اختلال وسواس فکری عملی (OCD)، نوعی اختلال روانی است، که افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار میدهد. این اختلال زمانی بروز میکند که فرد دچار چرخه وسواس و اجبار میشود. در این مقاله به بررسی نکاتی کاربردی درباره این اختلال میپردازیم.
وسواس فکری-عملی (OCD) چیست؟
وسواس فکری-عملی (Obsessive-Compulsive Disorder)، یک اختلال روانشناختی است که در آن افراد عقاید و احساس مکرر برای انجام کارهای مختلف دارند. که باعث میشود آنها بخواهند کاری را مدام تکرار کنند.
رفتارهایی مانند: شستن دست به طور غیرطبیعی و تمیزکاری مکرر باعث میشود به طور قابل توجهی فعالیتهای روزمره و تعاملات اجتماعی فرد دچار اختلال شود.
وسواس ها تصورات و افکار ناخواستهای هستند که احساس آزاردهنده شدیدی ایجاد میکنند و فرد را مجبور به انجام کاری میکنند. انجام مکرر کارها (اجبار) رفتاری است که فرد برای خلاص شدن از شر وسواس و یا کاهش استرس خود انجام میدهد.
اختلال وسواس فکری عملی شامل مسائلی مانند؛ جویدن ناخن و یا تفکرات منفی نیست. کسی که اختلال وسواس فکری عملی دارد، ممکن است وجود یک سری از اعداد و رنگها را خوب و یک سری را بد بداند، و یا اینکه بعد از لمس یک شیء کثیف بخواهد بیست بار دستش را بشوید. اگرچه ممکن است که نخواهد این کارها را انجام دهد اما در مقابل انجام ندادنشان احساس ناتوانی میکند.
همه افراد عادات و افکاری دارند که گاهی اوقات تکرار میشوند. افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری – عملی توانایی کنترل وسواس خود را ندارند.
اختلال وسواس فکری – عملی بیشتر حول یک موضوع خاص است. به عنوان مثال: ترس آلوده شدن به میکروب ها. ممکن است فرد به اجبار آنقدر دست هایش را بشورد که دست هایش زخمی شوند. (وسواس شستشو)
وسواس عملی چیست؟
وسواس عملی یا Compulsive در واقع واکنش فرد به وسواس فکری است. این نوع وسواس معمولا در افراد به صورت واکنشهای فیزیکی، رفتاری و ذهنی خود را نشان میدهد. در واقع شما در وسواس عملی، تمام رفتارهای وسواس فکری خود را تکرار خواهید کرد. وسواس عملی میتواند تا حد بسیار زیادی حساسیت فرد را به وسواس فکری کاهش دهد اما این موضوع موقتی است.
وسواس فکری چیست؟
وسواس فکری همانطور که از نامش پیداست بیشتر با ذهن فرد در ارتباط است. از این رو میتوان گفت که ممکن است حجم بزرگی از زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. وسواس فکری معمولا انواع مختلفی دارد، اما تنها برخی از آنها شایع هستند و ابتلا به آنها بسیار رایجتر از دیگر عارضهها میباشد.
انواع وسواس فکری عملی
وسواس فکری و عملی هم مانند دیگر اختلالات انواع و اقسام مختلفی دارد. ازجمله وسواس فکری و عملی عبارتنداز:
انواع وسواس عملی
- دقت وسواسی: این نوع اختلال بیشتر مربوط به منظم کردن اشیا و نظم دادن است.
- رفتار منحرفانه: بسیاری از افراد هیچگونه نیاز مالی ندارند اما رفتارهای منحرفانهای چون دزدی را انجام میدهند. این موضوع در صورتی که درمان نشود میتواند به یک عامل بسیار خطرناک تبدیل شود.
- راه رفتن: بسیاری از افراد در راه رفتن وسواس دارند، به طوری که باید تعداد قدمهایشان، اندازه قدمهایشان مشخص شده باشد.
- شستشو: شستشوی دستها به دنبال ترس از بیماری در زنان بسیار رایجتر از آقایان است.
- شمردن: شمردن میتواند یک وسواس عملی بسیار رایجی باشد که درصد ابتلا به آن در آقایان و خانمها به یک اندازه است.
وسواس عملی مانند دیگر اختلالات روحی و روانی دیگر به چند دسته مختلف تقسیم میشوند:
- رفتارهای وسواسی فرد برای جلوگیری از صدمه به دیگران
- وسواس چک کردن قفل درب، پنجره و…
- وسواس جلوگیری از شربه زدن به خود
- وسواس مربوط به چک کردن کسی یا بررسی اشیا
- وسواس مربوط به بیماریهای مختلف
- وسواس خاموش کردن وسایل برقی
- وسواس انجام دادن کارها برای جلوگیری از اشتباه مجدد در آن
انواع وسواس فکری
- اندیشه در رابطه با بدن: در این نوع وسواس فکری بخش عمدهای از ذهن و فکر فرد درگیر خواهد شد. از این رو فرد به صورت مکرر برای بهبودی حال و شرایط جسمی خود به دکتر مراجعه میکند.
- در رابطه با اعتقادات گذشته: در این نوع وسواس مسائلی چون وجود خدا، خیر و شر، ادیان مختلف و… ذهن فرد را درگیر میکند.
- رفتار حال یا گذشته: در این نوع وسواس فرد به گذشته فکر میکند که چرا در آن زمان فلان کار را انجام نداده است. آیا حق با او بوده یا نه؟ آیا اکنون هم میتواند همان کار را انجام دهد؟ این سوالات همه با کاوش در گذشته فرد ایجاد میشود.
از وسواسهای فکری شایع میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- وسواس فکری در رابطه با مسائل جنسی: این نوع وسواس بسیار آزاردهنده است چون میتواند دیدگاه فرد نسبت به رابطه زناشویی را تغییر دهد.
- وسواس فکری در رابطه با آلودگی: افراد در این نوع وسواس نگران عواملی هستند که میتواند شما را آلوده کند. به عنوان مثال گل و آلودگی، میکروب و عوامل بیماری زا، ترشحات بدن و…
- وسواس فکری در رابطه با از دست دادن کنترل: افراد مبتلا به این عارضه نسبت به رفتار و واکنش خود در برابر مشکلات و اتفاقات روزمره ممکن است واکنس نشان دهند.
- وسواس فکری در رابطه با کارهای آسیب زننده: افرادی که به این عارضه مبتلا هستند، مدام در حال فکر کردن به این موضوع میباشند که دچار حادثه و تصادف نشوند. ترس از مسموم شدن، ترس از آتشسوزی و… از دیگر ترسهای فکری در این بخش هستند.
- وسواس فکری در رابطه با مذهب: بسیاری از افراد که به این عارضه مبتلا میشوند به طور غیر طبیعی نسبت به توهین به ادیان الهی حساس میشوند. معمولا این دسته از افراد نسبت به رفتارهای اخلاقی دیگران نگران هستند.
درمان وسواس فکری عملی
برای درمان این اختلال راه و روشهای بسیاری در نظر گرفته شده است:
- دارو درمانی: معمولا روانشناسان و مشاوران حق تجویز دارو ندارند و تنها این کار باید با تشخیص روانپزشک انجام شود. البته روانپزشک هم در صورتی این کار را انجام میدهد که ریشه این اختلالات ژنتیکی باشد.
- درمان روانپویشی: در این روش درمانی هدف فرد در واقع حل تعارضات درونی است. این تعارضات به صورت غیرقابل کنترل میتواند موجب بروز وسواس در بدن فرد شود.
- هیپنوتیزم درمانی: اگر هرکدام از این روشهای درمانی را با هیپنوتیزم ترکیب کنید، اثر بخشی آن به مراتب افزایش پیدا میکند.
علائم وسواس فکری – عملی
وسواس فکری – عملی به طور مداوم در ذهن فرد در حال تکرار شدن است. افکار و تصاویر تکراری که به صورت مداوم و ناخواسته در ذهن فرد ظاهر میشوند و باعث افزایش اضطراب و پریشانی در فرد میشود. ممکن است سعی کنید آنها را نادیده بگیرید و یا از شر آنها خلاص شوید.
وسواس شامل موارد زیر است:
ترس از آلودگی:
- مایعات بدن (مانند: ادرار، خون و مدفوع)
- میکروب/ بیماری (مانند: تبخال، اچ آی وی)
- آلایندههای محیطی (مانند: آزبست، تابش)
- مواد شیمیایی خانگی (مانند: پاک کننده ها، حلال ها)
از دست دادن کنترل:
- ترس از اقدام بر اساس انگیزه ای برای آسیب رساندن به خود
- ترس از اقدام بر اساس انگیزه ای برای آسیب رساندن به دیگران
- ترس از دیدن تصاویر خشن یا وحشتناک
- ترس از فحاشی یا توهین و ترس از سرقت
افکار جنسی ناخواسته:
- افکار و یا تصاویر جنسی انحرافی
- وسواس در مورد گرایش جنسی
- وسواس در مورد داشتن رابطه جنسی خشن نسبت به دیگران
وسواس مذهبی:
- نگرانی در مورد بخشیده نشدن و آزردن خدا
- رعایت پاکی و ناپاکی از لحاظ شرعی و آبکشی
صدمه:
- ترس از مسئولیت یک اتفاق وحشتناک (مانند: آتش سوزی، سرقت)
- ترس از آسیب رساندن به دیگران به دلیل عدم دقت کافی (مانند: انداختن چیزی روی زمین که ممکن است باعث لغزش و آسیب رساندن به شخصی شود)
وسواس های مربوط به کمال گرایی:
- ترس از دست دادن یا فراموش کردن اطلاعات مهم
- ناتوانی در تصمیم گیری در مورد نگه داشتن یا دورریختن اشیاء
- نگرانی در مورد گم کردن وسایل
دیگر وسواس ها:
- نگرانی از ابتلا به بیماری جسمی (مانند: سرطان یا بیماری ای که یکی از اعضای خانواده گرفته)
- ایده های خرافاتی در مورد اعداد و رنگ های شانس
- وسواس درباره اینکه در را قبل از خروج از خانه بستم؟! و یا اینکه اجاق گاز را خاموش کردم؟!
- استرس شدید وقتی که اشیا مرتب یا قرینه نیستند (وسواس تقارن)
- ترس از رانندگی در جای شلوغ
علائم وسواس در عمل
وسواس های فکری – عملی رفتار هایی هستند که احساس میکنید مجبور به انجام آنها هستید. این رفتارها که شما را مجبور به انجام عملی میکنند، یک سری رفتار هستند که در پاسخ به استرس و اضطراب و جلوگیری از وقوع یک اتفاق بد انجام میشوند. با این حال انجام این اعمال تنها به صورت موقت شما را از اضطراب نجات میدهد.
شما ممکن است برای رهایی از این اضطراب اقداماتی را انجام دهید تا استرس خود را کنترل کنید. این اقدامات شامل: شستشو و نظافت بیش از حد، کنترل کردن چیزهای مختلف مثل اجاق گاز و داشتن یک برنامه سفت و سخت است.
از علائم وسواس فکری – عملی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- شستن دست تا زمانیکه زخمی شود.
- بررسی کردن منظم در برای اطمینان از بسته بودن
- چیدن وسایل به یک روش خاص
دلائل ایجاد وسواس فکری عملی
مشخص نیست که چه عواملی باعث وسواس فکری – عملی میشود. اما عواملی که در زیر ذکر شده میتواند در ایجاد این اختلال موثر باشد.
- ژنتیک: مبتلا شدن به اختلال وسواس فکری – عملی در خانواده هایی که سابقه ی این اختلال را دارند بیشتر است.
- زیست شناسی: OCD میتواند نتیجه تغییرات شیمیایی در بدن و یا عملکرد مغز باشد. برخی از افراد مبتلا به OCD دارای فعالیت های مغزی غیرمعمول و یا سطح کم ماده شیمیایی سروتونین در بدنشان هستند.
- اتفاقات زندگی: OCD ممکن است در افرادی که مورد آزار و اذیت و تمسخر قرار گرفته اند و یا اینکه از نظر عاطفی نادیده گرفته شده اند، بیشتر دیده شود. گاهی اوقات پس از یک واقعه مهم مانند سوگواری و زایمان شروع میشود.
- شخصیت: افراد مرتب، دقیق با استانداردهای شخصیتی بالا ممکن است بیشتر دچار OCD شوند. همچنین افرادی که در زندگی شان بسیار استرس دارند و یا احساس مسئولیت پذیری بیشتری به خود و دیگران دارند.
- یادگیری: وسواس فکری عملی را میتوان از رفتارهای اعضای خانواده با یکدیگر یاد گرفت.
- سایر اختلالات روانی: OCD ممکن است به سایر اختلالات روانی مانند اختلالات اضطراب، افسردگی، سوء مصرف مواد مخدر و یا اختلالات تیک مرتبط باشد.
راه های درمان OCD
OCD معمولا با دارو و یا روان درمانی یا ترکیبی از هردو قابل درمان است. اکثر بیماران OCD به درمان پاسخ میدهند، اما تعدادی دیگر همچنان علائم اختلال را دارند.
دارو
مهارکنندههای بازجذب سروتونین، که شامل مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین است برای کمک به کاهش علائم OCD استفاده میشود.
مهارکننده های بازجذب سروتونین اغلب در درمان OCD نسبت به افسردگی به دوزهای روزانه بالاتری احتیاج دارد. و ممکن است ۸ تا ۱۲ هفته طول بکشد تا اثر بگذارند.
تحقیقات نشان میدهد که در صورت بهبود نیافتن اختلال با این دارو، استفاده از داروی ضدروان پریشی میتواند بسیار موثر باشد.
اگر پزشک دارویی برای شما تجویز کرد، مطمئن شوید:
- از مزایا و عوارض داروی تجویز شده باخبر هستید.
- بدون صحبت با پزشک خود دارو را قطع نکنید. ترک خودسرانه دارو باعث بازگشت مجدد بیماری و حتی عود شدید بیماری میشود.
- هرگونه عوارض یا حساسیت به دارو را به پزشک اطلاع دهید. ممکن است به تغییر دوز و یا حتی تغییر دارو احتیاج داشته باشید.
تفاوت وسواس فکری با وسواس عملی
وسواس فکری با وسواس عملی تفاوت دارد، این تفاوت هم یک امر طبیعی بوده چون این دو اختلال دو تعریف مجزا از یکدیگر دارند. نوع دیدگاه فرد در این دو اختلال بسیار مهم است به طوری که میتوان گفت تفاوت اصلی آنها بازمیگردد به نوع دیدگاه افراد. به عنوان مثال فردی که مبتلا به وسواس فکری باشد در رابطه با یک موضوع ممکن است فراموشکار شود و مدام از خود بپرسد که اگر فراموش کند چه اتفاقی میافتد؟ در صورتی که فرد مبتلا به اختلال وسواس عملی تمام اسناد، مدارک، پروندهها و حتی اسناد غیرقابل استفاده را نگهداری میکند.
وسواس فکری عملی در نوجوانان
این نوع وسواس در نوجوانان یک امر بسیاری طبیعی و شایع است. در واقع این نوع اختلال باعث شده تا شما به دلیل ترس و افکار غیرمنطقی خود کارهایتان را تکرار کنید. تکرار این چرخه میتواند برای فرد بسیار آزار دهنده باشد.
این نوع وسواس به صورت یک چرخه در فرد ایجاد میشود. وسواس، نگرانی، تکرار و آسودگی موقت.
علائم وسواس فکری عملی در نوجوانان
وسواس فکری در نوجوانان مانند دیگر اختلالات با نشانههایی همراه است. البته این نشانهها نمیتوانند به طور قطعی نشان دهنده این اختلال در نوجوانان باشد. برای بررسی بیشتر میتوانید به روانشناس مراجعه کنید. ازجمله نشانههای آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- همه چیز را مرتبا شمارش میکنند.
- کیف و لوازم خود را چندین مرتبه منظم میکنند.
- از مریض شدن میترسند.
- اعمال و رفتار وسواسی دارند.
- تکرار بسیار شدیدی در اعمال و رفتار خود دارند.
علت وسواس فکری عملی در نوجوانان
در بیشتر مواقع توقع بیش از اندازه والدین میتواند موجب چنین اختلالی در فرد شود. البته علاوه بر این موضوع عواملی چون ترشح هورمون رشد، سابقه ضربه به سر، مشکلات عصبی، داشتن استرس و اضطراب، عوامل بیولوژیکی و…. میتوانند به عنوان علل وسواس فکری عملی نوجوانان معرفی شوند.
بسیاری از پزشکان بر این باورند که ژنتیک میتواند تا حد زیادی روی این موضوع تاثیرگذار باشد. طبق تحقیقات پزشکان حدود ۴ تا ۸ درصد وسواس فکری و عملی ناشی از اختلالات ژنتیک است.
راه درمان وسواس فکری عملی در نوجوانان
این بیماری را نمیتوان به طور کامل درمان کرد و باید برای کامل شدن پروسه درمان آن حدود ۶ ماه تا یک سال زمان گذاشته شود. در صورتی که فرد خودش بخواهد که این اختلال را درمان کند، مدت زمان این پروسه ممکن است کوتاهتر شود. در حال حاضر تنها ۷۵ درصد این وسواس در افراد مبتلا به این بیماری میتواند درمان شود. در بیشتر موارد این بیماری به قدری آزار دهنده میشود که پزشک بیمار را بستری میکند. اما راههای درمان این اختلال چه میتواند باشد؟
- مراجعه به روانشناس: یکی از بهترین و اولین کاری که در زمان مواجه با این مشکل باید نسبت به آن اقدام کنید، مراجعه به روانشناس است. در واقع روانشناس میتواند با تکنیکهای مختلف ابتدا بیماری را تشخیص دهد، سپس نسبت به بهبود این اختلال و درمان آن اقدام کند.
- ایجاد سرگرمی: اگر بیمار زمان خالی نداشته باشد به هیچ عنوان نمیتواند فکر خود را سمت رفتارهای تکراری ببرد. به همین دلیل بهتر است افرادی که به این نوع اختلال مبتلا میشوند به هیچ عنوان بیکار نمانند. داشتن سرگرمی و پر بودن اوغات فراغت میتواند روی این عارضه تاثیرگذار باشد.
- تغییر شرایط زندگی: یکی از شیوههای درمانی که در بسیاری از اختلالات روحی و روانی مورد استفاده قرار میگیرد، تغییر شرایط زندگی است. در واقع تغییر محیط زندگی، تغییر شرایط زندگی فرد و… میتواند روی این عارضه تاثیر بسیاری داشته باشد. شاید در زمان مراجعه به روانشناس اولین راهی که پیش روی شما قرار دهد تغییر شرایط زندگی شما باشد.
- زندگی در جمع: فردی که وسواس دارد نباید به هیچ عنوان تنها باشد، در واقع باید بتواند از گوشه گیری و تنهایی خارج شود و حضور در جمع را به تنهایی ترجیح دهد.
وسواس فکری عملی در کودکان
این عارضه یک نوع اختلال اضطرابی است، کارهایی که کودک در زمان ابتلا به این نوع عارضه انجام میدهد به هیچ عنوان صحیح نمیباشد. این نوع وسواس در کودکان بیشتر به صورت ترس از اشیا، ترس از والدین، ترس از …. خود را نشان میدهد. بهتر است این عارضه در زمان کودکی درمان شود، در غیر اینصورت همزمان با رشد کودک این عارضه هم رشد میکند و به یک مشکل جدیتری تبدیل میشود.
علائم وسواس فکری عملی در کودکان
معمولا این نوع عارضه در کودکان دارای علائم مختلفی میباشد، در ادامه با شناخت آنها میتوانید وجود این عارضه را تشخیص دهید:
- توجه زیاد به جزئیات
- نگرانی در رابطه با مسائلی که وجود ندارد
- تردیدهای مکرر در رابطه با اعمال مختلف
- غرق شدن بیش از اندازه در افکار
- وسواس شدید نسبت به هر موضوعی
- درگیر شدن ذهنتان در رابطه با نظم، ارقام و…
دلایل وسواس فکری عملی در کودکان
هنوز پزشکان نتوانستهاند که علت این بیماری را به طور قطع مشخص کنند، اما میتوان گفت که یکی از دلایل بروز این بیماری اختلالات مغزی است. در واقع مغز افراد اگر نتواند سروتونین را به اندازه لازم ترشح کند به این عارضه مبتلا میشوند. این نوع عارضه در موارد نادری میتواند ارثی باشد.
راه درمان وسواس فکری عملی در کودکان
عوامل بسیاری میتوانند در شیوه درمان و مدت زمان درمان فرد تاثیرگذار باشند. سن، جنسیت، علائم، وضعیت جسمی فرد و… همه میتوانند روی پروسه درمان افراد تاثیرگذار باشند. راههای درمان این عارضه عبارتنداز:
- مراجعه به مشاور: در واقع مشاور یا روانشناس ابتدا با کمک تکنیکهای مختلف به کودک کمک میکند تا تمام ترسهای خود را شناسایی کند، سپس با راههای درمانی مختلف به کودک کمک میکند تا آن را درمان کند و با ترسهای خود روبهرو شود.
- خانواده درمانی: در دوران کودکی، خانواده میتوانند در روند درمان کودک نقش بسیار مهمی داشته باشند.
- استفاده از دارو: استفاده از آنتی بیوتیکها و مهارکنندههای انتخابی میتواند میزان سروتونین بدن را افزایش دهد. همین امر میتواند موجب کاهش وسواس و بروز علائم آن در فرد شود.
مراجعه به روانپزشک یا روانشناس
روان درمانی میتواند یک درمان موثر برای بزرگسالان و کودکان مبتلا به OCD باشد.
تحقیقات نشان میدهد انواع خاصی از روان درمانی از جمله: رفتاردرمانی شناختی (CBT) و سایر درمان های مرتبط (به عنوان نمونه: معکوس سازی عادت)، میتواند مانند دارو موثر باشد.
دیگر گزینه های درمانی
در سال ۲۰۱۸، FDA اعلام کرد که تحریک مغناطیسی مغز (TMS) برای درمان وسواس فکری – عملی در بزرگسالان میتواند موثر باشد.
سوالات متداول
شدت وسواس فرد را باید از کجا تشخیص داد؟
در واقع باید روی تمام کارهای افراد تمرکز داشته باشید. بسیاری از افراد حمام رفتن، شست و شوی دستهایشان بیش از حالت عادی طول میکشد. این موضوع میتواند گواه وسواس در فرد باشد.
آیا نوروفیدبک یا RTMS میتواند در درمان وسواس موثر باشد؟
این روش درمانی نمیتواند به روی همه به یک اندازه تاثیر بگذارد. با وجود اینکه یک روش پرهزینه است اما باز هم انجام آن به تشخیص پزشک و نظر فرد بستگی دارد.
از چه داروهایی در درمان این عارضه استفاده میکنند؟
از سرترالین، فلوکسامین، پاروکستین و… ازجمله داروهایی هستند که برای درمان این اختلال استفاده میشود.
یکی از مهمترین رفتارهایی که فرد میتواند در زمان این عارضه بگیرد چیست؟
مراجعه به پزشک و سعی و تلاش خود فرد از مهمترین عواملی هستند که میتوانند در بهبود فرد تاثیر داشته باشند.
منابع
در صورتیکه با هرگونه وسواس فکری عملی درگیر هستید و شرایط برای شما و اطرافیانتان سخت و سخت تر میشود، بهتر است هرچه زودتر از یک روانشناس خوب کمک بگیرید. با کمک پزشک خوب، میتوانید بهترین مشاوران فردی را در سراسر ایران بیابید و از آنها وقت بگیرید.
پرسش و پاسخ
سلام من همش دستامو میشورم و از جمع فراریم و فکرم شده از صبح تا شب به وسواسی فک کردن از همه چی و همه کس فراریم هم فکری و هم عملی وسواسی دارم کمکم کنین با تشکر
سلام : از متن سوال تان کاملا مشخص است که دایره توجه روزانه تان حول تفکرات وسواس فکری و عملی است و زمانیکه این انرژی با این شدت روی خواسته یا تفکری متمرکز گردد ، چنانچه اختلال و یا بیماری وجود نداشته باشد ، با صرف این انرژی بوجود می آید لذا پیشنهاد میشود ضمن اینکه جهت ارزیابی به متخصص مراجعه می کنید موارد زیر را نیز مد نظر داشته باشید تا قدرت این گرایش فکری در شما کاهش یابد:
۱- جهت رهایی از این تفکرات به فکر مبارزه با آن نباشید و با تکنیک تعویق زمان ، تفکر راجع به این تفکر وسواسی و یا عمل وسواسی را به ۵ یا ۱۰ دقیقه بعد موکول کنید.
۲- در طول ۲۴ ساعت زمان ۳ دقیقه ای را انتخاب کنید – مثلا ۲۱ الی ۲۱ و ۳ دقیقه – به مدت ۳ دقیقه و هر روز راس این ساعت به تفکرات مزاحم خود فکر کنید. نه بیشتر و نه کمتر از از ۳ دقیقه.
۳- زمانیکه تفکرات وسواسی به سراغتان می آید به فکر تغییر مکان باشید و دایره توجه تان را تغییر دهید.
مرسی از اطلاعات کامل و جامعتون