پرخوابی یا هایپرسومنیا ممکن است برای شما هم اتفاق افتاده باشد، به شکلی که در طول روز احساس کمبود خواب و خستگی داشته باشید، زیاد بخوابید، چرت بزنید و یا توجه و تمرکز خوبی نداشته باشید. پرخوابی می تواند به زندگی روزمره و فعایت هایی همچون تحصیل و کار کردن آسیب وارد کند؛ تا زمانی که نتوانید هشیاری لازم و کافی را برای انجام دادن کارهای خود داشته باشید، قاعدتا کارها به خوبی پیش نخواهند رفت.
هایپرسومنیا یا پرخوابی علاوه بر روز می تواند در خواب شبانه نیز وجود داشته باشد. به شکلی که ساعات طولانی و زیاد خوابیدن هم نتواند باعث رفع خستگی شود و همچنان نیاز به خوابیدن وجود داشته باشد. در این شرایط ممکن است نتوانید سحر خیز باشید و یا به دلیل اجبار برای رسیدن به محل کار، تحصیل یا امور روزانه دیگر به سختی از خواب بیدار شده و در طول روز دائما احساس کلافگی، بی حوصلگی و از همه مهمتر خواب آلودگی داشته باشید.
پر خوابی چیست؟
پرخوابی یا هایپرسومنیا یک وضعیت روانشناختی و پزشکی است که در آن افراد در طی روز به طور مکرر احساس خستگی مفرط کرده و یا در شب، بیش از حد معمول و زیاد می خوابند. این وضعیت با نیاز به خواب و خستگی به دلیل کمبود خواب متفاوت است. افرادی که از مشکل پر خوابی رنج می برند در طول روز احساس کلافگی و نیاز شدید به خواب دارند و چرت میزنند، همچنین پرخوابی در زنان بیشتر از مردان رایج است.
افراد مبتلا به پرخوابی ممکن است در هنگام بیداری، حتی پس از یک خواب طولانی؛ احساس شادابی نکنند. آنها ممکن است در هر نقطه از روز، از جمله در محل کار یا در حین غذا خوردن، احساس اجبار به خوابیدن را تجربه کنند. افراد مبتلا به اختلالی پرخوابی معمولاً بیش از ۱۱ ساعت در روز می خوابند و همچنین ممکن است برای بیدار شدن دچار مشکل شوند. این نوع رفتار خواب اغلب تأثیر قابل توجهی بر زندگی اجتماعی، خانوادگی یا کاری دارد.
اختلال پر خوابی یا هایپرسومنیا (hypersomnia) با نام علمی هایپرسومنیا ایدئوپاتیک نیز شناخته میشود. اختلال پرخوابی در ویرایش سوم طبقه بندی بین المللی اختلالات خواب تحت عنوان خواب آلودگی بیش از حد در هنگام بیداری و خواب تعریف شده و نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) نیز پرخوابی را در دسته اختلالات مربوط به خواب دسته بندی کرده است.
مطلب مرتبط: چرا همیشه خسته ام؟ ۱۶ علت خستگی و کمبود انرژی و درمان آن
انواع پر خوابی
پرخوابی و خستگی را میتوان از نظر انواع به ۲ نوع مختلف تقسیم بندی کرد که عبارت اند از: پر خوابی اولیه یا ایدئوپاتیک و ثانویه. بسته به نوع پرخوابی، ممکن است ابتدا در دوران نوجوانی و اوایل بزرگسالی ظاهر شود و ممکن است نیاز به مدیریت مادام العمر داشته باشد. هر کدام از این انواع پر خوابی ها را در زیر معرفی کرده ایم:
پرخوابی اولیه
پرخوابی اولیه یا ایدئوپاتیک به این معنی است که زیاد خوابیدن و احساس کمبود خواب شدید به دلیل شرایط پزشکی یا به عنوان نشانه ای از یک بیماری دیگر ایجاد نمی شود. پر خوابی اولیه همچنین به معنای عدم وجود علت شناخته شده است، در این حالت احساس رفع خستگی و عدم نیاز به خواب حتی پس از خواب طولانی تر از مقدار کافی (۹ تا ۱۰ ساعت) رفع نمی شود.
پرخوابی ثانویه
پر خوابی ثانویه به این معنی است که خواب آلودگی بیش از حد افراد ناشی از یک دلیل دیگر است. این علل می توانند موارد زیر باشند:
- صرع
- کم کاری تیروئید
- آنسفالیت
- مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس
- پارکینسون
- چاقی
- آپنه انسدادی خواب
- آتروفی و دیستروفی میوتونیک و سایر اختلالات ژنتیکی
- اختلالات خلقی (از جمله افسردگی، دوقطبی)
- ضربه به سر، تومورها و بیماری های سیستم عصبی مرکزی
- مصرف دارو یا الکل
- عوارض داروهای آرام بخش (شامل بنزودیازپین ها، باربیتورات ها، ملاتونین و داروهای خواب آور)
مطلب مرتبط: چرا همیشه خسته ام؟ ۱۶ علت خستگی و کمبود انرژی و درمان آن
علائم پر خوابی
بسیاری از افرادی که با پرخوابی یا خواب آلودگی بیش از حد زندگی می کنند، متوجه می شوند که این خواب آلودگی در عملکرد روزانه آنها ایجاد اختلال می کند. علامت اصلی پر خوابی، خواب آلوگی مداوم است اما علائم و نشانه های دیگری نیز وجود دارند. در زیر به علائم پرخوابی یا هایپرسومنیا اشاره کرده ایم:
- افزایش تحریک پذیری به دلیل احساس کمبود خواب
- اضطراب
- افسردگی
- کمبود اشتها
- کاهش انرژی
- احساس بی قراری
- اختلال در تفکر
- به وجود آمدن توهمات در برخی موارد
- از هوش رفتن و یا احساس غش کردن
- چرت های بی فایده در طول روز که احساس خستگی را رفع نمی کنند
- احساس عدم تمایل به بلند شدن و مشکل در بیدار شدن صبح هنگام (مستی خواب)
- فلج خواب
- مشکل در تنظیم دمای بدن
- مشکل بیدار شدن از خواب طولانی و زیاد خوابیدن
- تفکر و گفتار کند و آهسته
- مشکل در حافظه از جمله در به خاطر سپردن چیزها
- خوابیدن بیشتر از حد متوسط (۱۰ ساعت یا بیشتر) اما همچنان بسیار خواب‌آلود
- مشکل در توجه و تمرکز
- سردرد
- از دست دادن اشتها
اگر علائم گفته شده را دارید، برای رفع مشکل خود از یک روانشناس خوب کمک بگیرید
چه چیزی باعث پرخوابی می شود؟
این موضوع که پرخوابی نشانه چیست و علت پر خوابی یا هایپرسومنیا چه چیزی می تواند باشد متاسفانه همچنان ناشناخته باقی مانده است. پژوهشگران نقش مواد شیمیایی مغز همچون انتقال دهنده های عصبی در مغز و مایع مغزی نخاعی را بررسی کرده اند و احتمال میدهند که ناتنظیمی و تغییر در سطح هر یک از آن ها می تواند یک عامل بالقوه برای پر خوابی و خستگی باشد. چندین علت دیگر برای پرخوابی وجود دارد، از جمله:
- اختلال خواب نارکولپسی یا حمله خواب در طول روز
- آپنه خواب (قطع تنفس در هنگام خواب)
- نخوابیدن کافی در شب (کم خوابی) و خستگی
- اضافه وزن
- سوء مصرف مواد مخدر یا الکل یا ترک آن ها
- تومور یا آسیب به سر
- یک بیماری عصبی، مانند مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس (MS) و پارکینسون
- عوارض داروهای تجویزی مانند داروهای ضد افسردگی یا ضد تشنج و…
- استعداد ژنتیکی (داشتن یکی از بستگان مبتلا به پرخوابی)
- افسردگی
- مشکلات در سیستم عصبی خودمختار که اعمال و واکنش های غیر ارادی را کنترل می کند
- صرع
- مشکلات عاطفی و محیطی
- مشکلات تیروئید
عوامل خطر برای اختلال پر خوابی
بعضی افراد دارای شرایط و موقعیت هایی هستند که می تواند باعث ایجاد اختلال پرخوابی در آن ها شود و بیشتر در معرض خطر ابتلا به پر خوابی هستند. شرایطی که می توانند به عنوان عوامل خطر برای اختلال پر خوابی باشند عبارت اند از:
- شرایط کلیوی
- شرایط قلبی
- شرایط سیستم عصبی
- افسردگی
- نارکولپسی
- عملکرد کم تیروئید
- آنسفالیت
- سندرم پای بیقرار
- مصرف مرتب سیگار و الکل
- قبل از شروع دوره قاعدگی در زنان
- سالمندی و افزایش سن
- در طول بارداری
تشخیص پر خوابی
در تشخیص پرخوابی یا هایپرسومنیا، یک متخصص در مورد علائم، سابقه پزشکی، سابقه خواب و داروهای فعلی شما سوال خواهد کرد. آزمایش‌هایی که متخصص خواب ممکن است برای بررسی شرایط افراد تجویز کند عبارت اند از:
حسگر اکتی گرافی
حسگر اکتی گراف یا ثبت کننده فعالیت، که یک وسیله کوچک و شبیه به ساعت است و روی مچ دست بسته می شود و می تواند اختلالات چرخه خواب و بیداری را طی چند هفته بررسی و ثبت کند و در تشخیص پرخوابی موثر باشد.
پلی سومنوگرافی
پلی سومنوگرافی که یک راه تشخیصی برای پر خوابی است به مطالعه و اندازه گیری امواج مغزی، الگوی تنفس، ریتم قلب و حرکات ماهیچه ای افراد در مراحل خواب می پردازد. این آزمایش در بیمارستان ها و مراکز مطالعه خواب انجام می شود. این آزمایش همچنین به تشخیص اختلالاتی که تصور می شود باعث خواب آلودگی و زیاد خوابیدن می شوند کمک می کند.
تاخیر خواب چندگانه (MSLT)
تست تاخیر خواب چندگانه (MSLT) خواب فرد در طول روز و تمایل فرد به خوابیدن را در طول پنج دوره آزمایشی ۲۰ دقیقه‌ای چرت زدن با فاصله زمانی دو ساعته اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش فعالیت مغزی را ثبت می کند، از جمله تعداد چرت های حاوی خواب REM (عمیق ترین مرحله خواب) و در تشخیص علت پرخوابی کارایی دارد.
پرسشنامه خواب
در این پرسشنامه که به بررسی پر خوابی و خستگی میپردازد از افراد خواسته شود که یک یا چند پرسشنامه خواب را تکمیل کنند که به میزان خواب آلودگی خود امتیاز می دهند. پرسشنامه های رایج برای خواب عبارت اند از: مقیاس خواب آلودگی اپورث و مقیاس خواب آلودگی استنفورد.
آزمایش خون
از آزمایش خود در تشخیص هایپرسومنیا یا پر خوابی برای رد وجود بیماری های زمینه ای مثل کم خونی و یا مشکلات تیروئید استفاده میشود که می تواند باعث زیاد خوابیدن و احساس خستگی با وجود پرخوابی باشد.
دفترچه ثبت خواب
داشتن یک دفترچه خواب، برای ردیابی شیوع علائم و کیفیت و میزان خواب نیز می تواند کمک کننده باشد. علاوه بر این برای تعیین علت خواب آلودگی، پزشک در مورد عادات خواب، میزان خواب در طول شب، اینکه آیا شب از خواب بیدار شده و اینکه آیا در طول روز به خواب می روید سؤال می کند. در این دفترچه همچنین داروهایی که مصرف میکنید و اتفاقات زندگی شما باید ثبت شود تا متخصص مطمیئن شود که علت پر خوابی شما عارضه یک دارو یا مشکلات عاطفی نیست.
همچنین، متخصص ممکن است آزمایش هایی از جمله، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)، الکتروانسفالوگرافی اضافی (EEG) که فعالیت الکتریکی مغز را اندازه گیری می کند، تجویز کند.
تشخیص پر خوابی در DSM-5
در تشخیص پرخوابی با توجه به معیارهای تشخیصی در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، اگر فرد علائم زیر را دارا باشد احتمالا مبتلا به اختلال پر خوابی یا هایپرسومنیا است:
- با وجود حداقل هفت ساعت خواب، پرخوابی و خستگی مفرط را تجربه کند
- چند بار خوابیدن در طول یک روز
- بیش از ۹ ساعت خواب و همچنان احساس سرحالی و بیداری نداشته باشد
- پس از بیداری، احساس بیداری کامل نکند
- حداقل سه بار در هفته به مدت حداقل سه ماه پرخوابی را تجربه کنید
- ناراحتی یا اختلال قابل توجه در حوزه های عملکرد ذهنی، اجتماعی، کاری یا سایر زمینه ها
عوارض پرخوابی، اثرات پرخوابی
پرخوابی از آنجا که باعث ایجاد حس خواب آلودگی شدید میشود، می تواند عوارضی داشته باشد که ممکن است بعضی از آن ها خطرناک و جبران ناپذیر باشند، از عوارض پر خوابی میتوان موارد زیر را نام برد:
- خواب آلودگی سر کلاس درس و از دست دادن فرصت های تحصیلی
- چرت زدن هنگام رانندگی و تصادف که می تواند منجر به مرگ یا نقص عضو شود
- نداشتن تمرکز کافی در محل کار و احتمال اخراج
- زیاد خوابیدن و دیر رسیدن به قرارهای صبحگاهی
- به تعویق انداختن کارها به دلیل احساس نیاز به خواب و خستگی افراطی
- کلافگی و تحریک پذیری و پرخاشگری در ارتباط با دیگران
- نقص عضو هنگام کار با دستگاه آلات کارخانه ای و مکانیکی
برای جلوگیری از پرخوابی چه باید کرد؟
یکی از راه هایی که می تواند به جلوگیری پرخوابی کمک کند، تغییر در سبک زندگی است، این روش شامل مواردی مانند ایجاد یک برنامه منظم خواب و داشتن محیطی است که اجازه خواب کافی را می دهد. در ادامه به راهکارهایی برای جلوگیری از پرخوابی می پردازیم.
تنظیم خواب برای جلوگیری از پرخوابی
می توانید زمان مناسبی را برای بیدار شدن و خوابیدن در زمان مشخصی را هر روز، حتی در آخر هفته ها تمرین کنید. مطمئن شوید که به اندازه کافی و متناسب با سن و نیاز بدن خود می خوابید و از پرخوابی جلوگیری کنید.
مصرف الکل و کافئین را محدود کنید
الکل و کافئین می توانند بر کیفیت خواب تأثیر منفی بگذارند. ساعات قبل از خواب از خوردن الکل خودداری کنید و بعد از ساعت ۳ بعد از ظهر کافئین مصرف نکنید چرا که الکل می تواند باعث پر خوابی شود.
یک محیط خواب آرام ایجاد کنید
یک اتاق خواب خنک و آرام و عاری از نور آبی ساطع شده توسط دستگاه های الکترونیکی مانند موبایل و لپتاپ می تواند خواب آرام را تسهیل کند و از خواب آلودگی هنگام بیدار شدن جلوگیری کند.
از برخی فعالیت ها اجتناب کنید
از فعالیت هایی مانند خوردن یا کار در رختخواب اجتناب کرده و همچنین اجتناب از فعالیت های خطرناک مانند رانندگی یا کار با ماشین آلات سنگین در هنگام خستگی ضروری است.
کیفیت خواب خود را بهبود ببخشید
پیروی از یک رژیم غذایی غنی از غذاهای مفید که می تواند به حفظ سطح انرژی به طور طبیعی کمک کند و در رفع احساس خستگی بیش از حد و جلوگیری از پرخوابی مفید است.
به یک گروه پشتیبانی بپیوندید
گروهای پشتیبانی که در آن با دیگر افرادی که مشکلاتی شبیه به شما و مسائل مربوط به خواب دارند هم صحبت شده، با چالش های زندگی آن ها آشنا شده و می توانید از تجربیات دیگران استفاده کنید.
درمان پر خوابی
درمان پر خوابی یا هایپرسومنیا بستگی به این دارد که چه چیزی باعث پرخوابی و خستگی شما شده است. گزینه های درمانی پرخوابی هم شامل رویکردهای دارویی و هم تغییراتی در شیوه زندگی است. در ادامه مطلب در مورد درمان های اختلال پر خوابی صحبت کرده ایم.
چه قرصی برای پرخوابی خوب است؟ دارودرمانی برای پرخوابی
برای درمان اختلال پرخوابی معمولا داروهای تقویت کننده بیداری مانند مودافینیل، آرمودافینیل، پیتولیزانت و سوریامفتول وجود دارند که و توسط متخصص تجویز می شود.
از دیگر داروهایی که متخصصان می توانند برای درمان پرخوابی تجویز کنند، از دسته داروهای محرک هستند که عبارت اند از: آمفتامین، متیل فنیدات یا دکستروآمفتامین، این داروها عوارض جانبی و احتمال ایجاد سو مصرف بیشتری نسبت به داروهای خط اول دارند. اگر دارویی مصرف میکنید که باعث خوابآلودگی میشود، از پزشک خود بپرسید که داروهایی را که احتمال خوابآلودگی کمتری دارد، تغییر دهد وجه به این نکته ضروری است که داروها فقط باید توسط متخصص و بر اساس دوز مصرفی تجویز شده مصرف شده و از هرگونه مصرف سر خود دارو جلوگیری شود.
بهترین روانپزشک در شهر شما می تواند به درمان پرخوابی با دارو کمک کند.
رواندرمانی
هنگامی که پرخوابی و خستگی رفع نشده از خواب به دلیل یک مشکل روحی یا سلامت روانی، مانند اضطراب یا افسردگی باشد، درمان همیشه بر روی پرداختن به شرایط زمینه‌ای متمرکز است. بنابراین اگر علت پرخوابی مشکلات خانوادگی، عاطفی یا اختلالات روانی باشد لازم است تا نسبت به رفع مشکل روانشناختی و زمینه ای اقدام شود. از گزینه های روان درمانی که می تواند مفید باشد، درمان شناختی رفتاری (CBT) است که با بررسی افکار ناسالم و الگوهای رفتاری مخرب می تواند در رفع مشکلات روحی و روانی افراد موثر باشد.
تقویت عادات خواب خوب
این مورد شامل مواردی مانند ایجاد یک برنامه منظم خواب، داشتن محیطی که باعث خواب با کیفیت و کافی میشود مثل خنکی و تاریکی اتاق و یک بالشت راحت، و همچنین ورزش کردن که می تواند بدن را سرحال و سالم نگه دارد.
برای پرخوابی به چه دکتری مراجعه کنیم؟
پرخوابی می تواند علل مختلف جسمی مانند کم خونی یا اضافه وزن یا دلایل روانی مانند افسردگی داشته باشد. بهتر است ابتدا با مراجعه به یک پزشک علل پزشکی را بررسی کنید و در صورت عدم وجود دلایل پزشکی برای پرخوابی به یک متخصص سلامت روان مانند روانپزشک یا یک روانشناس خوب در تهران مراجعه کنید.
سوالات پرتکرار
در این بخش به سوالات رایج در مورد پرخوابی یا هایپرسومنیا پاسخ داده ایم.
آیا افسردگی باعث پرخوابی می شود؟
مشکلات خواب یکی از علائم افسردگی است که می تواند در برخی از افراد مشکل خواب یا پرخوابی ایجاد کند. پرخوابی معمولاً با افسردگی رخ می دهد. با این حال، رابطه بین این دو شرایط پیچیده است و مشخص نیست که کدام یک باعث دیگری می شود.
پرخوابی نشانه کمبود کدام ویتامین است؟
کمبود ویتامین B12 یک علت نادر خوابآلودگی بیش از حد در طول روز و پرخوابی است. کمبود ویتامین B12 به راحتی قابل تشخیص و درمان است، اگر دچار پرخوابی هستید، از پزشک خود در مورد انجام یک آزمایش خون ساده برای بررسی سطح B12 خود بپرسید.
آیا پر خوابی خطرناک است؟
پرخوابی اگر درمان و کنترل نشود می تواند عوارض جدی و خطرناکی مثل تصادفات رانندگی یا آسیب حین استفاده از دستگاهای مکانیکی و یا اخراج از کار و مشکلات تحصیلی داشته باشد.
چند ساعت خواب را پر خوابی میدانند؟
فردی مبتلا به پرخوابی است که در هر ۲۴ ساعت بیش از ۱۱ ساعت بخوابد. فرد پس از خوابیدن بیش از ۱۱ ساعت نیز احساس رخوت و خستگی دارد و معمولا در عملکرد روزانه مشکل دارد.
آیا پر خوابی و خستگی درمان میشود؟
بله، ابتدا باید علت پرخوابی مشخص شود تا طبق آن درمان صورت گیرد. درمان می تواند شامل موارد پزشکی یا دارودرمانی باشد. در برخی موارد برای درمان علل روانی پرخوابی، فرد می بایست با یک روانشناس نیز صحبت کند.
آیا پر خوابی در سالمندان خطرناک است؟
سالمندان به دلیل افزایش سن، دارا بودن بیماری های زمینه ای و کاهش توانایی بدن برای انجام فعالیت های زیاد و طولانی، به طور معمول نیاز به ساعات خواب بیشتری دارند اما اگر این زیاد خوابیدن ها بیش از حد نرمال باشد ممکن است خطرناک باشد.
منابع: Clevelandclinic , webmd , sleep foundation , healthline , psychcentral
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
پرسش و پاسخ
واقعا سخته زندگی باهاش، مرسی از اطلاعاتتون