دیابت بارداری دیابتی است که برای اولین بار در دوران بارداری (بارداری) تشخیص داده می‌شود. این نوع دیابت می‌تواند بر سلول‌های بدن تأثیر بگذارد. دیابت بارداری باعث افزایش قند خون می‌شود که می‌تواند بر بارداری و سلامت جنین را تحت تاثیر قرار دهد. در حالی که هر عارضه بارداری نگران کننده است، خبرهای خوبی در رابطه با این بیماری وجود دارد. در دوران بارداری می‌توانید با خوردن غذاهای سالم، ورزش و در صورت لزوم مصرف دارو به کنترل دیابت در دوران بارداری کمک کنید. کنترل قند خون می‌تواند موجب سلامت مادر و جنین شود و از زایمان سخت جلوگیری کند.
اگر در دوران بارداری دیابت بارداری دارید، معمولاً قند خون بلافاصله پس از زایمان به سطح معمول خود باز می‌گردد. در این زمان خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ افزایش پیدا می‌کند.
دیابت بارداری چیست؟
دیابت یکی از بیماری‌هایی است که برخی از مادران باردار در طول دوران بارداری خود به آن مبتلا می‌شوند. زمانی که سطح قند خون در این دوران از حد نرمال قند خون بارداری بیشتر می‌شود مادر به دیابت بارداری مبتلا شده است. تحت برخی شرایط افراد بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به این بیماری قرار می‌گیرند:
- اضافه وزن قبل از بارداری
- قند خون بالاتر از حد نرمال که هنوز به دیابت منجر نشده است (پیش دیابت)
- داشتن سابقهٔ ابتلای خانوادگی به دیابت
- داشتن سابقهٔ ابتلا به دیابت در خانم باردار
- فشار خون بالا
- سابقهٔ زایمان نوزاد سنگین وزن (بیش از چهار کیلوگرم)
- تجربه زایمان نوزاد مرده
- سن بالای ۲۵ سال
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCO)
- بی تحرکی پیش از بارداری
دیابت بارداری چه نوع دیابتی است؟
دو نوع دیابت در دوران بارداری وجود دارد:
- دیابت بارداری نوع ۱ که به کمک رژیم غذایی و ورزش کنترل می‌شود.
- دیابت بارداری نوع ۲ که با تزریق انسولین و مصرف دارو کنترل می‌شود.
این بیماری با تولد نوزاد از بین می‌رود. اما در دوران بارداری می‌تواند تاثیر منفی روی سلامت جنین بگذارد و همچنین باعث بروز دیابت نوع ۲ در مادر (حتی بعد از زایمان) شود.
علائم دیابت بارداری
خیلی از مادران باردار هر نشانه‌ای از بیماری را در خود به بارداری نسبت می‌دهند و به آن توجهی نمی‌کنند. علائم قند خون بارداری اغلب خود را نشان نمی‌دهند و حتی در صورت بروز نادیده گرفته می‌شوند تا اینکه در آزمایش‌های پزشکی روتین به وجود دیابت پی برده می‌شود. علائم شایع قند خون بارداری عبارتند از:
- گرسنگی و تشنگی بیش از حد و غیرطبیعی
- افزایش ادرار
- تاری دید
- خستگی و حالت تهوع
علت ابتلا به دیابت بارداری چیست؟
محققان هنوز نمی‌دانند که چرا برخی از زنان به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند، ازجمله دلایل مهمی که می‌تواند منجر به دیابت بارداری شود:
- اضافه وزن قبل از بارداری
- تغییر سطح هورمون‌های بدن در دوران بارداری
عوامل خطر
عوامل خطری که می‌تواند احتمال ابتلا به این نوع دیابت را افزایش دهد عبارتند از:
- اضافه وزن یا چاق بودن
- عدم تحرک بدنی
- داشتن پیش دیابت
- داشتن دیابت بارداری در بارداری قبلی
- ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
- داشتن یکی از اعضای نزدیک خانواده مبتلا به دیابت
- داشتن نوزادی با وزن بیش از ۹ پوند (۴.۱ کیلوگرم)
قند خون بارداری باید چند باشد؟
میزان قند خون نرمال در بارداری با آزمایش خون مشخص می‌شود.
میزان قند خون در سه ماه اول بارداری
در اولین مراجعه خانم باردار برای او تست قند خون ناشتا درخواست می‌شود. میزان قند خون نرمال در سه ماهه اول بارداری طبق جدول زیر مشخص می‌شود:
| کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر | طبیعی |
| بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی گرم در دسی لیتر | دیابت بارداری |
| مساوی یا بیشتر از ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر | دیابت آشکار |
اگر نتیجهٔ تست قند خون ناشتای خانم باردار حداقل دو نوبت بیشتر از ۱۲۶ باشد تشخیص دیابت قطعی است. در افرادی که بیماری دیابت در آنها قطعی شده باشد تغذیه سالم، ورزش و در صورت نیاز استفاده از انسولین توصیه می‌شود.
آزمایش قند خون سه ماهه دوم بارداری
همهٔ خانم‌های بارداری که تست قند آنها در سه ماهه اول بارداری نرمال است بین هفته ۲۴ تا ۲۸ باید دوباره تست بدهند. تست قند سه ماهه دوم GCT نام دارد که با خوردن ۵۰ گرم شربت گلوکز و انجام تست یک ساعت بعد انجام می‌شود. نتایج این تست و تشخیص دیابت طبق جدول زیر است:
| قند خون کمتر از ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر | طبیعی |
| قند خون مساوی یا بیشتر از ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر | دیابت |
| قند خون بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلی گرم در دسی لیتر | درخواست تست OGTT با ۱۰۰ گرم شربت گلوکز |
آزمایش دیابت بارداری با گلوکز خوراکی ۱۰۰ گرم
در مادران بارداری که قند خون بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلی گرم در دسی لیتر باشد تست ۱۰۰ گرم شربت گلوکز خوراکی درخواست می‌شود. برای انجام این تست فرد باید حداقل ۷ ساعت ناشتایی شبانه داشته باشد. روز آزمایش ابتدا قند ناشتا اندازه‌گیری می‌شود. سپس فرد باید ۱۰۰ گرم شربت گلوکز خوراکی بخورد و قند خون یک، دو و سه ساعت بعد اندازه‌گیری می‌شود.
مقادیر آستانهٔ تشخیصی دیابت در این تست طبق جدول زیر است:
| قند خون ناشتا | ۹۵ میلی گرم در دسی لیتر |
| قند خون ۱ ساعت بعد از خوردن شربت گلوکز | ۱۸۰ میلی گرم در دسی لیتر |
| قند خون ۲ ساعت بعد از خوردن شربت گلوکز | ۱۵۵ میلی گرم در دسی لیتر |
| قند خون ۳ ساعت بعد از خوردن شربت گلوکز | ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر |
در صورتی که حداقل دو تا از نتایج تست بعد از خوردن شربت گلوکز بیش از حد مجاز باشد تشخیص دیابت قطعی است. درمان دیابت در این دوران با اصلاح رژیم غذایی، ورزش و تجویز داروی انسولین یا متفورمین توسط پزشک صورت می گیرد.
خانم‌هایی که دیابت دارند باید به طور مداوم سطح قند خون خود را چک کنند. با اینکه این بیماری بعد از زایمان از بین می‌رود، اما احتمال بروز دیابت نوع ۲ وجود دارد. بنابراین تست‌های قند خون بعد از زایمان نیز باید انجام شوند.
آیا دیابت در بارداری برای جنین خطرناک است؟
تاثیر قند بالا در بارداری را بر جنین نباید نادیده گرفت. مضرات دیابت بارداری برای جنین عبارتند از:
- وزن بالای نوزاد حین تولد
- تولد پیش از موعد
- مشکلات تنفسی در نوزادان
- کمبود قند خون در نوزادان بعد از تولد
- سقط جنین یا از دست رفتن نوزاد پس از تولد
عوارض ابتلا به دیابت بارداری
دیابت بارداری اگر به موقع درمان نشود می‌تواند منجر به افزایش سطح قند خون مادر شود. قند خون بالا برای مادر و جنین بسیار خطرناک و خطرساز است. از مهم‌ترین عوارض ابتلا به دیابت بارداری میتوان به افزایش احتمال سزارین اشاره کرد. این تنها عارضه ابتلا به دیابت در دوران بارداری نیست، نوزاد هم از عوارض دیابت در امان نمی‌ماند. وزن بیش از حد هنگام تولد، زایمان زودرس، تشنج نوزاد، مرده‌زایی، مشکلات جدی تنفسی نوزاد، بزرگ شدن بیش از حد کودک و آسیب‌های زایمانی از دیگر عوارض ابتلا به دیابت بارداری هستند.
دیابت برای مادر باردار چه خطراتی دارد؟
دیابت در دوران بارداری باید کنترل شود. عوارض دیابت بارداری برای مادر عبارتند از:
- فشار خون بالا و پره اکلامپسی
- زایمان سزارین
- زایمان پیش از موعد
- چاقی و بروز دیابت نوع ۲ در مادر بعد از زایمان
جلوگیری از دیابت بارداری
هیچ تضمینی در مورد پیشگیری از دیابت بارداری وجود ندارد. اما هر چه عادات سالم‌تری قبل از بارداری داشته باشید، برای سلامتی بهتر است و می‌تواند خطر ابتلا به آن را کمی کاهش دهد. اگر دیابت بارداری داشته‌اید، این انتخاب‌های سالم ممکن است خطر ابتلای مجدد به آن در بارداری‌های آینده یا ابتلا به دیابت نوع ۲ را در آینده کاهش دهد.
- غذاهای سالم بخورید. غذاهای پر فیبر و کم چربی و کالری را انتخاب کنید. روی میوه ها، سبزیجات و غلات کامل تمرکز کنید. برای تنوع تلاش کنید تا به شما کمک کند بدون به خطر انداختن طعم یا تغذیه به اهداف خود برسید.
- ورزش قبل و حین بارداری می‌تواند از شما در برابر ابتلا به دیابت بارداری محافظت کند. در بیشتر روزهای هفته ۳۰ دقیقه فعالیت متوسط داشته باشید. روزانه یک پیاده روی سریع داشته باشید.
- بارداری را با وزن مناسب شروع کنید. اگر قصد بارداری دارید، کاهش وزن اضافی از قبل ممکن است به شما کمک کند بارداری سالم‌تری داشته باشید. روی ایجاد تغییرات پایدار در عادات غذایی خود تمرکز کنید که می‌تواند در دوران بارداری به شما کمک کند، مانند خوردن سبزیجات و میوه‌های بیشتر.
- بیش از حد توصیه شده وزن اضافه نکنید. افزایش وزن در دوران بارداری طبیعی و سالم است. اما افزایش سریع وزن بیش از حد می‌تواند خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش دهد. از ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود بپرسید که افزایش وزن معقول برای شما چقدر است.
تشخیص دیابت بارداری
اگر در خطر متوسط ابتلا به دیابت بارداری هستید، احتمالاً در سه ماهه دوم بارداری، بین هفته های ۲۴ تا ۲۸ بارداری آزمایش غربالگری انجام خواهید داد. اگر در معرض خطر بالای دیابت هستید. اگر قبل از بارداری اضافه وزن دارید. مادر، پدر، خواهر و برادر یا فرزند مبتلا به دیابت دارید یا در طول بارداری قبلی دیابت بارداری داشته‌اید حتما به پزشک مراجعه کنید.
غربالگری معمول برای دیابت بارداری
تست های غربالگری ممکن است بسته به ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما کمی متفاوت باشد، اما به طور کلی شامل موارد زیر است:
- آزمایش چالش اولیه گلوکز شما یک محلول گلوکز شربتی می‌نوشید. یک ساعت بعد، برای اندازه‌گیری سطح قند خون خود آزمایش خون می‌دهید. سطح قند خون ۱۹۰ میلی گرم در دسی لیتر (mg/dL) یا ۱۰.۶ میلی مول در لیتر (mmol/L) نشان دهنده دیابت بارداری است.
- سطح قند خون زیر ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر (۷.۸ میلی مول در لیتر) معمولاً در محدوده استاندارد در آزمایش چالش گلوکز در نظر گرفته می‌شود، اگرچه ممکن است بسته به کلینیک یا آزمایشگاه متفاوت باشد. اگر سطح قند خون شما بالاتر از حد انتظار باشد، برای تعیین اینکه آیا دیابت بارداری دارید یا خیر، به آزمایش تحمل گلوکز دیگری نیاز دارید.
- پیگیری تست تحمل گلوکز این آزمایش مشابه آزمایش اولیه است. با این تفاوت که محلول شیرین قند بیشتری دارد و قند خون شما هر ساعت به مدت سه ساعت بررسی می‌شود. اگر حداقل دو مورد از قرائت قند خون بالاتر از حد انتظار باشد، دیابت بارداری برای شما تشخیص داده می‌شود.
روش درمان دیابت بارداری
درمان دیابت بارداری شامل موارد زیر است:
- تغییر سبک زندگی
- پایش قند خون
- در صورت لزوم دارو
مدیریت سطح قند خون به سلامت مادر و نوزاد کمک بسیاری می‌کند. مدیریت دقیق می‌تواند به شما در جلوگیری از عوارض دوران بارداری و زایمان کمک کند.
تغییر سبک زندگی
سبک زندگی شما نحوه غذا خوردن و حرکت در حفظ قند خون بدن بسیار تاثیرگذار است. ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی معمولاً کاهش وزن در دوران بارداری را توصیه نمی‌کنند. بدن شما سخت کار می‌کند تا از کودک در حال رشد حمایت کند. اما ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند به شما در تعیین اهداف افزایش وزن بر اساس وزن قبل از بارداری کمک کند.
تغییرات سبک زندگی عبارتند از:
یک رژیم غذایی سالم بر میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین بدون چربی، غذاهایی که دارای مواد مغذی و فیبر بالا و چربی و کالری کمی هستند متمرکز است.کربوهیدرات های بسیار تصفیه شده از جمله شیرینی ها را محدود می کند. یک متخصص تغذیه ثبت شده یا یک متخصص مراقبت و آموزش دیابت تأیید شده می تواند به شما کمک کند تا یک برنامه غذایی بر اساس وزن فعلی، اهداف افزایش وزن بارداری، سطح قند خون، عادات ورزشی، ترجیحات غذایی و بودجه ایجاد کنید.
ورزش منظم می‌تواند به تسکین برخی از ناراحتی های رایج بارداری از جمله کمردرد، گرفتگی عضلات، تورم، یبوست و مشکلات خواب کمک کند.
با تایید پزشک خود، ۳۰ دقیقه ورزش متوسط را در بیشتر روزهای هفته هدف بگیرید. اگر مدتی است که فعال نبوده‌اید، به آرامی شروع کنید و به تدریج افزایش دهید. پیاده روی، دوچرخه سواری و شنا انتخاب‌های خوبی در دوران بارداری هستند.
پایش قند خون
مادران باردار بهتر است سطح قند خون بدن را سه تا چهاربار در روز اندازه‌گیری کنند. بهترین زمان برای اندازه‌گیری قند خون بدن اول صبح و بعد از غذا است.
دارو برای درمان دیابت بارداری
اگر رژیم غذایی و ورزش برای مدیریت سطح قند خون کافی نباشد، ممکن است برای کاهش قند خون به تزریق انسولین نیاز داشته باشید. تعداد کمی از زنان مبتلا به دیابت بارداری برای رسیدن به تعادل در قند خون به انسولین نیاز دارند.
نظارت پزشک بر جنین
بخش مهمی از برنامه درمانی، بررسی وضعیت نوزاد است. پزشکان این کار را با بررسی رشد و تکامل کودک شما از طریق سونوگرافی مکرر یا آزمایش‌های دیگر بررسی می‌کند.
پیگیری وضعیت دیابت مادر بد از زایمان
پزشک شما سطح قند خون شما را بعد از زایمان در ۶ تا ۱۲ هفته بررسی می‌کند تا مطمئن شود که سطح قند خون به محدوده استاندارد بازگشته است. زنان باید هر سه سال یکبار وضعیت دیابت خود را بررسی کنند. اگر آزمایشات بعدی نشان دهنده دیابت نوع ۲ یا پیش دیابت باشد، باید برای درمان بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
در زمان مراجعه به پزشک باید چه کاری کرد؟
- فهرستی از علائمی که دارید، تهیه کنید. ممکن است علائم قابل توجهی نداشته باشید، اما بهتر است تمام نکات را یادداشت کنید.
- فهرستی از اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله استرس‌های عمده یا تغییرات اخیر زندگی تهیه کنید.
- فهرستی از تمام داروها، از جمله داروهای بدون نسخه و ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید، تهیه کنید.
برخی از سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید عبارتند از:
- برای کنترل وضعیتم چه کاری می‌توانم انجام دهم؟
- آیا می‌توانید یک متخصص تغذیه ثبت شده یا متخصص مراقبت و آموزش دیابت را معرفی کنید که می‌تواند به من در برنامه ریزی وعده های غذایی، برنامه ورزشی و استراتژی های مقابله‌ای کمک کند؟
- آیا برای کنترل قند خونم به دارو نیاز دارم؟
- چه علائمی باید مرا ترغیب کند که به دنبال مراقبت پزشکی باشم؟
- آیا بروشورها یا سایر مواد چاپی وجود دارد که بتوانم آنها را ببرم؟ چه وب سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
دیابت بارداری چگونه درمان می شود؟
همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. بنابراین قبل از اقدام به بارداری با پزشک متخصص زنان و زایمان دربارهٔ وضعیت سلامتی خود و آمادگی برای بارداری مشورت کنید.
در صورتی که پزشک در طول دوران بارداری تشخیص دیابت بدهد باید به طور مرتب آزمایش‌های مربوط به سنجش قند خون و سطح کتون ادرار را انجام دهید. (کتون‌ها مواد شیمیایی در ادرار هستند که نشان‌دهندهٔ قند خون کنترل نشده هستند.) همچنین رژیم غذایی سالم و تمرینات ورزشی را باید در برنامهٔ روزانهٔ خود قرار دهید. در صورت نیاز و به تشخیص پزشک انسولین هم تجویز می‌شود.
سوالات متداول
- مادران بارداری که مبتلا به دیابت هستند باید مصرف چه غذاهایی را در برنامه غذایی خود قرار دهند؟
مادران باردار باید مصرف غذاهایی که دارای چربی سالم هستند چون روغن زیتون، آووکادو، دانهها و آجیل بدون نمک را در برنامه غذایی خود قرار دهند. - برای کنترل دیابت در زمان بارداری باید از چه داروهایی استفاده کرد؟
مصرف داروهای خوراکی چون متفورمین و داروی تزریقی انسولین را در برنامه غذایی خود قرار دهند. - آیا دیابت در زمان بارداری را میتوان با داروهای گیاهی و طب سنتی درمان کرد؟
گیاه درمانی، طب سوزنی، روغن نارگیل، روغن گردو و…. - هدف از کنترل قند خون در دوران بارداری چیست؟
کاهش خطر سقط جنین، کاهش خطر زایمان زودرس، کاهش خطر نارساییهای مادرزائی، کاهش خطر بزرگ شدن سر نوزاد و….
منابع:
۱. WebMD
۲. Mayo Clinic
اگر باردار هستید و یا به تازگی قصد دارید باردار شوید حضور یک متخصص زنان و زایمان خوب در کنار شما می‌تواند خیالتان را از بابت سلامتی‌تان آسوده کند. با کلیک روی دکمهٔ زیر می‌تواند به لیست متخصصان زنان و زایمان سایت پزشک خوب دسترسی پیدا کرده و از آنها به صورت اینترنتی نوبت ویزیت دریافت کنید:
متشکرم .عالی و کاربردی بود