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به چاقی هستند؟
چاقی معمولا به دلیل ترکیبی از موارد زیر رخ می‌دهد:
ارث و تاثیرات خانوادگی:
اضافه وزن و چاقی می‌تواند به شدت ژنتیکی باشد و افرادی که والدین چاقی دارند بیش از سایر افراد ممکن است به چاقی مبتلا شوند.ژن‌هایی که از والدین خود به ارث می‌برید ممکن است بر میزان چربی بدن شما و محل توزیع چربی تأثیر بگذارد. ژنتیک همچنین ممکن است در میزان کارایی بدن شما برای تبدیل غذا به انرژی، چگونگی تنظیم اشتها در بدن و چربی سوزی بدن در طی ورزش نقش داشته باشد.
سبک زندگی:
- رژیم غذایی ناسالم: رژیم غذایی حاوی کالری زیاد، کمبود میوه و سبزیجات، پر از غذای فست فود و مملو از نوشیدنیهای پرکالری و نوشابه‌های گازدار باعث افزایش وزن می‌شود.
- کالری‌های مایع: افراد می‌توانند بدون ایجاد احساس سیری نوشیدنیهای پرکالری مصرف کنند، به خصوص کالری حاصل از الکل. سایر نوشیدنیهای پرکالری بدون الکل شامل نوشابه‌های قندی و گازدار هستند که می‌توانند به طور قابل توجهی باعث افزایش وزن شوند.
- کم تحرکی: اگر سبک زندگی کم فعالیت و کم تحرکی دارید می‌توانید به راحتی در طی روز کالری بسیاری در بدن ذخیره کنید بدون اینکه آن را بسوزانید. نگاه کردن به کامپیوتر، لپ تاپ و گوشی تلفن به طور طولانی مدت در روز جز فعالیت کم محسوب می‌شود. تعداد ساعاتی را که شما صرف گذراندن وقت با کامپیوتر یا گوشی می‌کنید با افزایش وزن در شما مرتبط است.
عوارض چاقی
افرادی که اضافه وزن دارند به طور بالقوه می‌توانند به بیماری‌های جدی و خطرناک مبتلا شوند. این بیماری‌ها عبارت اند از:
بیماری قلبی و مغزی: چاقی احتمال ابتلا به فشار خون و سطح غیر طبیعی کلسترول را که از عوامل خطرزای بیماری‌های قلبی و مغزی هستند، افزایش می‌دهد.
دیابت نوع ۲: چاقی می‌تواند نحوه استفاده از انسولین در بدن برای کنترل سطح قند خون را تحت تاثیر قرار دهد. این امر خطر مقاومت به انسولین و دیابت را افزایش می‌دهد.
برخی از سرطان‌ها: چاقی ممکن است خطر ابتلا به سرطان رحم، دهانه رحم، آندومتر، تخمدان، پستان، روده بزرگ، راست روده، مری، کبد، کیسه صفرا، لوزالمعده، کلیه و پروستات را افزایش دهد.
مشکلات گوارشی: چاقی احتمال ابتلا به سوزش معده، بیماری کیسه صفرا و مشکلات کبدی را افزایش می‌دهد.
مشکلات زنان و جنسیت: چاقی ممکن است باعث ناباروری و پریودهای نامنظم در زنان شود. چاقی همچنین می‌تواند باعث اختلال نعوظ در مردان شود.
مطلب بیشتر: سندروم پیش از قاعدگی (PMS) از کی شروع می‌شود؟ علائم و درمان
آپنه خواب: افراد مبتلا به چاقی به احتمال زیاد دچار آپنه خواب می‌شوند، یک اختلال بالقوه جدی که در آن تنفس به طور مکرر در طول خواب متوقف و شروع می‌شود.
آرتروز: چاقی علاوه بر افزایش التهاب در بدن، فشار وارد شده بر مفاصل تحمل کننده وزن را نیز افزایش می‌دهد. این عوامل ممکن است منجر به عوارضی مانند آرتروز شود.
علائم شدید کرونا: در صورت آلوده شدن به ویروسی که باعث بیماری ویروس کرونا می شود، چاقی خطر ایجاد علائم شدید را افزایش می‌دهد. افرادی که موارد شدید کووید ۱۹ دارند، ممکن است برای تنفس به درمان در بخش‌های مراقبت ویژه یا حتی به دستگاه‌های تنفسی نیاز داشته باشند.
درمان چاقی سریع
بهترین راه برای درمان چاقی، داشتن رژیم غذایی سالم و کم کالری و ورزش منظم است. برای انجام این کار شما باید:
- یک رژیم غذایی متعادل و کنترل شده از نظر کالری، طبق توصیه پزشک عمومی یا متخصص تغذیه داشته باشید.
- به یک گروه ورزشی بپیوندید.
- به مدت ۱۵۰ تا ۳۰۰ دقیقه (دو ساعت و نیم تا پنج ساعت) در هفته فعالیت‌هایی مانند: پیاده روی سریع، دویدن آهسته، شنا یا تنیس را انجام دهید.
- به آرامی غذا بخورید و از شرایطی که می‌دانید ممکن است وسوسه پرخوری را در شما افزایش دهد خودداری کنید.
همچنین ممکن است از دریافت حمایت روانشناختی از یک متخصص مراقبت های بهداشتی آموزش دیده برای کمک به تغییر طرز فکر در مورد غذا بهره‌مند شوید. اگر تغییر سبک زندگی به تنهایی به کاهش وزن کمک نمی‌کند، ممکن است دارویی به نام ارلیستات توصیه شود. در صورت مصرف صحیح، این دارو با کاهش میزان چربی جذب شده در هنگام هضم موثر است. پزشک عمومی شما می‌داند که آیا ارلیستات برای شما مناسب است یا خیر.
منابع:
در صورت نیاز می‌توانید با مراجعه به سایت پزشک خوب از یک متخصص تغذیه به صورت اینترنتی نوبت بگیرید.
پرسش و پاسخ
متاسفانه خوراک ناسالم اثری تشدید کننده ای داره که در ایران غداهای سالم کم پیدا میشه