بدگمانی یا پارانویا (Paranoia) نوعی وضعیت سلامت روان است. در این حالت، فرد افکار و احساساتی در خصوص تهدید از طرف دیگران دارد. فرد مبتلا به پارانویا گاهی هیچ‌گونه شواهدی برای تصورات خود ندارد یا اینکه شواهد بسیار ضعیف هستند. متخصصان، افکار و تصورات فرد مبتلا به اختلال پارانویا را نوعی هذیانات ذهنی می‌دانند. در واقع تصورات فرد پارانوئید نوعی سوء‌ظن اغراق‌آمیز است که اغلب این افکار واقعیت ندارند و به‌طور مداوم در طول زندگی آنها ادامه پیدا خواهد کرد. پارانویا به خودی خود در حال حاضر یک تشخیص مجزا نیست اما می تواند با سایر اختلالات مثل اختلال هذیانی، وجود داشته باشد.
علائم پارانویا چیست؟
علائم پارانویا با تغییر درجه شدت متفاوت است. گاهی این علائم خفیف و گاهی بسیار شدید و رنج‌آور هستند. متغیربودن این درجه شدت به علت وجودی آن بستگی دارد؛ اما به‌طور کل علائم پارانویا شامل موارد زیر است:
- هر رفتار و سخنی را توهین تلقی می‌کنند
- اعتمادکردن به دیگران برایشان بسیار سخت است و نمی‌توانند به دیگران اعتماد کنند
- اگر انتقادی از آنها شود به راحتی با آن کنار نمی‌آیند
- سخنان دیگران را معنی‌دار و مغرضانه برداشت می‌کنند
- همیشه در حالت دفاعی هستند
- رفتارهای خصمانه، پرخاشگرانه و بحث‌برانگیز دارند
- چنین افرادی توانایی صلح‌پذیری و سازش ندارند
- بخشیدن و فراموش‌کردن دیگران برایشان دشوار و حتی غیرممکن است
- دائما این تصور را دارند که مردم پشت سرشان بدگویی می‌کنند
- فرد پارانویا بیش از حد مشکوک و بدگمان است. به همین خاطر فکر می‌کنند دیگران برای فریب آنها دروغ می‌گویند یا برای گول زدنشان نقشه می‌کشند
- به کسی نمی‌توانند اعتماد کنند
- برقراری رابطه و حفظ آن برایشان دشوار است
- محیط اطراف و دنیا را محلی تهدید‌آمیز تلقی می‌کنند. به همین دلیل احساسات آزارنده و ناخوشایندی را تجربه می‌کنند
- به «تئوری توطئه» بی‌اساس اعتقاد دارند
انواع پارانویا کدامند؟
پارانویا بسته به درجه شدت از خفیف، متوسط تا شدید طبقه‌بندی میشود. پارانویا در ۳ اختلال بیشتر دیده می شود. این ۳ حالت اصلی عبارتند از:
- اختلال شخصیت پارانوئید: اختلال شخصیت پارانوئید خفیف‌ترین نوع پارانویا است. معمولا افرادی که به اختلال شخصیت پارانوئید مبتلا هستند برخلاف اینکه حس اعتمادی ندارند؛ اما عملکرد به نسبت خوبی در زندگی دارند. بینش فکری و شیوه‌ی برخورد فرد مبتلا با این اختلال مرتبط است.
- اختلال هذیانی: (پارانوئید با یک هذیان یا باور نادرست همراه است) تنها نشانه پارانویا در این مدل افکار هذیانی است. رفتار فرد هم بسته به نوع تصورات فرد است. مثلا زمانی که فرد درگیر هذیانات ذهنی آزار و اذیت است، تصور می‌کند که دیگران در حال جاسوسی و سخن‌چینی او هستند یا با نقشه‌های مرموزانه در پی صدمه‌زدن به او هستند. این افراد گاهی تصور می‌کنند با فرد مشهوری در رابطه هستند یا درگیر بیماری وحشتناکی شده‌اند.
- اسکیزوفرنی پارانوئید: اسکیزوفرنی پارنوئید به‌عنوان شدیدترین و جدی‌ترین نوع پارانویا شناخته میشود. مشخصه بارز این نوع پارانویا، توهمات و هذیانات عجیب‌و‌غریب است. این افراد اغلب دنیا را گیج‌کننده تصور می‌کنند. اگر این افراد تحت درمان قرار نگیرند، عملکردشان بسیار ضعیف خواهد بود. تصور پخش افکار از رادیو از نمونه توهمات این افراد است.
علل بروز پارانویا چیست؟
علل وقوع پارانویا دقیقا مشخص نیست؛ به‌طور کل عوامل و شرایط مختلفی می‌تواند سبب شروع پارانویا شوند. البته نظریه‌هایی در این زمینه وجود دارند. این نظریه‌ها برخی از عوامل را تایید می‌کنند. این فاکتورها عبارتند از:
- ژنتیک: به‌طور کل تحقیقات کافی برای تایید دخالت ژنها صورت نگرفته است؛ در واقع این پژوهش‌ها اندک و بی‌نتیجه هستند. البته برخی از این تحقیقات ارتباط ژنتیکی را تایید می‌کنند و برخی دیگر آن رد کرده‌اند.
- تغییرات شیمیایی مغز با مصرف مواد مخدر: برخی از مواد شیمیایی مغز (انتقال‌دهنده‌های عصبی) سبب شکل‌گیری افکار و احساساتی می‌شوند. کوکائین، شیشه، ماری‌جوانا و آمفتامین‌ها از نمونه مواد مخدری هستند که بر شیمی مغز تاثیر گذاشته و آن را تغییر می‌دهند. این مواد افیونی می‌توانند سبب‌ساز افکار، احساسات و رفتارهای پارانوئیدی شوند. برخی از محققان بر اساس تحقیقاتی اعتقاد دارند که پارانویا احتمالا اختلالی ناشی از بیوشیمی مغز است.
- رویدادهای آسیب‌زای زندگی: سوءاستفاده در دوران کودکی از نمونه رخدادهایی است که می‌تواند طرز تفکر و احساسات فرد را در طول زندگی مخدوش کند.
- کم خوابی طولانی مدت: یک شب بی خوابیاحتمالا باعث افکار پارانوئیدی نمی شود. اما اگر اغلب بدون خواب به سر می‌برید، ممکن است به وضوح فکر نکنید، و به احتمال زیاد با دیگران درگیری یا سوء تفاهم دارید. ممکن است زمانی به نظر برسد که مردم علیه شما کار می کنند. اگر به مدت طولانی بدون خواب بمانید، حتی می توانید چیزهایی را ببینید و بشنوید که وجود ندارند.
- استرس: هنگامی که تنش در زندگی شما افزایش می یابد، ممکن است نسبت به افراد دیگر بدگمان تر شوید.
- از دست دادن حافظه: بیماری آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل، می توانند مغز را به گونه ای تغییر دهند که شما را نسبت به دیگران مشکوک تر کند. ممکن است متوجه شوید که یکی از عزیزان مبتلا به زوال عقل شروع به پنهان کردن چیزهایی مانند جواهرات یا پول می کند یا باور دارد افراد نیت بدی نسبت به او دارند. این بخشی از بیماری است.
- واکنش‌های استرسزا: برخی از مطالعات نشان داده‌اند که احتمال بروز پارانویا در افرادی که در زندگی با استرس‌های خاص، فراوان و مداوم مواجه بوده‌اند، وجود دارد. این نوع در اسیرانِ جنگی که استرس شدیدی را تجربه کرده‌اند، شایع‌تر است.
- بیماری‌های عصبی: بیماری‌هایی همچون زوال عقل (همانند بیماری آلزایمر)، بیماری هانتینگتون ، بیماری پارکینسون یا آسیب مغزی سبب پارانویا می‌شوند.
- اختلالات خلقی: اختلالاتی همچون اختلالات روان‌پریشی و اختلال دوقطبی گاهی سبب پارانویا می‌شوند.
- ترکیبی از عوامل: گاهی ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی سبب آشکار‌شدن پارانویا می‌شوند.
پیامدهای پارانویا
شواهد نشان می دهد که پیامدهای بالقوه پارانویا ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- رفتارهای محتاطانه: این به رفتارهایی اشاره دارد که افراد ممکن است انجام دهند تا احساس امنیت کنند. این ممکن است باعث شود افراد از موقعیت های خاص اجتناب کنند، نسبت به دیگران رفتار پرخاشگرانه داشته باشند و افراد را از خود دور کنند.
- انزوا: افراد مبتلا به افکار پارانوئید نه تنها ممکن است از دیگران دوری کنند، بلکه ممکن است احساس کنند که هیچکس آنها را درک نمی کند و اگر دیگران با افکار آنها موافق نباشند، برایشان مشکل خواهد بود.
- نگرانی و غم: افکار پارانوئید همچنین ممکن است باعث شود افراد به دلیل اینکه چگونه فکر می کنند ممکن است بر زندگی آنها تأثیر بگذارد، اضطراب و خلق و خوی ضعیف را تجربه کنند.
- انگ اجتماعی: به دلیل سوء تفاهم در مورد پارانویا و نحوه رفتار افراد مبتلا به پارانویا، ممکن است مورد تبعیض دیگران قرار گیرند.
تشخیص پارانویا
تشخیص پارانویا بسیار دشوار است؛ زیرا همه افراد در جامعه گاهی این افکار را دارند. علاوه بر این کسانی که درگیر این عارضه هستند، حسی از بی‌اعتمادی اغراق‌آمیزی دارند. این افراد اغلب به دلیل ترس از آسیب‌دیدن از طرف پزشکان و بیمارستان، از مراکز بهداشتی و درمانی دوری می‌کنند. تشخیص شامل موارد زیر است:
- بررسی تاریخچه پزشکی
- معاینه‌ی جسمی
- ارزیابی علائم
- تست‌های روانشناسی
- آزمایشاتی برای رد سایر اختلالات روان‌پزشکی
تفاوت پارانویا و پارانوئید چیست؟
تفاوت پارانویا و پارانوئید این است که در واقع پارانویا نوعی ویژگی شخصیتی است که فرد نسبت به همه افراد حسی از بی‌اعتمادی دارد. محیط بیرون را ناامن می‌داند و همه‌ی افراد را تهدیدی برای خود می‌داند. پارانوئید یک اختلال شخصیتی است که با پارانویا و شک همراه است. در واقع نوعی پارانویا به‌حساب می‌آید.
اضطراب و ارتباط آن با پارانوئید چیست؟
تفکر پارانویا در واقع نوعی تفکر اضطرابی است؛ گاهی اضطراب سبب پارانویا و گاهی پارانوئید سبب اضطراب میشود. البته هر کسی در زندگی خود با مسائل اضطراب‌آور گوناگونی رو‌به‌رو میشود و این‌گونه مشکلات به‌صورت طبیعی سبب اضطراب، دلهره و نگرانی فرد می‌شوند.
در برخی از موارد این اضطراب به‌خصوص در مسائل عاطفی و شغلی همچون پایان رابطه یا از دست‌دادن شغل شدیدتر میشود. در این مواقع افکاری در خصوص قضاوت از طرف دیگران به ذهن فرد می‌آید. برخی از افراد این افکار و احساسات را پارانوئید می‌نامند؛ اما این بینش، فکر و احساس در آن لحظه به‌عنوان اختلال روانی شناخته نمی‌شود. زمانی پارانویا تشخیص داده میشود که فرد مطمئن است این تصورات واقعی هستند با اینکه شواهدی برای اثبات آنها وجود ندارد.
با همسر شکاک چگونه رفتار کنیم؟ چگونه شکاک بودن خود را درمان کنیم؟
درمان پارانویا چیست؟
هیچ درمان مطلق و کاملی برای پارانویا وجود ندارد. معمولا این درمان‌ها به فرد مبتلا کمک می‌کنند تا علائم خود را بپذیرد و زندگی سالم‌تر، شادتر و غنی‌تری را تجربه کند. به‌طور کل درمان پارانویا بستگی به علت اصلی و شدت آن دارد. البته قبل از هر اقدامی اگر فرد مصرف مواد مخدر یا الکل دارد باید آن را قطع کند. درمان‌های که با توجه به درجه شدت آن در نظر می‌گیرند شامل موارد است:
- داروها: داروهای ضداضطراب و داروهای ضدروان‌پریشی برخی از علائم را کاهش می‌دهند. البته فرد مبتلا به پارانویا از مصرف چنین داروهایی اجتناب می‌کنند؛ زیرا نگرانی و دغدغه آسیب از طریق آنها را دارند.
- روان‌درمانی: با اینکه این درمان به فرد کمک می‌کند تا عملکردش بهبود یابد؛ اما فرد مبتلا بعید است که با درمان‌گر بی‌پرده و آشکارا گفت‌و‌گو کند. درمان شناختی برای درمان پارانویای خفیف تا متوسط مفید است.
- مهارت‌های مقابله‌ای: هدف از درمان‌ها بهبود توانایی فرد است تا در اجتماعی موفق‌تر عمل کند و آرامش‌خاطر پیدا کنند. درمان‌های آرام‌بخش، تکنیک‌هایی کاهش اضطراب و اصلاح و تغییر رفتار از جمله این درمان‌ها است.
- بستری در بیمارستان: افرادی که درگیر علائم و نشانه‌های شدید پارانویا هستند، گاهی برای تثبیت وضعیت لازم است در بیمارستان بستری شوند.
خطر خودکشی در پارانویا
اگر فردی در معرض خودکشی است، باید در اولین فرصت با روان‌پزشک، روانشناس یا بیمارستان اعصاب‌و‌روان تماس گرفت تا به‌سرعت اقدامات لازم برای بستری و درمان انجام شود.
وبسایت پزشک خوب گزینه‌ای عالی برای مشاوره آنلاین
گاهی افرادی درگیری ذهنی بابت افکار پارانوئیدی خود یا اطرافیانشان دارند. این افراد نمی‌دانند آیا مبتلا به این عارضه هستند یا خیر؟ توصیه می‌کنیم هیچ‌گاه برچسب بیماری بر خود یا اطرافیانتان نزنید و در اسرع وقت به‌صورت حضوری یا آنلاین با روان‌پزشک یا روانشناسی حرفهای مشاوره کنید.
در وبسایت پزشک خوب انواع و اقسامی از پزشکان کارزبده و متخصص گرد هم آمده‌اند تا جوابگوی شما باشند. شما در هر نقطه از کشور که هستید می‌توانید به این وبسایت وارد شوید و با توجه به ساعات مناسب خود و پزشک مورد نظر ویزیت آنلاین شوید. در این فضای مطمئن شما می‌توانید بدون نگرانی از قضاوت‌شدن و اصل راز‌داری با متخصصان حرفهای گفت‌و‌گو کنید تا به تشخیص، درمان و رفع علائم سرعت ببخشید.
سخن پایانی
پارانویا یک وضعیت نادر سلامت روان است که در آن فکر می‌کنند دیگران قضاوت‌های مغرضانه دارند، دروغ می‌گویند یا فعالانه سعی می‌کنند به فرد آسیب بزنند. در واقع پارانویا نوعی فرایند فکریِ تهدید‌آمیز از طرف دیگران است. این‌گونه افراد برای افکار خود هیچ‌گونه شواهدی ندارند یا این شواهد بسیار کم هستند؛ اما خودشان اعتقاد دارند که این تصورات واقعی هستند. زمانی پارانویا تشخیص داده میشود که علائم و احساسات به‌طور مداوم این علائم بی‌اساس را واقعی بداند. علائم عبارتند از:
- استرس یا اضطراب مداوم مربوط به باورهایی دیگران
- بی‌اعتمادی به دیگران
- سوءتفاهم
- احساس قربانی‌شدن یا آزار و اذیت بدون وجود شواهد کافی
- انزوا
به‌طور دقیق مشخص نیست علت پارانویا چیست؛ اما محققان احتمال می‌دهند که ژنتیک، محیط و استرس‌های آن و مصرف مواد مخدر می‌تواند سبب بروز این عارضه شود. پارانویا با مشکلاتی در روابط شخصی و شغلی همراه است. به همین دلیل باید با تشخیص داده شود و تحت نظر روان‌پزشکان و روان‌شناسان خبره درمان شود. نوع درمان آن بستگی به علت و شدت آن دارد. دارودرمانی و روان‌درمانی از جمله درمانه‌های این اختلال است.
سوالات متداول
در این بخش به پرسش و پاسخ در مورد پارانویا پرداخته ایم.
آیا پارانویا اختلال است؟
پارانویا نوعی تفکر تهدید‌آمیز و غیرواقعی است؛ اما زمانی پارانویا تشخیص داده میشود که فرد با وجود شواهد اندک یا حتی بدون شواهد اعتقاد به درستی آن دارد و این عارضه ادامه‌دار است. بسیاری از افراد جامعه در مقطعی از زندگی خود پارانویای خفیف را تجربه می‌کنند که به آن پارانویای غیر بالینی می‌گویند. پارانویا به خودی خود در حال حاضر یک تشخیص مجزا نیست اما می تواند با سایر اختلالات مثل اختلال هذیانی، همراه باشد.
چه زمانی برای پارانویا باید به روانشناس مراجعه کنیم؟
گاهی پارانویا علامت و نشانه یک بیماری روانی یا آسیب مغزی است. اگر خودتان این افکار را دارید یا کسی را می‌شناسید که درگیر افکار پارانوئید شده است، باید در اولین فرصت به یک روانشناس خوب مراجعه کنید. برای کمک به فردی که می‌شناسید پیشنهاد میشود از او انتقاد نکنید و به او بگویید که در حال تصور چیزهایی است که واقعی نیستند و نیاز به حمایت دارد.
علت پارانویا چیست؟
دلیل پارانویا نامعلوم است. تصور میشود که پارانویا ناشی از ژنها، مواد شیمیایی در مغز یا رویدادی استرسزا یا آسیبزا در زندگی فرد است. گاهی این احتمال وجود دارد که ترکیبی از عوامل مختلف مسئول آن هستند.
چه تصوراتی به‌عنوان فکر پارانوئید به حساب می‌آید؟
افکار پارانوئید معمولا با بینش فرد در مورد دیگران و آنچه که آنها انجام می‌دهند در ارتباط است. افکار این افراد در مورد دیگران غیرواقعی و گاهی غجیب است. عمده فکر این افراد در مورد آسیب رساندن دیگران به آنهاست.
منابع: betterhealth, mind, webmd, healthline, medicalnewtsoday
پرسش و پاسخ
سلام شوهر من بعد از مصرف شیشه بسیار بد ببین شدن چه دارویی باید مصرف کنند؟
سلام، افکار پارانوئید و هذیان های گزند و آسیب، از علائم پس از مصرف شیشه هست و تا زمانی که فرد به مصرف ادامه دهید ممکن است علائم ادامه پیدا کنند.
سلام.مادرشوهر من به این اختلال مبتلاست.هیشکی جرات نداره ببرش دکتر.شوهر من بچه اولشه.یه مقدار کارهای مادرشو انجام میده خفیف البته.نگران بچم هستم ۶ سالشه.با مادرشوهرم رابطه ندارم بخاطر توهین هایی که برای شوهرم علیه من میفرستاد و دست از کنترل شوهرم برنمی‌داشت و سر چیزای بی خودی توهین علیه من میفرستاد برای شوهرم.هنوزم شوهرمو کنترل میکنه زیاد بهش ز میزنه.من نمیدونم چطور میتونم زندگی آرومی با شوهرم داشته باشم؟!!!!نمیتونه برنامه ریزی کنه به موقع کاراشو پیش ببره،تهمت میزنه گاهی،کارخرابی،خودشو جلو دیگران کوچیک میکنه،با هیشکی ارتباط خوبی نداره…
سلام همراه گرامی، متاسفیم که شرایط سختی رو می گذرونید، توصیه می کنیم خودتون یا همراه همسرتون با یک روانشناس صحبت کنید، ایشون شما رو راهنمایی می کنه تا روی رابطه خودتون و همسرتون کار کنید.
بیماری خیلی بدیه زندگی اینطوری خیلی بده
سلام، بله این مسئله میتونه کارکرد روزمره فرد رو تحت تاثیر قرار دهد.
خیلی خوب توضیح دادیدممنون
سلام و وقت بخیر، خوشحالیم که این مطلب برای شما مفید بوده.
خیلی بده که پزشک همیشه فکرمی‌کنه بیمارداره هزیون میگه من بعضی وقتها باخودم فکرمی‌کنم پزشکم حرفهای منوباورداشت یافکرمیکردهزیون میگم،البته اشتباه وتوهم هم وجود داره،من فکرمی‌کنم به خاطر اینه که علم روانشناسی خیلی پیشرفت نکرده و خیلی ضعیفه
سلام و درود، توهم و هذیان زمانی است که ارتباط فرد با واقعیت قطع شده و چیزهایی را می بیند، می شنود یا حس می کند که بقیه آن را احساس نمی کنند یا به امری باور غلط و راسخ دارد که متناسب با فرهنگ و شرایط نیست، در غیر این صورت تشخیص هذیان و توهم گذاشته نمی شود.
ممنون از محتوای کاملتون