دور ماندن از عامل ترس و فوبیا موجب کنترل بیماری میشود اما در تمام فوبیاها اینگونه نیست. به عنوان مثال کسی که ترس پرواز یا ارتفاع دارد شاید به تنهایی نتواند با قرار گرفتن در معرض ترس این مشکل را حل کند، مراجعه به یک روانشناس یا مشاوره میتواند در درمان فوبیا تاثیرگذار باشد. اکثر فوبیاها قابل درمان هستند، اما هنوز هیچ درمان واحدی برای همه آنها وجود ندارد. اگر شدت این عارضه زیاد باشد از روشهای ترکیبی برای درمان آن استفاده می‌کنند. اما از روشهای اصلی درمان فوبیا میتوان به تکنیک‌های صحبت کردن یا مشاوره و دارودرمانی اشاره کرد.
افراد مبتلا به فوبیا متوجه ترس غیر عادی خود می‌شوند؛ اما نمی‌توانند کار خاصی در برابر آن انجام دهند. در این مقاله ضمن معرفی بیشتر آن، در خصوص راه‌های درمان فوبیا بحث و بررسی می‌کنیم. تا انتها با ما همراه باشید.
علت فوبیا چیست؟
عوامل محیطی و ژنتیکی در شکل‌گیری فوبیا در افراد مؤثر هستند. کودکانی که یکی از نزدیکان آنها دچار اختلالات روانی است، بیشتر در معرض خطر ابتلا به فوبیا قرار دارند. رویدادهای ناگهانی و شوک‌آور نیز میتواند در ایجاد فوبیا در افراد مختلف نقش کلیدی داشته باشد. آسیب‌های جسمانی مانند صدمات تروماتیک مغزی و نگرانی‌های مداوم درمانی نیز یکی دیگر از عوامل ایجاد فوبیا در انسان‌ها هستند.
علائم فوبیا
عده‌ای فوبیا را با برخی از بیماری‌های روانی مانند اسکیزوفرنی اشتباه می‌گیرند. این در حالی است که این دو عارضه علائم کاملا متفاوتی در مقایسه با یکدیگر دارند. در اسکیزوفرنی، افراد دچار توهمات بینایی و شنیداری، هذیان، پارانویا و … هستند. در فوبیا هر چند شاهد رفتارهای غیر منطقی در افراد هستیم؛ اما آنها در چارچوب واقعیت از خود واکنش نشان می‌دهند.
شایع‌ترین علامت فوبیا در افراد حمله پانیک است. در اثر این حمله علائم زیر در افراد ممکن است بروز کنند:
- تپش قلب
- تنگی نفس
- اختلال در تکلم
- خشک شدن دهان
- درد معده
- حالت تهوع
- افزایش فشار خون
- لرزیدن
- درد در قفسه سینه
- احساس خفگی
- سرگیجه
- عرق کردن
انواع مختلف فوبیا
مدل‌های مختلفی از فوبیا در افراد شناسایی شده است. در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.
۱. آگورافوبیا (Agoraphobia)
آگورافوبیا به معنای ترس از موقعیت‌ها یا مکان‌هایی است که امکان اجتناب یا دوری از آنها برای فرد وجود ندارد. این نوع فوبیا معمولا به ترس از فضاهای باز نیز معروف است. افراد مبتلا به آگورافوبیا مدام نگران هستند که در محیطی بیرون از خانه به دام بیفتند. به همین دلیل ترجیح می‌دهند که چندان وارد محیط‌های اجتماعی نشوند و در خانه بمانند.
۲. فوبیا اجتماعلی
از فوبیای اجتماعی به عنوان اختلال اضطراب اجتماعی نیز یاد میشود. در این نوع فوبیا نیز افراد در برقراری تعاملات اجتماعی با دیگران دچار مشکلات عدیده‌ای می‌شوند. به عنوان مثال در زمان سفارش دادن در رستوران، پاسخ‌گویی به تلفن و … ممکن است نوعی ترس و وحشت به سراغ افراد بیاید. این دسته از افراد معمولا برای رهایی از وضعیت ذکر شده، دست به کار خاصی می‌زنند و خود را با آن کار سرگرم می‌کنند.
۳. گلاسنوفوبیا (Glossophobia)
این نوع فوبیا به ترس و اضطراب افراد در صحبت کردن در مقابل دیگران اشاره دارد. این دسته از افراد حتی وقتی به صحبت کردن در برابر گروهی از انسان‌ها فکر می‌کنند نیز دچار علائم جسمانی شدیدی می‌شوند.
۴. آکروفوبیا (Acrophobia)
آکورفوبیا اشاره به ترس از ارتفاع دارد. افراد مبتلا به آکروفوبیا معمولا از حضور در جاهای مرتفع مانند کوه‌ها، پل‌ها، طبقات بالای ساختمان و … اجتناب می‌کنند. علائم آنها شامل سرگیجه، سرگیجه، تعریق و احساس بیهوشی یا از دست دادن هوشیاری در صورت قرار گرفتن در ارتفاع است.
۵. کلاستروفوبیا (Claustrophobia)
کلاستروفوبیا به ترس از فضاهای بسته یا تنگ گفته میشود. افراد دچار این نوع فوبیا از سوار شدن ماشین و حضور در مکان‌هایی مانند آسانسور به شدت اجتناب می‌کنند.
۶. آویوفوبیا (Aviophobia)
اشاره به ترس از پرواز دارد.
۷. دنتوفوبیا (Dentophobia)
ترس از دندانپزشک و اقدامات او را دنتوفوبیا می‌گویند. این نوع فوبیا معمولا بعد از یک تجربه ناموفق حضور در مطب دندانپزشکی در افراد بروز میکند.
۸. هموفوبیا (Hemophobia)
ترس از خون یا آسیب‌های جسمانی را هموفوبیا می‌گویند. افراد دچار این عارضه با مشاهده خون خود یا دیگران معمولا غش می‌کنند.
۹. نیکتوفوبیا (Nyctophobia)
این نوع فوبیا به ترس از شب یا تاریکی برمی‌گردد. معمولا ریشه در دوران کودکی افراد دارد و در صورتی که تا دوران نوجوانی و جوانی ادامه داشته باشد، نام فوبیا روی آن می‌گذارند.
روشهای درمان فوبیا
باید توجه داشته باشید که فوبیا در هر نوعی قابل درمان است. روشهای درمان فوبیا بسته به تشخیص متخصص متفاوت است. با این وجود دو مورد از اصلی‌ترین روشهای درمان فوبیا عبارت‌اند از:
۱. درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری به عنوان رایجترین روش درمان فوبیا در دنیا است. در این روش درمان فرد زیر نظر متخصص و در شرایط کنترل شده در معرض منبع ترس قرار می‌گیرد. به این ترتیب به مرور زمان اضطراب افراد از حضور در مجاورت منبع ترس به طور محسوسی کاهش می‌یابد. این درمان بر شناسایی و تغییر افکار منفی، باورهای غلط و واکنش‌های منفی به موقعیت فوبیا متمرکز است. اخیرا از فناوری واقعیت مجازی در درمان شناختی رفتاری افراد مبتلا به فوبیا بسیار استفاده میشود.
۲. مواجهه درمانی
یکی از تکنیک‌های درمان CBT که اغلب برای درمان نوع ساده فوبیا استفاده میشود، قرار گرفتن در معرض ترس است که باید به صورت تدریجی انجام شود تا اضطراب و استرس کمتری داشته باشید. این روش به عنوان حساسیت‌زدایی یا مواجهه درمانی شناخته میشود. به عنوان مثال، اگر از مارها می‌ترسید (وفیدیوفوبیا)، درمانگر شما ممکن است از شما بخواهد در مورد مارها کتاب بخوانید یا ممکن است بعداً عکس یک مار را به شما نشان دهد یا از شما بخواهد به باغ وحش بروید و از قفسه مارها دیدن کنید. مرحله آخر این است که شما یک مار را در دست خود بگیرید.
مواجهه درمانی با قرار دادن تدریجی بیمار در معرض ترس خود درمان را انجام می‌دهد، با این کار به فوبیای خود کنترل پیدا می‌کنید و با گذشت زمان کمتر دچار استرس و اضطراب می‌شوید. موسسه ملی بهداشت و مراقبت عالی (NICE) استفاده از CBT کامپیوتری را برای درمان فوبیای خاص در بزرگسالان توصیه نمی‌کند.
۳. درمان دارویی
روش دیگر درمان فوبیا استفاده از داروهایی ضد افسردگی و ضد اضطراب است. دارو گزینه مناسبی برای درمان فوبیا نیست زیرا گفتار درمانی و صحبت با مشاوره بسیار موثرتر از دارودرمانی است و عارضه خاصی ندارد. اما گاهی اوقات پزشکان برای درمان اثرات فوبیا، مانند اضطراب و استرس دارو تجویز می‌کنند.
داروهای مناسب برای درمان فوبیا
انواع مختلف داروهایی که برای درمان فوبیا تجویز می‌شوند عبارتنداز:
داروهای ضدافسردگی
داروهای ضد افسردگی و مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) بیشتر برای کاهش اضطراب و استرس بیمار تجویز می‌شوند و بیماری‌های فوبیای اجتماعی یا اختلال هراس تجویز میشود. از دیگر داروهایی که برای درمان فوبیا استفاده می‌کنند میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسیتالوپرام (سیپرالکس)
- سرترالین (Lustral)
- پاروکستین (سروکسات)
- ونلافاکسین (Efexor)
- کلومیپرامین (Anafranil) یک نوع ضد افسردگی سه حلقه‌ای (TCA) است که برای درمان برخی فوبیاها از آن استفاده می‌کنند. از عوارض جانبی این دارو میتوان به دهان خشک، خواب آلودگی، تاری دید، تپش قلب، یبوست، مشکل در ادرار کردن اشاره کرد.
- موکلوبماید (Manerix) نوعی داروی ضد افسردگی از گروه داروهای ضد افسردگی مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI) است. گاهی اوقات برای درمان فوبیای اجتماعی تجویز میشود. موکلوبمید با برخی غذاها تداخل دارند به همین دلیل قبل از مصرف بروشور راهنمای آن را با دقت بخوانید. از سایر عوارض جانبی موکلوبمید میتوان به اختلال خواب، سرگیجه، مشکلات معده، سردرد و بی‌قراری اشاره کرد.
اگر از داروهای ضدافسردگی استفاده می‌کنید نباید مصرف آنها را خودسرانه و ناگهانی قطع کنید. قطع مصرف این داروها عوارض بسیار زیادی به همراه دارد معمولا پزشک با کم کردن دوز دارو به مرور زمان مصرف آن را متوقف می‌کنند.
آرامبخشها
بنزودیازپین‌ها به عنوان آرام بخش‌های ضعیف شناخته می‌شوند. داروهایی چون دیازپام (والیوم) در این گروه آرامبخشها قرار دارند، پزشکان از این دارو با دوز کم برای درمان اضطراب شدید استفاده می‌کنند. مانند داروهای ضدافسردگی، مصرف بنزودیازپین‌ها هم نباید خودسرانه و بدون مشورت با پزشک قطع شوند.
مسدود کننده‌های بتا
پزشکان داروهای مسدود کننده‌های بتا را برای درمان بیماری‌های قلبی عروقی، مانند مشکلات قلبی و فشار خون بالا تجویز می‌کنند. گاهی اوقات هم برای کاهش علائم اضطراب مانند تپش قلب مورد استفاده قرار می‌گیرند. مسدود کننده‌های بتا با کاهش ضربان قلب و فشار خون اضطراب و استرس را درمان می‌کنند. عوارض جانبی احتمالی عبارتنداز:
- مشکلات معده
- انگشتان سرد
- خستگی
- مشکلات خواب
برای درمان فوبیا به چه دکترهایی بیشتر مراجعه می‌کنند؟
گزینه اول برای درمان فوبیا، مراجعه به روانپزشک است. این دسته از افراد علاوه بر برخورداری از مهارت‌های روان درمانی، آشنایی کافی با داروها، فواید و عوارض آنها دارند. به علاوه در بسیاری از کشورها از جمله ایران، روانشناسان اجازه تجویز دارو را ندارند. بنابراین حوزه کاری روانشناسان در درمان فوبیا صرفا به درمان شناختی رفتاری محدود میشود.
پیشگیری از فوبیا مسدود کننده‌های بتا
شاید این سؤال برای شما ایجاد شود که در کنار درمان فوبیا، امکان پیشگیری از آن نیز وجود دارد؟ واقعیت این است که صحبت کردند در مورد یک ترس خاص میتواند به کاهش اضطراب شدید مرتبط با آن کمک کند. دوستان قابل اعتماد و خانواده می‌توانند همراهان خوبی در این مسیر باشند. گروه‌های خودیاری نیز می‌توانند با اجازه دادن به افراد برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و ارائه راهکارهای مقابله با ترس، کمک زیادی بکنند. یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس نیز در کنترل اضطراب مؤثر هستند.
چه زمانی باید برای درمان فوبیا از روانشناس و روانپزشک کمک بگیریم؟
گاهی اوقات علائم فوبیا در افراد به صورت خفیف ایجاد می‌شوند. در چنین شرایطی شاید امکان غلبه بر ترس در افراد با تقویت برخی مهارت‌های فردی مانند اعتماد به نفس و مدیریت استرس امکان‌پذیر باشد؛ اما در صورتی که شاهد تشدید علائم فوبیا در مواجهه با منبع ترس هستید، برای درمان فوبیا باید حتما به روانشناس یا روانپزشک متخصص مراجعه کنید.
کلام پایانی
در این مقاله به روشهای درمان فوبیا را با هم بررسی کردیم. مطالعه‌ای در کشور آمریکا نشان می‌دهد که بیش از ۱۶ میلیون نفر در این کشور به یک یا چند شکل از فوبیا دچار هستند. بنابراین فوبیا باید به عنوان یک عارضه روانشناختی جدی تلقی شود. در صورت مشاهده علائم فوبیا در موقعیت‌های خاص، حتما برای اقدامات درمانی، به روانپزشک متخصص مراجعه کنید.
سوالات متداول
- آیا درمان از طریق صحبت کردن و مشاوره میتواند موجب درمان فوبیا شود؟
یکی از رایجترین روشهای درمان فوبیا صحبت کردن با مشاوره و روانشناس درباره علت ترس است، این روش درمانی در بهبود انواع فوبیا مثبتی عمل میکند. - علت اصلی فوبیا چیست؟
ابتلا به فولیا عوامل مختلفی دارد که از مهمترین آنها میتوان به عوامل ژنتیکی، محیطی و تجربه تلخ اشاره کرد. - برای درمان فوبیا از کدامیک از روشهای درمانی استفاده میشود؟
برای درمان فوبیا ابتدا باید نوع فوبیا و شدت آن را تشخیص داد سپس متخصص بعد از معاینه جسمی بیمار بهترین و مناسبترین راه درمان را با توجه به شرایطی که دارد انتخاب میکند. - چند نوع فوبیا قابل درمان در جهان وجود دارد؟
در حال حاضر انجمن روانپزشکی آمریکا بیش از ۱۰۰ نوع فوبیا را در جهان تشخیص داده و همهی آنها با کمک مشاوره، روانشناس و روانپزشک قابل درمان است.
منبع https://www.healthline.com/
در صورت نیاز می‌توانید با مراجعه به سایت پزشک خوب از بهترین متخصصان فوبیا به صورت اینترنتی نوبت بگیرید.
پرسش و پاسخ
سلام برای فوبیای دندانپزشکی لطفا راهنمایی و پزشک خوب معرفی نمایید متشکرم
سلام ترس از مراجعه به دندانپزشک مشکل معمولیه ولی برای اتخاذ راهکار مناسب به اطلاعات و بررسی بیشتری نیاز هست، با مراجعه به روانشناس و بررسی دقیق‌تر می‌تونید روند بهبود رو طی کنید.
سلام خیلی مفید بود ممنون