روانشناسی و مشاوره نوجوان چیست؟ معرفی بهترین مشاوران نوجوان

روانشناسی نوجوان 

اگر در حال خواندن این متن هستید احتمالا پدر، مادر، معلم یا حتی خود یک نوجوان می‌باشید. هر کدام از این موارد که باشید، احتمالا رفتارهای غیرقابل پیش بینی و بی‌ثبات، احساساتی که ناگهان مانند طوفان ظاهر می‌شوند و هویت‌های متفاوتی که به سرعت عوض می‌شوند، شما را سردرگم کرده‌اند.

منشاء آشفتگی و سردرگمی ها در رفتار نوجوانان در چیست؟

پزشک خوب در این مقاله، شما را با شاخه روانشناسی و مشاوره نوجوان آشنا خواهد ساخت و به طور خلاصه به مرور ویژگی های این برهه‌ پر شور از زندگی و نحوه تعامل با نوجوانان، خواهد پرداخت.

روانشناسی نوجوان چیست؟

روانشناسی نوجوان حوزه‌ای است که در آن روانشناس بالینی، روانشناس تربیتی یا مشاور می‌تواند کسب تخصص کند. روانشناسان حیطه نوجوان عموما به افراد بین ۱۲ تا ۲۵ سال (برخی دسته بندی ها نوجوانی را تا ۱۸ سالگی در نظر می گرفت اما در سال های اخیر سازمان بهداشت جوانی، تا ۲۵ سالگی را نوجوانی محسوب کرده است) ارائه خدمت می‌کنند، اما در بعضی موارد کودکانی با سن کمتر یا افرادی پس از دوره نوجوانی را نیز مورد معالجه قرار می‌دهند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه روانشناسی کودکان زیر ۱۲ سال، اینجا را مطالعه کنید.

کمک به نوجوانان نیازمند درک بالایی از مراحل رشد انسان است. در عین حال باید از آن دسته عوامل اجتماعی و فرهنگی که بر رفتار نوجوان تأثیرگذار است نیز آگاهی داشت و از تأثیرات خانواده و نقش نوجوان در خانواده وی نیز مطلع بود. روانشناسان حیطه نوجوان عموما بر مشکلاتی تمرکز دارند که در دوره‌ های رشدی رایج هستند. بسیاری از روانشناسان مشکلاتی نظیر بحران های هویتی، معنا یابی، مسائل عاطفی یا اجتماعی، آسیب‌های بیولوژیکی، نقایص شناختی و استرس ناشی از تغییرات مربوط به رشد نوجوان را تشخیص داده و درمان می‌کنند.

درعین حال، روانشناسان امور نوجوان با معضلات مهمی در حوزه سلامت روان، مانند روان پریشی، اختلالات عصبی و اختلالات شخصیت نیز سروکار دارند. بعضی روانشناسان امور نوجوان به طور ویژه، قشر خاصی را درمان می‌کنند. برای مثال، می‌توان به دانش‌آموزان توان یاب، مبتلایان به اوتیسم، یا نوجوانانی که مورد آزار یا بی‌توجهی قرار گرفته‌اند اشاره کرد.

روانشناسان نوجوان چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟

هدف اصلی روانشناسی نوجوان، ترویج ضرورت آگاهی یافتن از آن دسته مسائل مربوط به رشد انسان، عوامل اجتماعی-فرهنگی و تاثیرات بیولوژیکی است که باعث می شوند سلامت روانی نوجوانان دچار مشکل شود. روانشناسان نوجوان در صورت کسب آگاهی در این زمینه، می‌توانند راهکارهایی جهت بهبود بهزیستی و رفتار نوجوانان  در زمینه زندگی روزمره، تحصیلی، و تعامل با خانواده را ارائه دهند.

وظیفه یک روانشناس نوجوان چیست؟

وظایف مربوط به یک روانشناس نوجوان بسته به محیط کار و سطح تحصیلات روانشناس متفاوت است. برای درمان نوجوانان، روانشناسان در این حوزه تخصصی ابتدا نسبت به سنجش وضعیت روانی و سپس ایجاد راهکارهای مداخله (مثل مدیریت رفتار) و برنامه‌های پیشگیری (مثل پیشگیری از زورگویی و قلدری)، آموزش مهارت‌‌های زندگی (مانند مدیریت هیجان، ارتباط موثر و …) و ارتقای اطلاعات نوجوانان از ماهیت تحولات روانشناختی و جسمانی این دوره و مهارت‌های لازم برای عبور موفق از این برهه اقدام می‌کنند.

نقش مهم دیگر روانشناس نوجوان کمک به ارتقای مهارت‌‎های والدگریِ والدین نوجوانان است، برخلاف تصور بسیاری از والدین نقش آن‌ها در چالش‌ها، بدرفتاری‌ها و در مقابل رشد و بهبود مهارت‌های رفتاری نوجوانان بسیار مهم است و نداشتن درک صحیح از این ارتباط صدمات جدی برای نوجوان به همراه دارد، ادامه روند والدگری مانند دوره کودکی قطعا مشکل ساز خواهد بود، نوجوانان از نظر عاطفی نیاز شدیدی به والدین دارند ولی شکل و جنس این ارتباط تغییر کرده پیچیده‌تر شده، زیرا درکنار نیازهای عاطفی نیاز به کسب قدرت و توانمندی و استقلال خودمختاری اهمیت ویژه‌ای می‌یابد و باعث بروز چالش در رابطه می‌شود.

بیابراین بسیار مهم است والدین با کمک روانشناس نوجوان رابطه خود را با فرزندشان بازبینی و اصلاح کنند و در نظر بگیرند بدون ساخت رابطه‌ای موثر و با کیفیت با فرزندشان، امید چندانی به اثربخشی تلاش‌های روانشناس نوجوان برای کمک به بهبود فرزند نوجوانشان نیست یا روند بهبود بسیار کند خواهد بود. بیابراین توصیه می‌شود قبل از اصرار به فرزندتان برای مراجعه به روانشناس که باعث مقاومت از طرف او و کاهش اثربخشی جلسات درمان خواهد شد حتما والدین به تنهایی به روانشناس نوجوان مراجعه کنند و بعد از بهبود نسبی رابطه و جلب اعتماد فرزندشان با هماهنگی درمانگر او را به جلسات دعوت کنند.

به علت چند بُعدی بودن چالش های عدیده‌ای که در طول سال‌های نوجوانی پدیدار می‌شود، روانشناسی نوجوان عموما شامل مشاوره و همکاری با دیگر متخصصینی است که با نوجوانان کار می‌کنند. پزشکان متخصص کودکان، یا دیگرافراد مشغول در حوزه پزشکی، ماموران ناظر بر نوجوانان بزهکار، و مسئولین مدارس دولتی و خصوصی از زمره‌ این افراد به شمار می‌آیند.

روانشناسان امور نوجوان می‌توانند در چارچوب مدارس بکار گرفته شوند تا برای نوجوانی که دارای نیازهای ویژه می‌باشند، خدمات سنجشی و درمانی ارائه کنند. در این بافت، روانشناسان می‌توانند به صورت انفرادی با دانش‌آموزان توان یاب کار کنند تا مهارت های مدیریت هیجان خود را بهبود بخشیده، مهارت‌های اجتماعی آنان را توسعه داده و یا اختلالات رایج در این دوران مانند افسردگی، چالش های هویتی، انگیزشی، ارتباطی و … را درمان کنند.

روانشناسان شاغل در مدارس ممکن است با مددکاران اجتماعی، مدرسین، یا دیگر پرسنل مدارس نیز همکاری داشته باشند تا طرح‌های مداخله‌ای یا پیشگیرانه ایجاد کنند و سلامت اجتماعی، عاطفی، یا جسمی دانش‌آموزان را بهبود ببخشند. بسیاری از روانشناسان امور نوجوانان برای موسسات دولتی یا خصوصی، مثل group home، مراکز اصلاح و تربیت نوجوانان، یا مراکز درمانی کار می‌کنند. روانشناسانی که در این محیط ها کار می‌کنند بر اصلاح و مدیریت رفتار تمرکز دارند.

به نظر می‌رسد اکثریت مراجعه‌کنندگان در محیط های سازمانی متشکل از نوجوانانی هستند که دارای سابقه‌ی استعمال مواد مخدر یا الکل، اختلال گوارشی، یا سوء پیشینه‌ی قضایی می‌باشند. لذا در چنین بافتی، روانشناسان نوجوان باید آموزش و تخصص ویژه‌ای در زمینه‌ی اعتیاد، جرم، و یا بدرفتاری نیز داشته باشند.

راه اندازی مطب خصوصی نیز گزینه‌ای دیگر برای آن دسته از روانشناسان و مشاوران است که در زمینه ارائه خدمات به نوجوانان تخصص دارند. در این چارچوب، تمرکز اصلی بر حوزه‌ی تشخیص و درمان اختلالات روانی می‌باشد. همچنین ممکن است روانشناسان امور نوجوان تست شخصیت یا هوش انجام دهند تا آگاهی بیشتری نسبت به نیاز نوجوان پیدا کنند.

آنگاه بر اساس یافته‌های چنین تست‌هایی، روانشناس بالینی می‌تواند برنامه‌ای درمانی را طراحی و اجرا کند. این برنامه بسته به نیاز مراجع، می‌تواند به شکل درمان انفرادی، گروهی، یا مشاوره خانواده باشد. این نوع درمان به گرایش نظری روانشناس نیز بستگی دارد.

ویژگی های دوران نوجوانی و بلوغ

فرزند شما در دوره‌ای قرار دارد که تغییرات هورمونی شدیدی رخ داده و خلق و خوی او را تحت تأثیر قرار می‌دهد. رشد سریع او در این دوره باعث می‌شود احساس خستگی بیشتری داشته باشد. در این دوره، گرایش نوجوان به جنس مقابل، ، تمایل به وقت گذرانی با همسالان، انجام مستقلانه امور، خلوت و تنهایی بیشتر و رقابت‌های ورزشی سخت‌تر می‌گردد و مسائل تحصیلی پر چالش‌تر می‌شوند.

این بازه خسته‌کننده می‌باشد و والدین نیز حداقل به اندازه نوجوانان بی‌صبری و بداخلاقی از خود نشان می‌دهند. لذا حداقل کاری که می‌توان در این دوره انجام داد این است که در قبال آنچه نوجوانان تجربه می‌کنند (و نحوه عکس‌العمل آنها در برابر این تجربیات) مدارا و نرمش به خرج داد و با همدلی و انصلف در این مسیر پر پیچ و خم همراه آن‌ها بود.

مبحث امنیت و همکاری با نوجوانان

ما نمی‌خواهیم فرزندمان فقط زمانی خوشحال باشد که بر او نظارت نداریم. به همین خاطر بهترین کار این است که با او حرف زده تصمیمات خود را برایشان شرح دهیم، مخاطراتی که مایل نیستیم بپذیریم را توضیح دهیم و با استفاده از گفتگویی صحیح و منصفانه در بعضی امور مانند بیرون رفتن در شب، رابطه با جنس مقابل، استفاده از شبکه های اجتماعی، تلفن همراه و مسائلی از این قبیل به تفاهم برسیم.

از آنجا که نوجوان شما می‌خواهد با دوستان خود و قطعا بدون همراهی مادرش به سینما یا پارک برود، بهتر است قبلا در مورد محدودیت‌های خود با وی گفتگو کنید. پیش از صحبت با او مسائلی که باید بر سر آنها به نتیجه‌ای برسید را مدنظر قرار دهید:

• از خود بپرسید با چه کسی اجازه دارد چه کاری انجام دهد؟
• به او اجازه می‌دهید کجا برود؟
• با چه وسیله‌ای برود؟
• و چقدر دیرهنگام از خانه خارج شود؟

اگر ذاتا فردی مضطرب هستید، می‌توانید به او یک گوشی همراه دهید تا بتواند در مواقع ضروری با شما تماس بگیرد، هر ساعت با شما صحبت کند یا از شما بخواهد او را به خانه برسانید. مهارت ارتباط موثر احتمال بروز تعارض با نوجوانان را کاهش می‌دهد.

در زمینه‌ استفاده از صفحات و شبکه های مجازی؛ فیسبوک، اینستاگرام و … باید گفت که راه گریزی وجود ندارد: فرزند شما احتمالا در این وبسایت ها عضویت دارد. حداقل سن قانونی برای استفاده از فیسبوک ۱۳ سال است.

در هر زمینه‌ای که فرزندتان در اینترنت حضور آنلاین داشته باشد، با او گفتگو کنید و نگرانی های خود  را مطرح کنید تا اطمینان حاصل کند در لیست مخاطبین او غریبه ای حضور ندارد که سعی بر ملاقات حضوری با فرزندتان داشته باشد. با گفتگوی اصولی با فرزندتان او را نسبت به حریم و حقوق خود مطلع کنید و  و به او اطمینان دهید هر مساله ای را می تواند بدون نگرانی نسبت به قضاوت شما با شما در میان بگذارد تا در دفاع از حقوق و حریم خود ماهر شود

به طور خلاصه، بازه نوجوانی – که اکثر والدین از آن وحشت دارند – دوره‌ای است که در آن مسائل مربوط به توانمندی، خودمختاری و روابط دستخوش تغییر می‌شوند. هرچه بیشتر با فرزند خود گفتگو کنید و او در کنار شما (نه در مقابل شما) ارزش‌ها و باورهای خود را شکل خواهد داد و مهارتهای لازم را تمرین خواهد کرد تا بتواند مسیر زندگی خود را ترسیم و در آن گام بردارد و به شادکامی که قطعا هدف نهایی شماست دست پیدا کند

ارتباط شما با او به وی کمک می‌کند تا این بازه (که یکی از سخت‌ترین، اما در عین حال رضایت بخش‌ترین دوره‌های زندگی ماست) را پشت سر بگذارد. ما همگی این دوره را تجربه کرده‌ایم، و اگر چه همیشه نمی‌توان از این مساله جلوگیری کرد که فرزند بد خلق و سرکش شما، دشواری را تجربه نکند، اما حداقل این را می‌دانید که تمام سعی و تلاش خود را انجام داده‌اید و در این پروسه صبر و شکیبایی خود را بهبود بخشیده‌اید.