در سال ۱۹۴۳ رواشناس آمریکایی آبراهام مازلو نظریه “سلسله‌مراتب نیازهای انسانی” را مطرح کرد. در این نظریه تصمیم‌‌گیری‌‌های بشر تحت تأثیر سلسله مراتب نیازهای روانی قرار دارد. مازلو همچنین به‌عنوان پدر روانشناسی انسان گرایانه نیز شناخته می‌شود. هرم مراتب نیازهای انسانی مازلو یکی از بهترین تئوری و نظریهها برای افزایش انگیزه است. مازلو در مقاله اول خود و همچنین در کتاب بعدی خود با عنوان “انگیزه و شخصیت” پنج شکل اصلی برای انگیزه رفتاری انسان را بیان کرد. در این مقاله به بررسی هرم نیازهای مازلو میپردازیم.
هرم نیازهای مازلو چیست؟
هرم نیازهای مازلو، یک نظریه رواشناختی است که انگیزه انسان را در سطوح مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد. این نظریه بیان میکند که انسان برای رفع نیازهایش به یک سلسله‌مراتب منظم نیاز دارد. این هرم از اساسی‌‌ترین نیازها تا پیشرفته‌‌ترین طبقه‌بندی شده است. طبق این نظریه، هدف نهایی رسیدن به (سطح پنج) سلسله‌مراتب است. یعنی خودشکوفایی و خود انگیزشی.
مازلو به عنوان یک انسانگرا معتقد است که انسان به طور ذاتی تمایل به خودشکوفایی و رشد خود دارد. این بدین معناست که انسان تمایلی تمام‌نشدنی به تعالی و رشد شخصی دارد. اگرچه که برای دستیابی به این نیاز در وهله اول نیازهای اساسی دیگر مانند غذا، آزادی و امنیت، عشق و عزتنفس باید برآورده شود.
سلسه مراتب مازلو اغلب به‌صورت هرمی نمایش داده می‌شود. پایینترین سطح هرم از اساسی‌‌ترین نیازها تشکیل‌شده است، و پیچیدهترین نیازها در بالای هرم قرار دارند. نیازها در پایینترین قسمت هرم شامل نیازهای جسمی ازجمله نیاز به آب و غذا، گرما و خواب کافی است. پس از برآورده شدن این نیازها، سطح بعدی امنیت و آزادی است.
در سطح بالاتر هرم، نیازها به طور فزایندهای روانشناختی و اجتماعی می‌‌شوند. و نیازهایی مانند عشق، دوستی، صمیمیت اهمیت پیدا میکنند. در ادامه هرم، نیاز به عزتنفس و احساس موفقیت در اولویت قرار میگیرد. مانند کارل راجرز، روانشناس آمریکایی، مازلو بر اهمیت خودشکوفایی و خود انگیزشی، که فرآیندی برای رشد و تکامل فرد به‌منظور تواناییهای او است، تأکید دارد.
نیازهای کمبود در مقابل نیازهای رشد
مازلو معتقد بود که این نیازها شبیه غرایز است و نقش اصلی را در ایجاد انگیزه در رفتار دارد. نيازهاي فيزيولوژيكي، امنيتي، اجتماعي و عزتنفس نيازهاي كمبودي هستند كه در اثر محروميت بوجود ميآيند. تأمین این نیازها در سطح پایین هرم برای جلوگیری از احساسات ناخوشایند یا عواقب جدی مهم است. مازلو بالاترین سطح هرم را به‌عنوان نیاز رشد نامیده است. این نیازها ناشی از کمبود چیزی نیست بلکه ناشی از تمایل به رشد و تعالی به‌عنوان یک فرد است. در حالی که این تئوری به طور کلی به عنوان یک سلسله مراتب کاملاً سفت و سخت به تصویر کشیده می‌شود، مازلو خاطرنشان کرد که ترتیب انجام این نیازها همیشه از این فرایند استاندارد پیروی نمیکند. به‌عنوان‌مثال، وی میگوید برای برخی از افراد، نیاز به عزتنفس بیش از نیاز به عشق مهم است. برای بعضی دیگر، نیاز به انجام ایدههای خلاقانه حتی ممکن است اساسی‌‌ترین نیازها را نیز جبران کند.
سلسله مراتب نیازهای مازلو: ۵ سطح نیازهای مازلو کدامند؟
همان‌طور که گفته شد، نظریه سلسه مراتب نیازهای مازلو، هرمی شکل است. با نیازهای اساسی در پایین هرم و نیازهای غیرقابل لمس در سطوح بالاتر. یک فرد تنها در صورت تأمین نیازهای اساسی خود به اندازه کافی میتواند به سمت رفع نیازهای سطح بالاتر حرکت کند.
۱. نیازهای فیزیولوژیکی:
اولین نیاز در سطح پایین هرم نیازهای فیزیولوژیکی است. نیازهای اساسی فیزیولوژیکی کاملاً مشهود است. این امر شامل مواردی است که برای بقای ما حیاتی هستند. برخی از نمونههای نیازهای فیزیولوژیکی عبارتاند از: آب، غذا، نفس کشیدن و ثبات و توازن. علاوه بر نیازهای اساسی تغذیه، نیازهای فیزیولوژیکی مواردی مانند سرپناه و لباس را نیز شامل می‌شود. مازلو همچنین تولیدمثل را نیز در این سطح از هرم قرار می‌دهد زیرا برای بقا و تکثیر گونه ضروری است.
۲. نیاز به امنیت:
با رفتن به سطح دوم از هرم نیازهای مازلو، نیازها کمی پیچیدهتر می‌‌شوند. در این سطح نیاز به امنیت در اولویت قرار میگیرد. مردم خواهان کنترل و نظم در زندگی خود هستند. بنابراین نیاز به امنیت تا حد زیادی به رفتارهای این سطح کمک میکند. برخی از نیازهای اساسی امنیت عبارتاند از: امنیت مالی، حفاظت در برابر خشونت، ثبات عاطفی، سلامتی و تندرستی، ایمنی در برابر حوادث و صدمه دیدن.
پیدا کردن شغل، اخذ بیمه درمانی و مراقبتهای بهداشتی، پسانداز و امنیت منطقهای نمونههایی از نیازهای انگیزشی برای امنیت هستند. باهم، سطح ایمنی و فیزیولوژیکی سلسله‌مراتب چیزی را تشکیل می‌دهد که اغلب از آن به‌عنوان نیازهای اساسی یاد می‌شود.
۳. نیازهای اجتماعی (عشق و تعلق خاطر):
نیازهای اجتماعی در سلسله‌مراتب مازلو شامل مواردی از قبیل عشق، پذیرش و تعلق است. در این سطح، نیاز به روابط عاطفی رفتار انسان را پیش میبرد. برخی از مواردی که این نیازها را برطرف میکنند عبارتاند از: دوستی، دلبستگیهای عاشقانه، خانواده و شرکت در موقعیتهای اجتماعی است. به‌منظور جلوگیری از مشکلاتی مانند تنهایی، افسردگی و اضطراب مهم است که افراد پذیرش و حمایت اجتماعی را از سوی دیگران داشته باشند.
روابط شخصی با دوستان، خانواده و حمایت عاطفی عاشقانه در این مرحله نقش مهمی را ایفا میکنند و همچنین شرکت در گروههای دیگر که ممکن است شامل گروههای مذهبی، تیم‌های ورزشی، باشگاه‌‌های کتاب‌‌خوانی و سایر فعالیتهای گروهی باشد.
۴. نیاز به احترام و ارزش:
در سطح چهارم در سلسه مراتب مازلو نیاز به قدردانی و احترام دیده می‌شود. هنگامی‌که نیازهای سه سطح پایین برآورده شود، نیاز به احترام و ارزش نقش برجستهتری در ایجاد انگیزه در رفتار ایجاد میکند. مازلو به طور خاص یادآوری میکند که عزتنفس به دو نوع تقسیم می‌شود: عزت نفسی که بر اساس احترام و تأیید دیگران است و عزت نفسی که بر اساس ارزیابی خود شما است. اعتماد به نفس و استقلال از نوع عزت نفس دوم ناشی می‌شود.در این مرحله، کسب احترام و دریافت ارزش از طرف دیگران اهمیت فزایندهای پیدا میکنند. مردم نیاز به انجام کارها و سپس شناخت تلاش‌‌هایشان دارند. نیازهای احترام و ارزش علاوه بر نیاز به احساس موفقیت و احترام مواردی مانند عزتنفس و ارزش شخصی را شامل می‌‌شوند.
داشتن حس ارزش از سوی دیگران و احساس اینکه برای جهان مفید هستند در این مرحله بسیار مهم است. مشارکت در فعالیتهای حرفهای، موفقیتهای تحصیلی، مشارکت ورزشی یا تیمی و سرگرمیهای شخصی همگی میتوانند در برآورده ساختن نیازهای احترام و ارزش نقش داشته باشند. افرادی که با دستیابی به عزتنفس خوب و شناخت دیگران میتوانند نیازهای عزت را برآورده کنند، تمایل دارند از تواناییهای خود اطمینان داشته باشند. کسانی که عزتنفس و احترام دیگران را ندارند، میتوانند احساس حقارت کنند. باهم، عزت نفس و سطح اجتماعی آنچه را که به‌عنوان نیازهای روانشناختی سلسله‌مراتب شناخته می‌شود، تشکیل میدهند.
۵. نیازهای خودشکوفایی و رشد استعدادها:
نیازهای خودشکوفایی و رشد استعدادها در اوج هرم نیازهای مازلو قرار دارد. مازلو با اشاره به نیازی که مردم برای دستیابی به تمام تواناییهای خود به‌عنوان انسان دارند، توضیح داد: “آنچه یک انسان میخواهد باشد، میتواند باشد.”
با توجه به تعریف مازلو از نیاز به خودشکوفایی و با توجه به تعریف او از تحقق بخشیدن به خود، “این امر ممکن است آزادانه به عنوان استفاده کامل و بهره‌‌برداری از استعدادها، تواناییها، پتانسیل و … توصیف شود. به نظر میرسد چنین افرادی به خواستههایشان تحقق میبخشند. و بهترین کاری را که قادر به انجام آن هستند انجام میدهند. آنها افرادی هستند که ازنظر شخصی رشد کردهاند و یا در حال پیشرفت هستند که قادر به رشد کامل است.” افرادی که به سطح خودشکوفایی و رشد استعدادها میرسند، به فکر رشد شخصی خود هستند. کمتر به عقاید دیگران توجه میکنند و علاقهمند به انجام تواناییهای بالقوه خود هستند.
چرا هرم نیازهای مازلو تأثیرگذار بوده است؟
صرف‌نظر از انتقادها، هرم نیازهای مازلو بخشی از یک تغییر مهم در روانشناسی را نشان می‌دهد. روانشناسی انسان دوستانه مازلو به‌جای تمرکز بر روی رفتار و رشد غیرطبیعی، بر رشد افراد سالم متمرکز بود. درحالیکه تحقیقات نسبتاً کمی در حمایت از این نظریه وجود داشت، سلسله‌مراتب نیازها چه در روانشناسی و چه خارج از آن به‌شدت معروف و شناخته شد. در مطالعهای که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، محققان دانشگاه ایلینوی تصمیم گرفتند که در مورد این هرم تحقیقاتی را انجام دهند. نتیجهای که به آن دست یافتند این بود که درحالیکه برآورده شدن نیازها به‌شدت با خوشبختی ارتباط داشت، اما مردم از فرهنگهای سراسر جهان گزارش کردند که خود شکوفایی و نیازهای اجتماعی حتی در صورت برآورده نشدن بسیاری از اساسی‌‌ترین نیازها نیز برایشان مهم است. چنین نتایجی نشان می‌دهد که گرچه این نیازها میتوانند محرکهای قدرتمندی در رفتار انسان باشند، اما لزوماً از فرم سلسله مراتبی که مازلو توصیف کرده است، برخوردار نیستند.
در صورت نیاز میتوانید با مراجعه به سایت پزشک خوب از بهترین روانشناسان ایران به‌صورت اینترنتی نوبت بگیرید.
