اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟
اختلال استرس پس از سانحه (Post Traumatic Stress Disorder)، نوعی اختلال در حوزه سلامت روان و حاصل تجربه مستقیم یا مشاهده رویدادی هولناک (مثل تصادف، جنگ، آتش سوزی، بلایای طبیعی مثل سیل، زلزله و…) است که منجر به تهدید جان خود یا عزیزانتان شده است.
علائم این اختلال شامل یادآوری مکرر حادثه، کابوس‌ها، اضطراب شدید به همراه افکار غیرقابل کنترل در مورد حادثه هستند.
اغلب افرادیکه در معرض رویدادهای آسیب زا قرار می‌گیرند به طور موقت برای سازگاری و مقابله با آن اتفاق، دچار مشکل می‌شوند. ولی به‌طورکلی باگذشت زمان و با رفتارهای خود مراقبتی، حالشان بهتر می‌شود.
اما اگر علائم بهبود نیابند، و برای چند ماه یا حتی چند سال طول بکشند و در عملکرد روزانه شما تداخل ایجاد کنند، احتمالا مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD هستید.
دریافت درمان اثربخش بعد از بروز علائم PTSD برای کاهش علائم و بهبود عملکرد، حیاتی هستند.
علائم اختلال استرس پس از سانحه
علائم اختلال استرس پس از سانحه می‌توانند یک ماه پس از رویداد آسیب زا آغاز شوند ولی گاهی اوقات این علائم حتی چند سال بعد از رویداد هم ظاهر نمی‌شوند.
این علائم باعث بروز مشکلات عدیده ای در موقعیت‌های اجتماعی یا شغلی و روابط و همچنین در انجام وظایف روزمره زندگی افراد مبتلا می‌شوند.
به‌طورکلی علائم PTSD چهار دسته هستند:
- خاطرات مزاحم
- اجتناب
- تغییرات منفی فکری و خلقی
- تغییرات در واکنش‌های جسمانی و هیجانی
این علائم در طول زمان و از فردی به فرد دیگر متغیر هستند.
خاطرات مزاحم
علائم خاطرات مزاحم شامل موارد زیر هستند:
- هجوم افکار و خاطرات تنش‌زای ناخواسته و مکرر در مورد رویداد آسیب زا
- تجسم مجدد حادثه، درست به همان صورتیکه اتفاق افتاده بود (فلاش بک)
- دیدن خواب ها و کابوس‌های آشفته کننده در مورد حادثه
- تنش هیجانی یا واکنش‌های جسمانی شدید در مواجهه با افراد یا اماکنی که سانحه را به یادتان می‌آورند.
اجتناب
علائم اجتناب شامل موارد زیر هستند:
- اجتناب از تفکر یا گفتگو در مورد آن حادثه تلخ
- اجتناب از مکان‌ها، فعالیت‌ها یا افرادیکه رویداد آسیب زا را به یادتان می‌آورند.
تغییرات منفی فکری و خلقی
علائم تغییرات منفی فکری و خلقی شامل موارد زیر هستند:
- افکار منفی در مورد خودتان یا در مورد سایر افراد و دنیا
- ناامیدی در مورد آینده
- مشکلات حافظه از جمله فراموشی جنبه‌های مهم رویداد آسیب زا
- مشکل در حفظ روابط نزدیک
- احساس گسستگی از خانواده و دوستان
- فقدان علاقمندی به فعالیت‌هایی که قبلاً از آنها لذت می‌بردید
- دشواری در تجربه هیجان‌های مثبت
- بی‌حسی هیجانی
تغییرات در واکنش‌های جسمانی و هیجانی
علائم برانگیختگی (تغییرات در واکنش‌های جسمانی و هیجانی) شامل موارد زیر هستند:
- به راحتی از جا می‌پرید یا وحشت‌زده می‌شوید
- همواره گوش به زنگ خطر هستید
- رفتارهای خود مخرب مثل، زیاده‌روی در نوشیدن الکل یا رانندگی خیلی سریع را انجام می‌دهید
- مشکل در خوابیدن
- مشکل در تمرکز
- تحریک‌پذیری، غلیان خشم یا رفتارهای پرخاشگرانه
- احساس گناه و شرم
علائم و نشانه‌ها در کودکان ۶ ساله و بزرگتر و شامل موارد زیر هستند:
- بازآفرینی رویداد یا جنبه‌هایی از رویداد آسیب زا در طول بازی
- رؤیاهای وحشتناکی که می‌توانند جنبه‌هایی از رویداد آسیب زا را در برگیرند یا نگیرند
شدت علائم PTSD
شدت علائم PTSD در طول زمان متغیر است. به‌طورکلی هنگامیکه در شرایط پراسترس قرار دارید یا آنچه را که بر شما گذشته مرور می‌کنید، علائم PTSD بیشتر تجربه می‌شوند.
برای مثال احتمالاً صدای انفجار خودرو را می‌شنوید و تجارب جنگ را دوباره مجسم می‌کنید یا شاید گزارش خبری در مورد تجاوز جنسی می‌شنوید و خاطرات حادثه ی رخ داده برای خودتان، به یادتان می آید.
علت اختلال استرس پس از حادثه
احتمال ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه در حین تجربه یا مشاهده ی مرگ واقعی یا تهدید به مرگ، جراحت جدی یا خشونت جنسی وجود دارد. پزشکان در مورد علت ابتلای برخی از افراد به PTSD اطمینان ندارند. این اختلال هم مثل اغلب مشکلات سلامت روان حاصل ترکیب پیچیده ای از علل زیر است:
- تجاربی سرشار از استرس درطول زندگی
- عوامل خطر ارثی در حوزه‌ی سلامت روان مثل سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به اضطراب و یا افسردگی
- ویژگی‌های ارثی شخصیت خودتان (که غالباً تحت عنوان مزاج یا خلق و خوی شما شناخته می‌شود)
- روشی که مغزتان برای تنظیم مواد شیمیایی و هورمون‌های آزاد شده در بدنتان و در واکنش به استرس از آن استفاده می‌کند.
عوامل خطرساز اختلال استرس پس از سانحه
احتمال ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه در تمامی سنین وجود دارد. بااین‌حال برخی از عوامل، احتمال بروز PTSD را بعد از یک رویداد آسیب زا افزایش می‌دهند؛ این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- تجربه آسیب شدید یا طولانی‌مدت
- تجربه آسیب قبلی دیگری در طول زندگی مثل کودک‌آزاری
- شغلی که خطر مواجهه شما با رویدادهای آسیب زا را افزایش می‌دهد مثل کارکنان نظامی و پاسخ‌دهندگان اولیه در حوزه‌ی فوریت‌های پزشکی و ستاد بحران
- ابتلا به سایر مشکلات سلامت روان مثل اضطراب یا افسردگی
- سوءمصرف مواد مثل نوشیدن بیش‌ازحد الکل یا مصرف مواد مخدر
- فقدان یک سیستم حمایتی خوب که متشکل از خانواده و دوستان است
- ابتلای بستگان خونی به مشکلات سلامت روان از جمله اضطراب و افسردگی
- انواع رویدادهای آسیب زا
- مسائل مربوط به ترک مصرف مواد یا الکل
- اختلالات خوردن
- افکار خودکشی و یا سابقه اقدام به خودکشی
متداول‌ترین رویدادهای منجر به PTSD شامل موارد زیر هستند:
- جنگ
- کودک‌آزاری
- خشونت جنسی
- حمله‌ی جسمانی
- تهدید شدن با یک سلاح
- تصادفات
سایر رویدادهای آسیب‌زایی که باعث PTSD می‌شوند شامل آتش‌سوزی، بلایای طبیعی، زورگیری، سرقت، سقوط هواپیما، شکنجه، آدم‌ربایی، تشخیص‌های پزشکی تهدیدکننده حیات فرد، حملات تروریستی و سایر رویدادهای خطرناک و تهدیدکننده هستند.
عوارض اختلال استرس پس از سانحه
اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند بخش اعظمی از زندگی شما (شغلتان، روابط، سلامت و لذت بردن از فعالیت‌های روزمره) را به آشفتگی بکشاند.
همچنین ابتلا به PTSD می‌تواند خطر ابتلای شما به سایر مشکلات سلامت روان را افزایش دهد که شامل موارد زیر هستند:
پیشگیری از اختلال استرس پس از سانحه
بسیاری از افراد بازمانده از یک رویداد آسیب زا، در ابتدا دارای علائم شبه PTSD هستند؛ مثلاً نمی‌توانند به آن رویداد فکر نکنند.
ترس، اضطراب، افسردگی و احساس گناه، همگی واکنش‌هایی متداول در قبال آسیب هستند. بااین‌حال، اغلب افرادیکه در معرض آسیب قرار می‌گیرند به اختلال بلندمدت استرس پس از سانحه مبتلا نمی‌شوند.
دریافت حمایت و کمک به موقع هم می‌تواند از تشدید واکنش‌های عادی درمواجهه با استرس و تبدیل آنها به PTSD پیشگیری کند. این امر به معنای گرایش به سمت خانواده و دوستان است، آنها به حرفهایمان گوش خواهند داد و ما را آرام خواهند نمود.
همچنین دریافت درمان کوتاه‌مدت از یک متخصص در حوزه سلامت روان هم مفید است.
حمایت از جانب دیگران هم شما را از گرایش به سمت روش‌های مواجهه ی ناسالم مثل سوءمصرف الکل یا مواد مخدر باز می‌دارد.
کی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر افکار و احساسات آشفته کننده در مورد رویداد آسیب زا شدید هستند و بیش از یک ماه طول کشیده‌اند، حتما با متخصصان سلامت روان صحبت کنید. هرچقدر سریع‌تر برای درمان مراجعه کنید، می‌توانید از تشدید علائم PTSD پیشگیری کنید.
نویسنده: میترا سیفان- روانشناس
پرسش و پاسخ
متشکرم .عالی و کاربردی بود