هرم مازلو چیست؟ همه چیز در مورد سلسله مراتب نیازهای مازلو

در سال ۱۹۴۳ رواشناس آمریکایی آبراهام مازلو نظریه “سلسله‌مراتب نیازهای انسانی” را مطرح کرد. در این نظریه تصمیم‌‌گیری‌‌های بشر تحت تأثیر سلسله‌ مراتب نیازهای روانی قرار دارد. مازلو همچنین به‌عنوان پدر روانشناسی انسان ‎‌گرایانه نیز شناخته می‌‌‎شود. هرم مراتب نیازهای انسانی مازلو یکی از شناخته شده ترین تئوری و نظریه‎‌ها برای افزایش انگیزه است. مازلو در مقاله اول خود و همچنین در کتاب بعدی خود با عنوان “انگیزه و شخصیت” پنج شکل اصلی برای انگیزه رفتاری انسان را بیان کرد. در این مقاله به بررسی هرم مازلو می‎‌پردازیم.

هرم مازلو چیست؟

هرم نیاز‌های مازلو، یک نظریه رواشناختی است که انگیزه انسان را در سطوح مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد. این نظریه بیان می‌‎‌کند که نیازهای فیزیولوژیکی و روانشناختی انسان سلسله مرانب  منظمی دارند. این هرم از اساسی‌‌‎ترین نیازها تا پیچیده‌ترین طبقه‌بندی ‌شده است. طبق این نظریه، هدف نهایی رسیدن به (سطح پنج) سلسله‌مراتب است. یعنی خودشکوفایی و خود انگیزشی.

مازلو به عنوان یک انسان‎گرا معتقد است که انسان به طور ذاتی تمایل به خودشکوفایی و رشد خود دارد. این بدین معناست که انسان تمایلی تمام‌نشدنی به تعالی و رشد شخصی دارد. اگرچه که برای دستیابی به این نیاز در وهله اول نیازهای اساسی دیگر مانند غذا، آزادی و امنیت، عشق و عزت‌نفس باید برآورده شود.

سلسه مراتب مازلو اغلب به‌صورت هرمی نمایش داده می‎‌شود. پایین‌‎ترین سطح هرم مازلو از اساسی‎‌ترین نیازها تشکیل‌شده است، و پیچیده‌‎ترین نیازها در بالای هرم قرار دارند. نیازها در پایین‌‎‌ترین قسمت هرم شامل نیازهای جسمی ازجمله نیاز به آب و غذا، گرما و خواب کافی است. پس از برآورده شدن این نیازها، سطح بعدی امنیت و آزادی است.

در سطح بالاتر نیازهای مازلو، نیازها به ‌طور فزاینده‌‌‎ای روانشناختی و اجتماعی می‌‎‌شوند. و نیازهایی مانند عشق، دوستی، صمیمیت اهمیت پیدا می‌‎‌کنند. در ادامه هرم مزلو، نیاز به عزت‌نفس و احساس موفقیت در اولویت قرار می‌‌‎گیرد. مانند کارل راجرز، روانشناس آمریکایی، مازلو بر اهمیت خودشکوفایی و انگیزش درونی، که که فرآیند رشد و تکامل فرد به‌منظور دستیابی به پتانسیل‌های فردی است.

آبراهام مازلو کیست؟

آبراهام هرولد مازلو  روانشناس انسان‌گرای آمریکایی بود؛ که به عنوان پدر روان‌شناسی انسان گرایانه نیز شناخته می‌شود. او از زمان ارائه نظریه  “سلسله مراتب نیاز‌های انسانی” بسیار به شهرت رسید و مورد توجه عموم مردم قرار گرفت و در نهایت با انتشار کتاب “انگیزه و شهرت” در سال ۱۹۴۵ اعتبار و ارزشمندی کلام خود را به اوج رساند.

کاربرد هرم مازلو چیست؟

هرم سلسله مراتبی مازلو یک نظریه انگیزشی در روانشناسی است که یک مدل پنج لایه از نیازهای انسانی است . این هرم از پایین به بالا شامل نیاز‌هایی با عنوان فیزیولوژیک (غذا، پوشاک و…)، ایمنی (امنیت شغلی و…)، عشق و تعلق (دوستی)، احترام و عزت و شکوفایی است. طبق این هرم پیش از آنکه افراد به نیازهای بالاتر توجه کنند، باید نیازهای پایین‌تر هرم ارضا شود.

این مدل پنج مرحله ای را می‌توان به نیازهای کمبود و نیازهای رشد تقسیم کرد. چهار سطح اول اغلب به عنوان نیازهای کمبود و سطح آخر به عنوان نیاز رشد یا بودن شناخته می‌شود. نیازهای کمبود در مقابل نیاز رشد قرار دارد.

او با ارائه هرم نیازهای مازلو؛ نقش بسزایی در علم روانشناسی  جهان گذاشت و توانست تعریف انسان و انسانیت را در دید بسیاری از افراد عوض کند. از نظر هرم مازلو انسان موجودی ذاتا شرور نیست و می‌تواند شخصیت خود را به مرور زمان ارتقا دهد و سرانجام به خودشکوفایی برسد.

فواید هرم مازلو

همانطور که می‌دانیم هرم مزلو یک نظریه‌ انگیزشی است که بر اساس آن تمام افراد دارای الگوهایی هستند که در ارتباط با نیاز آن‌ها است. هرم نیازهای مازلو دارای سه فایده و مزیت بزرگ است که در زیر به آن پرداخته می‌شود.

افراد به سادگی آن را درک می‌کنند

بزرگترین مزیت نظریه انگیزش مازلو درک بسیار ساده آن است و تمامی افراد به راحتی می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند. شاید بتوان دلیل این سادگی را اینطور بیان کرد که همه ما در طول زندگی شخصی خود، از یکی از مراحل هرم نیازهای مازلو عبور کردیم.

طبیعت انسان را در نظر می‌گیرد

مزیت دیگر این هرم آن است که به ماهیت اولیه انسان توجه می‌کند و نشان می‌دهد که با ارضای نیازهای سطح پایین‌تر، افراد می‌تواند برای رفع نیاز‌های بالاتر  اقدام کنند. بنابر این نظریه نیاز‌های فیزیولوژیکی مانند خوراک، پوشاک و مسکن جز نیاز‌های اولیه هر انسانی است که تنها با رفع آن‌ها می‌توان به سایر نیاز‌های شخصی پرداخت.

همه زمینه‌ها را در نظر می‌گیرد

هرم مازلو تقریباً با همه زمینه‌های زندگی مرتبط است و تفاوتی وجود ندارد که شما یک فرد خانه‌دار باشید یا یک کارمند، این هرم به خوبی نیاز‌های تمامی افراد را در نظر می‌گیرد. اولویت هر انسانی در ابتدای کار رفع نیاز‌های فیزیولوژیکی و سپس رفع نیاز‌های روحی و روانی و در نهایت رفع نیاز‌های خودشکوفایی است.

 

نیازهای کمبود در مقابل نیازهای رشد

مازلو معتقد بود که این نیازها شبیه غرایز است و نقش اصلی را در ایجاد انگیزه در رفتار دارد. نيازهاي فيزيولوژيكي، امنيتي، اجتماعي و عزت‌نفس نيازهاي كمبودي هستند كه در اثر محروميت بوجود مي‌‌‎آيند. تأمین این نیازها در سطح پایین هرم برای جلوگیری از احساسات ناخوشایند یا عواقب جدی مهم است. مازلو بالاترین سطح هرم را به‌عنوان نیاز رشد نامیده است. این نیازها ناشی از کمبود چیزی نیست بلکه ناشی از تمایل به رشد و تعالی به‌عنوان یک فرد است. در حالی ‌که این تئوری به‌ طور کلی به ‌عنوان یک سلسله ‌مراتب کاملاً سفت ‌و سخت به تصویر کشیده می‌‌‎شود، مازلو خاطرنشان کرد که ترتیب انجام این نیازها همیشه از این فرایند استاندارد پیروی نمی‎‌‌کند. به‌عنوان‌مثال، وی می‌‌‎گوید برای برخی از افراد، نیاز به عزت‌‌نفس بیش از نیاز به عشق مهم است. برای بعضی دیگر، نیاز به انجام ایده‌‎های خلاقانه حتی ممکن است اساسی‌‎‌ترین نیازها را نیز جبران کند.

سلسله مراتب نیازهای مازلو؛ هرم نیازهای مازلو

برای استفاده از هرم نیاز‌های مازلو باید نیاز‌ها و میزان تاثیر آن بر افراد را به درستی درک و تحلیل کرد. براساس این هرم، هر نیاز  طبق نیاز پیشین خود ایجاد می‌شود و به تمامی افراد حس رضایت بیشتری نسبت به گذشته خود القا می‌کند. با درک و توجه به هرم مازلو، انگیزه و تفکر افراد ترغیب می‌شود و خلاقیت به وجود آن‌ها راه باز می‌کند.

۱. نیازهای فیزیولوژیکی در هرم مزلو

اولین نیاز در سطح پایین هرم مزلو،نیازهای فیزیولوژیکی است. نیازهای اساسی فیزیولوژیکی کاملاً مشهود است. این امر شامل مواردی است که برای بقای ما حیاتی هستند. برخی از نمونه‌‌‎های نیازهای فیزیولوژیکی عبارت‌‎اند از: آب، غذا، نفس کشیدن و  حفظ پایداری محیط داخلی بدن. علاوه بر نیازهای اساسی تغذیه، نیازهای فیزیولوژیکی مواردی مانند سرپناه و لباس را نیز شامل می‌‌‎شود. مازلو همچنین تولیدمثل را نیز در این سطح از هرم قرار می‎‌دهد زیرا برای بقا و تکثیر گونه ضروری است.

۲. نیاز به امنیت

با رفتن به سطح دوم از هرم نیازهای مازلو، نیازها کمی پیچیده‎ تر می‎‌شوند. در این سطح نیاز به امنیت در اولویت قرار می‌‌‎‌گیرد. مردم خواهان کنترل و نظم در زندگی خود هستند. بنابراین نیاز به امنیت تا حد زیادی به رفتارهای این سطح کمک می‌‌‌‎کند. برخی از نیازهای اساسی امنیت عبارت‌‌‎اند از: امنیت مالی، حفاظت در برابر خشونت، ثبات عاطفی، سلامتی و تندرستی، ایمنی در برابر حوادث و صدمه دیدن.

پیدا کردن شغل، اخذ بیمه درمانی و مراقبت‌‏های بهداشتی، پس‎انداز و زندگی در محله‌ای امن نمونه‌‎هایی از نیازهای انگیزشی برای امنیت هستند. سطح ایمنی و فیزیولوژیکی سلسله‌مراتب با هم، چیزی را تشکیل می‎‌دهد که اغلب از آن به‌عنوان نیازهای اساسی یاد می‎‌شود.

۳. نیازهای اجتماعی (عشق و تعلق ‌خاطر)

نیازهای اجتماعی در سلسله مراتب نیازهای مازلو شامل مواردی از قبیل عشق، پذیرش و تعلق است. در این سطح، نیاز به روابط عاطفی رفتار انسان را پیش می‌‎‌برد. برخی از مواردی که این نیازها را برطرف می‎‌‌کنند عبارت‌‌‎اند از: دوستی، دلبستگی‎‌های عاشقانه، خانواده و شرکت در موقعیت‌‏‌های اجتماعی. به‌منظور جلوگیری از مشکلاتی مانند تنهایی، افسردگی و اضطراب مهم است که افراد پذیرش و حمایت اجتماعی را از سوی دیگران داشته باشند.

روابط شخصی با دوستان، خانواده و حمایت عاطفی عاشقانه در این مرحله نقش مهمی را ایفا می‌‌‎کنند و همچنین شرکت در گروه‌‎‌های دیگر که ممکن است شامل گروه‎های مذهبی، تیم‌های ورزشی، باشگاه‌‌های کتاب‌‌خوانی و سایر فعالیت‌‎های گروهی باشد.

۴. نیاز به احترام و ارزش

در سطح چهارم در سلسه مراتب مازلو نیاز به قدردانی و احترام دیده می‌‎شود. هنگامی‌که نیازهای سه سطح پایین برآورده شود، نیاز به احترام و ارزش نقش برجسته‌‎‌تری در ایجاد انگیزه در رفتار ایجاد می‌‌‎کند. مازلو به ‌طور خاص یادآوری می‎‌کند که عزت‌نفس به دو نوع تقسیم می‌شود: عزت نفسی که بر اساس احترام و تأیید دیگران است و عزت نفسی که بر اساس ارزیابی خود شما است. اعتماد به ‌نفس و استقلال از نوع عزت ‌نفس دوم ناشی می‌‌‎شود. در این مرحله، کسب احترام و دریافت ارزش از طرف دیگران اهمیت فزاینده‎‌ای پیدا می‌‎‌کنند. ما برای براورده شدن این نیاز هم به دستیابی به عزت نفس نیاز داریم هم به تایید و دیده شدن از طرف دیگران. نیازهای احترام و ارزش علاوه بر نیاز به احساس موفقیت و احترام مواردی مانند عزت‌نفس و ارزش شخصی را شامل می‌‌شوند.

داشتن حس ارزش از سوی دیگران و احساس اینکه برای جهان مفید هستند در این مرحله بسیار مهم است. مشارکت در فعالیت‌‌‎های حرفه‌‎‌ای، موفقیت‌‌‎های تحصیلی، مشارکت ورزشی یا تیمی و سرگرمی‌‌‎های شخصی همگی می‌‎‌توانند در برآورده ساختن نیازهای احترام و ارزش نقش داشته باشند. افرادی که با دستیابی به عزت‌نفس خوب و شناخت دیگران می‌‎توانند نیازهای عزت را برآورده کنند‎، به سمت اعتماد به توانمندی‌های خود حرکت می‌کنند. کسانی که عزت‌‌نفس و احترام دیگران را ندارند، ممکن است احساس حقارت کنند. نیاز به احترام و ارزش و نیازهای اجتماعی، با هم آنچه را که به‌عنوان نیازهای روانشناختی سلسله‌مراتب شناخته می‌‎‌شود، تشکیل می‌‎دهند.

۵. نیازهای خودشکوفایی و رشد استعدادها

نیازهای خودشکوفایی و رشد استعدادها در اوج هرم مزلو قرار دارد. مازلو با اشاره به نیازی که مردم برای دستیابی به تمام توانایی‎‌‌های خود به‌عنوان انسان دارند، توضیح داد: “آنچه یک انسان می‌تواند باشد، باید همان باشد.”

با توجه به تعریف مازلو از نیاز به خودشکوفایی و با توجه به تعریف او از تحقق بخشیدن به خود، این امر ممکن است به سادگی به ‌عنوان استفاده کامل و بهره‌‌برداری از استعدادها، توانایی‎‌ها‎، پتانسیل و … توصیف شود. به نظر می‌‎رسد چنین افرادی به خواسته‌‎هایشان تحقق می‌‌‎‌بخشند.  و بهترین کاری را که قادر به انجام آن هستند انجام می‌‎‌دهند. آن‌‎‌ها افرادی هستند که ازنظر شخصی رشد کرده‌‌‎اند و یا در حال پیشرفت  هستند که قادر به رشد کامل است.  افرادی ‎که به سطح خودشکوفایی و رشد استعدادها می‌‎رسند، به فکر رشد شخصی خود هستند. کمتر به عقاید دیگران توجه می‌‎کنند و علاقه ‎مند به انجام توانایی‎ های بالقوه خود هستند.

بسته به شخصیت و خصوصیات افراد، شدت هر یک از این نیاز‌ها متفاوت خواهد‌بود. برای مثال، یک فرد ممکن است تمایل زیادی برای تبدیل شدن به یک والد ایده آل را داشته باشد و دیگری ممکن است میل به پیشرفت در حوزه های ۱اقتصادی، تحصیلی یا ورزشی داشته باشد.

 

 

سلسله مراتب “گسترده” نیازها در هرم مازلو

باید به این نکته توجه داشته باشید که مدل پنج مرحله‌ای مازلو (۱۹۴۳، ۱۹۵۴) به نیازهای شناختی و زیبایی شناختی (Maslow, 1970a) و نیازهای متعالی بعدی (Maslow, 1970b) بسط داده شده است. تغییرات مدل پنج مرحله‌ای اصلی مهم تر گسترش یافته است و شامل یک مدل هفت مرحله‌ای و یک مدل هشت مرحله‌ای می‌شود. هر دو این مدل ها، در طول دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ توسعه یافتند.

1. نیازهای بیولوژیکی و فیزیولوژیکی: هوا، غذا، نوشیدنی، سرپناه، گرما، رابطه جنسی، خواب و غیره.
2. نیازهای ایمنی:حفاظت از خود، امنیت، نظم، قانون، ثبات، رهایی از ترس.
3. نیازهای عشق و تعلق: دوستی، صمیمیت، اعتماد و پذیرش، دریافت و نثار عشق و محبت. دلبستگی، عضویت در یک گروه (خانواده، دوستان، کار).
4. نیاز ارج نهادن: که مزلو آنها را به دو دسته طبقه بندی کرد: (۱) احترام به خود (شأن، موفقیت، تسلط، استقلال) و (۲) نیاز به پذیرفته شدن و ارزش گذاری توسط دیگران (مثلاً موقعیت، اعتبار).
5. نیازهای شناختی: دانش و درک، کنجکاوی، کاوش، نیاز به معنا و قابل پیش بینی بودن شرایط.
6. نیازهای زیبایی شناختی: قدردانی و جستجو برای زیبایی، تعادل، فرم و غیره.
7. نیازهای خودشکوفایی: تحقق پتانسیل شخصی، خودشکوفایی، جستجوی رشد شخصی و تجربه های اوج. میل “برای تبدیل شدن به هر چیزی که فرد قادر به تبدیل شدن است” (مزلو، ۱۹۸۷، ص ۶۴).
8. نیازهای متعالی: انسان با ارزش‌هایی برانگیخته می‌شود که فراتر از خود شخصی است (مانند تجربیات عرفانی و تجربیات خاص با طبیعت، تجربیات زیبایی شناختی، خدمت به دیگران، دنبال کردن علم، ایمان مذهبی و غیره).

خودشکوفایی در هرم مزلو

مازلو (۱۹۴۳) به جای تمرکز بر آسیب شناسی روانی و مشکلاتی که در افراد وجود دارد، گزارش مثبت‌تری از رفتار انسان ارائه کرد؛ او به پتانسیل انسان برای خودشکوفایی علاقه‌مند بود و اینکه ما چگونه از این پتانسیل بهره می‌بریم. آبراهام مازلو، روانشناس (۱۹۴۳، ۱۹۵۴) اظهار داشت که انگیزه انسانی مبتنی بر افرادی است که به دنبال تحقق و تغییر از طریق رشد شخصی هستند. رشد خودشکوفایی (مازلو، ۱۹۶۲) نیاز به رشد و کشف شخصی اشاره دارد که در طول زندگی فرد وجود دارد.

از آنجایی که هر فردی منحصر به فرد است، انگیزه خودشکوفایی افراد را به جهات مختلفی هدایت می‌کند (کنریک و همکاران، ۲۰۱۰). برای برخی افراد خودشکوفایی می‌تواند از طریق خلق آثار هنری یا ادبی، برای برخی دیگر از طریق ورزش، در کلاس درس یا در یک محیط مشارکتی به دست آید.
مازلو (۱۹۶۲) معتقد بود که خودشکوفایی را می‌توان از طریق مفهوم تجربه‌های اوج سنجید. این زمانی اتفاق می‌افتد که شخص دنیا را کاملاً به همان شکلی که هست تجربه می‌کند و احساس سرخوشی، شادی و شگفتی در آن وجود دارد. توجه به این نکته حائز اهمیت است که خودشکوفایی یک فرآیند مستمر تبدیل شدن به یک حالت کامل است که فرد به “خوشبختی و رضایت دائمی” می رسد (هافمن، ۱۹۸۸).

مازلو شرح زیر را از خودشکوفایی ارائه می دهد:

میل شخص برای خودشکوفایی اشاره به تمایل او به فعلیت رساندن آنچه که بالقوه است دارد. شکل خاصی که این نیازها خواهند داشت از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در یک فرد ممکن است به شکل میل به مادر شدن باشد، در فرد دیگر ممکن است به صورت ورزش حرفه ای بیان شود و در فرد دیگری ممکن است در نقاشی یا اختراعات باشد (Maslow, 1943, p.).

ویژگی‌های افراد خودشکوفایی

اگرچه همه ما به لحاظ نظری قادر به خودشکوفایی هستیم، اکثر ما این کار را انجام نخواهیم داد، یا فقط تا اندازه ای محدود. مازلو (۱۹۷۰) تخمین زد که تنها دو درصد از مردم به حالت خودشکوفایی می‌رسند. او به خصوص به ویژگی‌های افرادی که از نظر او توانایی‌های بالقوه خود را به عنوان فردی بالفعل کرده اند، علاقه‌مند بود. مازلو (۱۹۷۰) با مطالعه ۱۸ نفری که او آن‌ها را خودشکوفا می‌دانست (از جمله آبراهام لینکلن و آلبرت انیشتین) ۱۵ ویژگی خودشکوفایی را شناسایی کرد.

ویژگی‌های خودشکوفایی

1. آنها واقعیت را به خوبی درک می‌کنند و می‌توانند عدم قطعیت را تحمل کنند.
2. خود و دیگران را همان گونه که هستند بپذیرند.
3. خودانگیختگی در اندیشه و عمل دارند.
4. مسئله محور (نه خودمحور) هستند.
5. شوخ طبعی غیرمعمول دارند.
6. قادر به نگاه عینی به زندگی می باشند.
7. بسیار خلاق هستند.
8. در برابر فرهنگ سازی مقاوم هستند، اما نه به صورت غیر متعارف.
9. نگران رفاه بشریت می باشند.
10. قادر به قدردانی عمیق از تجربیات اساسی زندگی هستند.
11. روابط بین فردی عمیق و رضایت بخش با چند نفر برقرار می کنند.
12. تجربیات عمیقی دارند.
13. نیاز به حریم خصوصی را احساس می کنند.
14. نگرش‌های دموکراتیک دارند.
15. معیارهای اخلاقی قوی دارند.

رفتاری که منجر به خودشکوفایی می‌شود

• تجربه کردن زندگی مانند یک کودک، با جذب و تمرکز کامل
•  تلاش برای چیزهای جدید به جای چسبیدن به مسیرهای امن
• گوش دادن به احساسات خود در ارزیابی تجربیات به جای صدای سنت، قدرت یا اکثریت
• پرهیز از تظاهر و صادق بودن
• آمادگی برای عدم محبوبیت در صورتی که نظرات شما با دیدگاه اکثریت مطابقت نداشته باشد
• مسئولیت پذیری و سخت کوشی
• تلاش برای شناسایی دفاعیات خود و داشتن شجاعت کنار گذاشتن آن‌ها

ویژگی‌های خودشکوفایی و رفتارهای منتهی به خودشکوفایی در فهرست بالا نشان داده شده است. اگرچه افراد به روش منحصر به فرد خود به خودشکوفایی دست می‌یابند، اما تمایل دارند ویژگی‌های خاصی را دنبال کنند. با این حال، خودشکوفایی یک موضوع فردی است. برای خودشکوفایی نیازی به داشتن همه ۱۵ ویژگی نیست و صرفا افراد خودشکوفا آن‌ها را نشان نمی‌دهند.

مازلو خودشکوفایی را با کمال یکی نمی‌دانست. خودشکوفایی صرفاً مستلزم دستیابی به توانایی‌های بالقوه است. کمتر از دو درصد از جمعیت به خودشکوفایی دست می‌یابند.

برنامه‌های آموزشی

تئوری سلسله مراتب نیازهای مازلو (۱۹۶۲) سهم عمده‌ای در آموزش و مدیریت کلاس درس در مدارس داشته است. مزلو (۱۹۷۰) به جای کاهش رفتار به معنی پاسخی در ازای محیط، رویکردی کل نگر برای آموزش و یادگیری اتخاذ می‌کند. مازلو به کیفیت کامل فیزیکی، عاطفی، اجتماعی و فکری یک فرد و چگونگی تأثیر آنها بر یادگیری نگاه می‌کند. کاربردهای تئوری سلسله مراتبی مازلو در آموزش آشکار است. قبل از اینکه نیازهای شناختی دانش آموز برآورده شود، ابتدا باید نیازهای فیزیولوژیکی اولیه خود را برآورده کند.
به عنوان مثال، برای یک دانش آموز خسته و گرسنه تمرکز بر یادگیری مشکل خواهد بود. دانش آموزان برای پیشرفت و دستیابی به پتانسیل کامل خود باید از نظر احساسی و جسمی احساس امنیت کنند و در کلاس پذیرفته شوند. مازلو پیشنهاد می‌کند که باید به دانش‌آموزان نشان داده شود که در کلاس درس برای آنها ارزش و احترام قائل هستند و معلم باید یک محیط حمایتی ایجاد کند. دانش آموزانی که عزت نفس پایینی دارند تا زمانی که عزت نفسشان تقویت نشود، با نرخ مطلوبی پیشرفت تحصیلی نخواهند کرد.

مازلو (۱۹۷۱) استدلال کرد که یک رویکرد آموزشی انسان‌گرا، افرادی را پرورش می‌دهد که قوی‌تر و سالم‌تر هستند و زندگی را تا حد زیادی در دستان خود می‌گیرند. با افزایش مسئولیت شخصی در قبال زندگی و با مجموعه‌ای منطقی از ارزش‌ها برای هدایت انتخاب، مردم شروع به تغییر فعالانه جامعه ای می‌کنند که در آن زندگی می‌کردند.

همپنین بخوانید: نیازهای اساسی گلاسر چیست و برای چه کسانی مفید است؟ با آزمون

ارزیابی بحرانی

مهم‌ترین محدودیت نظریه مازلو به روش شناسی او مربوط می‌شود. مازلو ویژگی‌های افراد خودشکوفا را از روشی کیفی به نام تجزیه و تحلیل بیوگرافی فرموله کرد. او زندگی‌نامه و نوشته‌های ۱۸ نفری که به‌عنوان خودشکوفا معرفی کرد، را بررسی کرد. از این منابع، او فهرستی از ویژگی‌هایی را تهیه کرد که به نظر می‌رسید برای این گروه خاص از مردم، برخلاف انسانیت به طور کلی، مشخص باشد.

از منظر علمی، مشکلات متعددی با این رویکرد خاص وجود دارد. اول، می توان ادعا کرد که تحلیل زندگینامه به عنوان یک روش بسیار ذهنی است زیرا کاملاً بر اساس نظر محقق است. نظر شخصی همیشه مستعد سوگیری است که اعتبار داده های به دست آمده را کاهش می‌دهد. بنابراین تعریف عملیاتی مازلو از خودشکوفایی نباید کورکورانه به عنوان واقعیت علمی پذیرفته شود.
علاوه بر این، تجزیه و تحلیل بیوگرافی مازلو بر روی نمونه‌ای مغرضانه از افراد خودشکوفایی متمرکز بود که به طور برجسته به مردان سفیدپوست با تحصیلات بالا محدود می‌شدند (مانند توماس جفرسون، آبراهام لینکلن، آلبرت انیشتین، ویلیام جیمز، آلدوس هاکسلی، بتهوون).

اگرچه مازلو (۱۹۷۰) زنان خودشکوفایی مانند النور روزولت و مادر ترزا را مورد مطالعه قرار داد، اما آن‌ها بخش کوچکی از نمونه او را تشکیل می‌دادند. این امر تعمیم نظریه او را به زنان و افراد طبقات اجتماعی پایین‌تر یا قومیت‌های مختلف دشوار می‌کند. بنابراین اعتبار جمعیتی را زیر سوال برد. علاوه بر این، آزمایش تجربی مفهوم خودشکوفایی مزلو به نحوی که بتوان روابط علی برای آن ایجاد کرد، بسیار دشوار است. انتقاد دیگر مربوط به فرض مزلو است که قبل از اینکه فرد بتواند به پتانسیل و خودشکوفایی خود دست یابد، نیازهای پایین‌تر باید ارضا شوند. همیشه اینطور نیست و بنابراین سلسله مراتب نیازهای مزلو در برخی جنبه ها جعل شده است.

از طریق بررسی فرهنگ‌هایی که در آن تعداد زیادی از مردم در فقر زندگی می‌کنند (مانند هند)، روشن می‌شود که مردم هنوز قادر به پرداختن به نیازهای مرتبه بالاتری مانند عشق و تعلق هستند. با این حال، به گفته مازلو این موضوع نباید رخ دهد، زیرا افرادی که در دستیابی به نیازهای فیزیولوژیکی بسیار اساسی (مانند غذا، سرپناه و غیره) مشکل دارند، قادر به برآوردن نیازهای رشد بالاتر نیستند.
همچنین، بسیاری از افراد خلاق، مانند نویسندگان و هنرمندان (مانند رامبراند و ون گوگ) در طول زندگی خود در فقر زندگی می‌کردند، با این حال می‌توان استدلال کرد که آنها به خودشکوفایی دست یافته‌اند. روانشناسان اکنون انگیزه را به عنوان یک رفتار کثرت گرایانه تصور می‌کنند که به موجب آن نیازها می‌توانند در سطوح مختلف به طور همزمان عمل کنند. یک فرد ممکن است با نیازهای رشد بالاتر همزمان با نیازهای کمبود سطح پایین تر برانگیخته شود (Wahba & Bridwell, 1973).

تحقیقات معاصر توسط Tay و Diener (2011) نظریه مزلو را با تجزیه و تحلیل داده های ۶۰۸۶۵ شرکت کننده از ۱۲۳ کشور، که نماینده هر منطقه بزرگ جهان هستند، مورد آزمایش قرار داده است. این نظرسنجی از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ انجام شد. پاسخ دهندگان به سؤالاتی در مورد شش نیاز که شباهت زیادی به نیازهای مدل مازلو داشتند، پاسخ دادند: نیازهای اساسی (غذا، سرپناه). ایمنی؛ نیازهای اجتماعی (عشق، حمایت)؛ توجه؛ تسلط؛ و خودمختاری آنها همچنین بهزیستی خود را در سه معیار مجزا ارزیابی کردند: ارزیابی زندگی (دیدگاه فرد نسبت به زندگی خود به عنوان یک کل)، احساسات مثبت (مواردی از شادی یا لذت روزانه) و احساسات منفی (تجارب روزمره از زندگی خود). غم، عصبانیت یا استرس.
نتایج این مطالعه از این دیدگاه حمایت می‌کند که به نظر می‌رسد نیازهای جهانی بشر بدون توجه به تفاوت‌های فرهنگی وجود دارد. با این حال، ترتیب نیازها در سلسله مراتب صحیح نبود.
دینر توضیح می‌دهد: «اگرچه ابتدایی‌ترین نیازها ممکن است بیشترین توجه را در زمانی که شما آنها را ندارید، به خود جلب کنند، اما برای به دست آوردن منافع [از دیگران] نیازی به برآورده کردن آن‌ها ندارید». به عنوان مثال، حتی زمانی که گرسنه هستیم، می توانیم با دوستان خود شاد باشیم. دینر در مورد چگونگی عملکرد مستقل نیازها می‌گوید: “آنها مانند ویتامین ها هستند. ما به همه آنها نیاز داریم.”

تاثیر هرم مازلو در علم بازاریابی

بسته به اوضاع جامعه و زندگی افراد، هر انسانی در یکی از سطوح هرم سلسله مراتبی نیاز‌های مازلو قرار دارد. در حوزه بازاریابی، تکنیک‌ها براساس نیاز‌ افراد تنظیم می‌شود. در واقع پیش از تولید محصول یا ارائه خدمت، نیاز‌های هر گروه از افراد هدف شناسایی شده و برآورد می‌شود که مخاطب هدف در چه سطحی از هرم مازلو قرار دارند. سپس براساس نیاز‌هایی مشتریان هدف، محصول یا خدمت مورد نظر ارائه می‌شود.

هرم مازلو به خوبی می‌تواند نیاز افراد متفاوت را تعیین کند و با تمرکز به آن‌ها در محیط کسب و کار، تاثیرات بسزایی در  بخش‌های متفاوت بازاریابی یک محصول یا خدمت ایجاد کرد. با شناخت نیاز افراد می‌توان کالا و خدمات مختص هر گروه خاص را در بهترین حالت ممکن تولید کرد. درک نیاز مخاطب و مشتری یکی از تاثیرات بسزای این هرم در علم بازاریابی است.

تاثیر  هرم مازلو در درک و شناسایی تجربه کاربری

یکی از کاربرد‌های اساسی هرم مازلو در طراحی محصولات کاربر پسند است. زمانی که یک شرکت بخواهد محصولی را براساس نیاز‌های جامعه طراحی کند؛ باید پیش از طراحی به کمک هرم مازلو جامعه هدف و سطوح مخاطبان و مشتریان خود را تشخیص دهند تا طراح بتواند محصول مورد نظر را در بهترین حالت ممکن طراحی کند. هرم مازلو در درک تجربه کاربری و طراحی محصولات هر چه بهتر و کاربر پسند‌تر نقش بسزایی دارد.

تاثیر هرم مازلو در آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان محصل

هرم مازلو سهم زیادی در تدریس و مدیریت کلاس درس در مدارس دارد. این هرم به کیفیت کامل فیزیکی، عاطفی، اجتماعی و فکری یک فرد و چگونگی تأثیر آن بر یادگیری می پردازد. معلم هر کلاس پیش از اینکه نیازهای شناختی یک دانش آموز را برآورده کند، به نیازهای اساسی فیزیولوژیکی آن می‌پردازد. برای مثال، برای یک دانش آموز خسته و گرسنه تمرکز در یادگیری مشکل است و هر کودکی برای پیشرفت و دستیابی به پتانسیل کامل خود باید از نظر احساسی و جسمی احساس امنیت کنند و در کلاس درس پذیرفته شود.

بر اساس هرم مازلو باید به دانش آموزان نشان داده شود که کلاس درس برای آن‌ها ارزش و احترام زیادی قائل است و معلم کلاس باید برای هر فرد یک محیط حمایتی ایجاد کند. دانش آموزانی که عزت نفس پایینی دارند تا زمانی که این ویژگی در آن‌ها تقویت نشود، پیشرفت تحصیلی بسزایی نخواهند داشت. هرم مازلو تاثیرات بسزایی در نظام آموزش و پرورش هر کشور ایفا می‌کند؛ به شرط آن که به آن توجه کنیم.

چرا هرم نیازهای مازلو تأثیرگذار بوده است؟

صرف‌نظر از انتقادها، هرم مزلو بخشی از یک تغییر مهم در روانشناسی را نشان می‎‌دهد. روانشناسی انسان دوستانه مازلو به‌ جای تمرکز بر روی رفتار و رشد غیرطبیعی، بر رشد افراد سالم متمرکز بود. درحالی‌که تحقیقات نسبتاً کمی در حمایت از این نظریه وجود داشت، سلسله‌مراتب نیازها چه در روانشناسی و چه خارج از آن به‌شدت معروف و شناخته شد. در مطالعه‌‎ای که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، محققان دانشگاه ایلینوی تصمیم گرفتند که در مورد این هرم تحقیقاتی را انجام دهند. نتیجه‌‎ای که به آن دست یافتند این بود که درحالیکه برآورده شدن نیازها به‌شدت با خوشبختی ارتباط داشت، اما مردم از فرهنگ‌‎های سراسر جهان گزارش کردند که خود شکوفایی و نیازهای اجتماعی حتی در صورت برآورده نشدن بسیاری از اساسی‌‌ترین نیازها نیز، برایشان مهم است. چنین نتایجی نشان می‎‌دهد که گرچه این نیازها می‌‎توانند محرک‌‎های قدرتمندی در رفتار انسان باشند، اما لزوماً از فرم سلسله ‌مراتبی که مازلو توصیف کرده است، برخوردار نیستند.

سوالات متداول

هرم مازلو چیست؟

هرم مازلو، هرمی است که نشان می‌دهد افراد برای رسیدن به نیازهای خاص انگیزه دارند. البته برخی از این نیازها بر دیگر نیازها برتری خواهند داشت. 

سلسله مراتب نیازهای مازلو چند دسته هستند؟

سلسله مراتب نیازهای مازلو به دو دسته نیازهای کمبود و نیازهای پیشرفت تقسیم شده‌اند. 

نیازهای مازلو چه هستند؟

هرم مازلو پنج طبقه است و نیازهای هر طبقه به ترتیب نیازهای فیزیولوژیک و زیستی، امنیتی، اجتماعی و وابستگی، عزت نفس، خودشکوفانی می‌باشد. 

نیاز به احترام در هرم مازلو نشان دهنده چیست؟

نیاز به احترام در هرم مازلو نشان دهنده عزت و اعتماد به نفس در فرد است.

منبع: verywellmind, simplepsychology, webmd

---

در صورت نیاز می‎توانید با مراجعه به سایت پزشک خوب از بهترین روانشناسان ایران به‌صورت اینترنتی نوبت بگیرید.