در سال ۱۹۴۳ رواشناس آمریکایی آبراهام مازلو نظریه “سلسله‌مراتب نیازهای انسانی” را مطرح کرد. در این نظریه تصمیم‌‌گیری‌‌های بشر تحت تأثیر سلسله مراتب نیازهای روانی قرار دارد. مازلو همچنین به‌عنوان پدر روانشناسی انسان گرایانه نیز شناخته می‌شود. هرم مراتب نیازهای انسانی مازلو یکی از بهترین تئوری و نظریهها برای افزایش انگیزه است. مازلو در مقاله اول خود و همچنین در کتاب بعدی خود با عنوان “انگیزه و شخصیت” پنج شکل اصلی برای انگیزه رفتاری انسان را بیان کرد. در این مقاله به بررسی هرم نیازهای مازلو میپردازیم.
هرم نیازهای مازلو چیست؟
هرم نیازهای مازلو، یک نظریه رواشناختی است که انگیزه انسان را در سطوح مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد. این نظریه بیان می‌کند که انسان برای رفع نیازهایش به یک سلسله‌مراتب منظم نیاز دارد. این هرم از اساسی‌‌ترین نیازها تا پیشرفته‌‌ترین طبقه‌بندی شده است. طبق این نظریه، هدف نهایی رسیدن به (سطح پنج) سلسله‌مراتب است. یعنی خودشکوفایی و خود انگیزشی.
مازلو به عنوان یک انسانگرا معتقد است که انسان به طور ذاتی تمایل به خودشکوفایی و رشد خود دارد. این بدین معناست که انسان تمایلی تمام‌نشدنی به تعالی و رشد شخصی دارد. اگرچه که برای دستیابی به این نیاز در وهله اول نیازهای اساسی دیگر مانند غذا، آزادی و امنیت، عشق و عزتنفس باید برآورده شود.
سلسه مراتب مازلو اغلب به‌صورت هرمی نمایش داده می‌شود. پایینترین سطح هرم از اساسی‌‌ترین نیازها تشکیل‌شده است، و پیچیدهترین نیازها در بالای هرم قرار دارند. نیازها در پایینترین قسمت هرم شامل نیازهای جسمی ازجمله نیاز به آب و غذا، گرما و خواب کافی است. پس از برآورده شدن این نیازها، سطح بعدی امنیت و آزادی است.
در سطح بالاتر هرم، نیازها به طور فزایندهای روانشناختی و اجتماعی می‌‌شوند. و نیازهایی مانند عشق، دوستی، صمیمیت اهمیت پیدا می‌کنند. در ادامه هرم، نیاز به عزتنفس و احساس موفقیت در اولویت قرار می‌گیرد. مانند کارل راجرز، روانشناس آمریکایی، مازلو بر اهمیت خودشکوفایی و خود انگیزشی، که فرآیندی برای رشد و تکامل فرد به‌منظور تواناییهای او است، تأکید دارد.
آبراهام مازلو کیست؟
آبراهام هرولد مازلو روانشناس انسان‌گرای آمریکایی بود؛ که به عنوان پدر روانشناسی انسان گرایانه نیز شناخته می‌شود. او از زمان ارائه نظریه “سلسله مراتب نیازهای انسانی” بسیار به شهرت رسید و مورد توجه عموم مردم قرار گرفت و در نهایت با انتشار کتاب “انگیزه و شهرت” در سال ۱۹۴۵ اعتبار و ارزشمندی کلام خود را به اوج رساند.
کاربرد هرم مازلو چیست؟
هرم سلسله مراتبی مازلو یک نظریه انگیزشی در روانشناسی است که یک مدل پنج لایه از نیازهای انسانی است . این هرم از پایین به بالا شامل نیازهایی با عنوان فیزیولوژیک (غذا و پوشاک)، ایمنی (امنیت شغلی)، عشق و تعلق (دوستی)، احترام و عزت و شکوفایی است. طبق این هرم پیش از آنکه افراد به نیازهای بالاتر توجه کنند، باید نیازهای پایین‌تر هرم ارضا شود.
این مدل پنج مرحله ای را می‌توان به نیازهای کمبود و نیازهای رشد تقسیم کرد. چهار سطح اول اغلب به عنوان نیازهای کمبود و سطح آخر به عنوان نیاز رشد یا بودن شناخته می‌شود. نیازهای کمبود در مقابل نیاز رشد قرار دارد.
مازلو با ارائه هرم خود؛ نقش بسزایی در علم روانشناسی جهان گذاشت و توانست تعریف انسان و انسانیت را در دید بسیاری از افراد عوض کند. از نظر هرم مازلو انسان موجودی ذاتا شرور نیست و می‌تواند شخصیت خود را به مرور زمان ارتقا دهد و سرانجام به خودآگاهی برسد.
فواید هرم مازلو
همانطور که می‌دانیم هرم مزلو یک نظریه انگیزشی است که بر اساس آن تمام افراد دارای الگوهایی هستند که در ارتباط با نیاز آن‌ها است. این هرم دارای سه فایده و مزیت بزرگ است که در زیر به آن پرداخته می‌شود.
افراد به سادگی آن را درک می‌کنند
بزرگترین مزیت نظریه انگیزش مازلو درک بسیار ساده آن است و تمامی افراد به راحتی می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند. شاید بتوان دلیل این سادگی را اینطور بیان کرد که همه ما در طول زندگی شخصی خود، از یکی از مراحل هرم نیازهای مازلو عبور کردیم.
طبیعت انسان را در نظر می‌گیرد
مزیت دیگر این هرم آن است که به ماهیت اولیه انسان توجه می‌کند و نشان می‌دهد که با ارضای نیازهای سطح پایین‌تر، افراد می‌تواند برای رفع نیازهای بالاتر اقدام کنند. همه ما می‌دانیم که نیازهای فیزیولوژیکی مانند خوراک، پوشاک و مسکن جز نیازهای اولیه هر انسانی است که تنها با رفع آن‌ها می‌توان به سایر نیازهای شخصی پرداخت.
همه زمینه‌ها را در نظر می‌گیرد
هرم مازلو تقریباً با همه زمینه‌های زندگی مرتبط است و تفاوتی وجود ندارد که شما یک فرد خانه‌دار باشید یا یک کارمند، این هرم به خوبی نیازهای تمامی افراد را در نظر می‌گیرد. اولویت هر انسانی در ابتدای کار رفع نیازهای فیزیولوژیکی و سپس رفع نیازهای روحی و روانی و در نهایت رفع نیازهای خودشکوفایی است.
نیازهای کمبود در مقابل نیازهای رشد
مازلو معتقد بود که این نیازها شبیه غرایز است و نقش اصلی را در ایجاد انگیزه در رفتار دارد. نيازهاي فيزيولوژيكي، امنيتي، اجتماعي و عزتنفس نيازهاي كمبودي هستند كه در اثر محروميت بوجود ميآيند. تأمین این نیازها در سطح پایین هرم برای جلوگیری از احساسات ناخوشایند یا عواقب جدی مهم است. مازلو بالاترین سطح هرم را به‌عنوان نیاز رشد نامیده است. این نیازها ناشی از کمبود چیزی نیست بلکه ناشی از تمایل به رشد و تعالی به‌عنوان یک فرد است. در حالی که این تئوری به طور کلی به عنوان یک سلسله مراتب کاملاً سفت و سخت به تصویر کشیده می‌شود، مازلو خاطرنشان کرد که ترتیب انجام این نیازها همیشه از این فرایند استاندارد پیروی نمیکند. به‌عنوان‌مثال، وی میگوید برای برخی از افراد، نیاز به عزتنفس بیش از نیاز به عشق مهم است. برای بعضی دیگر، نیاز به انجام ایدههای خلاقانه حتی ممکن است اساسی‌‌ترین نیازها را نیز جبران کند.
سلسله مراتب نیازهای مازلو: ۵ سطح نیازهای مازلو کدامند؟
برای استفاده از نرم نیازهای مازلو باید نیازها و میزان تاثیر آن بر افراد را به درستی درک و تحلیل کرد. براساس این هرم، هر نیاز طبق نیاز پیشین خود ایجاد می‌شود و به تمامی افراد حس رضایت بیشتری نسبت به گذشته خود القا می‌کند. با درک و توجه به هرم مازلو، انگیزه و تفکر افراد ترغیب می‌شود و خلاقیت به وجود آن‌ها راه باز می‌کند.
۱. نیازهای فیزیولوژیکی:
اولین نیاز در سطح پایین هرم نیازهای فیزیولوژیکی است. نیازهای اساسی فیزیولوژیکی کاملاً مشهود است. این امر شامل مواردی است که برای بقای ما حیاتی هستند. برخی از نمونههای نیازهای فیزیولوژیکی عبارتاند از: آب، غذا، نفس کشیدن و ثبات و توازن. علاوه بر نیازهای اساسی تغذیه، نیازهای فیزیولوژیکی مواردی مانند سرپناه و لباس را نیز شامل می‌شود. مازلو همچنین تولیدمثل را نیز در این سطح از هرم قرار می‌دهد زیرا برای بقا و تکثیر گونه ضروری است.
۲. نیاز به امنیت:
با رفتن به سطح دوم از هرم نیازهای مازلو، نیازها کمی پیچیدهتر می‌‌شوند. در این سطح نیاز به امنیت در اولویت قرار می‌گیرد. مردم خواهان کنترل و نظم در زندگی خود هستند. بنابراین نیاز به امنیت تا حد زیادی به رفتارهای این سطح کمک می‌کند. برخی از نیازهای اساسی امنیت عبارتاند از: امنیت مالی، حفاظت در برابر خشونت، ثبات عاطفی، سلامتی و تندرستی، ایمنی در برابر حوادث و صدمه دیدن.
پیدا کردن شغل، اخذ بیمه درمانی و مراقبتهای بهداشتی، پسانداز و امنیت منطقهای نمونههایی از نیازهای انگیزشی برای امنیت هستند. باهم، سطح ایمنی و فیزیولوژیکی سلسله‌مراتب چیزی را تشکیل می‌دهد که اغلب از آن به‌عنوان نیازهای اساسی یاد می‌شود.
۳. نیازهای اجتماعی (عشق و تعلق خاطر):
نیازهای اجتماعی در سلسله‌مراتب مازلو شامل مواردی از قبیل عشق، پذیرش و تعلق است. در این سطح، نیاز به روابط عاطفی رفتار انسان را پیش میبرد. برخی از مواردی که این نیازها را برطرف می‌کنند عبارتاند از: دوستی، دلبستگیهای عاشقانه، خانواده و شرکت در موقعیتهای اجتماعی است. به‌منظور جلوگیری از مشکلاتی مانند تنهایی، افسردگی و اضطراب مهم است که افراد پذیرش و حمایت اجتماعی را از سوی دیگران داشته باشند.
روابط شخصی با دوستان، خانواده و حمایت عاطفی عاشقانه در این مرحله نقش مهمی را ایفا می‌کنند و همچنین شرکت در گروههای دیگر که ممکن است شامل گروههای مذهبی، تیم‌های ورزشی، باشگاه‌‌های کتاب‌‌خوانی و سایر فعالیتهای گروهی باشد.
۴. نیاز به احترام و ارزش:
در سطح چهارم در سلسه مراتب مازلو نیاز به قدردانی و احترام دیده می‌شود. هنگامی‌که نیازهای سه سطح پایین برآورده شود، نیاز به احترام و ارزش نقش برجستهتری در ایجاد انگیزه در رفتار ایجاد می‌کند. مازلو به طور خاص یادآوری می‌کند که عزتنفس به دو نوع تقسیم می‌شود: عزت نفسی که بر اساس احترام و تأیید دیگران است و عزت نفسی که بر اساس ارزیابی خود شما است. اعتماد به نفس و استقلال از نوع عزت نفس دوم ناشی می‌شود.در این مرحله، کسب احترام و دریافت ارزش از طرف دیگران اهمیت فزایندهای پیدا می‌کنند. مردم نیاز به انجام کارها و سپس شناخت تلاش‌‌هایشان دارند. نیازهای احترام و ارزش علاوه بر نیاز به احساس موفقیت و احترام مواردی مانند عزتنفس و ارزش شخصی را شامل می‌‌شوند.
داشتن حس ارزش از سوی دیگران و احساس اینکه برای جهان مفید هستند در این مرحله بسیار مهم است. مشارکت در فعالیتهای حرفهای، موفقیتهای تحصیلی، مشارکت ورزشی یا تیمی و سرگرمیهای شخصی همگی می‌توانند در برآورده ساختن نیازهای احترام و ارزش نقش داشته باشند. افرادی که با دستیابی به عزتنفس خوب و شناخت دیگران می‌توانند نیازهای عزت را برآورده کنند، تمایل دارند از تواناییهای خود اطمینان داشته باشند. کسانی که عزتنفس و احترام دیگران را ندارند، می‌توانند احساس حقارت کنند. باهم، عزت نفس و سطح اجتماعی آنچه را که به‌عنوان نیازهای روانشناختی سلسله‌مراتب شناخته می‌شود، تشکیل می‌دهند.
۵. نیازهای خودشکوفایی و رشد استعدادها:
نیازهای خودشکوفایی و رشد استعدادها در اوج هرم نیازهای مازلو قرار دارد. مازلو با اشاره به نیازی که مردم برای دستیابی به تمام تواناییهای خود به‌عنوان انسان دارند، توضیح داد: “آنچه یک انسان میخواهد باشد، می‌تواند باشد.”
با توجه به تعریف مازلو از نیاز به خودشکوفایی و با توجه به تعریف او از تحقق بخشیدن به خود، “این امر ممکن است آزادانه به عنوان استفاده کامل و بهره‌‌برداری از استعدادها، تواناییها، پتانسیل و … توصیف شود. به نظر میرسد چنین افرادی به خواستههایشان تحقق میبخشند. و بهترین کاری را که قادر به انجام آن هستند انجام می‌دهند. آن‌ها افرادی هستند که ازنظر شخصی رشد کردهاند و یا در حال پیشرفت هستند که قادر به رشد کامل است.” افرادی که به سطح خودشکوفایی و رشد استعدادها میرسند، به فکر رشد شخصی خود هستند. کمتر به عقاید دیگران توجه می‌کنند و علاقهمند به انجام تواناییهای بالقوه خود هستند.
بسته به شخصیت و خصوصیات افراد، شدت هر یک از این نیازها متفاوت خواهد‌بود. برای مثال، یک فرد ممکن است تمایل زیادی برای تبدیل شدن به یک والدین ایده آل را داشته باشد و دیگری ممکن است میل به پیشرفت در مفاهیم اقتصادی، تحصیلی یا ورزشی داشته باشد.
تاثیر هرم مازلو در علم بازاریابی
بسته به اوضاع جامعه و زندگی افراد، هر انسانی در یکی از سطوح هرم سلسله مراتبی نیازهای مازلو قرار دارد. در حوزه بازاریابی، تکنیک‌ها براساس نیاز افراد تنظیم می‌شود. در واقع پیش از تولید محصول یا ارائه خدمت، نیازهای هر گروه از افراد هدف شناسایی شده و برآورد می‌شود که مخاطب هدف در چه سطحی از هرم مازلو قرار دارند. سپس براساس نیازهایی مشتریان هدف، محصول یا خدمت مورد نظر ارائه می‌شود.
هرم مازلو به خوبی می‌تواند نیاز افراد متفاوت را تعیین کند و با تمرکز به آن‌ها در محیط کسب و کار، تاثیرات بسزایی در بخش‌های متفاوت بازاریابی یک محصول یا خدمت ایجاد کرد. با شناخت نیاز افراد می‌توان کالا و خدمات مختص هر گروه خاص را در بهترین حالت ممکن تولید کرد. درک نیاز مخاطب و مشتری یکی از تاثیرات بسزای این هرم در علم بازاریابی است.
تاثیر هرم مازلو در درک و شناسایی تجربه کاربری
یکی از کاربرد‌های اساسی هرم مازبو در طراحی محصولات کاربر پسند است. زمانی که یک شرکت بخواهد محصولی را براساس نیازهای جامعه طراحی کند؛ باید پیش از طراحی به کمک هرم مازلو جامعه هدف و سطوح مخاطبان و مشتریان خود را تشخیص دهند تا طراح بتواند محصول مورد نظر را در بهترین حالت ممکن طراحی کند.
هرم مازلو در درک تجربه کاربری و طراحی محصولات هر چه بهتر و کاربر پسند‌تر نقش بسزایی دارد.
تاثیر هرم مازلو در آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان محصل
هرم مازلو سهم زیادی در تدریس و مدیریت کلاس درس در مدارس دارد. این هرم به کیفیت کامل فیزیکی، عاطفی، اجتماعی و فکری یک فرد و چگونگی تأثیر آن بر یادگیری می پردازد.
معلم هر کلاس پیش از اینکه نیازهای شناختی یک دانش آموز را برآورده کند، به نیازهای اساسی فیزیولوژیکی آن می‌پردازد. برای مثال، برای یک دانش آموز خسته و گرسنه تمرکز در یادگیری مشکل است و هر کودکی برای پیشرفت و دستیابی به پتانسیل کامل خود باید از نظر احساسی و جسمی احساس امنیت کنند و در کلاس درس پذیرفته شود.
بر اساس هرم مازلو باید به دانش آموزان نشان داده شود که کلاس درس برای آن‌ها ارزش و احترام زیادی قائل است و معلم کلاس باید برای هر فرد یک محیط حمایتی ایجاد کند. دانش آموزانی که عزت نفس پایینی دارند تا زمانی که این ویژگی در آن‌ها تقویت نشود، پیشرفت تحصیلی بسزایی نخواهند داشت.
هرم مازلو تاثیرات بسزایی در نظام آموزش و پرورش هر کشور ایفا می‌کند؛ به شرط آن که به آن توجه کنیم!
چرا هرم نیازهای مازلو تأثیرگذار بوده است؟
صرف‌نظر از انتقادها، هرم نیازهای مازلو بخشی از یک تغییر مهم در روانشناسی را نشان می‌دهد. روانشناسی انسان دوستانه مازلو به‌جای تمرکز بر روی رفتار و رشد غیرطبیعی، بر رشد افراد سالم متمرکز بود. درحالیکه تحقیقات نسبتاً کمی در حمایت از این نظریه وجود داشت، سلسله‌مراتب نیازها چه در روانشناسی و چه خارج از آن به‌شدت معروف و شناخته شد. در مطالعهای که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، محققان دانشگاه ایلینوی تصمیم گرفتند که در مورد این هرم تحقیقاتی را انجام دهند. نتیجهای که به آن دست یافتند این بود که درحالیکه برآورده شدن نیازها به‌شدت با خوشبختی ارتباط داشت، اما مردم از فرهنگهای سراسر جهان گزارش کردند که خود شکوفایی و نیازهای اجتماعی حتی در صورت برآورده نشدن بسیاری از اساسی‌‌ترین نیازها نیز برایشان مهم است. چنین نتایجی نشان می‌دهد که گرچه این نیازها می‌توانند محرکهای قدرتمندی در رفتار انسان باشند، اما لزوماً از فرم سلسله مراتبی که مازلو توصیف کرده است، برخوردار نیستند.
در صورت نیاز میتوانید با مراجعه به سایت پزشک خوب از بهترین روانشناسان ایران به‌صورت اینترنتی نوبت بگیرید.
پرسش و پاسخ
سپاس از مطالب کارامد