تنفس در زایمان از لحظه شروع تا زمانی که نوزاد به دنیا می‌آید نقش بسیار مهمی دارد. شاید تصور کنید تکنیکهای تنفسی حین زایمان فقط برای کمک به مادر هستند؛ اما این تصور اشتباهی است و در واقع این تکنیک‌ها به تامین اکسیژن کافی برای نوزاد و مادر کمک میکنند. تکنیکهای تنفس حین زایمان سیستم گردش خون را فعال میکنند و با بهبود عملکرد قلب و تنفس به کنترل درد کمک میکنند. در این مقاله ۴ تکنیک تنفس در مراحل مختلف زایمان طبیعی را شرح می‌دهیم.
چرا تنفس صحیح در زایمان طبیعی مهم است؟
خیلی از متخصصان بر این باورند که تنفس در زایمان یک عمل خود به خودی است؛ با این حال در کارگاه‌های آموزش زایمان طبیعی چند تکنیک پایه تنفسی وجود دارد که به مادران در طول زایمان کمک میکند تا کمتر درد بکشند.
برای اینکه اجرای الگوهای تنفسی موثرتر باشد بهتر است همسر یا مامای همراه در اتاق زایمان تکنیک‌ها را اجرا کند. مشاهده تکنیک‌ها و تکرار همزمان آنها توسط مادر به او کمک میکند تا روی تنفسش تمرکز بیشتری داشته باشد.
از طرف دیگر تنفس کنترل نشده در حین زایمان باعث ایجاد استرس و مضطرب شدن مادر میشود. تنفس‌های کوتاه و کنترل نشده میتواند باعث «هایپر ونتیلیشن» (Hyperventilation یا تند دمی به معنی دم و بازدم بیش از حد و به هم خوردن تعادل سیستم تنفسی است.) و از دست دادن هوشیاری شود.
چگونه تنفس به زایمان کمک میکند؟
تنفس عمیق برای بدن فواید زیادی دارد. با تنفس عمیق فرد احساس آرامش بیشتری میکند، ضربان قلب و فشار خون را کاهش می‌یابد و به فرد کمک میکند با هر نفس اکسیژن بیشتری دریافت کند. تنفس عمیق در طول زایمان، ممکن است به شما کمک کند که کنترل بیشتری داشته باشید و بهتر با درد انقباضات کنار بیایید.
وقتی کنترل تنفس خود را از دست می‌دهید چه اتفاقی می‌افتد؟ تنفس ریتمیک میتواند در زمان زایمان بسیاری کمک کننده باشد. وقتی مضطرب هستید یا استرس دارید، تنفس سریع‌تر میشود. زمانی که افراد در حالت وحشت قرار می‌گیرند، شروع به تنفس سریع میکنند. (هیپر تهویه یا تنفس بیش از حد)
هیپرونتیلاسیون میتواند باعث شود که فرد احساس کند اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند، بدین ترتیب شدت اضطراب بیشتر خواهد شد. سبکی سر، سوزن و سوزن شدن انگشتان، درد قفسه سینه از دیگر علائم کمبود اکسیژن در بدن هستند.
تنفس ناشی از ترس و هراس یک واکنش رایج به موقعیت‌های بسیار استرس‌زا یا ترسناک است. طبیعی است، اما بدن نمی‌تواند برای مدت طولانی در این حالت بدون خستگی قرار بگیرد. زایمان معمولاً یک فرآیند نسبتاً طولانی است، بنابراین کنترل تنفس کمک میکند تا انرژی خود را حفظ کنید و با به دنیا آوردن نوزاد بهتر با آن کنار بیایید.
تنفس چگونه میتواند به هل دادن نوزاد در حین زایمان کمک کند؟
در مرحله دوم زایمان، باید با نفس عمیق نوزاد را به سمت بیرون هل دهید. سعی کنید در هر انقباضی حداکثر فشار را وارد کنید. زمانی که فضار افزایش پیدا کند با قدرت انقباضات نوزاد به سمت بیرون هدایت میشود، بدین ترتیب می‌توانید راحتتر نفس بکشید.
ممکن است بخواهید در شروع هر انقباضی یک نفس عمیق بکشید، سپس آن را در حالی که پایین می‌آورید نگه دارید یا اجازه دهید هوا به آرامی از دهان خارج شود. صدای ناله بسیاری از زنان در زمان نفس عمیق به دلیل فشار زیادی است که تحمل میکنند.
در برخی موارد، ممکن است قبل از اینکه دهانه رحم به طور کامل باز شود نیاز به فشار دادن داشته باشید. ممکن است پزشک از فرد بخواهد که زور نزند. پزشک همچنین از شما می‌خواهد که وقتی سر کودک شما ظاهر شد برای لحظه‌ای از فشار دادن خودداری کنید. با این کار خطر پارگی کاهش پیدا میکند و بدنتان زمان بیشتری برای سازگاری پیدا میکند.
مقاومت در برابر میل به فشار آوردن میتواند آسان‌تر از انجام دادن باشد. تمرین انواع تکنیک‌ها در دوران بارداری گزینه‌های متفاوتی را در اختیار شما قرار می‌دهد تا زمانی که در حال زایمان هستید یکی را انتخاب کنید. به بدن خود گوش دهید و روش‌هایی را که برای شما بهتر جواب می‌دهند را بررسی کنید. وقتی روز زایمان فرا می‌رسد، ماما و همراه میتوانند با حمایت باعث شوند تا از الگوهای تنفسی مورد علاقه خود بیشترین بهره را ببرید.
نکاتی که نیاز به بررسی بیشتر دارند:
- هنگام زایمان دراز کشیدن بهتر است یا ایستادن؟ این موقعیت‌ها را برای زایمان بررسی کنید.
- آیا باید قبل از زایمان اصلاح یا اپیلاسیون کنید؟
- در مورد گزینه‌های تسکین درد خود برای زایمان اطلاعات بیشتری کسب کنید.
نحوه انجام تنفس متمرکز
- تمرین نفس‌های عمیق و آهسته از شکم (ناحیه معده) داشته باشید.
- دست‌های خود را در قسمت پایین دنده‌ها قرار دهید، به طوری که نوک انگشتان با هم تماس داشته باشند.
- نوک انگشتان باید در حین تنفس کمی از هم جدا شوند و سپس با خالی شدن ریه‌ها دوباره به هم برسند.
- به آرامی نفس بکشید.
- تنفس آرام این اطمینان را ایجاد میکند که دیافراگم هوا را به سمت ریه می‌کشد.
روی بدن خود کار کنید
انقباضات حین زایمان مهم هستند. با کار کردن روی بدن، متوجه خواهید شد که چه موقعیت‌هایی برای بدن بهتر است، چگونه حرکت کنید و چگونه نفس بکشید.
هر انقباض نوزاد را به راه خروج نزدیک میکند. با قوی‌تر شدن میزان انقباضات، بدن مواد شیمیایی طبیعی تسکین دهنده درد به نام اندورفین تولید میکند. زایمان مجموعه‌ای از وقایع را در بدن آغاز میکند. این شرایط منجر به تولید هورمون‌هایی در بدن میشود که به فرد کمک میکند با کودک خود پیوند برقرار کرده و به کودک شیر دهد.
جملات تاکیدی مثبت
فکر کردن به افکار مثبت در طول زایمان میتواند به کاهش احساس ناراحتی کمک کند. نمونه‌هایی از جملات تاکیدی (افکار) مثبت برای کمک به تولد نوزاد عبارتنداز:
- حالم خوبه.
- بدن من برای این طراحی شده است.
- من قوی و سالم هستم، زایمان طبیعی است.
- بدن من و نوزادم برای زایمان ایمن با هم کار میکنند.
- هر انقباض من را به نگه داشتن نوزادم در آغوش نزدیک میکند.
تکنیک های تنفس در زایمان طبیعی
زمانی که فرایند زایمان آغاز میشود، به کار گرفتن تکنیکهای تنفس به تنظیم سرعت زایمان و همچنین فراهم کردن انرژی لازم برای لحظه تولد کمک می کنند.
۱- شروع انقباضات: تنفس شکمی یا آهسته
وقتی انقباض‌ها شروع می‌شوند تنفس شکمی یا آهسته را به کار بگیرید. در تنفس شکمی باید از طریق بینی نفس‌های عمیق بکشید و هوا را وارد شکم کنید و بازدم را از طریق دهان انجام دهید. توجه داشته باشید که بازدم باید از دم طولانی‌تر باشد و بین دم و بازدم‌ها چند ثانیه مکث داشته باشید. هدف از تنفس شکمی در زایمان طبیعی این است که با ریتم انقباض‌ها هماهنگ شده و درد را کنترل کنید.
۲- تنفس در زایمان (مرحله فعال): تنفس کوتاه و تند
هرچه از شروع انقباض‌ها زمان بیشتری می‌گذرد تنفس‌ها کوتاه‌تر و تعداد آنها بالاتر میرود. با این حال مادر هنوز هم میتواند از تکنیک تنفس بینی و دهان استفاده کند. وقتی احساس کردید که انقباض‌ها به جایی رسیده‌اند که بین آنها نمی‌توانید صحبت کنید تنفس کوتاه و سریع را شروع کنید.
در این مرحله با شروع هر انقباض کمی هوا را از راه بینی وارد کنید و وقتی اتقباض به پایان می‌رسد هوا را از دهان خارج کنید. بازدم را می‌توانید در یک مرحله انجام دهید یا آن را به چهار مرحله تقسیم کنید.
اگر انقباض‌ها افزایش پیدا کرد تنفس میانی (قفسه سینه) را اجرا کنید. تنفس‌های کوتاه میزان اکسیژن دریافتی نوزاد را افزایش داده و به کنترل درد خودتان هم کمک می کند.
۳- تنفس در مرحله انتقالی: نفس نفس زدن (تنفس متغیر)
وقتی دهانه رحم حدود ۵ سانتی متر باز شده است تنفس کوتاه و منظم دیگر چندان کمکی به شما نمی‌کند. در این مرحله باید تنفس خود را با سرعت و شدت مراحل زایمان هماهنگ کنید. بهتر است ۶ هفته قبل از زایمان این تکنیک تنفس در زایمان را تمرین کنید.
وقتی مادر در مرحله فعال زایمان قرار دارد تنفس صحیح به او کمک می کند تا از احساس فشارش کاسته شود. در این تکنیک تنفسی نفس‌های بسیار کوتاه از طریق بینی و دهان انجام میشود. وقتی انقباض شروع میشود از طریق بینی نفس بکشید و دو بار پشت سر هم از طریق دهان بازدم را اجرا کنید (درست مثل وقتی که می‌دوید و نفس نفس می‌زنید.)
۴- تکنیک تنفس در مرحله آخر زایمان
در آخرین مرحله زایمان آماده هستید تا فرزند خود را به دنیا آورید. هدف از کنترل تنفس در در مرحله انتقالی و مرحله آخر زایمان این است که تا زمانی که ماما یا پزشک اجازه نداده است زور نزنید. زور زدن تنها باید وقتی اتفاق بیفتد که دهانه رحم به طور کامل باز شده باشد.
به دلیل احساس فشاری که در این مرحله در معقد احساس می‌کنید تمایل به زور زدن خواهید داشت. اما به کار بردن تکنیکهای تنفسی به شما در پرت کردن حواستان کمک میکند.
زمانی که احساس کردید نیاز به زور زدن دارید نفس عمیق بکشید و ریه‌هایتان را از هوا پر کنید. سپس چانه خود را به سمت قفسه سینه نزدیک کنید و آرام آرام طی ۶ مرحله با صدای «هی» (hee) هوا را خارج کنید. در انتها تصور کنید یک شمع روبرویتان روشن است و می‌خواهید آن را خاموش کنید. بازدم آخر را مثل فوت کردن یک شمع با صدای «هوو» (who) انجام دهید.
بعد از اجرای این تکنیک می‌توانید به طور عادی نفس بکشید. این کار را سه بار انجام دهید تا برای دفعه بعد که نیاز به زور زدن دارید انرژی ذخیره کنید. به خاطر داشته باشید که زور زدن باید ۵ تا ۶ ثانیه طول بکشد. مامای همراه یا همسرتان میتواند برایتان زمان بگیرد.
وقتی زور می‌زنید نفستان را حبس نکنید و عضلات لگن را ریلکس کنید. این کار به خروج راحتتر نوزاد کمک میکند. حبس کردن نفس باعث آسیب به کف لگن و اختلال در اکسیژن رسانی به نوزاد میشود.
تکنیکهای ریلکسیشن در زایمان طبیعی
در زایمان طبیعی رحم باید منقبض شود تا بتواند نوزاد را به سمت دهانه رحم هل دهد. یادگیری تکنیک های ریلکسیشن در کنار تکنیکهای تنفس در زایمان به شما کمک میکند تا عبتوانید ضلات دیگر بدنتان را رها کنید و تمرکز و انرژی خود را روی عضلات رحم بگذارید.
برای یادگیری این تکنیک‌ها می‌توانید به یک ماما مراجعه کنید و آنها به همراه همسرتان اجرا کنید. در حین اجرای تکنیک‌ها می‌توانید به یک بالش تکیه دهید یا دراز بکشید. از عضلات پنجه پا شروع کنید، به سمت سر پیش بروید و تلاش کنید تمام عضلات را ریلکس کنید.
مربی در هر مرحله از شما می‌خواهد تا عضلات مختلفی را منقبض کنید. مثلاً در یک مرحله از شما می‌خواهد دست چپتان را منقبض کنید و همزمان سایر عضلاتتان را بررسی میکند تا مطمئن شود که منقبض نشده‌اند. این کار را با گرفتن و بلند کردن سایر عضلات انجام می‌دهد. زمانی که شما دست چپتان را منقبض می‌کنید دست راست و پاها باید به اندازه‌ای رها و سنگین باشند که مربی نتواند آنها را با دست خود بلند کند.
هدف از انجام این تمرین‌ها این است که یاد بگیرید تمام تمرکز خود را روی یک عضله قرار داده و بقیه عضلات بدن را رها کنید. بهتر است از ماه‌ها قبل از زایمان این تمرین‌ها را شروع کنید تا در طول زایمان به راحتی بتوانید بدنتان را رها کنید.
برای مدیریت بهتر استرس و تمرکز راحتتر در طول فرایند زایمان و دوره نه ماهه بارداری، می‌توانید از تکنیکهای ذهن آگاهی هم استفاده کنید. برای آشنایی با ذهن آگاهی و تکنیکهای آن مطالعه مطالب زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم:
فواید مراقبه یا مدیتیشن چیست؟
۶ تمرین ساده ذهن آگاهی
ذهن آگاهی چیست؟
فرد همراه زایمان چگونه میتواند به من کمک کند؟
هنگامی که انقباضات شدید دارید، راحت نیست که به طور ریتمیک نفس بکشید و با هر بار بازدم آرام شوید. ممکن است احساس خستگی کنید و زایمان برایتان بی‌پایان به نظر برسد. اینجاست که حمایت شریک تولد شما ضروری است. او می تواند با نفس کشیدن با شما به شما کمک کند تا تنفس خود را ثابت نگه دارید.
ممکن است لازم باشد با او تماس چشمی داشته باشید. اگر این کار برای شما مفید بود، او میتواند دست‌های شما را بگیرد یا دست‌هایش را روی شانه‌های شما بگذارد و به آرامی به آنها تکیه کند. سپس می توانید از الگوی تنفس او پیروی کنید، زیرا او از بینی خود نفس می کشد و به آرامی بیرون می دمد. این تکنیک آینه کاری را در دوران بارداری تمرین کنید.
برای شروع احساس عجیبی است و هر دوی شما ممکن است کمی خودآگاه باشید. با این حال، زمانی که فکر می کنید دیگر نمی توانید ادامه دهید، تنفس همزمان می تواند در زایمان بسیار مفید باشد.
جمع بندی
دیر یا زود لحظه ای می‌رسد که فرزند شما آماده ورود به دنیا است. بنابراین اگر قصد زایمان طبیعی دارید بهتر است از قبل به همراه ماما و همسرتان تکنیکهای تنفس در زایمان را تمرین کنید. سه ماهه آخر بارداری زمان مناسبی برای یادگیری این تکنیک‌ها است.
البته حتی اگر قصد دارید فرزند خود را با عمل سزارین به دنیا آورید باز هم این تکنیک‌ها در رفع استرس به شما کمک خواهند کرد. یادگیری این تکنیک‌ها و سایر تکنیکهای گفته شده در کلاس‌های آموزش بارداری به شما کمک میکند تا زایمان آسان‌تری را تجربه کنید.
مطلب مرتبط: بهداشت روان زنان در بارداری (اضطراب و افسردگی در بارداری)
سوالات متداول
- تنفس عمیق چه مزایایی برای مادر و جنین دارد؟
تنفس عمیق علاوه بر اینکه میتواند از شدت درد زایمان بکاهد، اکسیژن کافی به مادر و جنین میرساند، زایمان راحتتر انجام میشود، استرس و اضطراب مادر از بین میرود. - علاوه بر تنفس عمیق در زمان زایمان، چه روشهای دیگری میتوانند موجب کاهش درد در زمان زایمان شوند؟
ماساژ، حرکات ورزشی، بلند کردن لگن، قدم زدن، ورزش با توپ، تمرین پروانه و…. از تاثیرگذارترین حرکات هستند. - تنفس به چند نوع انجام میشود؟
تنفس خود به سه دسته تنفس یوگایی، تنفس شکمی و تنفس بینی و دهانی تقسیم میشود. - در زایمان از چه تکنیکهای تنفسی استفاده میشود؟
معمولا در زمان زایمان از تکنیکهای تنفس آرام، تنفس تسریع شده و تنفس متغیر استفاده میکنند. - آیا تنفس عمیق میتواند درد ناشی از زایمان زودرس را کاهش دهد؟
درد زایمان زودرس بسیار زیادتر از زایمان معمولی است. به همین دلیل بهتر است در زمان زایمان زودرس از تکنیکهای مختلف تنفس عمیق و همچنین حرکات ورزشی به صورت ترکیبی استفاده شود.
منابع:
۱. You are Mom
۲. Parents
حضور ماما در کنار مادر در طول دوران بارداری و در اتاق زایمان و آموزش تکنیکهای تنفس در زایمان میتواند به داشتن یک زایمان طبیعی ساده‌تر کمک کند. در پزشک خوب می‌توانید به بهترین ماماهای ایران دسترسی داشته باشید و از آنها به صورت اینترنتی و غیر حضوری نوبت رزرو کنید. برای رزرو نوبت روی دکمه زیر کلیک کنید:
متشکرم .عالی و کاربردی بود