خودکشی، علائم خطر و روش‌های پیشگیری از خودکشی
خودکشی به‌معنای پایان خودخواسته به زندگی است.
خودکشی نه تنها به خود فرد آسیب می‌رساند، بلکه فشار روانی و استرس زیادی را هم بر اطرافیان او وارد می‌کند. بر اساس گفته مسئولان، نظام آماری دقیقی برای بررسی میزان خودکشی در داخل کشور وجود ندارد، ولی آمار‌های جسته و گریخته‌ای که هر ساله توسط دفتر سلامت روان وزارت بهداشت ارائه می‌شود، حاکی از روند افزایشی اقدام به خودکشی از ۹۴ نفر در صد هزار نفر در سال ۹۴ به ۱۲۵ نفر در صد هزار نفر در سال ۹۷ می‌باشد.
هیچ‌گونه شواهد علمی وجود ندارد که نشان دهد تمایل به خودکشی در افراد می‌تواند زمینه ارثی داشته باشد و این محیط است که برخی افراد را به انجام این عمل سوق می‌دهد. بنابراین با افزایش شناخت نسبت به عمل خودکشی و اقدامات پیشگیرانه مناسب می‌توان زندگی‌های ارزشمند زیادی را نجات داد.
علائم هشدار دهنده‌ای که نشان‌دهنده تمایل فرد به خودکشی هستند!
شما نمی‌توانید احساسات درونی یک انسان را ببینید، بنابراین تشخیص اینکه یک فرد ممکن است افکار خودکشی داشته باشد یا خیر، چندان آسان نیست. اما علائم هشدار دهنده‌ای وجود دارند که نشان می‌دهند فرد در اندیشه اقدام به خودکشی است.
مهم‌ترین نشانه‌های خودکشی عبارتند از:
- صحبت کردن در مورد احساس نا‌امیدی، سردرگمی یا تنها بودن
- صحبت درباره اینکه دلیلی برای ادامه زندگی خود ندارد.
- تنظیم وصیت‌نامه یا بخشیدن اموال شخصی به دیگران
- خداحافظی یا حلالیت طلبیدن از دوستان و آشنایان
- جستجو یا خرید وسایل آسیب‌رسان به خود مانند قرص یا چاقو
- خوابیدن بسیار زیاد یا بسیار کم
- غذا خوردن نا‌متعادل و در نتیجه افزایش یا کاهش وزن قابل توجه
- تمایل به رفتارهای پرخطر از جمله مصرف زیاد الکل یا مواد مخدر
- اجتناب از تعامل اجتماعی با دیگران
- ابراز خشم یا قصد انتقام
- اضطراب یا آشفتگی شدید
- نوسانات خلقی شدید
- اشاره کردن به خودکشی به‌عنوان راهی برای خروج از مشکلات
وجود نشانه‌های خودکشی در یک فرد الزاما به‌معنای قصد حتمی برای اقدام به خودکشی نیست، ولی در صورت مشاهده این علائم باید آن فرد را تحت نظر گرفته و با یک روان‌درمانگر خبره مشاوره داشته باشید تا بتوانید اقدامات لازم برای پیشگیری از خودکشی و رهایی فرد از وضعیت موجود را انجام دهید.
لیست بهترین مشاوران فردی جهت درمان افکار خودکشی در سراسر کشور
لیست بهترین روانپزشکان جهت درمان افکار خودکشی در سراسر ایران
چگونه با فردی که افکار خودکشی دارد، صحبت کنیم؟
وقتی شخصی از عزیزانتان، علائم خودکشی را نشان می‌دهد، ترس زیادی در شما ایجاد می‌شود.
اما اگر در موقعیتی هستید که می‌توانید کمک کنید، باید آرامش خود را حفظ کرده و با هر روش ممکن برای نجات زندگی او تلاش کنید.
اگر گمان می‌کنید که یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان شما ممکن است در فکر اقدام به خودکشی باشد، در مورد نگرانی خود با او صحبت کنید.
شما می‌توانید مکالمه خود را بدون پیش‌داوری و بدون جبهه‌گیری با مطرح کردن چند سؤال شروع کنید.
در گفتگو با چنین افرادی موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- به شکل صریح ولی دوستانه و محترمانه از فرد مورد‌نظر بپرسید که آیا در فکر خودکشی است؟
- اضطراب نداشته باشید و با لحن آرامش بخش صحبت کنید.
- احساسات فرد را تأیید کنید.
- به شکل مناسب فرد را پشتیبانی و تشویق کنید.
- به او بگویید که با کمک و درمان می‌تواند احساس بهتری داشته باشد.
- از کوچک شمردن مشکلات او بپرهیزید.
- او را به خاطر فکر کردن به خودکشی تحقیر یا خجالت‌زده نکنید.
- گوش دادن و حمایت شما بهترین راه برای کمک به چنین افرادی است.
- می‌توانید او را تشویق کنید تا از یک حرفهای کمک بگیرد.
اگر نگران هستید و نمی‌دانید چه کاری انجام دهید، می‌توانید از طریق شماره تلفن ۱۲۳ با اورژانس اجتماعی تماس بگیرید. یکی از اولویت‌های اورژانس اجتماعی کمک به افراد در معرض خودکشی یا اقدام کننده به خودکشی است.
با شخصی که در شرف خودکشی است، چگونه رفتار کنیم؟
ممکن است شما بسیار دیر متوجه شوید یا حتی به‌طور کل متوجه نشانه‌های خودکشی در نزدیکان خود نشوید و زمانی متوجه وجود افکار خودکشی در فرد شوید که زندگی او در معرض خطر جدی قرار گرفته است. در چنین شرایطی باید:
- با اورژانس اجتماعی تماس بگیرید. (۱۲۳)
- در صورت قرار داشتن فرد در موقعیت خطرناک (مانند لبه پشت بام) با آتش‌نشانی (شماره تلفن ۱۲۵) تماس بگیرید.
- هرگونه وسیله آسیب‌رسان مانند چاقو، اسلحه، قرص، طناب و … را از دسترس فرد خارج کنید.
- به حرفهای او گوش بدهید و از داوری، جر و بحث، تهدید، فریاد زدن و ملتهب کردن فضا اجتناب کنید.
- تا زمان رسیدن نیرو‌های امدادی در کنار او بمانید.
عوامل که خطر خودکشی را افزایش می‌دهند
معمولا تنها یک دلیل منجر به پیدایش افکار خودکشی و در نهایت مرگ غم‌انگیز فرد نمی‌شود، بلکه عوامل متعددی وجود دارند که خطر خودکشی را افزایش می‌دهند.
یکی از مهم‌ترین عوامل خطرساز خودکشی، اختلال در سلامت روان از جمله اختلال های زیر است:
- دوقطبی
- اسکیزوفرنی
- اختلالات اضطرابی
- اختلالات شخصیتی
- و افسردگی که در رأس عوامل خطرساز قرار می‌گیرد.
با این حال، تحقیقات نشان داده است که بیش از نیمی از افرادی که اقدام به خودکشی کرده‌اند، هیچ‌گونه بیماری روحی و روانی شناخته شده‌ای نداشته و تحت تأثیر عوامل دیگری دست به این کار زده‌اند.
این عوامل عبارتند از:
- امنیت شغلی ضعیف یا سطح رضایت شغلی پایین
- سابقه قرار گرفتن در معرض سوءاستفاده یا مشاهده سوءاستفاده مداوم از دیگران
- ابتلا به بیماری‌های پزشکی جدی و رنج‌‌آور مانند سرطان، ایدز یا ام‌اس
- انزوای اجتماعی یا قرار گرفتن در معرض آزار و اذیت دیگران
- اعتیاد، مصرف الکل و مواد مخدر
- قرار گرفتن در معرض کودک آزاری یا آسیب‌های جدی در دوران کودکی
- سابقه خودکشی در خانواده
- تلاش‌های قبلی برای خودکشی
- ابتلا به یک بیماری مزمن
- آسیب‌های اجتماعی مانند از بین رفتن یک رابطه عاطفی مهم
- از دست دادن شغل
- دسترسی به وسایل کشنده از جمله سلاح‌های گرم و سرد
- مشکل در یافتن کمک یا پشتیبانی و حمایت
- عدم دسترسی به خدمات حرفهای در زمینه مشاوره یا دارو درمانی
- پیروی از سیستم‌های اعتقادی که خودکشی را به‌عنوان راهی برای حل مشکلات شخصی پذیرفته‌اند.
لازم به ذکر است که مردان به‌ویژه مردان سفید پوست بیشتر از زنان در معرض خطر خودکشی قرار دارند، به‌طوری‌که آمار خودکشی مردان ایرانی در سال ۹۷ بیش از دو برابر زنان ایرانی بوده است.
علاوه بر این، آمار‌ها نشان می‌دهد که تعداد خودکشی در استان‌های غربی کشور بالا‌تر از سایر استان‌ها بوده است. همچنین آمار‌های داخلی حاکی از آن هستند که زنان متأهل بیشتر از زنان مجرد خودکشی می‌کنند، بنابراین جنسیت، وضعیت تأهل و مکان زندگی فرد نیز می‌توانند از عوامل افزایش ریسک به‌شمار بیایند.
به صورت کلی، آمار اقدام به خودکشی در زنان بیشتر است اما خودکشی موفقیت آمیز در میان مردان بیشتر است. از لحاظ سنی نیز با افزایش سن، خطر اقدام به خودکشی افزایش می یابد.
روش‌های پیشگیری از خودکشی
نوع پیشگیری یا درمان به عامل ایجادکننده افکار و رفتارهای خودکشی در فرد بستگی دارد.
با این حال، در بسیاری از موارد، درمان شامل شرکت در جلسات مشاوره، دارو درمانی و تغییر شیوه زندگی است.
مشاوره یا رواندرمانی بری پیشگیری از خودکشی
گفتگو درمانی که با عنوان «روان درمانی» نیز شناخته می‌شود، یکی از روش‌های درمانی شایع برای کاهش خطر خودکشی است. رفتار درمانی شناختی(CBT) نوعی گفتگو درمانی است که غالبا برای افرادی که افکار خودکشی دارند، استفاده می‌شود.
هدف رواندرمانی این است که به فرد بیاموزد که چگونه به وقایع استرس‌زا و ناگوار زندگی واکنش نشان دهد و چگونه احساسات و عواطف خود را در شرایط دشوار مدیریت کند.
CBT به فرد کمک می‌کند که باورهای منفی را با باورهای مثبت جایگزین کند و احساس رضایت و کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته باشد.
تکنیک مشابه دیگری به‌نام رفتار درمانی دیالکتیک (DBT) نیز وجود دارد که گاهی برای پیشگیری از خودکشی استفاده می‌شود.
دارو درمانی برای پیشگیری از خودکشی
اگر رواندرمانی به‌اندازه کافی در کاهش خطر خودکشی موفق عمل نکند، ممکن است برای کاهش علائمی مانند افسردگی و اضطراب، دارو تجویز شود.
درمان این علائم می‌تواند به کاهش یا از بین بردن افکار خودکشی کمک کند. در این روش معمولا یک یا چند نوع از داروهای ضد افسردگی، ضد روان‌پریشی و ضد اضطراب تجویز می‌شوند.
لازم به ذکر است که داروهای مربوط به اعصاب و روان باید تحت نظر پزشک متخصص مصرف و یا قطع شوند و حتی تغییر دوز دارو‌ها نیز باید حتماً به اطلاع پزشک برسد.
تغییر شیوه زندگی
علاوه بر رواندرمانی و دارو درمانی، گاهی اوقات با تغییر سبک زندگی و کنار گذاشتن برخی از عادت‌ها و رفتارهای نا‌سالم می‌توان به‌راحتی خطر خودکشی را کاهش داد.
برای مثال دوری از مصرف الکل و مواد مخدر بسیار حیاتی است، زیرا این مواد می‌توانند کنترل شخص بر خود و نیرو‌های مهار‌کننده را تضعیف کنند و در نتیجه خطر خودکشی را افزایش دهند.
ورزش به‌صورت منظم نیز می‌تواند بسیار مفید باشد. ورزش حداقل سه بار در هفته به‌ویژه در فضای باز و در نور معتدل آفتاب می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر سلامت روان داشته باشد. فعالیت بدنی تولید برخی مواد شیمیایی را در مغز تحریک می‌کند و باعث می‌شود که فرد احساس شادی و آرامش بیشتری داشته باشد.
خوب خوابیدن نیز به‌اندازه فعالیت بدنی اهمیت دارد. کیفیت پایین خواب می‌تواند بسیاری از مشکلات مربوط به روان را بد‌تر کند. اگر شخصی در خوابیدن مشکل دارد، لازم است که از روانشناس یا روانپزشک مورد اعتماد خود کمک بگیرد.
سخن آخر
گرفتاری‌های روزمره و مشکلات اقتصادی بزرگ‌ترین عوامل فرساینده روح و روان افراد هستند. جانبازی که به‌خاطر یک وام نا‌چیز دست به خودسوزی می‌زند، نه بیماری روانی بوده و نه مواد مخدر مصرف می‌کرده است، او تنها خسته و دردمند بوده است. پس بیایید با مهر ورزیدن به یکدیگر و درک مشکلات اطرافیان، دست آن‌ها را در لحظات دشوار زندگی بگیریم و فرد آسیب دیده را راهنمایی کنیم تا هر چه سریعتر از متخصصان مربوطه کمک بگیرد و به خود درمانی بسنده نکند.
پزشک خوب، سامانه رزرو آنلاین روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های سلامت است که به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان برای پیشگیری از خودکشی را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را به صورت آنلاین رزرو کنید.
مرسی از اطلاعات کامل و جامعتون