اختلال اضطراب بیماری (هیپوکندریا)

نمونه مکالمات افراد دارای اختلال اضطراب بیماری با خود و دیگران:

وای من مریضم! حتما بیماری من جدی هست! نکنه به سرطان مبتلا شدم؟ اگر سکته کنم چی؟ آیا این بیماری مسری هست؟ باید یه دکتر دیگه بروم.

اینگونه افراد نه تنها خود تحت فشار اضطراب و ترس شدید از ابتلا به بیماری های کشنده قرار دارند، بلکه دیگران را نیز تحت فشار قرار می‌دهند و گاه با شکایات عدیده خود، موجب برهم زدن آرامش روانی سایر افراد نیز می‌گردند.

اختلال خود بیمار انگاری چیست؟

اختلال اضطراب بیماری که گاهی خود بیمار انگاری یا اضطراب سلامت نیز نامیده می‌شود، عبارت است از نگرانی بیش‌ازحد در خصوص ابتلا به یک بیماری خطرناک یا امکان ابتلا به آن.

در این اختلال، شاید فرد مبتلا هیچ نشانه‌ای از بیماری نداشته باشد. حتی با وجود “عدم‌ تشخیص” مشکل خطرناک در معاینات پزشکی، حالات عادی یا مشکلات جزیی را به‌عنوان علائم یک بیماری شدید تصور کند.

حالات طبیعی بدن مانند انقباض یا خستگی عضلانی می‌تواند با ایجاد تصور ابتلا به یک بیماری خطرناک، فرد را به‌شدت مضطرب سازد.

نکته قابل توجه این است که علائم فیزیکی و جسمی باعث بدحالی فرد نمیشوند بلکه اضطراب بیش‌ازحد ناشی از فکر کردن به بیماری باعث بدحالی شدید فرد می‌شود به نحوی که می‌تواند زندگی او را مختل کند.

اختلال اضطراب بیماری عارضه‌ای بلندمدت است که شدت آن می‌تواند در طول زمان تغییر کند.

افزایش سن یا استرس می‌تواند زمینه تشدید علائم را فراهم سازد. درحالیکه مشاوره‌ روانشناختی (روان‌درمانی) و گاهی مصرف دارو می‌تواند به کاهش نگرانی‌های فرد مبتلا کمک کند.

تغییرات تشخیصی اختلال اضطراب بیماری

راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده، هیپوکندریاسیس یا همان هیپوکندریا را دیگر یک بیماری محسوب نمی‌کند.

افرادی که سابقاً این تشخیص برای آنها داده می‌شد، اکنون تشخیص اختلال اضطراب بیماری برای آنها داده می‌شود که کانون ترس و نگرانی آنها این است که حالات جسمی ناخوشایند یا غیرعادی را به عنوان نشانه یک بیماری خطرناک تصور می‌کنند.

از سوی دیگر، اختلال روان‌تنی که مشابه اختلال اضطراب بیماری است، عبارت است از تمرکز بر ماهیت ناتوان‌کننده علائم جسمی از قبیل درد یا سرگیجه، بدون هیچ نگرانی بابت اینکه علائم فوق نشانگر یک بیماری خاص باشد.

برای مطالعه مطالب بیشتر راجع به اختلالات روان تنی، کلیک کنید.

علائم اختلال اضطراب بیماری

علامت اختلال اضطراب بیماری شامل دل‌مشغولی و نگرانی بابت ابتلا به یک بیماری خطرناک بر مبنای حالات طبیعی بدن (مانند قاروقور شکم) یا مسائل جزیی (مانند یک برآمدگی یا جوش پوستی بی‌اهمیت) است.

علائم و نشانه‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• نگرانی راجع به مبتلا بودن یا مبتلا شدن به یک بیماری خطرناک
• نگرانی بابت اینکه علائم یا حالات جسمی ‌جزیی حاکی از ابتلا به یک بیماری خطرناک باشد
• تصور به صدا درآمدن زنگ خطر وضعیت سلامتی.
• احساس آسودگی خاطر بسیار اندک یا حتی عدم احساس آسودگی خاطر پس از معاینات پزشکی یا “نتایج منفی” آزمایشات
• نگرانی بیش‌ از‌حد بابت یک بیماری خاص یا ریسک ابتلا به یک بیماری به علت داشتن سابقه خانوادگی آن
• بدحالی به خاطر بیماری احتمالی به حدی که انجام کارهای روزمره را با مشکل مواجه سازد
• جستجوی مکرر علائم بیماری یا ناخوشی در خود
• مراجعه مکرر به پزشکان مختلف جهت آسودگی خاطر یا خودداری از مراجعه به پزشک به خاطر ترس از تشخیص ابتلا به یک بیماری خطرناک
• دوری از دیگران، اماکن یا فعالیت به خاطر ترس از ابتلا به بیماری خاص
• حرف زدن مداوم راجع به وضعیت سلامتی و بیماری احتمالی
• جستجوی مستمر در اینترنت درباره عوامل زمینه‌ساز ابتلا به بیماری یا بیماری‌های احتمالی

عوارض اختلال خود بیمارانگاری

اختلال اضطراب بیماری ممکن است باعث به وجود آمدن مشکلات زیر شود:

• مشکلات ارتباطی یا خانوادگی، زیرا نگرانی بیش‌از‌حد می‌تواند باعث استیصال اطرافیان نیز شود.
• مشکلات مربوط به عملکرد شغلی یا غیبت‌های بیش‌از‌حد از محل کار
• مشکلات مربوط به انجام امور روزمره
• مشکلات مالی به‌دلیل مراجعه بیش‌ازحد به مراکز درمانی و صورتحساب‌های پزشکی
• ابتلا به سایر اختلالات روانی از جمله اختلال روان‌تنی، سایر اختلالات اضطرابی، افسردگی یا اختلال شخصیت

برای مطالعه مطالب بیشتر راجع به انواع اختلالات شخصیت، کلیک کنید.

پیشگیری از اختلال خود بیمارانگاری

اطلاعات کمی‌ راجع به چگونگی پیشگیری از اختلال اضطراب بیماری در دست است، اما توصیه‌های زیر می‌تواند مفید باشد:

• اگر مشکل اضطراب دارید، هر چه سریع‌تر به متخصص مراجعه کنید تا در جلوگیری از وخیم‌تر شدن علائم و آسیب رسیدن به کیفیت زندگی به شما کمک شود.
• تلاش کنید بفهمید چه مواقعی بیشتر دچار استرس می‌شوید و نحوه‌ی تأثیر آن بر جسم شما چگونه است؟ روش‌های مدیریت استرس و آرمیدگی (ریلکس کردن) را به‌طور منظم تمرین کنید.

• به طرح درمان خود پایبند باشید و درمان را مرتب پیگیری کنید تا در جلوگیری از عود بیماری یا بدتر شدن علائم آن به شما کمک کند.

علل به وجود آورنده اختلال اضطراب بیماری

علت اصلی اختلال اضطراب بیماری مشخص نیست، اما عوامل زیر ممکن است در ایجاد این مشکل نقش داشته باشند:

• باورها: ممکن است تحمل ابهام نسبت به حالاتِ ناراحت‌کننده یا غیرمعمول جسمی، ‌برای فرد دشوار باشد و وی را به این تصور اشتباه مبنی بر خطرناک بودن تمام این حالات برساند. لذا فرد به‌دنبال شواهدی برای تأیید ابتلای خود به یک بیماری خطرناک بگردد.
• خانواده: در صورت‌ داشتن والدینی که بیش‌ازحد نگران سلامتی خود یا کودک بوده‌اند، احتمال ابتلای او به اضطراب سلامتی در سنین بزرگسالی افزایش می‌یابد.
• تجارب گذشته: در صورت داشتن تجربه ابتلا به یک بیماری سخت در دوران کودکی، حالات جسمانی عادی نیز ‌ممکن است برای او دلهره‌آور باشد.

عوامل خطر برای اختلال اضطراب بیماری

اختلال اضطراب بیماری معمولا در اوایل یا اواسط دوران بزرگسالی آغاز می‌شود و روند بیماری ممکن است با افزایش سن رو به وخامت بگذارد.

غالبا اضطراب مربوط به سلامتی در مورد افراد مسن به شکل ترس از دست دادن حافظه می‌باشد.

می‌توان عوامل ریسک زیر را برای اختلال اضطراب بیماری برشمرد:

• تجربه استرس های شدید
• تجربه تهدید یک بیماری خطرناک که بعدا معلوم شود چندان هم جدی نبوده است.
• سابقه سوء رفتار در دوران کودکی
• سابقه ابتلا به یک بیماری سخت در دوران کودکی یا ابتلای والدین و نزدیکان به یک بیماری خطرناک
• برخی صفات شخصیتی مثل تمایل به غم و غصه خوردن
• جستجوی بیش‌ازحد در اینترنت درباره مطالب مربوط به سلامت

درمان اختلال اضطراب بیماری 

به دلیل اینکه افراد مبتلا به خود بیمارانگاری ممکن است همزمان به افسردگی، اضطراب یا روان‌پریشی نیز مبتلا شوند، بسیار مهم است که علائم این بیماری ها نیز بدقت بررسی، ارزیابی و درمان شوند.

علائم خود بیمار انگاری ممکن است با دارودرمانی و رواندرمانی (مراجعه به روانشناس و یا مشاور) کاهش یابد.

متخصصانی که به شباهت این اختلال با اختلال وسواسی اجباری (OCD) پی بردند، متوجه شدند که تجویز داروهای موثر بر اختلال وسواس فکری عملی، از قبیل مهار‌کننده‌‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRI) مانند فلوکستین و یا مهار‌کننده‌‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRI) مانند ونلافاکسین می‌تواند به درمان این اختلال هم کمک کند.

برای مطالعه مطالب بیشتر راجع به اختلال وسواس فکری- عملی (OCD)، کلیک کنید.

روان درمانی اختلال اضطراب بیماری

شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه تعدادی از درمان‌های روان‌شناختی می‌تواند به افراد مبتلا به اختلال خودبیمارانگاری کمک کند.

این درمان‌ها عبارتند از: درمان شناختی رفتاری، رفتار درمانی و کاهش استرس

درمانگرها (روانشناسان) به بیماران کمک می‌کنند تا کمتر به علائم خود توجه کنند و به جای آن راجع به چگونگی افزایش ناراحتی فیزیولوژیکی آنها در اثر استرس، اضطراب و افسردگی حرف می‌زنند.

درمانگرها به بیماران توضیح می‌دهند که اقدامات انجام‌شده توسط وی (مانند جستجوی توده در زیر پوست با لمس آن و یا خواندن راجع به بیماری) به منظور کاهش اضطراب، معمولا اوضاع را بدترو اضطراب را شدیدتر می‌کند.

آنها همچنین روش‌های کنترل توجه و آرمیدگی (ریلکس کردن)، و توجه آگاهی را می‌آموزند.

برای مطالعه مطالب بیشتر راجع به تکنیک های اثربخش توجه آگاهی، کلیک کنید.

‌‌

در طی جلسات درمانی با متخصص چه میگذرد؟

 خود بیمارانگاری به قدری شایع است که اکثر متخصصان این اختلال را به‌خوبی تشخیص داده و می‌دانند که چگونه با خوش‌رویی به بیمار راهنمایی دهند تا بهترین نتایج حاصل شود.

شکایات بیماری ممکن است هرگز به پایان نرسند، لذا یک زمانبندی منظم برای قرار ملاقات‌های کوتاه که در طی آن شکایات بیمار از وضع جسمی ‌وی جدی گرفته شود، می‌تواند به کاهش اضطراب بیمار کمک کند.

چنانچه متخصص با دست‌کم گرفتن نگرانی بیمار سعی در محدود کردن ارتباط با وی کند، ممکن است اضطراب او تشدید شود.

پزشکان و درمانگرها بایستی علائم جسمی ‌را جدی بگیرند، زیرا این نشانه‌ها واقعی هستند. اما جدی گرفتن این علائم به معنای انجام آزمایش‌های متعدد یا غیرضروری نیست. متخصص باید ضمن حفظ نگرش جدی و توام با احترام به شکایات بیمار توجه کند و از انجام آزمایش‌های اضافی خودداری کنند. متخصص همچنین بهتر است به مراجع در جهت مواجهه با بیماری مزمن کمک کرده و او را تحت حمایت خود قرار دهد.

چه زمانی برای درمان به متخصص رجوع کنم؟

به دلیل احتمال ارتباط علائم با سایر اختلالات روانی مثل افسردگی، بهتر است فرد در اسرع وقت جهت پیگیری و درمان به متخصص سلامت روان مراجعه کرد.

نحوه مراقبت از نزدیکان مبتلا به اختلال اضطراب بیماری

مبتلا شدن به اضطراب سلامتی واقعا می‌تواند موجب ناراحتی شخص شود و در این شرایط نصیحت کردن و قوت قلب دادن الزاما سودمند نیست.

گاهی اوقات این موارد اوضاع را بدتر هم می‌کند چرا که این موضوع می‌تواند اعصاب‌خردکن باشد و موجب ایجاد تنش در خانواده‌ها و روابط شود. در چنین مواردی می‌توان فرد را تشویق کرد تا با مراجعه به متخصصان سلامت روان، راه‌های مقابله با اختلال اضطراب بیماری را فرا گیرد.

نویسنده: میترا سیفان – روانشناس

پزشک خوب، یک سامانه “رزرو آنلاین” روانشناس، روانپزشک و سایر متخصصان حوزه سلامت است که به شما در بررسی، مقایسه و انتخاب بهترین متخصص در نزدیکی محل اقامتتان کمک می‌کند.