صحبت کردن یک توانایی خارق‌العاده در وجود بشر است که به او اجازه می دهد تا افکار و خواسته‌هایش را با دیگران به اشتراک بگذارد. اما اگر این توانایی دچار اختلال شود یا یک روز دچار لکنت زبان ناگهانی شود چه اتفاقی می‌افتد؟ لکنت و گرفتگی زبان میتواند باعث ایجاد مشکل در تعاملات روزمره فرد و کاهش اعتماد به نفس او شود. به همین دلیل مراجعه به متخصص گفتاردرمانی خوب برای درمان این مشکل ضروری به نظر می‌رسد.
لکنت زبان چیست؟
لکنت زبان یا گرفتگی زبان نوعی اختلال گفتاری است که باعث بروز مشکل در صحبت کردن روان فرد میشود. افرادی که دچار این اختلال هستند می‌دانند که می‌خواهند چه بگویند اما در به زبان آوردن آن مشکل دارند. به همین دلیل در حین صحبت کردن توقف میکنند یا مدام یک کلمه، بخشی از یک کلمه یا یک حرف را تکرار میکنند یا می کشند.
لکنت را می‌توان بخشی از فرایند تکاملی قدرت تکلم در کودکان ۲ الی ۶ ساله دانست. کودکانی که تازه شروع به صحبت کردن میکنند در ابتدا نمی توانند به درستی کلمات را ادا کنند؛ اما با بالا رفتن سن این توانایی به تدریج در آنها رشد میکنند.
با اینحال گاهی لکنت زبان تبدیل به یک مشکل مزمن شده و تا سنین جوانی همراه فرد باقی می‌ماند. لکنت زبان در بزرگسالان و کودکان میتواند روی تعاملات بین فردی و اعتماد به نفس آنها تاثیر منفی بگذارد. خبر خوب این است که گفتاردرمانی میتواند تا حد زیادی به این افراد کمک کند.
علت لکنت زبان
محققان هنوز هم در تلاشند تا بتوانند علل زمینه‌ای لکنت زبان را پیدا کنند. عوامل مختلفی در ایجاد گرفتگی زبان نقش دارند. برخی از دلایل لکنت عبارتند از:
- ژنتیک و سابقه خانوادگی
- ناهنجاری در سیستم کنترل حرکتی تکلم
- آسیب مغزی
- مشکلات مربوط به اعصاب
- عوامل نوروفیزیولوژیک مثل اختلالات ساختاری و عصبی درون مغز
علاوه بر این‌ها علت گرفتگی زبان را می‌توان در موارد دیگری نیز جست و جو کرد. فشار عصبی بالا، آسیب مغزی، ضربه روحی ناگهانی و اختلال اضطراب اجتماعی هم می توانند باعث قفل شدن زبان شوند. (توجه کنید که افراد مبتلا به لکنت لزوماً به اختلال اضطراب اجتماعی دچار نیستند.)
مطالعه بیشتر:اختلال اضطراب اجتماعی؛ نشانه ها، علل و راهکارهای درمان
انواع لکنت زبان
سه نوع لکنت زبان وجود دارد:
- لکنت زبان رشدی: این نوع لکنت شایع‌تر است و در سنین کودکی که قدرت تکلم در حال شکل گیری است به وجود می‌آید.
- لکنت زبان عصبی: این نوع لکنت در اثر آسیب مغزی، ضربه به سر یا سکته مغزی ایجاد میشود. آسیب وارده به مغز باعث به هم خوردن هماهنگی میان مراکز مختلف تکلم در مغز میشود.
- لکنت زبان روانی: این نوع لکنت که بسیار نادر است در اثر ضربه روحی یا استرس شدید ایجاد میشود.
علائم لکنت زبان
نشانه‌های لکنت زبان عبارتند از:
- مشکل در شروع گفتن یک کلمه، عبارت یا جمله
- کشیدن کلمات یا حروف یک کلمه
- تکرار حروف، کلمات یا بخش هایی از یک کلمه
- وقفه انداختن بین کلمات مختلف یک جمله یا تکه تکه گفتن یک کلمه
- مشکل در به زبان آوردن کلمات بعدی و تکرار عبارت «اِم» یا «اِه» حین صحبت کردن
- حرکات اضافی، انقباض و فشار در صورت یا بالاتنه حین گفتن کلمات
- توانایی محدود در برقراری ارتباط موثر
در حین تلاش برای صحبت کردن ممکن است علائم زیر نیز در فرد مبتلا به لکنت ظاهر شود:
- پلک زدن سریع
- لرزش لب‌ها و فک
- تیک صورت
- حرکات ناگهانی صورت
- گره خوردن مشت‌ها
هیجان، خستگی، استرس، کمبود اعتماد به نفس، ترس و تحت فشار قرار گرفتن میتوانند علائم لکنت زبان را بدتر کنند. صحبت کردن در میان جمعیت یا با تلفن حرف زدن هم برای افراد مبتلا به لکنت دشوار است. به همین دلیل ممکن است این افراد پیش از شروع صحبت بیش از حد مکث کنند و از صحبت کردن امتناع کنند یا بترسند.
نکاتی برای کمک به کاهش لکنت
در اینجا چند راه وجود دارد که میتواند منجر به کاهش علائم لکنت شود.
کاهش سرعت
یکی از موثرترین راه‌ها برای جلوگیری از لکنت این است که آهسته‌تر صحبت کنید. عجله برای تکمیل صحبت میتواند باعث لکنت زبان، تسریع گفتار یا مشکل در بیرون آوردن کلمات شود.
چند نفس عمیق و آهسته صحبت کردن میتواند بسیار کمک کننده باشد.
تمرین کنید
با یکی از دوستان نزدیک یا اعضای خانواده تماس بگیرید تا ببینید آیا میتوانند با شما بنشینند و صحبت کنند. تمرین گفتار در یک محیط امن ممکن است به شما کمک کند که با خودتان و نحوه صحبت کردنتان احساس آرامش بیشتری داشته باشید.
پیوستن به یک گروه خودیاری با سایر افرادی که لکنت دارند نیز ممکن است برای بهبودی مفید باشد. وقتی دیگران در جمع یا حتی در گروه‌های کوچک دوستان صحبت میکنند، میتوانند یاد بگیرند که چه چیزی برای دیگران مفید است.
ذهن آگاهی را تمرین کنید
ذهن آگاهی نوعی مراقبه است که به شما امکان میدهد آرام باشید و بر روی افکار یا یک عمل خاص خود متمرکز شوید. این مسئله علاوه بر حفظ آرامش موجب کاهش اضطراب شود. بزرگسالان و کودکان همگی میتوانند برای کمک به لکنت تمرین کنند. شواهد محدودی وجود دارد که نشان میدهد تکنیک‌های ذهن آگاهی میتوانند در یک برنامه درمانی جامع برای لکنت کمک کنند. تحقیقات بیشتری برای تعیین اینکه کدام نوع از مراقبه ممکن است مفیدتر باشد، مورد نیاز است.
خودتان را ضبط کنید
ضبط صدای خود میتواند به شما کمک کند پیشرفت خود را بهتر درک کنید. این عامل میتواند به روشن کردن کلمات یا عباراتی که شما را به لکنت می‌اندازد کمک کند.
اگر متوجه شدید که گوش دادن به صدای خودتان آزاردهنده است یا باعث اضطراب میشود، به آرامی این کار را شروع کنید. به خاطر داشته باشید که شنیدن پیشرفت خودتان میتواند دلگرم کننده باشد. اما هر تکنیکی برای همه کار نمی‌کند.
به دنبال درمان‌های جدید باشید
در برخی موارد، یک دستگاه گوش تخصصی به نام مانیتور گفتار ممکن است برای بهبود لکنت زبان مفید باشد. این دستگاه‌ها از نرم افزار بازخورد تاخیری و تغییر فرکانس استفاده میکنند تا به شما کمک کنند روان‌تر صحبت کنید.
این دستگاه مانند سمعک به داخل گوش کاربر متصل میشود. نرم افزار صدای شما را تغییر میدهد. بدین ترتیب به شما کمک می‌کند گفتار خود را کاهش دهید و بدون لکنت صحبت کنید. اگرچه برخی تحقیقات برای حمایت از کارایی دستگاه وجود دارد، اما مشخص نیست که آیا این اثرات طولانی مدت هستند یا خیر. محققان در حال بررسی چندین دستگاه و برنامه جدیدتر هستند که ممکن است در آینده به بهبود این عارضه کمک کنند.
چه موقع باید برای درمان لکنت زبان در کودکان به گفتاردرمانگر مراجعه کرد؟
در سن ۲ تا ۵ سالگی قفل شدن زبان حین صحبت کردن طبیعی است. در واقع این بخشی از روند رشد قدرت تکلم آنها است. اما اگر لکنت زبان در کودکان ادامه دار بود باید به گفتاردرمانگر مراجعه کرد.
در صورتی که علائم زیر را مشاهده می کنید باید با متخصص گفتاردرمانی لکنت زبان مشورت کنید:
- پایداری علائم به مدت بیش از شش ماه
- همزمانی با سایر اختلالات تکلم
- بدتریا بیشتر شدن علائم با بالا رفتن سن کودک
- وجود علائم ظاهری لکنت در صورت مثل تقلا برای صحبت کردن یا انقباض عضلات
- تحت تاثیر قرار گرفتن ارتباطات در مدرسه و تعاملات اجتماعی
- ایجاد مشکلات روحی و اضطراب
- اجتناب از صحبت کردن یا قرار گرفتن در موقعیت‌هایی که نیاز به صحبت دارند.
- پایین آمدن اعتماد به نفس
- مورد تمسخر، زورگویی و سو استفاده دیگران قرار گرفتن
علت لکنت زبان ناگهانی در بزرگسالان و کودکان چیست؟
لکنت زبان ناگهانی (لکنت زبان عصبی) با اختلال لکنت زبان تفاوت دارد. در ادامه به بررسی علل لکنت عصبی می پردازیم.
۱- خستگی و استرس
خستگی خود به تنهایی میتواند توانایی انسان را در فکر کردن به کلمات درست مختل کند. در عین حال نگرانی درباره طرز فکر دیگران هم می تواند باعث ایجاد حس شرم و اضطراب شده و صحبت کردن را سخت‌تر کند. اضطراب هم – به خصوص اگر در هنگام قرار گرفتن روبروی جمعیت ایجاد شود. – می تواند باعث خشکی دهان و دشوار شدن تکلم شود.
مهم است بدانید که استرس داشتن طبیعی است و شما قرار نیست یک انسان کامل باشید. سعی کنید فشار روانی را از خود دور کنید تا بتوانید دوباره کلمات را به درستی ادا کنید.
خودمراقبتی، رواندرمانی فردی و جلسات گروه درمانی میتوانند به شما در حل این مشکل کمک کنند. بسته به شرایط ممکن است پزشک متخصص اعصاب و روان (روانپزشک) برای شما دارو هم تجویز کند.
اگر برای حل مشکل اضطراب خود نیاز به روانشناس دارید این مطلب را بخوانید: چطور یک روانشناس خوب انتخاب کنیم؟
۲- نوشیدن بیش از حد الکل
الکل را می‌توان شناخته شده‌ترین علت لکنت زبان ناگهانی دانست. این ماده باعث میشود سرعت ارتباط مغز با سایر اعضای بدن کاهش یابد. کبد انسان قادر است تنها مقدار اندکی الکل را تجزیه کند و بقیه آن در جریان خون باقی می‌ماند. هرچه الکل بیشتری مصرف شود، اثر مخرب آن بر مغز بیشتر و طولانی‌تر خواهد بود.
۳- سکته مغزی
لکنت زبان در سکته مغزی اغلب همراه با علائم دیگر مثل بی حسی یا آویزان شدن صورت و احساس ضعف یک طرفه در دست و پا است. اگر در لخته خونی در مغز باعث مسدود کردن جریان اکسیژن رسانی به آن شود سکته مغزی و لکنت زبان ناگهانی رخ میدهد. گفتاردرمانی در بیماران سکته مغزی میتواند به آنها در بهبود قدرت تکلمشان کمک کند.
اگر علائم هشداردهنده سکته را مشاهده کردید به سرعت با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید تا اقدامات درمانی لازم به موقع انجام شوند.
۴- میگرن
سردردهای میگرنی شدید میتوانند به طور موقفت در روند صحبت کردن مشکل ایجاد کنند. سردردهای میگرنی دردناک همراه با علائمی مثل حساسیت به نور و بوها، دیدن نورهای خیره کننده، داشتن نقاط کور، سرگیجه، بی حسی، گیجی و اختلال تکلم ظاهر میشود. این علائم ممکن است بدون احساس سردرد هم بروز کنند.
تغییر رژیم غذایی، بهبود سبک زندگی، استفاده از داروهای پیشگیری از میگرن و دریافت مکمل ویتامین میتواند در پیشگیری از بروز سردرد میگرنی موثر باشد. اگر میگرن در زندگی روزمره شما و قدرت تکلمتان اختلال ایجاد کرده است بهتر است باروانپزشک مشورت کنید.
۵- اختلالات عصبی
بیماری ام اس (MS) میتواند نحوه تبادل اطلاعات میان مغز و سایر اعضای بدن را تغییر دهد. اگر بخشی از مغز که مسئول توانایی تکلم است دچار ضایعه شود بیمار دچار اختلال تکلم و لکنت میشود. همچنین ضعف عضلات و کاهش هماهنگی عضلات دهان و گونه هم می تواند صحبت کردن این بیماران را دشوار کند.
تومور مغزی هم اگر در قسمت کنترل زبانی مغز ایجاد شده باشد میتواند فرد را دچار مشکلات گفتاری کند. علائم تومور مغزی (سرطان مغزی) عبارتند از سردرد، تشنج، تغییر شخصیت، لکنت زبان، اختلال حافظه، حالت تهوع، خواب آلودگی غیرطبیعی و دشوار شدن انجام فعالیت های روزمره.
تشنج هم – که یکی از علائم بیماری صرع هم به شمار می‌آید و در اثر تومور مغزی یا سکته به وجود می‌آید- میتواند روی قدرت تکلم اثر منفی بگذارد.
برای آشنایی بیشتر با علائم تومور مغزی این مقاله را بخوانید: علائم تومور مغزی چیست؟
۶- مصرف دارو
طیف وسیعی از داروها و مکمل‌های مختلف، از داروهای ضد آلرژی گرفته تا داروهای مخصوص فشار خون و حتی مقادیر بسیار زیاد ویتامین C، میتواند با خشک کردن مخاط محافظ تارهای صوتی، تجمیع آب در بدن یا تنگ کردن عروق، صدای انسان را تحت تاثیر قرار دهند.
برخی داروهای آرامبخش و مسکن‌ها هم میتوانند با تضعیف ماهیچه‌های دهانی، باعث کند شدن تکلم یا لکنت زبان فرد شوند. همچنین بعضی از داروهای ضد افسردگی هم میتوانند در گرفتگی زبان فرد دخیل باشند.
اگر به تازگی دچار لکنت زبان ناگهانی شده‌اید و داروی جدیدی را مصرف می کنید، عوارض آن دارو را مطالعه یا با یک داروساز مشورت کنید.
درمان لکنت زبان
برای درمان لکنت زبان راه‌های متعددی وجود دارد. این راه حل‌ها به فرد کمک میکنند تا بتواند با دیگران ارتباط موثر برقرار کند، در فعالیت‌های کاری و تحصیلی مشارکت کند و به خوبی حرف بزند.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
در این شیوه درمانی به فرد کمک میشود تا بتواند طرز فکری را که باعث بدتر شدن لکنت زبانش میشود شناسایی کرده و آن را تغییر دهد. افکار منفی میتواند در این افراد استرس زیادی ایجاد کند و حرف زدن را برای آنها سخت‌تر از قبل کند. درمان CBT همچنین میتواند در تشخیص علائمی مثل استرس، اعتماد به نفس پایین، اضطراب، افسردگی و اختلال اضطراب اجتماعی کمک کند.
ابزارهای الکترونیکی
ابزارهای الکترونیکی مختلفی وجود دارند که در درمان لکنت زبان از آنها کمک گرفته میشود. این ابزارها شبیه به سمعک هستند و میتوانند به فرد در بهتر صحبت کردن کمک کنند.
گفتاردرمانی لکنت زبان
گفتار درمانی میتواند وقفه‌های گفتار را کاهش دهد و عزت نفس کودک شما را بهبود بخشد. درمان اغلب بر کنترل الگوهای گفتار با تشویق کودک شما برای نظارت بر سرعت گفتار، پشتیبانی از تنفس و تنش حنجره تمرکز دارد.
بهترین کاندیداها برای گفتار درمانی کسانی هستند که:
-
- سه تا شش ماه لکنت زبان داشته‌اند
- لکنت تلفظ کرده‌اند
- با لکنت مبارزه کنید یا مشکلات عاطفی را به دلیل لکنت تجربه کنید
- دارای سابقه خانوادگی لکنت زبان
- والدین همچنین میتوانند از تکنیک‌های درمانی برای کمک به فرزندشان استفاده کنند تا نسبت به لکنت احساس خودآگاهی کمتری داشته باشد. گوش دادن با صبر و حوصله و همچنین اختصاص زمان برای صحبت کردن مهم است.
- یک گفتاردرمانگر میتواند به والدین کمک کند تا یاد بگیرند که چه موقع اصلاح لکنت کودک مناسب است.
سایر درمان‌ها
برای درمان لکنت ممکن است از وسایل الکترونیکی استفاده شود. با پخش صدای ضبط شده تغییر یافته در هنگام صحبت سریع، کودکان را تشویق می‌کند که آهسته تر صحبت کنند. دستگاه‌های دیگری مانند سمعک فرسوده میشوند و میتوانند صدای پس‌زمینه‌ای ایجاد کنند که به کاهش لکنت کمک می‌کند.
هنوز هیچ دارویی برای کاهش دوره های لکنت ثابت نشده است. اگرچه ثابت نشده است، اما تحقیقات اخیر نشان میدهد که بیش فعالی ماهیچه‌ها بر گفتار تأثیر می گذارد و دارودرمانی برای کاهش بیش فعالی ممکن است مفید باشد.
درمان‌های جایگزین مانند طب سوزنی، تحریک الکتریکی مغز و تکنیک‌های تنفسی مورد تحقیق قرار گرفته‌اند اما به نظر نمی‌رسد موثر باشند. چه تصمیم به درمان بگیرید یا نه، ایجاد یک محیط کم استرس میتواند به کاهش لکنت کمک کند.
چگونه میتوانیم به دوست یا یکی از اعضای خانواده که لکنت دارد کمک کنم؟
اگر با کسی صحبت می‌کنید که لکنت دارد، مهم است که به او اجازه دهید با سرعت خودش صحبت کند. تلاش برای عجله در صحبت کردن، پایان دادن به افکار را برای آنها دشوارتر می‌کند. صبور باشید و به آنها اجازه دهید خودشان حرفشان را تمام کنند. این نه تنها به آنها کمک می‌کند تا روی لکنت خود کار کنند، بلکه میتواند تأثیر مثبتی بر احساس کلی رفاه داشته باشد. حمایت طولانی مدت برای کمک به عزیزانتان در مدیریت لکنت بسیار مهم است.
چطور با لکنت زبان کنار بیاییم؟
اگر فرزندتان به لکنت زبان دچار است یا خودتان لکنت دارید می‌توانید راهکارهای زیر را برای کمک به او به کار بگیرید:
- او را سرزنش و اصلاح نکنید: وقتی کودک دچار لکنت میشود از او نخواهید شمرده‌تر صحبت کند. این تذکر میتواند باعث ایجاد توجه منفی روی رفتار و خودآگاهی شود که منجر به بدتر شدن لکنت زبان میشود.
- از او حمایت کنید:اگر کودک دچار لکنت زبان میشود واکنش منفی نشان ندهید. مثبت نگر باشید، لکنت او را بپذیرید و او را تشویق کنید.
- محیط آرامی را برای او ایجاد کنید: تلاش کنید محیط اطراف فرزندتان آرام و راحت باشد.
- کمک بگیرید: استفاده از تجارب افرادی که به این مشکل دچار هستند میتواند به شما کمک کند. با شرکت در گروه‌های درمانی، انجمن‌های آنلاین و سازمان‌های محلی می‌توانید از کمک‌ها و مشاوره‌های دیگران استفاده کنید.
- حواس پرتی را از خود دور کنید:زمانی را برای برقراری ارتباط و صحبت کردن با دگران کنار بگذارید. در طول این زمان عوامل حواس پرتی مثل تلویزیون و موبایل را خاموش کنید.
سوالات متداول
- چه عواملی موجب لکنت زبان در کودکان میشود؟
پزشکان هنوز بر این باورند که دلیل قطعی برای لکنت زبان وجود ندارد. اما مواردی چون ژنتیک، عوامل عصبی، لکنت زبان رشدی هستند که میتوانند دلیلی بر لکنت زبان باشند. - گفتار درمانی با چه اهدافی برای افرادی که لکنت زبان دارند انجام میشود؟
کاهش دفعات لکنت زبان، دانستن بیشتر درباره لکنت زبان، تلاش برای بهبودی، کاهش تنش و مبارزه برای درمان، استفاده از مهارتهای ارتباطی و…. ازجمله اهدافی هستند که گفتار درمانی با در نظر گرفتن آنها آغاز میشود. - چگونه یک متخصص میتواند لکنت زبان را در فرد تشخیص دهد؟
متخصص ابتدا فرد را از نظر گفتاری مورد بررسی قرار میدهد. در صورتی که فرد در تکرار اصوات و هجاها، کشیدن مصوتها و صامتها، وقفه بی صدا، مکث در یک کلمه، جایگزینی واژههای سخت، تکرار کل کلمه و…. مشکل داشته باشد قطعا برای درمان نیاز به کمک دارد. - از چه داروهایی برای درمان لکنت زبان استفاده میکنند؟
متاسفانه هنوز هیچ دارویی برای درمان این عارضه مورد تایید FDA نیست. داروهایی چون هالوپریدول، اولانزاپین، زیپرازیدون، کلوئیدین و…. برای بزرگسالانی تجویز میشوند که دچار لکنت زبان هستند. این داروها میتواند به افزایش تسلط در بزرگسالان کمک بسیاری کند. - در چه صورت باید برای درمان لکنت زبان به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده علائمی چون: لکنت زبان بیش از ۶ ماه، با افزایش سن کودک لکنت زبان بیشتر شود، لکنت زبان با سایر مشکلات گفتاری و زبانی همراه باشد، لکنت زبان به روی عملکرد تحصیلی فرد تاثیر بگذارد و استرس و تنش زیادی برای فرد به همراه داشته باشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
منابع:
برای رزرو وقت از بهترین متخصصان گفتاردرمانی لکنت زبان ایران روی دکمه زیر کلیک کنید:
پرسش و پاسخ
متشکرم .عالی و کاربردی بود