میکروب‌ها در همه‌جا وجود دارند. لازمه زندگی سالم، داشتن بهداشت و انجام اقدامات بهداشتی برای مقابله با آلودگی و بیماری‌ها است. اما برای بعضی از افراد؛ پاکیزگی و شستشو به یک وسواس غیرقابل کنترل، تبدیل می‌شود و می‌تواند زندگی و عملکرد روزانه فرد را تا حد قابل توجهی مختل کند. وسواس شستشو یا (Germaphobia)؛ یک اختلال روانی است که فرد تمایل شدید و تمام‌نشدنی به پاک‌سازی و تمیز کردن بیش از حد دارد. افراد مبتلا به اختلال وسواس شستشو از اختلال وسواس فکری عملی رنج می‌برند. در این مقاله به بررسی این اختلال، علائم، تشخیص و راههای مقابله با آن می‌پردازیم.
وسواس شستشو چه نوع وسواسی است؟
وسواس شستشو یا (Germaphobia)؛ اصطلاحی است که روانشناسان برای توصیف ترس پاتولوژیک (بیمارگون) از میکروب‌ها، باکتری‌ها، آلودگی‌ها و عفونت، استفاده می‌کنند. ترس شدید از هریک نوع از آلودگی‌ها که می‌تواند فرد را بیمار کند؛ وسواس شستشو یا جرموفوبیا محسوب می‌شود. اگرچه بسیاری از مردم نگران شیوع میکروب و ویروس و ابتلاء به بیماری هستند (به‌خصوص در حال حاضر و با وجود بیماری کرونا)؛ اما افرادی که به وسواس شستشو مبتلا هستند، ترس‌هایی دارند که فراتر از آن چیزی است که برای اکثرافراد، معمول است.
مانند سایر انواع وسواس؛ وساس شستشو (جرمافوبیا)، اختلالی است که دلیل واقعی ندارد. با وجود خطرناک بودن میکروب‌ها؛ اما می توان گفت که افراد مبتلا به وسواس شستشو، اقدامات اغراق‌آمیز و شدیدی را برای جلوگیری از آلودگی، انجام می‌دهند.
مطلب بیشتر: اضطراب مخرب و شدید ناشی از کرونا
علائم وسواس شستشو
- اجتناب از مکان‌هایی که در معرض آلودگی هستند
- صرف وقت بیش‌ازحد برای تمیز کردن و ضدعفونی کردن
- شستشوی مکرر دست‌ها
- اجتناب از به اشتراک گذاشتن وسایل غیرشخصی
- اجتناب از تماس فیزیکی با دیگران
- ترس از آلوده شدن کودکان
- اجتناب از بودن و حضور یافتن در جمع
- اجتناب از لمس حیوانات
علائم فیزیکی و جسمی وسواس شستشو (جرمافوبیا)؛ شامل دیگرعلائم اختلالات اضطرابی است و می‌تواند در طول مواجهه و رویارویی با آلودگی و یا فکر کردن در‌بارۀ آن، رخ بدهد. این موارد، شامل:
- افزایش ضربان قلب
- تعریق
- تنگی نفس
- سبکی سر
- مورمور شدن یا سوزن سوزن شدن
- بی‌قراری
- حالت تهوع
- سردرد و سرگیجه
علائم روانی وسواس شستشو (جرمافوبیا)، شامل موارد زیر است:
- وحشت یا ترس شدید از میکروب
- اضطراب، نگرانی یا عصبی بودن از اینکه فرد درمعرض میکروب‌ها، قرار بگیرد
- اشتغال فکری دائمی به اینکه مواجهه و رویارویی با میکروب؛ می‌تواند باعث ایجاد بیماری دیگری نیز بشود
کودکانی که به اختلال وسواس شستشو (جرمافوبیا) مبتلا هستند نیز می‌توانند؛ بسته به سنشان علائمی را تجربه کنند. این علائم، شامل موارد زیر می باشند:
- عصبانیت، گریه و جیغ زدن
- وابستگی شدید به والدین و دائما چسبیدن به آن‌ها
- مشکلات خواب
- تیک عصبی
- مشکلات مربوط به اعتماد به نفس
آیا وسواس شستشو با وسواس فکری عملی مرتبط است؟
مشکلات مرتبط با وسواس شستشو (جرمافوبیا)؛ ارتباط نزدیکی با اختلال وسواس فکری عملی دارد. طبق مطالعات انجام شده در ایالات متحده و سایر کشورهای غربی؛ ثابت شده است که حدود یک چهارم از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری- عملی، دارای ترس از آلودگی و وسواس شستشو نیزهستند. مطالعات انجام‌شده در خاورمیانه نیز نشان می‌دهد که حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد مبتلایان به اختلال وسواس فکری- عملی، از وسواس شستشو نیز رنج می‌برند. قابل به ذکر است که ابتلاء به این اختلال در زنان، دو برابر مردان است.
درحالی‌که وسواس شستشو (جرمافوبیا) به طور خاصی با ترس از میکروب و عفونت مرتبط و همراه است؛ بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال فکری- عملی، در مورد طیف وسیعی از عوامل تحریک‌کننده از جمله مایعات بدن (عرق، بزاق، مخاط یا اشک)، مواد چسبنده یا چرب، مواد شیمیایی، رادیواکتیو، شکسته شدن شیشه نیز نگرانی دارند.
آیا دلایلی وجود دارد که بتواند باعث تحریک این بیماری شود؟
طیف وسیعی از عوامل ژنتیکی و محیطی و همچنین تجربیات زندگی؛ می‌توانند در ایجاد این اختلال، تأثیرگذار باشند. افرادی که سابقۀ خانوادگی ابتلاء به اختلال وسواس فکری- عملی دارند، یا افرادی که شستشو و دیگر نکات تربیتی مربوط به آن، به آن‌ها بسیار تأکید شده است؛ می‌توانند بیشتر در معرض ابتلاء به این اختلال، قرار بگیرند.
تجارب منفی در کودکی
وقوع یک اتفاق خاص یا یک تجربۀ آسیب‌زا در دوران کودکی؛ می‌تواند باعث ایجاد وسواس شستشو و ترس از آلودگی بشود.
سابقه خانوادگی
وسواس شستشو (جرمافوبیا)؛ می‌تواند ژنتیکی باشد. مبتلا بودن یکی از اعضای خانواده به وسواس شستشو (جرمافوبیا) یا دیگر اختلالات اضطرابی نیز می‌تواند خطر ابتلاء به وسواس شستشو را افزایش دهد.
عوامل مربوط به مغز
تغییرات شیمیایی در مغز نیز می‌تواند خطر ابتلاء به وسواس شستشو (جرمافوبیا) را افزایش بدهد. عوامل محرک (ماشه چکان)؛ مکان‌ها یا موقعیت‌هایی هستند که علائم وسواس شستشو (جرموفوبیا) را تشدید می‌کنند. محرکهای وسواس شستشو (جرمافوبیا) که باعث بروزعلائم این اختلال می‌شوند؛ می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- مایعات بدن مانند مخاط یا بزاق
- اشیا و سطوح کثیف مانند دستگیره درها، صفحه کلیدهای رایانه یا لباس‌های شسته نشده
- مکان‌هایی که در معرض آلودگی هستند؛ مانند هواپیما یا بیمارستان
همچنین بخوانید: وسواس چک کردن یا وسواس وارسی چیست؟ درمان آن
تشخیص اختلال وسواس شستشو
وسواس شستشو یا جرموفوبیا در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (۵-DSM)، تحت عنوان هراس‌های خاص، طبقه بندی می شود. برای تشخیص این اختلال؛ باید از یک روانپزشک یا روانشناس بالینی، کمک بگیرید. روانشناس یا روانپزشک؛ ممکن است از شما سؤالاتی در خصوص علائم و همچنین سابقۀ خانوادگی اختلالات روانی بپرسد. در طی فرآیند تشخیص اختلال؛ درمانگر بررسی می کند که آیا ترس شما از آلودگی، به دلیل وسواس فکری عملی است یا نه.
درمان وسواس شستشو
یکی از وسواس‌هایی که به سرعت، شیوع پیدا میکند؛ وسواس شستشو است. این وسواس یک اختلال فکری- عملی بوده که از نظر شدت شیوع، رتبۀ نخست را دارد. اما این اختلال هم همانند دیگر اختلال‌های روانی؛ دارای راههای درمانی مختلفی است که در ادامه با آن‌ها بیشتر، آشنا خواهید شد.
- درمان رفتاری: درمانگر در ابتدا؛ سعی میکند تا با استفاده از مشاوره، صحبت کردن در رابطه با این مشکل، این اختلال را درمان کند. دراین راه، از شیوه‌های مختلفی هم استفاده میکند که در ادامه، با آن‌ها بیشتر آشنا خواهید شد:
- نوشتن روش‌های کاهش اضطراب: روشها و راهبردهای (استراتژی‌های) بسیاری وجود دارد که باعث کاهش سطح اضطراب و استرس در فرد می‌شود. سعی کنید با محرکهای (ماشه چکان های) وسواس آشنایی پیدا کنید و برای درمان آن از روش‌های مختلفی، استفاده کنید.
- قرار گرفتن در موقعیت‌های محرک: سعی کنید خود را در مواجهه با موقعیت‌هایی قرار بدهید که باعث ایجاد و بروز این اختلال می‌شود. هرچه بیشتر از این موقعیت‌ها دوری کنید؛ در واقع شدت وسواس شما نسبت به آن‌ها، بیشتر خواهد شد. پس سعی کنید با آن‌ها روبه‌رو شوید تا بتوانید؛ نحوۀ کنترل و درمان آن را در دست بگیرید.
- تغییر سبک زندگی: افرادی که در زندگی خود، در معرض استرس و اضطراب هستند؛ بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند. بهتر است کمی شیوه و سبک زندگی خود را تغییر دهید. به این ترتیب؛ می‌توانید از زمینه‌سازی برای این اختلالات، به شدت جلوگیری کنید.
- پشتیبانی روانی و عاطفی: افرادی که احساس خستگی، تنهایی، درماندگی و.. دارند؛ بیش از دیگر افراد در معرض ابتلاء به این اختلالات، قرار می‌گیرند. پس بهتر است فرد دایرۀ روابط خود را گسترده‌تر کند. هرچه دایرۀ روابط فرد وسیع‌تر باشد؛ آسیب کمتری به وی وارد خواهد شد.
- تهیه فهرستی از محرک‌ها: بهتر است از موقعیت‌هایی که می‌تواند باعث بروز چنین اختلالی در شما شود، دوری کنید. به همین دلیل؛ فهرستی از تمام محرک‌هایی که می‌تواند، موجب بروزعلائم چنین اختلالی در شما شود، تهیه کنید.
- درمان دارویی: استفاده از داروهای مهارکننده و بازجذب سروتونین؛ می‌تواند در حل این اختلال، تأثیر بسیاری داشته باشد. علاوه بر این داروها؛ درمانگر ترجیح می‌دهد تا با استفاده از بنزودیازپین، توانایی فرد را برای مقابله با اختلالات وسواسی، افزایش دهد.
- درمان روانکاوی: یک روانکاو، خیلی عمیق‌تر و بهتر از یک روانپزشک یا روانشناس؛ می‌تواند ریشۀ این اختلال را پیدا کند و نسبت به آن از یک روش درمانی مناسب، استفاده کند.
نشانه های مهم وسواس شستشو
وسواس شستشو، دارای نشانه و علائم بسیاری است که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهید شد:
- فردی که وسواس شستو شو داشته باشد؛ بعد از دیدن یک عامل تحریک کننده (ماشه چکان) به سمت شستشو می‌رود.
- این دسته از افراد، به هیچ عنوان در هیچ زمینه‌ای احساس تمیزی نمی‌کنند و همین موضوع، می‌تواند به عاملی برای شستشو تبدیل بشود.
- انجام کارهای شخصی چون مسواک زدن، حمام رفتن و… به صورت افراطی و بیش از اندازه.
این دسته از افراد در بیشتر مواقع به دلیل استفادۀ زیاد از آب و شستشوی خود؛ دیرتر به حمام می‌روند. چون نه زمان کافی و نه توانایی لازم برای شستشوی خود دارند.
رفتارهای منطقی در مقابل رفتارهای غیرمنطقی از میکروب‌ها
بسیاری از افراد؛ اقدامات احتیاطی را برای جلوگیری از مبتلا شدن به بیماری‌های شایع، مانند آنفولانزا انجام می‌دهند و وجود نگرانی‌هایی در این رابطه، کاملاً طبیعی است. در حقیقت؛ برای کاهش خطر ابتلاء به بیماری مسری و انتقال بالقوۀ آن به دیگران، انجام یک سری از اقدامات، کاملاً ضروری است.
قابل به ذکر است که وجود نگرانی‌ها در این رابطه؛ زمانی غیرمنطقی می‌شود که ترس ایجادشده از آن، باعث پریشانی و اختلال در عملکرد وزندگی روزمرۀ فرد بشود.
- اگر نگرانی شما در مورد میکروب‌ها، باعث شود که برای خود، محدودیت‌های غیرمنطقی (مانند عدم معاشرت با افراد مختلف و قرار گرفتن در جمع) اعمال کنید.
- اگر می‌دانید که ترس شما از میکروب غیرمنطقی است، اما در جلوگیری از آن احساس ناتوانی می‌کنید؛ ممکن است که نیاز به کمک حرفه‌ای، داشته باشید.
درمان اختلال شستشو
هدف از درمان این اختلال؛ این است که ترس فرد نسبت به میکروب‌ها کاهش یابد و درنتیجه؛ کیفیت زندگی افزایش پیدا کند. جرمافوبیا یا وسواس شستشو با درمان دارویی، رواندرمانی و خودیاری قابل معالجه است.
رواندرمانی
رواندرمانی یا مشاوره؛ می‌تواند به شما کمک کند تا با ترستان، روبه‌رو شوید. در درمان وسواس شستو (جرموفوبیا)؛ موفق‌ترین درمان، مواجهه درمانی و درمان شناختی رفتاری (CBT) است. مواجه درمانی یا حساسیت‌زدایی؛ شامل مواجهه سازی تدریجی در برابر انواع میکروب‌ها در محیطی کنترل شده است. با گذشت زمان، شما می‌توانید با ترستان در این باره کنار بیایید و آن را کنترل کنید.
مصرف دارو
دراکثراوقات برای درمان وسواس شستشو (جرموفوبیا)؛ رواندرمانی کافی است. در بعضی موارد در کوتاه مدت؛ داروهایی به منظور تسکین علائم اضطرابی وابسته به مواجهه سازی با میکروب‌ها، استفاده می‌شوند. این داروها، عبارت‌اند از:
- مهارکننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین (SSRI) مثل فلوکستین، فلووکسامین، پاروکستین و سرترالین
- مهارکننده‌های باز جذب سروتونین – نوراپی‌نفرین (SNRIs)
برای رفع علائم اضطراب در شرایط خاص؛ داروهای دیگری نیز قابل تجویز است. این داروها، شامل موارد زیر هستند:
- بتا بلاکرها
- آنتی‌هیستامین‌ها
- آرام‌بخش‌ها
مطالعه بیشتر: چه قرصی برای وسواس فکری خوب است؟ بهترین قرص برای وسواس فکری
خودیاری
تغییر در شیوۀ زندگی و درمان‌های خانگی؛ ممکن است به شما در کنترل ترس داشتن از میکروب‌ها، کمک کند:
- تمرین مایندفولنس (ذهن آگاهی) و ذهن آگاهی برای کاهش اضطراب
- انجام یوگا و تکنیک‌های تنفس عمیق
- ورزش
- خواب کافی
- وعده‌های غذایی سالم
- مقابله با ترس‌ها در صورت امکان
- کاهش مصرف کافئین یا سایر محرک‌ها
همچنین بخوانید: بهترین روش درمان وسواس فکری بدون دارو چیست؟ معرفی انواع روشها
منابع: psychlopaedia, Healthline
چنانچه به اختلال جرموفوبیا یا اختلال شستشو مبتلا هستید، همین حالا با پزشک خوب از بهترین متخصصان این زمینه نوبت بگیرید.
پرسش و پاسخ
سلام من ۲۵ سالم الان اه سال که وسواس دارم وسواس شتشو پیشه دکترهای زیادی رفتم ولی هیچ فایدی ندیدم تقریبن اه سال دارو استفاده میکنم ولی لزه به لزه بهتر میشم نمیدونم چیکار کنم دیگه از زنده گی خسته شدم خانوادم از دسته من ازیتن به نظره شما چکار کنم لتفاَن کمکم کنید خواهش میکنم ای رای برام نشون بدن
سلام همراه گرامی، متاسفیم که این شرایط موجب آزار شما شده؛ وسواس در عین حال که یک اختلال مزمن است، با دارو و رواندرمانی قابل مدیریت است و می توان علائم آن را کنترل کرد. توصیه می کنیم به یک روانپزشک حرفه ای مراجعه کنید و صبور باشید تا داروها اثر کند و در کنار آن از یک روانشناس کمک بگیرید. رواندرمانی در کنار مصرف دارو بسیار کمک خواهد کرد.
سلام من ۱۸ سالمه و دو سال که وسواسی گرفتم از وقتی که کرونا اومده و خونه موندم مثلاً وقتی بیرون سوار آژانس و تاکسی و اینها میشم مستقیم میرم حموم ، و تو خونه به هر چی دست میزنم از آیفون خونه تا در یخچال دستم رو میشورم به نظرتون چیکار کنم دارم دیوونه میشم همه چی رو کثیف میبینم
سلام : موارد عنوان شده از راههای جلوگیری از ابتلا به ویروس کرونا است و یقینا بر اساس توصیه های پزشکی همه افراد جهت کاهش خطر ابتلا به کرونا ، این رفتارها را باید انجام دهند. اما اینکه شدت این رفتارها در شما بیشتر شده و یا اینکه با حساسیت بیشتری به این مسئله نگاه می کنید بسته به تجارب زندگی و انتظارات شما دارد. همانطور که محرکهای یکسان در افراد مختلف تاثیرات مختلفی بر جای می گذارند، کرونا و تبعات آن در شما نیز تاثیر متفاوتی داشته و با ادغام با تجارب زندگیتان، سبک رفتاری متفاوتی را در شما بوجود آوده است. لذا پیشنهاد می شود جهت بررسی این جریانات فکری با متخصص روانشناسی مشورت نمایید.
سلام خیلی مفید بود ممنون
سلام ای بابا خیلی به خاطر کرونا اینجور شدن