میکروب‌ها در همه‌جا وجود دارند. لازمه زندگی سالم داشتن بهداشت و انجام اقدامات بهداشتی برای مقابله با آلودگی و بیماری‌ها است. اما برای بعضی از افراد پاکیزگی و شستشو به یک وسواس غیرقابل کنترل تبدیل می‌شود، و می‌تواند زندگی و عملکرد روزانه فرد را تا حد قابل توجهی مختل کند. وسواس شستشو یا (Germaphobia)؛ یک اختلال روانی است که فرد تمایل شدید و تمام‌نشدنی به پاک‌سازی و تمیز کردن بیش از حد دارد. افراد مبتلا به اختلال وسواس شستشو از اختلال وسواس فکری عملی رنج می‌برند. در این مقاله به بررسی این اختلال، علائم، تشخیص و راههای مقابله با آن می‌پردازیم.
وسواس شستشو چه نوع وسواسی است؟
وسواس شستشو یا (Germaphobia) اصطلاحی است که روانشناسان برای توصیف ترس پاتولوژیک از میکروب‌ها، باکتری‌ها، آلودگی‌ها و عفونت استفاده می‌کنند. ترس شدید از هریک از آلودگی‌ها که می‌تواند فرد را بیمار کند، وسواس شستشو یا جرموفوبیا محسوب می‌شود. اگرچه بسیاری از مردم نگران شیوع میکروب و ویروس و ابتلا به بیماری هستند (به‌خصوص در حال حاضر و با وجود بیماری کرونا)، اما افرادی که به وسواس شستشو مبتلا هستند، ترس‌هایی دارند که فراتر از آن چیزی است که برای اکثر افراد معمول است.
مانند سایر انواع هراس، جرمافوبیا اختلالی است که دلیل واقعی ندارد. با وجود خطرناک بودن میکروب‌ها، اما افراد مبتلابه وسواس شستشو اقدامات اغراق‌آمیز و شدیدی را برای جلوگیری از آلودگی انجام می‌دهند.
مطلب بیشتر: اضطراب مخرب و شدید ناشی از کرونا
علائم وسواس شستشو
- اجتناب از مکان‌هایی که در معرض آلودگی هستند.
- صرف وقت بیش‌ازحد برای تمیز کردن و ضدعفونی کردن.
- شستشوی مکرر دست‌ها
- اجتناب از به اشتراک گذاشتن وسایل غیرشخصی
- اجتناب از تماس فیزیکی با دیگران
- ترس از آلوده شدن کودکان
- اجتناب از بودن در جمع
- اجتناب از لمس حیوانات
علائم فیزیکی و جسمی جرمافوبیا شامل دیگر علائم اختلالات اضطرابی است و می‌تواند در طول قرار گرفتن در معرض آلودگی و یا فکر کردن در این باره رخ دهد. این موارد شامل:
- افزایش ضربان قلب
- تعریق
- تنگی نفس
- سبکی سر
- مورمور شدن یا سوزن سوزن شدن
- بی‌قراری
- حالت تهوع
- سردرد و سرگیجه
علائم روانی جرمافوبیا شامل موارد زیر است:
- وحشت یا ترس شدید از میکروب
- اضطراب، نگرانی یا عصبی بودن مربوط به قرار گرفتن در معرض میکروب‌ها
- دائماً فکر کردن به اینکه قرار گرفتن در معرض میکروب می‌تواند باعث ایجاد بیماری دیگر شود.
- احساس ناتوانی در کنترل ترس‌های غیرمنطقی از میکروب‌ها
کودکانی که به اختلال جرمافوبیا مبتلا هستند، می‌توانند بسته به سنشان علائمی را تجربه کنند. این علائم شامل موارد زیر است:
- عصبانیت، گریه و جیغ زدن
- وابستگی شدید به والدین و دائما چسبیدن به آن‌ها
- مشکلات خواب
- تیک عصبی
- مشکلات مربوط به اعتماد به نفس
آیا وسواس شستشو با وسواس فکری عملی مرتبط است؟
مشکلات مرتبط با جرمافوبیا ارتباط نزدیکی با اختلال وسواس فکری عملی دارد. از مطالعات انجام شده در ایالات متحده و سایر کشورهای غربی ثابت شد که حدود یک چهارم از افراد مبتلابه اختلال وسواس فکری عملی، دارای ترس از آلودگی و وسواس شستشو هستند. مطالعات انجام‌شده در خاورمیانه نشان می‌دهد که حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد مبتلایان به اختلال وسواس فکری عملی از وسواس شستشو رنج می‌برند. ابتلا به این اختلال در زنان دو برابر مردان است.
درحالی‌که جرمافوبیا به طور خاص با ترس از میکروب و عفونت مرتبط است، بسیاری از افراد مبتلابه اختلال فکری عملی در مورد طیف وسیعی از عوامل تحریک‌کننده مانند مایعات بدن (عرق، بزاق، مخاط یا اشک)، مواد چسبنده یا چرب، مواد شیمیایی، رادیواکتیو، شکسته شدن شیشه نگرانی دارند.
آیا دلایلی وجود دارد که بتواند باعث تحریک این بیماری شود؟
طیف وسیعی از عوامل ژنتیکی و محیطی و همچنین تجربیات زندگی می‌تواند در ایجاد این اختلال تأثیرگذار باشد. افرادی که سابقه خانوادگی در بیماری وسواس فکری عملی دارند، یا افرادی که شستشو و دیگر نکات تربیتی در این باره به آن‌ها بسیار تأکید شده می‌توانند بیشتر در معرض این اختلال قرار گیرند.
تجارب منفی در کودکی
وقوع یک اتفاق خاص یا یک تجربه آسیب‌زا در کودکی می‌تواند باعث ایجاد وسواس شستشو و ترس از آلودگی شود.
سابقه خانوادگی
فوبیا می‌تواند ژنتیکی باشد. مبتلا بودن یکی از اعضای خانواده به فوبیا یا دیگر اختلالات اضطراب می‌تواند خطر ابتلا به وسواس شستشو را افزایش دهد.
عوامل مربوط به مغز
تغییرات شیمیایی در مغز می‌تواند خطر ابتلا به فوبیا را افزایش دهد.
عوامل محرک، مکان‌ها یا موقعیت‌هایی هستند که علائم فوبیا را تشدید می‌کنند. محرکهای جرمافوبیا که باعث علائم می‌شوند می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- مایعات بدن مانند مخاط یا بزاق
- اشیا و سطوح کثیف مانند دستگیره درها ، صفحه کلیدهای رایانه یا لباس‌های شسته نشده
- مکان‌هایی که در معرض آلودگی هستند مانند هواپیما یا بیمارستان
تشخیص اختلال وسواس شستشو
جرموفوبیا تحت عنوان هراس‌های خاص در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5 قرار می‌گیرد. برای تشخیص این اختلال باید از یک روانپزشک یا روانشناس بالینی کمک بگیرید. روانشناس یا روانپزشک ممکن است سوالاتی در خصوص علائم و همچنین سابقه خانوادگی اختلالات روانی بپرسد. در طی فرایند تشخیص اختلال، پزشک ممکن است از شما بپرسد که ترس شما از آلودگی به دلیل وسواس فکری عملی است یا نه.
درمان وسواس شستشو
یکی از وسواس‌هایی که به سرعت شیوع پیدا میکند، وسواس شستشو است. این وسواس یک اختلال علمی- فکری بوده که از نظر شدت شیوع رتبه نخست را دارد. اما این اختلال هم همانند دیگر اختلال‌های روانی دارای راههای درمانی مختلفی است که در ادامه با آن‌ها بیشتر آشنا خواهید شد.
- درمان رفتاری:
پزشک ابتدا سعی میکند تا با استفاده از مشاوره، صحبتک کردن در رابطه با این مشکل، این اختلال را درمان کند. در این راه از شیوه‌های مختلفی هم استفاده میکند که در ادامه با آن‌ها بیشتر آشنا خواهید شد: - نوشتن روش‌های کاهش اضطراب: روش‌ها و استراتژی‌های بسیاری وجود دارد که باعث کاهش اضطراب و استرس در فرد می‌شود. سعی کنید با محرکهای وسواس آشنایی پیدا کنید و از روش‌های مختلف برای درمان آن استفاده کنید.
- قرار گرفتن در موقعیت‌های محرک: سعی کنید خود را در معرض موقعیت‌هایی قرار دهید که باعث ایجاد این اختلال می‌شود. هرچه بیشتر از این موقعیت‌ها دوری کنید در واقع شدت وسواس شما نسبت به آن‌ها بیشتر خواهد شد. پس سعی کنید با آن‌ها روبه‌رو شوید تا بتوانید نحوه کنترل و درمان آن را دست بگیرید.
- تغییر سبک زندگی: افرادی که در زندگی خود دچار و استرس و اضطراب هستند هم بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند. بهتر است کمی شیوه و سبک زندگی خود را تغییر دهید. به این ترتیب می‌توانید از زمینه‌سازی برای این اختلالات به شدت جلوگیری کنید.
- پشتیبانی روحی و عاطفی: افرادی که احساس خستگی، تنهایی، درماندگی و.. دارند بیش از دیگر افراد در معرض ابتلا به این اختلالات قرار می‌گیرند. پس بهتر است فرد دایره روابط خود را گسترده‌تر کند. هرچه دایره این روابط وسیع‌تر باشد آسیب کمتری به وی وارد خواهد شد.
- تهیه فهرستی از محرک‌ها: بهتر است از موقعیت‌هایی که می‌تواند باعث بروز چنین اختلالی در شما شود دوری کنید. به همین دلیل فهرستی از تمام محرک‌ها که می‌تواند موجب چنین اختلالی در شما شود تهیه کنید.
- درمان دارویی:
استفاده از داروهای مهارکننده و بازجذب سروتونین می‌تواند در حل این اختلال تاثیر بسیاری داشته باشد. علاوه بر این داروها پزشک ترجیح می‌دهد با استفاده از بنزودیازپین توانایی فرد را برای مقابله با اختلالات وسواس افزایش دهد. - درمان طب سنتی:
بسیاری از داروهای سنتی هستند که می‌توانند جایگزین مناسبی برای داروهای شیمیایی باشند. این درمان سنتی در مقایسه با درمان دارویی عوارض و معایب بسیار کمتری دارند. استفاده از دمنوش شکوفه پنبه، میخک و… می‌تواند درمان کننده بسیاری خوبی برای اختلال وسواس باشد. - درمان روانکاوی:
یک روانکاو خیلی عمیق‌تر و بهتر از یک روانپزشک یا روانشناس می‌تواند، ریشه این اختلال را پیدا کند و نسبت به آن از یک روش درمانی استفاده کند.
نشانه های مهم وسواس شستشو
وسواس شستشو دارای نشانه و علائم بسیاری است که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهید شد:
- فردی که وسواس شست‌و شو داشته باشد بعد از دیدن یک عامل تحریک کننده به سمت شستشو می‌رود.
- این دسته از افراد به هیچ عنوان در هیچ زمینه‌ای احساس تمیزی نمی‌کنند و همین موضوع می‌تواند به عاملی برای شستشو تبدیل شود.
- انجام کارهای شخصی چون مسواک زدن، حمام رفتن و… بیش از اندازه
این دسته از افراد به دلیل استفاده زیاد از آب و شستشو خود، در بیشتر مواقع دیرتر به حمام می‌روند. چون نه زمان کافی نه توانایی لازم برای شستشو دارند.
رفتارهای منطقی در مقابل رفتارهای غیرمنطقی از میکروب‌ها
بسیاری از افراد اقدامات احتیاطی را برای جلوگیری از مبتلا شدن به بیماری‌های شایع مانند آنفولانزا انجام می‌دهند. و نگرانی‌هایی در این رابطه کاملاً طبیعی است. در حقیقت، برای کاهش خطر ابتلا به بیماری مسری و انتقال بالقوه آن به دیگران، انجام یک سری اقدامات کاملاً ضروری است.
نگرانی‌ها در این رابطه زمانی غیرمنطقی می‌شود که ترس ایجادشده از آن باعث پریشانی و اختلال در عملکرد وزندگی روزمره فرد شود.
- اگر نگرانی شما در مورد میکروب‌ها باعث شود برای خود محدودیت‌های غیرمنطقی (مانند عدم معاشرت با افراد مختلف و قرار گرفتن در جمع) اعمال کنید.
- اگر می‌دانید که ترس شما از میکروب غیرمنطقی است، اما در جلوگیری از آن احساس ناتوانی می‌کنید، ممکن است نیاز به کمک حرفه‌ای داشته باشید.
درمان اختلال شستشو
هدف از درمان این اختلال این است که ترستان نسبت به میکروب‌ها کاهش یابد و درنتیجه کیفیت زندگیتان افزایش پیدا کند. جرمافوبیا با درمان دارویی، روان‌درمانی و خودیاری قابل معالجه است.
روان‌درمانی
روان‌درمانی یا مشاوره می‌تواند به شما کمک کند تا با ترستان روبه‌رو شوید. در درمان فوبیا، موفق‌ترین درمان، مواجهه درمانی و درمان شناختی رفتاری (CBT) است.
مواجه درمانی یا حساسیت‌زدایی شامل قرار گرفتن تدریجی در برابر انواع میکروب‌ها در محیطی کنترل شده است. باگذشت زمان شما می‌توانید با ترستان در این باره کنار بیایید و آن را کنترل کنید.
مصرف دارو
اکثر اوقات روان‌درمانی برای درمان فوبیا کافی است. در بعضی موارد ، داروها برای تسکین علائم اضطراب همراه با قرار گرفتن در معرض میکروب‌ها در کوتاه مدت استفاده می‌شوند. این داروها عبارت‌اند از:
- مهارکننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین (SSRI)
- مهارکننده‌های باز جذب سروتونین – نوراپی‌نفرین (SNRIs)
برای رفع علائم اضطراب در شرایط خاص، داروهای دیگر نیز قابل تجویز است. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- بتا بلاکرها
- آنتی‌هیستامین‌ها
- آرام‌بخش‌ها
خودیاری
تغییر در شیوه زندگی و درمان‌های خانگی ممکن است به شما در سرکوب ترس از میکروب‌ها کمک کند:
- تمرین مایندفولنس و ذهن آگاهی برای کاهش اضطراب
- انجام یوگا و تکنیک‌های تنفس عمیق
- ورزش
- خواب کافی
- وعده‌های غذایی سالم
- مقابله با ترس‌ها در صورت امکان
- کاهش مصرف کافئین یا سایر محرک‌ها
منابع:
چنانچه به اختلال جرموفوبیا یا اختلال شستشو مبتلا هستید، همین حالا با پزشک خوب از بهترین متخصصان این زمینه نوبت بگیرید.
پرسش و پاسخ
سلام من ۱۸ سالمه و دو سال که وسواسی گرفتم از وقتی که کرونا اومده و خونه موندم مثلاً وقتی بیرون سوار آژانس و تاکسی و اینها میشم مستقیم میرم حموم ، و تو خونه به هر چی دست میزنم از آیفون خونه تا در یخچال دستم رو میشورم به نظرتون چیکار کنم دارم دیوونه میشم همه چی رو کثیف میبینم
سلام : موارد عنوان شده از راههای جلوگیری از ابتلا به ویروس کرونا است و یقینا بر اساس توصیه های پزشکی همه افراد جهت کاهش خطر ابتلا به کرونا ، این رفتارها را باید انجام دهند. اما اینکه شدت این رفتارها در شما بیشتر شده و یا اینکه با حساسیت بیشتری به این مسئله نگاه می کنید بسته به تجارب زندگی و انتظارات شما دارد. همانطور که محرکهای یکسان در افراد مختلف تاثیرات مختلفی بر جای می گذارند، کرونا و تبعات آن در شما نیز تاثیر متفاوتی داشته و با ادغام با تجارب زندگیتان، سبک رفتاری متفاوتی را در شما بوجود آوده است. لذا پیشنهاد می شود جهت بررسی این جریانات فکری با متخصص روانشناسی مشورت نمایید.
سلام خیلی مفید بود ممنون
سلام ای بابا خیلی به خاطر کرونا اینجور شدن