علائم اضطراب و استرس در کودکان معمولاً خود را به صورت تغییر در رفتار یا تغییرات جسمی نشان می‌دهند. کودکان نسبت به استرس واکنش‌های متفاوتی از خود بروز می‌دهند. در واقع بسته به سن، شخصیت کودک و توانایی او در کنار آمدن با مسئله، شیوه مقابله با استرس هم تفاوت میکند. همه این‌ها باعث می‌شود بسیاری ز والدین نتوانند علت زمینه‌ای استرس کودک خود را تشخیص دهد.
شناخت علائم اصلی استرس در کودکان و دلایل احتمالی بروز آن برای والدین بسیار مهم است. والدین می‌توانند در کنترل استرس به کودک خود کمک کنند، اما در صورتی که کودک مبتلا به اختلالات اضطرابی باشد معمولاً احتیاج به کمک حرفه‌ای از سوی روانشناس هست.
استرس در کودکان چه علائمی دارد؟
کودکان معمولاً متوجه وجود اضطراب در خود نمی‌شوند و از آن گذشته، بلوغ لازم را برای بیان مشکلات خود که باعث استرس شده است ندارند. این باعث ایجاد علائم رفتاری و جسمی خاصی در کودک می‌شود. علائم استرس در کودکان عبارتند از:
انواع استرس کودکان
استرس در کودکان میتواند بنابر دلایل مختلفی ایجاد شود، البته این استرس میتواند با عدم درمان شدت یابد. امروزه بیشتر والدین به دلیل ایجاد فضای رقابتی بین فرزندان برای تشویق و پیشی گرفتن فرزند خود استرس بسیاری به کودکان وارد میکنند. این میزان استرس و فشار به قدری است که کودک در صورت شکست و عدم موفقیت احساس سرخوردگی و بی کفایتی میکند. اما شاید این سوال در ذهن شما مطرح شود که استرس در کودکان چند نوع است؟
در پاسه به این سوال باید بگوییم که دو نوع استرس در کودکان وجود دارد. استرس خوب و استرس بد.
- استرس خوب: به این نوع استرس فشار مثبت گفته می‌شود، تنها دلیل آن هم میتواند آن باشد که کودکان از این فضای رقابتی انرژی مثبتی دریافت میکنند. در واقع این نوع استرس می‌توان به کودک کمک کند تا این موانع را با صبر و بردباری پشت سر بگذارد. در این نوع استرس اگر کودک میزان استرس و تنش کمتری را از اطرافیان خود دریافت کند، قطعا میتواند عملکرد بسیار بهتری داشته باشد.
- استرس بد: این نوع استرس برخلاف استرس خوب میتواند میزان خشونت کودکان را افزایش دهد. از این رو کودک برای مقابله با مشکلات و موانع سر راه خود، قدرت بسیار کمی خواهد داشت. به طوری که شاید نتواند از پس مشکلات برآید. در واقع در این نوع استرس والدین کودک گمان میکنند که در حال کمک کردن به کودک خود هستند، اما از طرفی به کودک به شدت آسیب خواهند رساند.
این استرس بد میتواند به روی سلامت قلب، فشار خون بدن، شب ادراری، بی‌خوابی، کابوس و… تاثیر منفی بگذارد.
۱- علائم رفتاری استرس کودکان
اضطراب در کودکان میتواند باعث بروز رفتارهایی از سوی کودک شود که ممکن است برای والدین گیج‌کننده یا آزاردهنده باشند. اما مهم است که والدین بتوانند این تغییرات را تشخیص داده و بدانند که ممکن است علت آن‌ها استرس باشد. برخی از نشانه‌های رفتاری استرس در کودکان عبارتند از:
- پرخاشگری، خلق پایین، دمدمی مزاج بودن و وابستگی
- عادت‌های عصبی مثل ناخن جویدن
- کاهش تمرکز
- ترس (شامل ترس از تاریکی، تنهایی یا ترس از غریبه‌ها)
- مواجهه با مشکل در مدرسه
- امتناع از رفتن به مدرسه
- کناره‌گیری از اعضای خانواده و دوستان
۲- علائم جسمی استرس در کودکان
استرس و اضطراب میتواند خود را به شکل مشکلات جسمی هم نشان دهد. برخی از نشانه‌های جسمی استرس کودک عبارتند از:
- شب ادراری کودکان
- سردرد یا شکم درد
- کاهش یا افزایش اشتها
- کابوس شبانه یا سایر مشکلات خواب
توجه به اینکه این علائم قبل یا بعد از فعالیت‌های خاصی رخ می‌دهند و یا همراه با علائمی مثل تب، دانه‌های پوستی، درد یا اسهال هستند میتواند در تشخیص علت آن‌ها مفید باشد.
علت استرس کودکان چیست؟
علت استرس کودک میتواند یک منشا بیرونی داشته باشد: مثلاً مسائلی که در مدرسه وجود دارد، تغییرات در خانواده یا مشکل با یک دوست. اضطراب کودک ممکن است منشا درونی هم داشته باشد؛ مثلاً کودک بخواهد در مدرسه خیلی عالی عمل کند و با همکلاسی‌هایش رقابت کند.
سایر علت‌های شایع استرس در کودکان عبارتند از:
۱- فشار تحصیلی
استرس در خیلی از کودکان ناشی از رقابت در محیط مدرسه با همکلاسی‌ها است. اضطراب در مدرسه بیشتر در کودکانی ایجاد می‌شود که از اشتباه کردن و خوب نبودن هراس دارند.
۲- ایجاد تغییرات بزرگ در خانواده
تغییرات اساسی در خانواده مثل طلاق والدین، مرگ یکی از اعضای خانواده یا ورود یک خواهر / برادر جدید میتواند احساس امنیت کودک را خدشه‌دار کند و منجر به استرس شود. ورود یک فرزند جدید به خانواده باعث ایجاد حس حسادت یا عدم امنیت در کودک می‌شود. همچنین مرگ اعضا باعث احساس فقدان و ترس از مرگ یا مردن می‌شود.
۳- قلدری
قلدری و مورد زورگویی قرار گرفتن یکی دیگر از علل استرس در کودکان است. کودکانی که مورد زورگویی قرار می‌گیرند دچار اضطراب شده و ممکن است سعی کنند مشکل را از والدین و معلمان پنهان کنند.
۴- مشاهده اخبار
دیدن تصاویر از حوادث طبیعی، جنگ و خشونت در تلویزیون میتواند به کودکان استرس وارد کند. وقتی کودکان این تصاویر را می‌بینند ممکن است نگران شوند که اتفاق بدی برای والدینشان یا خودشان بیفتد.
۵- مشکلات والدین
مسائل مالی، شغلی و درگیری‌های بین والدین باعث ایجاد حس ناتوانی در کودکان می‌شود. کودکان تحت این شرایط احساس میکنند که باید به والدین کمک کنند اما قادر به انجام آن نیستند.
۶- نیاز به محبوبیت
در سال‌های ابتدایی ورود به مدرسه، اضطراب جدایی میان کودکان شایع است. با بالا رفتن سن، کودکان دوست دارند در میان کودکان دیگر پذیرفته شده و دوست داشته شوند. فشاری که کودک برای قرار دادن خود در میان جامعه کودکان دیگر و محبوب شدن تحمل می کند، میتواند باعث استرس او شود.
۷- فعالیت‌های فوق‌برنامه بیش از حد
کودکان احتیاج به زمانی برای استراحت، بازی و یا فعالیت نکردن دارند. کودکانی که برنامه فعالیت شلوغی دارند و مدام از یک فعالیت به یک فعالیت دیگر می‌روند بیشتر دچار استرس می‌شوند.
۸- کتاب یا فیلم‌های ترسناک
کتاب‌های تخیلی هم می توانند باعث ایجاد استرس در کودکان شوند. صحنه‌های ترسناک، خشونت‌بار یا ناراحت‌کننده در فیلم‌ها و کتاب‌های داستانی میتواند کودک را تحت تاثیر قرار دهد.
برخی کودکان بیش از سایرین از رسانه‌ها تاثیر می‌گیرند. آگاهی از عواملی که باعث نگرانی و استرس در کودک می‌شود، محدود کردن مشاهده محتوای نامناسب در تلویزیون و موبایل و فراهم کردن کتاب، فیلم و بازی های متناسب با سن کودک از اهمیت بالایی برخوردار است.
استرس در کودکان ابتدایی
استرس در کودکان ابتدایی یکی از رایج‌ترین استرس‌هایی است که در کودکان وجود دارد. در واقع در این دوران کودک از هر موضوعی همچون ناهار خوردن، ترس از معلم، ترس از دستشویی رفتن، ترس از درس پاسخ دادن و…. استرس می‌گیرند. از این رو بهتر است با رفتار صحیح از ابتلا به این نوع استرس یا به حداقل رساندن آن جلوگیری کرد. معمولا پزشکان برای کاهش استرس کودکان در این سنین راه‌کارهای مختلفی را ارائه میکنند:
- صحبت کردن با کودکان و کنترل منظم ساعت خواب کودکان از اهمیت بالایی برخوردار است.
- استفاده از گوشی، تبلت، بازی‌های کامپیوتری را به حداقل برسانید.
- برای درمان استرس در کودکان از مشاوره کمک بگیرید.
- برنامه روزانه را به کودک خود توضیح دهید تا در رابطه با آینده اطلاعات کامل و مشخصی داشته باشد.
- اگر کودک شما بنا بر دلایل مختلفی دوست ندار که به مدرسه برود، برای کاهش استرس و اضطراب آن باید به زور کودکتان را به مدرسه بفرستید.
- به منظور بازدید از مدرسه و فضای کلاس با مشاوره مدرسه هم در ارتباط باشید.
با استرس کودکان چه کنیم؟
برای کمک به کودکان در کنار آمدن با استرس، راه حل‌های زیر را به یاد داشته باشید:
در محیط خانه
- جو خانه را آرام نگه دارید. بازی‌های شبانه یا دورهمی شام خوردن در کاهش استرس کودکان و پیشگیری از آن موثر است.
- محیط خانه را آرام و امن نگه دارید.
- روی بازی‌های کامپیوتری، کتاب‌ها و برنامه‌های تلویزیونی که کودک در معرض آن‌ها قرار دارد نظارت داشته باشید.
کودکان را در کارها دخیل کنید.
- برای کودک فرصت‌های تصمیم‌گیری و کنترل روی موقعیت‌های مختلف را فراهم کنید.
- درباره تغییرات پیش‌رو و موقعیت‌های جدید با کودک گفت‌و‌گو کنید. مثلاً اگر قصد تغییر شغل و رفتن به یک شهر جدید را دارید، تغییر مدرسه، دوستان و خانه جدید را برای کودک توضیح دهید.
- کودک را در ورزش‌ها و فعالیت‌های اجتماعی که میتواند در آن‌ها با موفقیت عمل کند دخیل کنید.
وظایف والدین در کاهش استرس کودکان
- فعالیت‌های سالمی مثل ورزش و تمرینات خودمراقبتی را برای مدیریت استرس خودتان انجام دهید. کودکان کارهای والدین خود را تقلید میکنند.
- مراقب نشانه‌ها و رفتارهایی که حاکی از استرس کنترل نشده است باشید.
- یاد بگیرید بدون سختگیری و تلاش برای حل مساله کودکان، به آن‌ها گوش دهید. آن‌ها را راهنمایی کرده و راه‌هایی را آموزش دهید تا بتوانند مشکل خود را درک و حل کنند. به آن‌ها محبت کرده و تشویقشان کنید.
- به آن‌ها کمک کنید تا بتوانند اعتماد به نفس خود را دوباره به دست آورند.
در صورتی که علائم استرس کودک کاهش پیدا نکرد یا بدتر شد، با یک روانشناس یا رواندرمانگر کودک مشورت کنید.
سخن پایانی
اضطراب در کودکان مشکل شایعی است. کودکان در سنین پایین (به ویژه قبل از دوران ابتدایی) به طور کامل قادر به درک یا توضیح احساسات خود نیستند.
در سنین بالاتر، ممکن است کودک بتواند تشخیص دهد که چه چیزی موجب ایجاد استرس در او شده است. اما این بدان معنا نیست که میتواند احساساتش را با والدین در میان بگذارد. آگاهی از تغییرات رفتاری کودکان میتواند به شما به عنوان والدین کودک کمک کند مشکلات او را سریع‌تر تشخیص داده و درمان کنید.
سوالات متداول
چه زمانی باید برای درمان کودک به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر روز به روز به حجم و ناراحتی کودک اضافه می‌شود بهتر است که برای درمان و بهبود حال او به پزشک مراجعه کنید.
کدام یک از کودکان بیشتر در معرض ابتلا به استرس هستند؟
کودکانی که بچه طلاق هستند، کودکانی که مورد آزار و اذیت جسمی و جنسی قرار گرفته‌اند، کودکانی که به آن‌ها بی توجهی می‌شود، کودکانی که در خانواده خود مریض بد حال دارند و…. از دیگر عواملی است که میتواند بیشتر کودکان را در معرض این استرس قرار دهد.
علائم جسمی استرس در کودکان چگونه است؟
کاهش اشتها، بی خوابی، گریه کردن، فریاد زدن، درد معده و… ازجمله علائم جسمی این عارضه هستند.
چقدر زمان نیاز است تا استرس در کودکان درمان شود؟
باید گفت که برای درمان استرس در کودکان مدت زمان مشخصی را نمی‌توان عنوان کرد. این موضوع به مهارت پزشک، شخصیت کودک و کمک اطرافیان بستگی دارد.
اگز فرزند شما استرس را به همراه خود دارد میتوانید از متخصصان پزشک خوب کمک بگیرید.
منبع:
پرسش و پاسخ
سلام.من یک پسر ۸ساله دارم تادوسال پیش کابوس شبانه داشت الان تقریبا تمام شده اما استرس توکلاس دلشوره ودل دردزیاد داره ترس از تاریکی داره حتی ترس از آیندم ازآنان داره خیلی هم اذیت میشه
سلام من یه بچه ۷ ساله دارم که بسیار هیجانی واسترسی هست میترسم به درسش لطمه بزند چیکار کم
سلام من پسرم کلاس سوم ابتدایی هستش در کلاس استرس داره و نمی توانه خوب ب درس جواب بده ولی درس راهم بلد بوده نتونست جواب بده
سلام دخترم کلاس چهارم ابتدایی است توی خونه درس میخونه ازش میپرسم همه رو جواب مده ولی توی مدرسه استرس داره میگه همه رو فراموش کرده به معلم جواب نمدهد
سلام بچه من بابرادرش مشکل داره کمی ترسو بهانه گیر
سلام پسرم فوتسال فرستادم روز اول زد زیر گریه اومدکه من نمیرم کسی آشنا نیست دوستام نیستن چکارکنم کلاس دوم ابتدایی
سلام دختر منم از درس بدش اومده دلش نمی خواد درس بخونه یهو گریش میوفته تو مدرسه هم همینطور استرس خیلی دارم چیکار کنم
سلام دختر من هفت سالشه خیلی استرس داره وخیلی وقتا گریه می کنه وهمیشه عجوله وفکر می کنه جا میمونه وخیلی شاهد دعواس من وپدرش بوده باید چکار منم
سلام وقتتون به خیر نوه ۶ساله ام از وقتی پیش دبستانی نوشتیمش حدوددوهفته رفت کلاس ویه دفعه گفت دیگه کلاس نمی رم وازاین موقع خیلی وابسته مامانش شده وبعضی وقتها هم خیلی گریه می کنه پیش هیچکسم نمی ره ممنون می شم راهنماییم کنید
سلام دخترم خیلی ازاسترس رنج میبره نمیدو نم چیکار کنم موقع درس ویادگیری گریش میگیره دستش خیس سردمیش کم حوصله شب ادراری هم داره ازبعضی معلماش میترسه ازجواب شفاهی دادن جلوی معلم میترسه فراموش میکنه
سلام پسر من ۷سالشه کلاس اول از روزیی که میره مدرسه اشتهاش کم شده تومدرسه همش گریه میکنه الان سه ماه از مدرسه گذشته باز این رفتارشو داره خیلی استرس داره صبح که میخواد بره مدرسه میگه دل درد دارم لطفاً راهنماییم کنین
با سلام پسر ۸ ساله ای دارم که امسال دچار استرس شدید شده.به واسطه اینکه مادرش هم امسال شاغل شده آیا مشکل از دوری پدر و مادر میتواند باشد؟
پسر من هفت ساله است امسال میره مدرسه ازوقتی میره مدرسه استرس شدید داره کم اشتها شده تو خونه راه میره حالت تهوع هم داره لطفا راهنمایی کنید
سلام دختر من ۹ سالشه مدرسه که میره خیلی استرس میگیره میشه لطفا کمکم کنید
سلام پسرم خیلی استرس داره اصلا اعتماد با نفس نداره وقتی به مدرسه میره استرس بیشتر میگره که روی درسش تاثیر میزاره میشه راهنمای بکنید ممنون
سلام خسته نباشید.دخترم ۸.۵سالشه هم استرس زیادداره.هم ازهمه چیزمیترسه.اعتمادبنفسش هم پایینه.میشه راهنمایم کنین.واقعاخسته شدم.ممنون
سلام پسرم هشت ساله دارم از استرس زیاد نه جایی میتونم برم نه کسی باد خونه ما بعدش هرچیزی بخوره میاره بالا ومدام دستشویی میره از تنهایی میترسه ممنون میشم راهنمایی کنید
من دختری ده ساله بااسترس بالادارم شباخیلی اذیتم میکنه براخواب روزاهم براتکالیفش من خودم دچارمشکل روحی شدم بهاش چطوری مشکلش حل کنم خواهشاراهنمایی کنیدمرا
سلام
پسر من خیلی استرس داره و کابوس هم زیاد میبینه
از جدایی با والدین هم خیلی میترسه
لطفا راهکار بدید
متشکرم .عالی و کاربردی بود