بالا رفتن میزان قند خون در بارداری منجر به بیماری دیابت بارداری می‌شود. دیابت بارداری ممکن است در هر مرحله‌ای از دوران بارداری ایجاد شود؛ اما بروز آن در سه ماهه دوم و سوم شایع‌تر است.
انسولین هورمونی است که به کنترل میزان قند خون در بدن کمک می‌کند. اگر بدن در این دوران نتواند به میزان کافی انسولین تولید کند دیابت اتفاق می‌افتد. بالا رفتن قند خون در بارداری و پس از آن میتواند مشکلات متعددی را برای مادر و فرزندش ایجاد کند. در صورتی که دیابت بارداری به موقع تشخیص داده و کنترل شود میتوان عوارض آن را کاهش داد.
چه افرادی بیشتر در معرض دیابت بارداری هستند؟
احتمال ابتلا به دیابت بارداری برای همه خانم‌ها وجود دارد. اما تحت برخی شرایط احتمال آن بیشتر است:
- میزان شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از ۳۰
- سابقه زایمان نوزاد بالاتر از ۴/۵ کیلوگرم
- سابقه ابتلا به دیابت بارداری در زایمان‌های قبلی
- سابقه ابتلا به دیابت در یکی از والدین یا خواهر و برادرها
- افرادی با نژاد سیاه، خاورمیانه‌ای، آسیای جنوبی و آفریقایی – کارائیبی
در صورتی که هر یک از شرایط بالا را دارید باید به کمک آزمایش خون، قند خونتان را در بارداری چک کنید.
علائم بالا رفتن قند خون در بارداری
دیابت بارداری معمولاً علائم خاصی نشان نمی‌دهد و اغلب بعد از انجام آزمایش قند خون تشخیص داده می‌شود. اگر میزان قند خون بیش از حد بالا باشد (هایپرگلیسمی) علائم زیر ظاهر می‌شوند:
- تشنگی بیش از حد
- تکرر ادرار
- خشکی دهان
- خستگی
البته گاهی تجربه این علائم در دوران بارداری کاملاً طبیعی است. بنابراین بهتر است در این زمینه با پزشک متخصص زنان مشورت کنید.
عوارض بالا رفتن قند خون در بارداری چیست؟
عوارض و خطرات دیابت بارداری عبارتند از:
- افزایش وزن غیرطبیعی جنین: وزن زیاد جنین میتواند زایمان را دشوار کرده و نیاز به القای زایمان یا زایمان سزارین را افزایش دهد.
- افزایش مایع آمنیون: مقدار زیاد مایع جنین (مایع آمنیون) در رحم میتواند باعث بروز مشکل در هنگام زایمان یا زایمان زودرس شود.
- زایمان زودرس: افزایش قند بارداری میتواند موجب زایمان پیش از هفته ۳۷ بارداری شود.
- پره اکلامپسی: افزایش فشار خون در بارداری را پره اکلامپسی می‌نامند که در صورت عدم درمان میتواند در روند بارداری مشکل ایجاد کند.
- کاهش قند خون و زردی (یرقان) نوزاد پس از تولد
- مرده زایی یا از دست دادن جنین (این عارضه نادر است)
- افزایش ریسک ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده
البته بسیاری از خانم‌های باردار با کنترل قند خون خود میتوانند بدون هیچ مشکلی این دوران را طی کرده و زایمان موفقی داشته باشند.
عوامل خطر ابتلا به دیابت در دوران بارداری
خطر ابتلا به دیابت در دوران بارداری در صورت داشتن شرایط زیر افزایش پیدا خواهد کرد:
- مادر باردار اضافه وزن داشته باشد
- مادرانی که خود را در معرض مصرف دخانیات قرار می‌دهند.
- مادرانی که بیش از ۳۰ سال سن دارند.
- افرادی که سابقه خانوادگی دیابت دارند
- افرادی که سابقه تولد یک نوزاد بزرگ (بیش از ۴.۵ کیلوگرم) را دارند.
این شرایط میتوانند احتمال ابتلا به قند بارداری را افزایش دهند. معمولا برای بارداری یک آزمایش معمول قبل از زایمان میتواند میزان قند خون بدن را مشخص کند. در این آزمایش برای اندازه‌گیری سطح گلوکز از ادرار متقاضی استفاده می‌شود.
به همین دلیل است که باید سطح قند خون بدن را بین هفته‌های ۲۶ تا ۳۰ بارداری بررسی کنند. این کار در دو نوبت جداگانه انجام خواهد شد. آزمایش قند ناشتا یا آزمایش تصادفی گلوکز دو نوع آزمایشی هستند که میتوانند قند بارداری را اندازه‌گیری کنند. علاوه بر این، اگر نتایج غیرطبیعی در این آزمایش‌ها وجود داشته باشد یا سابقه خانوادگی دیابت آزمایش سنجش میزان گلوکز پیشنهاد خواهد شد.
قند بارداری باید چند باشد؟
در اولین مراجعه به پزشک زنان یا ماما جهت انجام مراقبت‌های بارداری از مادر باردار سوالاتی پرسیده می‌شود تا احتمال ابتلا به دیابت بارداری سنجیده شود. همچنین یک آزمایش قند خون از آزمایشگاه درخواست می‌شود.
میزان قند خون در بارداری (سه ماهه اول)
میزان قند خون در اولین آزمایش خون بارداری طبق جدول زیر است:
| مقدار قند خون ناشتا (mg/dl) | وضعیت |
|---|---|
| کمتر یا مساوی ۱۰۰ | طبیعی |
| ۱۰۰ الی ۱۲۵ | دیابت بارداری |
| بیشتر یا مساوی ۱۲۶ | دیابت آشکار |
| بین ۹۲ الی ۱۰۰ | اختلال عدم تحمل گلوکز |
۱- در افراد دیابتی (قند خون بین ۱۰۰ الی ۱۲۵): رژیم غذایی مناسب و تحرک توصیه می‌شود. سپس دو هفته بعد آزمایش قند خون ناشتا و قند دو ساعت بعد از غذا تکرار می‌شود. در صورتی که نتایج این آزمایش‌ها نرمال باشد مراقبت‌های بارداری به شیوه نرمال ادامه خواهد یافت. در غیر اینصورت مادر باید به متخصص مراجعه کند.
۲- در افراد مبتلا به دیابت آشکار (قند خون بالاتر از ۱۲۶): یک هفته بعد از انجام آزمایش اولیه، تست قند خون بارداری دوباره تکرار می‌شود و اگر نتیجه یکسان بود دیابت آشکار قطعی بوده و مادر جهت انجام مراقبت‌های مربوط به دیابت بارداری به متخصص ارجاع داده می‌شود. (البته در صورتی که مادر علائم کلاسیک دیابت را داشته باشد تکرار آزمایش لازم نیست.)
۳- در افرادی که قند خون بارداری نرمال دارند: لازم است طی سه ماهه دوم دوباره تست غربالگری دو مرحله‌ای انجام شود.
۴- در افرادی که قند خون آن‌ها بین ۹۲ تا ۱۰۰ است: اختلال عدم تحمل گلوکز تشخیص داده می‌شود. در این افراد لازم است اصلاح رژیم غذایی و تحرک کافی در برنامه روزمره گنجانده شود. سپس یک ماه بعد آزمایش قند خون ناشتا دوباره تکرار می‌شود.
رژيم غذایی صحیح و ورزش میتواند به مادران باردار کمک کند تا از ابتلا به دیابت بارداری در ماه‌های بعد پیشگیری کنند.
میزان قند خون در بارداری (سه ماهه دوم)
مادران بارداری که در سه ماهه اول دارای قند طبیعی بودند بین هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری باید آزمایش گلوکز خوراکی دو مرحله‌ای را انجام دهند. در مرحله اول غربالگری سه ماهه دوم، تست GCT انجام می‌شود. این تست به ناشتایی احتیاج ندارد و نمونه گیری یک ساعت پس از خوردن ۵۰ گرم گلوکز محلول در آب انجام می‌شود. نتایج تست GCT طبق جدول زیر است:
| میزان قند خون (mg/dl) | تشخیص |
|---|---|
| کمتر از ۱۴۰ | طبیعی |
| بیشتر یا مساوی ۲۰۰ | دیابت |
| بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ | انجام تست OGTT (تست تحمل گلوکز خوراکی با ۱۰۰ گرم گلوکز محلول در آب) |
در افرادی که میزان قند خون بارداری سه ماهه دوم آن‌ها بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ باشد لازم است تست OGTT (تست تحمل گلوکز خوراکی با ۱۰۰ گرم گلوکز محلول در آب) انجام شود.
آزمایش تحمل گلوکز به صورت ناشتا (حداقل ۸ ساعت) انجام می‌شود. پیش از نمونه گیری ۱۰۰ گرم گلوکز محلول در آب نوشیده می‌شود و سپس نمونه گیری انجام می‌شود و قند خون ۱، ۲ و ۳ ساعت بعد از مصرف گلوکز اندازه‌گیری می‌شود.
نتایج آستانه آزمایش شربت گلوکز طبق جدول زیر است. اگر حداقل نتیجه دو تا از آزمایش‌ها بیشتر از نتایج آستانه جدول زیر باشد مادر مبتلا به دیابت بارداری قطعی تشخیص داده می‌شود و باید تحت مراقبت‌های دیابت قرار بگیرد.
| نوع نمونه گیری | میزان قند خون (mg/dl) |
|---|---|
| قند خون ناشتا | ۹۵ |
| قند خون یک ساعت بعد از مصرف گلوکز | ۱۸۰ |
| قند خون دو ساعت بعد از مصرف گلوکز | ۱۵۵ |
| قند خون سه ساعت بعد از مصرف گلوکز | ۱۴۰ |
درمان قند خون بالا در بارداری
در صورتی که خانم بارداری مبتلا به دیابت بارداری باشد با کنترل سطح قند خون میتواند زایمان موفقی را تجربه کند. در این مرحله لازم است با مشورت با یک متخصص تغذیه خوب رژیم غذایی اصلاح شود. هدف از اصلاح رژیم غذایی پیشگیری از ناشتایی‌های طولانی، تقسیم وعده‌های غذایی با محتوای مناسب در طول شبانه روز و وزن گیری مناسب مادر و جنین است.
همچنین انجام تمرینات ورزشی (در صورتی که منعی وجود نداشته باشد.) میتواند نیاز به استفاده از درمان دارویی را به تعویق بیندازد. در دوران بارداری انجام ورزشهای هوازی روزانه حداقل ۳۰ دقیقه و ۴ الی ۵ روز در هفته توصیه می‌شود. در خانم‌هایی که آمادگی جسمانی کافی ندارند شروع ورزش روزانه از ۱۵ دقیقه و افزایش تدریجی آن توصیه می‌شود.
هدف از درمان بالا بودن قند خون در بارداری این است که قند خون ناشتا به زیر ۹۵ برسد. در صورتی که ورزش و رژیم غذایی کافی نباشد درمان دارویی (قرص یا تزریق انسولین) توسط پزشک متخصص تجویز خواهد شد. قند خون به طور مرتب باید توسط دستگاه قند خون (گلوکومتر) اندازه‌گیری شود.
عوارض دیابت بارداری در بلندمدت
دیابت بارداری معمولاً بعد از زایمان از بین می‌رود. اما در برخی خانم‌ها عوارض آن بعد از زایمان هم باقی می‌مانند. عوارض دیابت بعد از بارداری عبارتند از:
- ابتلا به دیابت در بارداری‌های بعدی
- ابتلا به دیابت نوع ۲
۶ الی ۱۳ هفته بعد از زایمان و بعد از آن هر سال یک بار باید قند خون آزمایش شود تا از طبیعی بودن آن اطمینان حاصل شود. در صورتی که علائم قند خون بالا مثل تشنگی، تکرر ادرار و خشکی دهان را دارید به پزشک مراجعه کنید. حتی اگر علائم خاصی ندارید نباید در انجام آزمایش‌های دوره‌ای کوتاهی کنید؛ چرا که بسیاری از افراد مبتلا به دیابت هیچ علائمی را تجربه نمی‌کنند.
حفظ وزن طبیعی، رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم میتواند در کاهش ریسک ابتلا به دیابت موثر باشد.
برنامه‌ریزی برای بارداری‌های بعدی
خانم‌هایی که سابقه ابتلا به دیابت بارداری را دارند (یا در حال حاضر مبتلا به دیابت هستند) و می‌خواهند دوباره باردار شوند باید قبل از اقدام به بارداری تحت نظر پزشک قند خون خود را کنترل کنند.
نکات رژیم غذایی برای قند بارداری
کنترل قند خون در دوران بارداری برای سلامتی مادر و جنین مهم است. نکاتی که در ادامه عنوان می‌شود کمک می‌کند سطح قند خون مادر در دوران بارداری کنترل شود. کربوهیدرات‌های موجود در غذا هنگام هضم، به قند (که گلوکز نیز نامیده می شود) تبدیل می‌شوند. گلوکز برای مادر و نوزاد مهم است، اما گلوکز بیش از حد در خون میتواند منجر به مشکلات عمده‌ای شود. خوردن مقدار مناسب کربوهیدرات و انتخاب غذاهای سالم بسیار مهم است. کربوهیدرات‌ها در نشاسته، میوه‌ها، سبزیجات، شیر و ماست یافت می‌شوند، بنابراین این بخش‌های غذایی باید اندازه گیری شوند. از مصرف شیرینی‌ها و دسرها جدا خودداری کنید زیرا ممکن است منجر به افزایش قند خون بدن شوند.
۳ وعده غذایی و ۲ تا ۳ میان وعده در روز بخورید
خوردن بیش از حد در یک زمان میتواند باعث افزایش بیش از حد قند خون شود و درنهایت فرد به قند بارداری مبتلا خواهد شد. وعده‌های غذایی کوچکتر بخورید و میان وعده را فراموش نکنید. در دوران بارداری نیازهای تغذیه‌ای را افزایش دهید چون بدن کودک از شما تغذیه می‌کند.
وعده‌های غذایی خود را از غذاهای نشاسته‌ای اندازه بگیرید
در هر وعده غذایی، یک نشاسته انتخاب کنید. یک وعده مناسب حدوداً ۱ فنجان برنج پخته، دانه، رشته فرنگی یا سیب زمینی یا ۲ تکه نان در هر وعده غذایی است.
هر بار یک فنجان شیر بنوشید
شیر یک غذای سالم و منبع مهم کلسیم است. قند شیر به دلیل مایع بودن سریع جذب می‌شود. مصرف بیش از حد شیر در یک زمان میتواند منجر به افزایش قند خون شود. بهتر است شیر را به یک فنجان محدود کنید.
یک قسمت کوچک از میوه در یک زمان
میوه ها مغذی هستند، اما چون قند طبیعی دارند، هر بار فقط یک وعده مصرف کنید. یک وعده میوه یک تکه کوچک میوه یا ½ میوه بزرگ یا حدود ۱ فنجان میوه مخلوط است. از میوه‌هایی که در شربت کنسرو شده‌اند جدا خودداری کنید و علاوه بر آن آب میوه را ننوشید.
فیبر بیشتری بخورید
نان سبوس دار، برنج قهوه‌ای، برنج وحشی، جو سبوس دار، جو، ارزن یا هر غلات کامل دیگری چون نخود، عدس، لوبیا چیتی، لوبیاقرمز، لوبیا سیاه یا گاربانزو این غذاها سرشار از فیبر هستند و به پایین نگه داشتن سطح قند خون شما نسبت به زمانی که غلات تصفیه شده مانند نان سفید و برنج سفید مصرف می‌کنید کمک بسیاری می‌کنند.
صبحانه بسیار مهم است
کنترل قند خون در صبح ممکن است کمی سخت باشد، زیرا در آن زمان هورمون‌های بارداری بسیار بالا هستند. این هورمون‌ها میتوانند حتی قبل از غذا خوردن باعث افزایش سطح قند خون بدن شوند.
از طرفی مصرف غلات خشک، میوه‌ها و شیر بهترین انتخاب برای صبحانه نیستند زیرا خیلی سریع هضم می‌شوند و میتوانند باعث افزایش سریع سطح قند خون شوند. صبحانه حاوی غلات کامل به همراه یک غذای پروتئینی معمولاً بهترین گزینه است.
از مصرف آبمیوه و نوشیدنی‌های شیرین خودداری کنید
آب میوه سرشار از قند طبیعی می‌باشد. چون مایع است سطح قند خون را به سرعت بالا می‌برد. به همین دلیل از مصرف نوشابه‌های معمولی و نوشابه‌های شیرین جدا خودداری کنید. می‌توانید از نوشیدنی‌های رژیمی و کریستال لایت استفاده کنید.
مصرف شیریتی و دسر را به شدت محدود کنید
کیک ها، کلوچه ها، آب نبات‌ها و شیرینی‌ها سرشار از قند هستند و احتمالا سطح قند خون را بیش از حد افزایش می‌دهند. این غذاها اغلب حاوی مقدار زیادی چربی هستند و تغذیه بسیار کمی دارند.
از مواد قندی دوری کنید
هیچ شکر، عسل یا شربت به غذاهای خود اضافه نکنید.
شیرین کننده‌های مصنوعی در بارداری بی‌خطر هستند
این شیرین کننده‌ها شامل NutraSweet، NatraTaste، آسه سولفام، سوکرالوز؛ اسپلندا، استویا؛ ترویا، پورویا
در غذاهای بدون قند مراقب قند الکل‌ها باشید
قند الکل اغلب برای تهیه دسرها و شربت های بدون شکر استفاده می‌شود. این محصولات برچسب “بدون قند” دارند از این رو ممکن است حاوی همان مقدار کربوهیدرات باشند که در نسخه‌های ساخته شده با شکر معمولی وجود دارد. برای مشاهده مقدار کربوهیدرات به برچسب مواد غذایی نگاه کنید.
الکل‌های قندی ممکن است اثر ملین داشته باشند یا باعث ایجاد گاز و نفخ شوند. نمونه‌هایی از قند الکل‌ها عبارتند از: مانیتول، مالتیتول، سوربیتول، زایلیتول، ایزومالت و هیدرولیز نشاسته هیدروژنه.
درباره دیابت بارداری بیشتر بخوانید: دیابت بارداری؛ علت، علائم و درمان آن
اگر بارداری ناخواسته دارید، حتماً با پزشک درباره سابقه ابتلا به دیابت خود صحبت کنید.
سوالات متداول
- چه عواملی میتوانند خطر ابتلا به دیابت را در دوران بارداری افزایش دهند؟
افزایش وزن، سابقه دیابت در خانواده، سن بالای ۲۵ سال، سابقه تولد نوزاد مرده و… از عواملی هستند که خطر ابتلا به دیابت را در دوران بارداری افزایش میدهد. - آیا ورزش کردن در دوران بارداری بر دیابت زنان باردار تاثیرگذار است؟
مادران باردار در این دوران باید از ورزشهای پرخطر دوری کنند، در واقع انجام این ورزشها میتواند ریسک سقط جنین را بیش از قبل افزایش دهد. روزانه ۳۰ دقیقه پیاده روی میتواند به بهبود حال جسمی و روانی مادر کمک بسیاری کند. - علائم دیابت در دوران بارداری چیست؟
تاری دید، خستگی، تشنگی، افزایش ادرار، افزایش یا کاهش ناگهانی وزن، عفونت و…. از علائم ابتلا به دیابت در دوران بارداری میباشند. - آیا بعد از زایمان میتوان داروهای خوراکی دیابت را مصرف کرد؟
افرادی که به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند، نباید از داروهای خوراکی بعد از زایمان و در دوران شیردهی استفاده کنند. مادران باید در این دوران تزریق انسولین را ادامه دهند.
منبع:
اگر باردار هستید و یا به تازگی قصد دارید باردار شوید حضور یک متخصص زنان و زایمان خوب در کنار شما میتواند خیالتان را از بابت سلامتی‌تان آسوده کند. با کلیک روی دکمه زیر میتواند به لیست متخصصان زنان و زایمان سایت پزشک خوب دسترسی پیدا کرده و از آن‌ها به صورت اینترنتی نوبت ویزیت دریافت کنید:
پرسش و پاسخ
سلام من باردارم زیاد ادرار میکنم و تشنه میشوم آیا مبتلا به دیابت هستم
سلام دیابت بارداری دارم وقندخونم بالاترین حدش ۱۵۰بوده وانسلوین وقرص استفاده نمیکنم.ایاخطرناکه؟
سلام، آزمایش قند خون بارداری G.t.t من ناشتا ۱۰۷ ویک ساعته ۱۸۴و دوساعته ۱۳۱ وسه ساعت من ۷۰ ،،من آیا دیابت بارداری دارم ،چکار بایددبکنم .
مطلب مفیدی بود ممنون