مفهوم بحران هویت برای اولین بار توسط روانشناس رشد اریک اریکسون بیان شد. او معتقد بود که شکل گیری هویت یکی از مهمترین قسمت‌های زندگی هر فرد است و یکی از تعارضاتی که مردم در رشد شخصی خود با آن روبه‌رو هستند بحران هویت است. به گفته اریکسون، دوره بحران هویت زمان بررسی و تحلیل شیوه‌های مختلف نگاه به خود است. اگر دچار بحران هویت هستید ممکن است به طور مداوم احساسات و یا هویت خود را زیر سوال ببرید. این امر اغلب میتواند به دلیل تغییرات بزرگ یا عوامل استرس زا در زندگی و یا به دلیل عواملی مانند سن یا پیشرفت در مرحله‌ای خاص از زندگی (به عنوان مثال، مدرسه، محل کار و…) رخ دهد. در این مقاله به بررسی بحران هویت می‌پردازیم.
بحران هویت
در روانشناسی، بحران هویت به معنای عدم دستیابی به هویت نفسانی در دوران نوجوانی و بلوغ است. این اصطلاح توسط روانشناس آلمانی اریک اریکسون ابداع شد. بحران هویتی میتواند در طی مرحله‌ای از رشد روانی و اجتماعی که همان بلوغ است رخ دهد. علاقه خود اریكسون به هویت از كودكی آغاز شد. مشکل هویت بلاتکلیفی در مورد موضوعات مربوط به هویت مثل هدف‌ها، نیازها، انتخاب رشته دانشگاهی، رفتار جنسی و انتخاب شغل در آینده است. بحران هویت میتواند مشکلات متعددی برای نوجوانان ایجاد کند و همچنین آن‌ها را نیازمند به مراجعه به روانشناس نوجوان کند.
نشانه‌های بحران هویتی
داشتن بحران هویت مانند یک بیماری قابل تشخیص نیست، بنابراین “علائم” معمولا مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا بروز نمی‌دهد. در عوض، در اینجا به علائمی اشاره می‌کنیم که می‌توانند از نشانه‌های بحران هویت باشد.
- شما دائما درباره اینکه که هستید از خود سوال می‌پرسید. و یا همچنان در ایجاد روابط عاطفی، انتخاب رشته دانشگاهی و شغل آینده دو به شک هستید.
- شما به دلیل پرسیدن سوال‌هایی از جمله چه کسی هستید و یا وظیفه اجتماعی‌تان چیست دائما با خودتان در حال جنگ و دعوا هستید.
- اخیرا اتفاقات جدیدی برای شما رخ داده است که احساسات شما را جریحه دار کرده است مانند طلاق.
- شما مواردی مانند ارزش‌ها، معنویات، اعتقادات، علایق یا مسیر شغلی خود را که تأثیر عمده‌ای در شکل گیری هویت دارند زیر سوال می‌برید.
- شما در جستجوی معنی، دلیل یا علاقه بیشتری در زندگی خود هستید.
درباره اینکه که هستید از خود سوال پرسیدن امری کاملا طبیعی است. به خصوص اگر در دوره‌ای از زندگی باشید که دائما در حال تغییر هستید. با این حال، زمانی که این امر بر تفکر یا عملکرد روزانه شما تاثیر بگذارد میتواند مخرب باشد و هرچه سریع باید تحت درمان قرار بگیرید.
بحران هویت در جوانان
بحران هویت جوانان میتواند ریشه در دوران کودکی و نوجوانی آن‌ها داشته باشد. شخصیت یک فرد ابتدا در خانواده شکل می‌گیرد و ساخته می‌شود سپس وارد جامعه شده و ممکن است تحت تاثیر شرایط جامعه هم قرار بگیرد. در واقع بخش عمده‌ای از شخصیت هر فردی در خانواده شکل می‌گیرد، پس جوانانی که کمتر دچار این بحران می‌شوند نشان می‌دهند که دوران کودکی و نوجوانی بسیار خوبی داشته‌اند. این دسته از جوانان شخصیت بسیار خوبی دارند و به صورت مستقل می‌توانند فعالیت‌های خود را انجام دهند.
جوانان باید در دوران کودکی و نوجوانی خود احساس امنیت، اعتماد به نفس، مستقل بودن، اعتماد و اتکا به خود و… را از جانب خانواده احساس کنند. در اینصورت ورود آن‌ها به دوران نوجوانی به هیچ عنوان نمی‌تواند مشکل‌ساز شود.
بحران هویت نوجوانی
معمولا نوجوانان در این برهه از زمان، به دنبال ساختن شخصیت خود و مستقل بودن هستند. فاصله گرفتن از خانواده، خودآگاهی، انتقاد و.. میتواند از ویژگی‌های بارز شخصیت این دسته از افراد باشد. در دوران نوجوانی معمولا فرد به دنبال ساختن شخصیت خود بوده، بسیاری از افراد در این دوران دچار کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس می‌شوند. معمولا نوجوانان در رابطه با ظاهر، اندام، چهره و… دچار حساسیت بالایی خواهند شد. همین موضوع میتواند نشان دهنده بزرگ شدن و تکامل فرد باشد. در دوران نوجوانی افراد تصور می‌کنند که منظور از بزرگ شدن آن است که نسبت به اطرافیان و بزرگسالان خود متفاوت فکر کند و زندگی کند.
اما عوامل بسیاری وجود دارد که میتواند در شکل‌گیری هویت نوجوانان تاثیرگذار باشد:
- عوامل اجتماعی و فرهنگی
- نقش مدرسه و والدین
- رفتارهای فرد نوجوان و بازخوردهای آن از جانب خانواده
- تربیت نوجوانان در خانواده
- عوامل شناختی
- خیال‌پردازی نوجوان
نوجوان در این دوران باید تمام افکار و عقاید خود را با منطق بپذیرد. خانواده‌های بسیاری هستند که حتی در دوران نوجوانی و در رابطه با افکار و عقاید مذهبی، طرز فکر خود را به نوجوانان تحمیل می‌کنند. یکی از ساده‌ترین مثال‌ها انتخاب رشته است. بسیاری از خانواده دوست دارند که نوجوانانشان در رشته‌هایی که خودشان دوست دارند ادامه تحصیل دهند. به هیچ عنوان به علاقه، استعداد و… فرد توجه نمی‌کنند و تنها خود را می‌بینند. این خانواده‌ها در واقع فرزندان خود را از حمایت عاطفی دریغ می‌کنند و همین موضوع میتواند موجب مشکلات روحی و روانی و از هم گسیختگی نوجوانان شود. گاهی اوقات نوجوانان دوستانی دارند که خانواده مخالف رفت و آمد با آن‌ها هستند. خانواده در این زمان به جای اینکه مخالفت خود را صریح و رک ابراز کند، باید با همدلی و همراهی در کنار فرزند خود باشد. باید طوری با فرد رفتار کنند که خود او متوجه کار اشتباهی که انجام می‌دهد شود.
اگر این شرایط برای نوجوانان ادامه دار باشد، در نهایت عواقب بدی چون روابط ناسالم در محیط خارج از خانه را برای فرد را خواهد داشت. چه بسا با شدت یافتن این رفتارها فرد به سمت راه‌های نادرست و همکاری با گروه‌های خلافکار کشیده می‌شود.
علل بحران هویت
در مراحل رشد روانشناختی اجتماعی اریکسون، بروز بحران هویت در طی سال‌های نوجوانی رخ می‌دهد که در این دوره نوجوانان با احساس هویت در مقابل سردرگمی نقش خود در جامعه مبارزه می‌کنند.
مطلب بیشتر: ویژگی‌های دوران بلوغ | نوجوانان از نظر رفتاری چه تغییراتی می‌کنند؟
در دنیای امروزه که دائما در حال تغییر است، بحران هویت بیش از دوره اریکسون رخ می‌دهد. این درگیری‌های ذهنی قطعا تنها محدود به سال‌های نوجوانی نیست. افراد معمولا در تغییرات بزرگی که برایشان رخ می‌دهد ممکن است بحران هویت را تجربه کنند. این تغییرات عبارت‌اند از:
- شروع یک رابطه جدید
- پایان یک رابطه و جدایی
- تجربه یک واقعه آسیب زا
- بچه دار شدن
- مبتلا بودن به یک بیماری جدی
- از دست دادن عزیزان
- از دست دادن شغل
- مهاجرت
بحران هویت در میان افرادی که با مشکلات روانی مانند افسردگی، اختلال دوقطبی و اختلال شخصیت مرزی دست و پنجه نرم می‌کنند شایع است.
اختلال بحران هویت
مفهوم هویت یک ساختار پیچیده و در هم تنیده است. در واقع اختلال بحران هویت میتواند به معنای دشواری و رنج شدید و فراوان، ناشی از نامشخص بودن و نبود قطعیت در شخصیت و هویت فرد باشد. این اختلال چند بعدی بوده و میتواند بخش‌های مختلف روانشناختی، زیست شناختی، فرهنگی، اجتماعی و… فرد را درگیر کند. افرادی که دچار اختلال بحران هویت هستند دچار یک سری هویت‌های مختل می‌شوند. شاید در جامعه افرادی را دیده باشید که دچار تناقض، تعارض، ضعف احساسات و رفتار و… هستند. این دسته از افراد دچار اختلال هویت هستند، برای اینکه این اختلال به دوران بزرگسالی کشیده نشود لازم است که در زمان کودکی نسبت به درمان آن اقدام کنید. خانواده‌ها باید بتوانند که از دوران نوجوانی و کودکی شرایط یک زندگی سالم برای فرزندان خود مهیا کنند.
آیا تجربه بحران هویتی مسئله‌ای جدی است؟
هر نوع بحرانی که برای یک انسان رخ دهد میتواند تحریک کننده مشکلات روانی در او باشد. نگرش منفی درباره خود و یا زندگی خود میتواند تحریک کننده شدید ابتلا به افسردگی باشد. اگر علائم افسردگی را دارید هرچه سریع‌تر به یک روانشناس مراجعه کنید. امروزه افسردگی یکی از علل اقدام فرد به خودکشی است که با مراجعه به روانشناس می‌توان کمک بسیاری در این زمینه دریافت کرد.
علائم افسردگی عبارت اند از:
- خلق تحریک پذیر
- از دست دادن علاقه به فعالیت‌های که زمانی انجام آن برای شما لذت بخش بود.
- خستگی و بی‌قراری
- تغییر در وزن و اشتها
- گریه مداوم
- احساس بی‌ارزشی و ناامیدی
- مشکل در تمرکز
- انرژی کم
- بی‌انگیزگی
- فکر و یا اقدام به خودکشی
درمان بحران هویت
به درون خود نگاه کنید و به بررسی خود بپردازید.
برای شناخت خود وقت بگذارید. از خود سوالاتی در رابطه با علایق خود و چیزهایی که دوست ندارید بپرسید. به یاد داشته باشید که لازم نیست جواب همه این سوال‌ها را بدانید. علایق و نگرش‌های انسان در دوران مختلف زندگی او ممکن است تغییر کند. این سوالات می‌توانند شامل پرسش‌های زیر باشند.
- خصوصیات اخلاقی شما چیست؟ آیا در دراز مدت آن‌ها تغییر کرده‌اند؟
- اگر یک تغییر اساسی در زندگی تجربه می‌کنید: چگونه اوضاع برای شما تغییر کرده است؟ آیا به این تغییرات راضی هستید؟ چگونه می‌توانید با این اتفاقات جدید کنار بیایید؟
- ارزش‌های شما چیست؟ آیا چیزی مخالف آن‌هاست؟
- علایق و سرگرمی‌های شما چیست؟ آیا شما کاری را که دوست دارید انجام دهید انجام می‌دهید؟ و اگر نه، چرا نه؟ (اگر دوست دارید تنیس بازی کنید و چندین سال است که بازی نمی‌کنید، چه عواملی مانع از انجام آن شده است؟)
- از نظر ارزش‌ها، هدف زندگی یا احساس هویت برای شما چه چیزی مهم است؟ آیا کاری وجود دارد که احساس کنید می‌توانید برای بهبود احساس خودتان انجام دهید؟
به دنبال شادی و راه‌های دیگر کنار آمدن با آن باشید.
چه چیزی شما را خوشحال می‌کند؟ چه چیزی به زندگی شما هدف و معنا می‌دهد؟ شما لزوما به داشتن یک شغل بی‌نظیر برای داشتن حس خوب احتیاجی ندارید اما ممکن است یکی از دلایلی که احساس بحران هویت می‌کنید این باشد که کاری را که دوست دارید انجام نمی‌دهید. شادی و معنای زندگی شما ممکن است در انجام کار داوطلبانه، انجام یک سرگرمی جدید، برقراری ارتباط با دیگران یا سایر موارد خارج از شغل مرتبط باشد. یا ممکن است به این نتیجه برسید که برای داشتن حس خوب بهتر است شغلتان را عوض کنید.
کمک بگیرید.
داشتن حمایت اجتماعی خوب میتواند در چگونگی کنار آمدن با تغییرات بزرگ، عوامل استرس‌زا یا سوالات مربوط با هویت تأثیرگذار باشد. شما می‌توانید با مراجعه به روانشناس، کمک از خانواده و دوستان و رواندرمانی گروهی و خانوادگی از دیگران در این زمینه کمک بگیرید.
قضاوت‌های دیگران را نادیده بگیرید.
انتظارات دیگران و همچنین انتظارات ما میتواند تأثیر زیادی در احساس ما داشته باشند. اما اجازه ندهید استانداردهای جامعه تعیین کند شما که هستید و چه چیزی را باید دوست داشته باشید. فقط به این دلیل که از نظر سن، جنسیت یا یک گروه فرهنگی خاص هستید، به این معنی نیست که باید از دیگران اطاعت کنید. درک خود برای سلامت عمومی شما مهم است و صرف وقت و انرژی برای تفکر قضاوتی میتواند شما را از نظر روانی بیمار کند.
نقش خانواده در بحران هویت نوجوانان
نوجوانان در این سنین سوالات بسیاری در رابطه با شخصیت و ماهیت خود دارند. اگر خانواده نتواند این چالش را با موفقیت پشت‌سر بگذارد می‌توان گفت که نوجوان در زمان ورود به جامعه دچار تزلزل شخصیت شدیدی خواهد شد. اگر نوجوان سوالات بسیاری دارد این میتواند نشان‌دهنده سلامت روح و روان فرد باشد. یکی از ویژگی‌های بارز نوجوانان در این سنین، پرسشگر بودن آن‌ها است. بسیاری از خانواده‌ها به دلیل عصبی بودن، نداشتن آرامش روحی و روانی و.. نمی‌توانند با این مشکلات به درستی کنار بیایند. همین عامل میتواند باعث سرخوردگی نوجوان باشد.
والدین همواره باید این موضوع را به یاد داشته باشند که تفکر و رفتار امروز نوجوانان به تحت تاثیر عوامل بسیاری قرار گرفته است. شخصیت نوجوانان بسیار متفاوت است از این رو نمی‌توان با همه آن‌ها به یک شکل و مدل رفتار کرد. باید راه درست و منطقی آن را پیدا کنید. اما پزشکان در رابطه با این مواقع چند نکته را به والدین یادآور می‌شوند:
- اگر نوجوانان تجربه‌ی موفقیت آمیزی دارند حتما تشویقشان کنید و به آن‌ها روحیه و انگیزه لازم را بدهید.
- در این مواقع سعی کنید آرامش خود را حفظ کرده و از رفتارهای خشونت آمیز بپرهیزید.
- نسبت به احساسات و عواطف نوجوانان بی تفاوت نباشید.
- به هیچ عنوان اهداف خود را به نوجوانان تحمیل نکنید.
- ویژگی‌های فردی در دختر و پسر متفاوت است از این رو نباید با آن‌ها به یک شکل رفتار کرد.
- مشاجرات و دعواهای خانوادگی میتواند روی روحیه نوجوانان تاثیر بسیاری داشته باشد.
سخن آخر پزشک خوب
اطلاع درباره احساسات و هویت خود برای همه مهم است. اگرچه داشتن یک بحران هویت میتواند احساس گم شدن یا ناامیدی در شما ایجاد کند، اما این نوع بحران‌ها نیز می‌توانند اساساً مفید باشند. زیر سوال بردن احساسات خود، هدف و ارزشهایتان میتواند به شما کمک کند تا درک بهتری نسبت به خودتان و آنچه هستید به شما بدهد. به یاد داشته باشید، تغییر بخشی از زندگی است و با نگاه به گذشته خواهید دید که در تمام مدت و در تمام مسیر زندگی تغییرات بسیاری داشته‌اید. اگر بسیاری از عوامل اصلی استرس زا در زندگی را تجربه می‌کنید و احساس می‌کنید در یک بحران جدی روانی قرار دارید، هرچه سریع‌تر به یک روانشناس مراجعه کنید.
منابع
در صورت نیاز می‌توانید با مراجعه به سایت پزشک خوب از بهترین روانشناسان در ایران به صورت اینترنتی نوبت بگیرید.
پرسش و پاسخ
سلام بنده متولد سال ۶۵ هستم و از پانزده سالگی یعنی سال ۸۰ وارد بهیاری ارتش به مدت دو سال و نیم در آموزشگاه شبانه روزی بهیاری(مرابهی)شدم و یک سال بعد که حقوق به ما تعلق گرفت از همان زمان برای شاد کردن اطرافیان ول خرجی میکردم و پدرم به مدت دو سال بخاطر بدهی مالی زندانی بود و من خرج انها را نیز میدادم روزها و سالها گذشت در سال ۸۹ منتقل به بلوچستان شدم در انجا بود که با مواد مخدر و سیگار اشنا شدم برای ترک تریاک به دایی خود که روانشناس است مراجعه کردم او نیز مقدار ۱۵ سی سی متادون دو روز برای من تجویز کرد من چهره زیبایی داشتم ولی یواش یواش تمامی دندانهایم خراب شد از قیافه افتادم مرتبا غیبت میکردم تا اینکه در سال ۹۶ بخاطر فوت پدر شوکه شدم و خدمت و کارم را رها نموده و فرار کردم الان خیلی پشیمانم و دچار بحران هویتی شدم دیگر هیچی از دنیا جز مرگ طلبی ندارم و گریه های ناگهانی و طولانی بهم دست میده از خواب و خوراک افتادم و چون خودم بهیارم و با داروها اشنایی دارم سرخود استفاده کردم انواع ارام بخش ها را به نظر شما شوک الکتریکی مغزی برام خوبه چون تمایل شدید به خودکشی دارم فقط نمیدونم چی بهم آرامش میده از توجه شما تشکر میکنم و عاجزانه طلب راهنمایی و کمک دارم.