روانشناسی نوجوان 

اگر در حال خواندن این متن هستید احتمالا پدر، مادر، معلم یا حتی خود یک نوجوان می‌باشید.

هر کدام از این موارد که باشید، احتمالا رفتارهای غیرقابل پیش بینی و بی‌ثبات، احساساتی که ناگهان مانند طوفان ظاهر می‌شوند و هویت‌های متفاوتی که به سرعت عوض می‌شوند، شما را سردرگم کرده‌اند.

منشاء آشفتگی و سردرگمی ها در رفتار نوجوانان در چیست؟

پزشک خوب در این مقاله، شما را با شاخه روانشناسی و مشاوره نوجوان آشنا خواهد ساخت و به طور خلاصه به مرور ویژگی های این برهه‌ پر شور از زندگی و نحوه تعامل با نوجوانان، خواهد پرداخت.

روانشناسی نوجوان چیست؟

روانشناسی نوجوان حوزه‌ای است که در آن روانشناس بالینی یا مشاوره می‌تواند کسب تخصص کند.

روانشناسان حیطه نوجوان عموما به کودکان بین ۱۲ تا ۱۸ سال ارائه خدمت می‌کنند، اما در بعضی موارد کودکانی با سن کمتر یا افرادی پس از دوره نوجوانی را نیز مورد معالجه قرار می‌دهند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه روانشناسی کودکان زیر ۱۲ سال، اینجا را مطالعه کنید.

درمان نوجوانان نیازمند درک بالایی از مراحل رشد انسان است. در عین حال باید از آن دسته عوامل اجتماعی و فرهنگی که بر رفتار نوجوان تأثیرگذار است نیز آگاهی داشت و از تأثیرات خانواده و نقش نوجوان در خانواده وی نیز مطلع بود.

روانشناسان حیطه نوجوان عموما بر مشکلاتی تمرکز دارند که در دوره‌ های رشدی رایج هستند. بسیاری از روانشناسان مشکلاتی نظیر مسائل عاطفی یا اجتماعی، آسیب‌های بیولوژیکی، نقایص شناختی و استرس ناشی از تغییرات مربوط به رشد نوجوان را تشخیص داده و درمان می‌کنند.

درعین حال، روانشناسان امور نوجوان با معضلات مهمی در حوزه سلامت روان، مانند روان پریشی، اختلالات عصبی و شخصیتی نیز سروکار دارند.

بعضی روانشناسان امور نوجوان به طور ویژه، قشر خاصی را درمان می‌کنند.

برای مثال، می‌توان به دانش‌آموزان توان یاب، مبتلایان به اوتیسم، یا نوجوانانی که مورد آزار یا بی‌توجهی قرار گرفته‌اند اشاره کرد.

روانشناسان نوجوان چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟

هدف اصلی روانشناسی نوجوان، ترویج ضرورت آگاهی یافتن از آن دسته مسائل مربوط به رشد انسان، عوامل اجتماعی-فرهنگی و تاثیرات بیولوژیکی است که باعث می شوند سلامت روانی نوجوانان دچار مشکل شود.

روانشناسان نوجوان در صورت کسب این آگاهی می‌توانند راهکارهایی جهت بهبود بهزیستی و رفتار نوجوانان  در زمینه زندگی روزمره، تحصیل، و تعامل با خانواده را ارائه دهند.

وظیفه یک روانشناس نوجوان چیست؟

وظایف مربوط به یک روانشناس نوجوان بسته به محیط کار و سطح تحصیلات روانشناس متفاوت است.

برای درمان نوجوانان، روانشناسان در این حوزه تخصصی ابتدا نسبت به سنجش وضعیت روانی و سپس ایجاد راهکارهای مداخله (مثل مدیریت رفتار) و برنامه‌های پیشگیری (مثل پیشگیری از زورگویی و قلدری) اقدام می‌کنند.

به علت چند بُعدی بودن مشکلات عدیده‌ای که در طول سال‌های نوجوانی پدیدار می‌شود، روانشناسی نوجوان عموما شامل مشاوره و همکاری با دیگر متخصصینی است که با نوجوانان کار می‌کنند.

پزشکان متخصص کودکان، یا دیگرافراد مشغول در حوزه پزشکی، ماموران ناظر بر نوجوانان بزهکار، و مسئولین مدارس دولتی و خصوصی از زمره‌ این افراد به شمار می‌آیند.

روانشناسان امور نوجوان می‌توانند در چارچوب مدارس بکار گرفته شوند تا برای کودکانی که دارای نیازهای ویژه می‌باشند، خدمات سنجشی و درمانی ارائه کنند.

در این بافت، روانشناسان می‌توانند به صورت انفرادی با دانش‌آموزان توان یاب کار کنند تا تسلط آنها بر احساسات خود را بهبود بخشیده، مهارت‌های اجتماعی آنان را توسعه داده و یا اختلالات رایج در دوران کودکی مانند افسردگی، بیش فعالی، یا اوتیسم را درمان کنند.

روانشناسان شاغل در مدارس ممکن است با مددکاران اجتماعی، مدرسین، یا دیگر پرسنل مدارس نیز همکاری داشته باشند تا طرح‌های مداخله‌ای یا پیشگیرانه ایجاد کنند و سلامت اجتماعی، عاطفی، یا جسمی دانش‌آموزان را بهبود ببخشند.

بسیاری از روانشناسان امور نوجوانان برای موسسات دولتی یا خصوصی، مثل group home، مراکز اصلاح و تربیت نوجوانان، یا مراکز درمانی کار می‌کنند. روانشناسانی که در این محیط ها کار می‌کنند بر اصلاح و مدیریت رفتار تمرکز دارند.

به نظر می‌رسد اکثریت مراجعه‌کنندگان در محیط های سازمانی متشکل از نوجوانانی هستند که دارای سابقه‌ی استعمال مواد مخدر یا الکل، اختلال گوارشی، یا سوء پیشینه‌ی قضایی می‌باشند.

لذا در چنین بافتی، روانشناسان نوجوان باید آموزش و تخصص ویژه‌ای در زمینه‌ی اعتیاد، جرم، و یا بدرفتاری نیز داشته باشند.

راه اندازی مطب خصوصی نیز گزینه‌ای دیگر برای آن دسته از روانشناسان بالینی است که در زمینه ارائه خدمات به نوجوانان تخصص دارند.

در این چارچوب، تمرکز اصلی بر حوزه‌ی تشخیص و درمان اختلالات روانی می‌باشد. همچنین ممکن است روانشناسان امور نوجوان تست شخصیت یا هوش انجام دهند تا آگاهی بیشتری نسبت به نیاز نوجوان پیدا کنند.

آنگاه بر اساس یافته‌های چنین تست‌هایی، روانشناس بالینی می‌تواند برنامه‌ای درمانی را طراحی و اجرا کند.

این برنامه بسته به نیاز کودک، می‌تواند به شکل درمان انفرادی، گروهی، یا خانوادگی باشد.

این نوع درمان به گرایش نظری روانشناس نیز بستگی دارد.

ویژگی های دوران نوجوانی و بلوغ

فرزند شما در دوره‌ای قرار دارد که تغییرات هورمونی شدیدی رخ داده و خلق و خوی او را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

رشد سریع او در این دوره باعث می‌شود احساس خستگی بیشتری داشته باشد. در این دوره، گرایش نوجوان به جنس مخالف بیشتر می‌شود، رقابت‌های ورزشی سخت‌تر می‌گردد و مسائل تحصیلی جدی‌تر می‌شوند.

این بازه خسته‌کننده می‌باشد و والدین نیز حداقل به اندازه نوجوانان بی‌صبری و بداخلاقی از خود نشان می‌دهند.

لذا حداقل کاری که می‌توان در این دوره انجام داد این است که در قبال آنچه نوجوانان تجربه می‌کنند (و نحوه عکس‌العمل آنها در برابر این تجربیات) مدارا و نرمش به خرج داد.

مبحث امنیت و همکاری با نوجوانان

ما نمی‌خواهیم فرزندمان فقط زمانی خوشحال باشد که بر او نظارت نداریم. به همین خاطر بهترین کار این است که با او حرف زده تصمیمات خود را برایشان شرح دهیم، مخاطراتی که مایل نیستیم بپذیریم را توضیح دهیم و در بعضی امور مانند بیرون رفتن در شب، رابطه با جنس مخالف، استفاده از فیسبوک، تلفن همراه و مسائلی از این قبیل به تفاهم برسیم.

از آنجا که نوجوان شما می‌خواهد با دوستان خود – و قطعا بدون همراهی مادرش – به سینما یا پارک برود، بهتر است قبلا در مورد محدودیت‌های خود با وی صحبت کنید.

پیش از صحبت با او مسائلی که باید بر سر آنها به نتیجه‌ای برسید را مدنظر قرار دهید:

• از خود بپرسید با چه کسی اجازه دارد چه کاری انجام دهد؟
• به او اجازه می‌دهید کجا برود؟
• با چه وسیله‌ای برود؟
• و چقدر دیرهنگام از خانه خارج شود؟

اگر ذاتا فردی مضطرب هستید، می‌توانید به او یک گوشی همراه دهید تا بتواند در مواقع ضروری با شما تماس بگیرد، هر ساعت با شما صحبت کند یا از شما بخواهد او را به خانه برسانید.

مهارت ارتباط موثر احتمال بروز تعارض با نوجوانان را کاهش می‌دهد.

در زمینه‌ استفاده از صفحات و شبکه های مجازی؛ فیسبوک، اینستاگرام و … باید گفت که راه گریزی وجود ندارد: فرزند شما احتمالا در این وبسایت ها عضویت دارد.

حداقل سن قانونی برای استفاده از فیسبوک ۱۳ سال است.

در هر زمینه‌ای که کودک در اینترنت حضور آنلاین داشته باشد، باید اطمینان حاصل کنید در لیست مخاطبین او غریبه ای حضور ندارد که سعی بر ملاقات حضوری با فرزندتان داشته باشد. در ضمن، می‌توانید بر تعاملات او نظارت داشته تا از هرگونه زورگویی و اخاذی که جو خانواده را مختل سازد جلوگیری کنید.

به طور خلاصه، بازه نوجوانی – که اکثر والدین از آن وحشت دارند – دوره‌ای است که در آن مسائل مربوط به آزادی و روابط دستخوش تغییر می‌شوند.

هرچه بیشتر با فرزند خود صحبت کنید و ارزش‌ها و باورهای خود را برای او شرح دهید، او بیشتر به شما اعتماد خواهد کرد و متوجه خواهد شد چگونه رفتار کند تا مایه مباهات شما شود.

ارتباط شما با او به وی کمک می‌کند تا این بازه (که یکی از سخت‌ترین، اما در عین حال رضایت بخش‌ترین دوره‌های زندگی ماست) را پشت سر بگذارد. ما همگی این دوره را تجربه کرده‌ایم، و اگر چه همیشه نمی‌توان از این مساله جلوگیری کرد که فرزند بد خلق و سرکش شما، دشواری را تجربه نکند، اما حداقل این را می‌دانید که تمام سعی و تلاش خود را انجام داده‌اید و در این پروسه صبر و شکیبایی خود را بهبود بخشیده‌اید.