اضطراب جدایی در کودکان یا نوزادان، زمانی ایجاد می شود که آن ها از مادر یا کسی که به او وابستگی زیادی دارند، جدا شده یا با فردی مواجهه شوند که برای آن ها غریبه بوده و در این حالت احساس ترس و بی قراری می کنند. اضطراب جدایی در کودکان نیز، قسمتی از فرآیند رشدی آن ها است که معمولا از ۶ ماهگی شروع و تا حدود ۳ سالگی ادامه پیدا می کند. زمانی که اضطراب جدایی و نشانه های آن، با رفتار های مرتبط با سن هماهنگی نداشته باشد، تبدیل به اختلال اضطراب جدایی می شود. برای آشنایی با علائم اضطراب جدایی کودکان، دلایل و راه درمان آن، خواندن این مطلب را به شما توصیه می کنیم.
اضطراب جدایی در کودکان چیست؟
اضطراب جدایی در کودکان (separation anxiety in children)، بخشی از روند طبیعی رشدی از ۶ تا ۱۸ ماهگی است و شامل احساس ترس و نگرانی درباره جدایی از فردی است که کودک به او وابستگی دارد. اضطراب جدایی از مادر در کودکان، حالتی است که در آن کودک نسبت به تنهایی، جدایی و دوری از مراقب اصلی خود حساس است و از افراد غریبه و مکان های نا آشنا می ترسد. اضطراب جدایی و ترس از جدا شدن کودک، ارزش حافظتی دارد، چرا که موجب می شود امنیت کودک حفظ شده و او بتواند از خودش در برابر افراد غریبه ای که آن ها را نمی شناسد محافظت کند. اضطراب جدایی در نوزادان با ابراز عصبانیت، احساس ترس شدید، چسبیدن و وابستگی بیش از حد به مراقب اصلی که معمولا مادران هستند، مشخص می شود. سن طبیعی اضطراب جدایی را معمولا تا ۳ سالگی در نظر می گیرند. اضطراب جدایی در نوزادان باعث می شود که آن ها نتوانند دوری از مراقبین اصلی خود، به خصوص مادر را تحمل کرده و به سرعت بی قراری و گریه می کنند. بر اساس آمار های بدست آمده، اضطراب جدایی در کودکان پسر و دختر به یک اندازه رخ می دهد.
اضطراب جدایی در کودکان ۳ ساله امری طبیعی است، اما در صورتی که علائم شدید باشد یا اضطراب جدایی در سن ۴ سالگی به بعد رخ دهد، می تواند مشکلات زیادی را برای کودک و والدینش ایجاد کند. در صورت ادامه دار بود ترس از جدایی مادر در کودک، در سنین بالای ۳ سال، اضطراب جدایی کودک، تبدیل به اختلال اضطراب جدایی (separation anxiety disorder) یا به اختصار (SAD) می شود. هنگامی که کودکان دچار اختلال اضطراب جدایی می شوند، ممکن است علاوه بر گریه، آشفتگی و احساس ترس، علائمی مانند سر درد و دل درد را تجربه کنند که ناشی از تحمل استرس شدید ناشی از دوری از فرد مهم زندگی آن ها است.
برای مشکل اضطراب جدایی کودک خود می توانید با روانشناس کودک در ارتباط باشید
علائم اضطراب جدایی در کودکان
اضطراب جدایی در کودکان دارای علائم متعددی است که کودک ممکن است همه یا تعدادی از آن ها را هنگام ترک شدن توسط مراقب یا مراقبین اصلی خود بروز دهد، مهم ترین علامت اضطراب جدایی در کودکان، بی قراری شدید، گریه و چسبیدن به فردی است که به او وابستگی دارند. سایر علائم اضطراب جدایی در کودکان، عبارتند از:
- احساس وحشت از جدایی
- رفتار های پرخاشگرایانه
- ترس شدید نسبت به تنها ماندن
- تجربه کابوس های شبانه با موضوع جدایی
- شب ادراری کودکان
- اجتناب از جدایی
- مشکلات خواب
- احساس آشفتگی و فشار
- سردرد و دل درد
- امتناع از رفتن به مدرسه
- پریشانی شدید و مداوم
- اختلال در فعالیت های کودکانه مانند بازی با همسالان
- امتناع از تنها خوابیدن
- احساس درد یا تنش عضلانی
- چسبیدن بیش از حد به مراقب اصلی خود
- هراس یا عصبانیت در زمان جدایی از والدین یا مراقبان
برای مطالعه بیشتر: کابوس شبانه و استرس کودکان در خواب
اضطراب جدایی در کودکان در چه سنی مشکل است؟
سن شروع اضطراب جدایی را از ۶ ماهگی تا حدود ۳ سالگی در نظر می گیرند. در واقع اضطراب جدایی از مادر در کودکان، از زمانی شروع می شود که نوزاد درکی از محیط پیرامون خود پیدا کرده و از وجود یک مراقب اصلی، آگاه می شود. سن اضطراب جدایی در کودکان سنین مختلف، عبارت است از:
اضطراب جدایی در کودکان ۳ تا ۷ ماهه
با این وجود که اضطراب جدایی می تواند از ۳ ماهگی آغاز شود، اما سن شروع را به شکل عمومی از ۶ ماهگی در نظر می گیرند. از ۳ تا حدود ۶ ماهگی، سنی است که کودک شروع به شناخت و ابراز واکنش های اختصاصی نسبت به مراقب اصلی خود کرده و او را از دیگران متمایز می کند.
اضطراب جدایی در کودکان ۸ تا ۱۰ ماهه
اضطراب جدایی از حدود ۸ تا ۱۰ ماهگی به اوج خود رسیده و کودک در صورت جدایی از مراقب اصلی خود، شروع به جستجو و بی قراری برای یافتن او می کند. اضطراب جدایی در این سنین، باعث می شود که هنگام بیرون آمدن مادر از اتاق یا سپردن نوزاد به فردی دیگر، کودک شروع به گریه و ابراز نشانه های اضطراب جدایی می کند.
برای خواندن: با استرس کودکان چه کنیم؟ | علت و درمان استرس در کودکان
اضطراب جدایی در کودکان ۱۲ تا ۱۸ ماهه
وجود اضطراب جدایی در کودکان ۱ سال تا ۱/۵ سالگی امری طبیعی است. کودکان ممکن است هنگام احساس جدایی و ترک شدن توسط فردی که به او دلبستگی دارند، شروع به گریه و ابراز عصبانیت کنند تا زمانی که فرد محبوب، دوباره نزد آن ها برگردد. در این سنین، کودک شروع به حرکت به سمت مراقب اصلی خود کرده و به این درک می رسد که وقتی والدین او را ترک می کنند، مجدد بازگشته و او تنها نخواهد ماند.
اضطراب جدایی در کودکان ۵ ساله
در صورت ادامه یافتن علائم اضطراب جدایی در کودکان بالاتر از ۳ سال، می توان آن ها را مبتلا به اختلال اضطراب جدایی دانست، چرا که کودکان در سن پیش دبستانی و بالاتر، توانایی مقابله با ترس از جدایی های کوتاه مدت و تحمل دوری از او را کسب کرده اند. اضطراب جدایی در کودکان ۷ ساله نیز، نشان از جدی بودن مشکل کودک و شدید بودن وابستگی آن ها به فردی دارد که به او وابسته اند.
مطلب خواندنی: انواع ترس در کودکان کدامند؟ بهترین راهکارهای رفع ترس در کودکان
اضطراب جدایی در کودکان پیش دبستانی
وجود علائم اضطراب جدایی در کودکان پیش دبستانی، علامت مهمی از اختلال اضطراب جدایی است. کودکان در سنین پیش دبستانی از لحاظ رشد عقلی، باید به این درک رسیده باشند که پدر و مادر آن ها در صورت تنها گذاشتنشان در مهد کودک یا مدرسه، آن ها را برای همیشه ترک نکرده و باز خواهند گشت. اضطراب جدایی در کودکان ۵ و ۷ ساله، که سنین پیش دبستانی هستند، نشان از عدم توانایی کودک در تحمل دوری از مراقب اصلی و ناتوانی در کسب استقلال متناسب با سن رشدی، دارد. این کودکان وابستگی شدیدی به والدین خود داشته و نمی توانند بدون حضور آن ها و به خصوص مادرشان، تنها بمانند.
فرق اضطراب جدایی و اختلال اضطراب جدایی چیست؟
اضطراب جدایی، یک دوره طبیعی در فرآیند رشد کودکان است اما اختلال اضطراب جدایی، ترسی شدید، غیر طبیعی و از نظر سنی خارج از دوره طبیعی رشد است که کودک وابستگی زیادی به خانه و خانواده پیدا کرده و نمی تواند از مراقب اصلی خود جدا شود. اضطراب جدایی زمانی به یک اختلال تبدیل می شود، که با رفتار های مرتبط با سن، مخصوصا ۳ سالگی به بعد، تطابق نداشته باشد.
برای مطالعه بیشتر کلیک کنید: ترس کودک از غریبه‌ها | درمان ترس کودک از غریبه
تفاوت اضطراب جدایی در کودکان و بزرگسالان چیست؟
اضطراب جدایی در کودکان معمولا از ۶ ماهگی شروع شده و تا ۲ یا ۳ سالگی ادامه پیدا می کند، اما اضطراب جدایی بزرگسالان تا سنین بالاتر ادامه داشته و افراد بعد از ۱۸ سالگی هم آن را تجربه می کنند. تفاوت دیگر اضطراب جدایی کودکان و بزرگسالان، در این است که اضطراب جدایی از مادر در کودکان، معمولا مربوط به ترس از رها شدن توسط مراقب اصلی کودک که در اغلب اوقات والدین هستند، رخ می دهد. اما بزرگسالان، نسبت به جدا شدن از خانواده، به خصوص فرزند و همسر یا هنگام بیرون رفتن از خانه احساس اضطراب می کنند.
دلایل اضطراب جدایی در کودکان
متاسفانه هنوز علت دقیق اضطراب جدایی مشخص نشده، اما عامل ژنتیکی و وابستگی بیش از حد کودکان به والدین یا مراقبین اصلی را، از علل مهم ایجاد اضطراب جدایی در کودکان می دانند. سایر دلایل اضطراب جدایی در کودکان عبارت اند از:
- وابستگی زیاد به والدین
- تجربه ترس ناشی از رها شدن
- تنها ماندن طولانی و ناگهانی
- تغییر زیاد محیط یا مراقبین
- به دنیا آمدن یک فرزند جدید در خانواده
- مشکلات خانوادگی و دعوای والدین
- وجود سابقه خانوادگی اضطراب
- مرگ یکی از اعضای خانواده
- جدایی والدین
برای مطالعه بیشتر کلیک کنید: افسردگی در کودکان: علائم، درمان و راه های مقابله
تشخیص اضطراب جدایی در کودکان
در صورت احساس اضطراب جدایی در کودکان، افراد می توانند از یک روانشناس کمک بگیرند. روانشناس اقدام به گفگتو با کودک، والدین و به خصوص مادر می کند تا بتواند اضطراب جدایی در کودک را تشخیص دهد. از جمله موارد مهمی که توسط روانشناس بررسی می شود، می توان به سن کودک، رفتار ها و علائم و طول مدت بی قراری ناشی از جدایی اشاره کرد. همچنین ممکن است روانشناس از مادر بخواهد که کودک را مدتی تنها گذاشته تا بتواند رفتار های کودک در نبود مادر و جدایی از او را مورد بررسی قرار دهد.
در صورتی که علائم ناشی از اضطراب جدایی بسیار شدید بوده، در عملکرد طبیعی کودک اختلال وجود داشته یا علائم به مدت ۱ ماه (چهار هفته) یا بیشتر طول کشیده باشد، کودک به اختلال اضطراب جدایی مبتلا شده است.
برای خواندن این مطلب کلیک کنید: علت و نشانه‌های اضطراب کودکان، چگونه اضطراب کودک را کاهش دهیم؟
اختلال اضطراب جدایی در dsm5
به منظور تشخیص اختلال اضطراب جدایی در کودکان که حالتی شدیدتر از اضطراب جدایی است، می توان از ملاک های تشخیصی موجود در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، کمک گرفت. ملاک های تشخیصی اختلال اضطراب جدایی کودکان در dsm5، عبارت اند از:
احساس ترس و اضطراب شدید نسبت به جدایی از فردی که کودک به او وابستگی دارد که حداقل ۳ مورد زیر را در مدت زمان حداقل ۴ هفته (یک ماه) بر می گیرد:
- ناراحتی شدید هنگام جدایی از مراقب اصلی
- نگرانی افراطی نسبت به از دست دادن فرد مهم زندگی
- احساس ترس نسبت به وقوع اتفاقی بد برای فرد دلبسته
- اجتناب از دور شدن از مراقب اصلی یا خانه
- ترس شدید در مورد تنها ماندن
- ناتوانی در به خواب رفتن بدون فرد حضور فرد دلبسته
- کابوس های مکرر با موضوع جدایی
- احساس درد در ناحیه شکم یا سر
این اختلال در فعالیت های روزمره مانند رفتن به مدرسه، بازی با همسالان و… ایجاد مشکل می کند. اختلال اضطراب جدایی، با اختلالات روانی دیگر مانند فوبیا، اختلال اضطراب فراگیر، اوتیسم و غیره به شکلی بهتر توجیه نمی شود.
مطلب کاربردی: چگونه ترس از تاریکی را در کودکان از بین ببریم؟
کاهش اضطراب جدایی در کودکان
راهکار هایی که می توانید برای کاهش اضطراب جدایی در کودکان و مقابله با شرایط دشوار بی قراری ناشی از وابستگی بیش از حد کودک هنگام جدایی انجام دهید، عبارت اند از:
- استفاده از کمک یک روانشناس خوب و با تجربه در حوزه کودک و نوجوان
- تقویت ارتباط با کودک و برقراری ارتباطی گرم و حمایت کننده
- حفظ خونسردی هنگام گریه و پرخاشگری کودک برای جدایی
- عدم سرزنش کردن کودک و زیر سوال بردن او به دلیل ترس از جدایی و تنهایی
- اجتناب از وابسته کردن بیش از حد و افراطی کودک
- تمرین جدایی های کوتاه با کودک و دلداری دادن هنگام بازگشت
- اجتناب از تنها گذاشتن کودک بدون آگاهی او
- توضیح کافی به کودک در مورد دلیل ترک کردن او و تعیین زمان بازگشت
- عدم بد قولی و پایبند بودن به قول و قرار های بسته شده با کودک
- تمرین یک خداحافظی خوب، برای دادن احساس اطمینان و امنیت به کودک
- تشویق کودک به داشتن استقلال متناسب با سن
- اجتناب از حضور در موقعیت ها افزایش دهنده استرس کودک
- دادن اطمینان به کودک در مورد تنها نگذاشتن طولانی مدت او
- عدم تنبیه کودک با تهدید به تنها گذاشتن و رها کردن او
بیشتر بدانید: چگونه ترس از حمام در کودکان را از بین ببریم؟
درمان اضطراب جدایی در کودکان
اضطراب جدایی در کودکان معمولا از طریق مراجعه به روانشناس و استفاده از جلسات روان درمانی، درمان خواهد شد. بهترین راه درمان اضطراب جدایی کودکان، روان درمانی است. اما در صورت نیاز و برای کاهش علائم ناشی از اختلال اضطراب جدایی در کودکان، ممکن است روانشناس فرد را به یک روانپزشک ارجاع دهد تا داروهای لازم را دریافت کرده و مصرف کند. روش های درمان اضطراب جدایی در کودکان عبارت اند از:
- درمان شناختی رفتاری
- روان درمانی تحلیلی
- روان درمانی مبتنی بر تعامل والد-کودک
- خانواده درمانی
- دارو درمانی
درمان شناختی رفتاری برای اضطراب جدایی کودکان
یکی از انواع روان درمانی های موثر برای درمان اضطراب جدایی کودکان، درمان شناختی رفتاری (CBT) است. در طی جلسات روان درمانی از نوع رفتار درمانی شناختی، ضمن مشخص شدن علت زمینه ای شکل گیری اضطراب جدایی از مادر در کودکان، جزییات رفتاری و شکل و فراوانی رفتار های ناشی از اضطراب جدایی، بررسی می شود. همچنین از طریق تکنیک های رفتاری مانند تصویر سازی، مواجهه و یادداشت کردن فراوانی رفتار ها در طول هفته، به کودک آموزش های لازم برای کاهش تجربه ترس و اجتناب از تنهایی داده می شود.
درمان شناختی رفتاری در کنار آموزش و کار به روی افکار و ساختار ذهنی کودک، به والدین نیز یاد می دهد که هنگام بروز رفتار های ناشی از اضطراب جدایی در کودکان، چه رفتاری ارائه داده و چگونه بتوانند با حمایت عاطفی مناسب، شرایط را مدیریت کنند.
مطلب: ترس از تنهایی چیست و راهکارهای رفع آن کدامند؟ را از دست ندهید
درمان اضطراب جدایی در کودکان با روان درمانی تحلیلی
روان درمانی تحلیلی، به کودک کمک می کند تا بتواند با احساس ترس، نگرانی و اضطراب جدایی خود مواجه شده و در جهت از بین بردن آن ها اقدام کند. یک روان درمانگر تحلیلی با تخصص کودکان، ضمن در نظر گرفتن شیوه تعامل والدین با کودک، ویژگی های کودک و ساختار و سازمان شخصیتی او را بررسی کرده و از طریق تکنیک های درمانی مناسب، مانند بازی برای کاهش اضطراب جدایی از مادر در کودکان اقدام کند. یک رواندرمانگر تحلیلی، می تواند احساسات، عواطف و آنچه کودک از طریق گفتگو قادر به ارائه آن ها نیست را، از طریق بازی و نقاشی کشف و به او در درمان احساس اضطراب جدایی کمک کند.
همچنین بخوانید: آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان | تقویت مهارت‌های اجتماعی در کودکان
روان درمانی مبتنی بر تعامل والد-کودک برای درمان اضطراب جدایی
یکی از روش های مفید برای درمان اضطراب جدایی در کودکان، روان درمانی مبتنی بر تعامل والد-کودک است. درمان تعامل والد-کودک، دارای سه مرحله اصلی درمانی است که عبارت اند از:
تعامل مبتنی بر کودک (CDI): اولین مرحله رواندرمانی مبتنی بر تعامل والد-کودک، تعامل مبتنی بر کودک است که بر بهبود کیفیت رابطه میان والد یا والدین و کودک تمرکز دارد. در این مرحله اقدامات لازم برای برقراری دلبستگی سالم، توجه کافی، عاطفه مناسب و تقویت احساس امنیت در کودک انجام می شود.
تعامل مبتنی بر شجاعت (BDI): در مرحله درمانی تعامل مبتنی بر شجاعت، به والدین آموزش داده می شود که دلیل ایجاد اضطراب جدایی در کودکان چیست. درمانگر یک مفهوم به عنوان “نردبان شجاعت” ایجاد می کند که بالا رفتن از هر پله آن، نشانه ای از موفقیت در کنترل و رفع اضطراب جدایی کودک است.
تعامل مبتنی بر والدین (PDI): آخرین مرحله، مربوط به بازساری رابطه کودک با والدین و بکار گیری شیوه های سازنده تربیت فرزند است. رواندرمانگر به والدین آموزش می دهد که هنگام بروز رفتار های مربوط به اضطراب جدایی، چگونه رفتارک رده و شرایط را به بهتریت شکل ممکن، مدیریت کنند.
برای مطالعه بیشتر: چگونه والدینی ایده آل باشیم؟ معرفی انواع سبک های فرزندپروری
دارو درمانی برای اضطراب جدایی در کودکان
در صورتی که روان درمانی برای درمان اضطراب جدایی در کودکان کافی نباشد، از دارو درمانی استفاده می شود. با وجود اینکه برای درمان اضطراب جدایی کودکان از طریق دارو درمانی، هیچ داروی مشخصی وجود ندارد. اما در صورت نیاز و صلاحدید، یک روانپزشک خوب می تواند اقدام به تجویز دارو های ضد افسردگی مانند مهار کننده بازجذب انتخابی سروتونین (SSRI)، یا داروهای ضد اضطراب کند. مصرف دارو برای درمان اضطراب جدایی در کودکان باید با نظارت مستقیم روانپزشک و رضایت والدین صورت بگیرد.
مصرف دارو های اعصاب و روان، مانند دارو های ضد افسردگی، بدون تجویز روانپزشک بسیار خطرناک بوده و لازم است تا ضمن مشورت با یک متخصص، نسبت به عوارض احتمالی داروی مورد نظر، آگاه بود.
درمان اضطراب جدایی کودکان با خانواده درمانی
از روش های درمانی برای اضطراب جدایی در کودکان، خانواده درمانی است. یک مشاور خانواده، با بررسی شرایط خاص درون خانوادگی و تعاملات اعضای خانواده با یکدیگر به خصوص تعامل والدین با همدیگر و با کودک، می تواند دلیل ایجاد اضطراب جدایی در کودک را مشخص و با کمک اعضای خانواده برای کاهش مشکلات و بهبود شرایط اقدامات لازم را انجام دهد.
عوارض اضطراب جدایی در کودکان
کودکانی که دچار اضطراب جدایی هستند، دائما با احساس ترس و نگرانی در مورد تنها بودن و رها شدگی مواجه می شوند، عوارض اضطراب جدایی در کودکان عبارت است از:
- چسبیدن بیش از حد به مراقب اصلی
- ناتوانی در کسب استقلال
- ضعیف بودن عرت نفس
- مشکل در رفتن به مدرسه
- ناتوانی در جدایی از مادر یا مراقب و بازی با همسالان
- ناتوانی در خوابیدن به تنهایی
مطالعه بیشتر: اختلال دلبستگی واکنشی در کودکان چیست؟ علائم، تشخیص و درمان
پیشگیری از اضطراب جدایی در کودکان
هیچ راه مشخصی برای پیشگیری از اضطراب جدایی در کودکان وجود ندارد، اما نقش والدین در جلوگیری از شکل گیری اضطرای جدایی انکار نشدنی است. آگاهی از علائم اضطراب جدایی و اقدام به موقع و مناسب برای درمان آن، از تشدید شرایط و بروز عوارضی مانند اختلال در زندگی روزمره پیشگیری می کند. از جمله اقدامات مناسب برای پیشگیری از اضطراب جدایی در کودکان، عبارتند از:
- برقراری یک رابطه سالم با کودک
- تقویت عرت نفس
- بهبود شرایط خانوادگی
- داشتن سبک فرزند پروری با دلبستگی ایمن
- افزایش احساس استقلال در کودک
مطلب خواندنی: ترس از تنهایی در کودکان؛ چگونه به کودکم کمک کنم تا از تنهایی نترسد؟
سوالات متداول
در این بخش سعی کرده ایم تا به سوالات شما درباره اضطراب جدایی در کودکان پاسخ دهیم.
اضطراب جدایی در کودکان در چه سنی طبیعی است؟
سن اضطراب جدایی کودکان معمولا بین ۶ تا ۱۸ ماهگی است، اما تجربه اضطراب جدایی کودکان در ۳ سالگی نیز امری طبیعی است.
چه زمانی برای اضطراب جدایی به روانشناس مراجعه کنیم؟
وجود اضطراب جدایی تا ۳ سالگی امری عادی است، اما اضطراب جدایی در کودکان ۵ ساله، ۷ ساله و به طور کلی کودکان سنین پیش دبستانی و دبستان تا ۱۸ سالگی، امری غیر طبیعی و مشکل آفرین است که لازم است برای درمان آن به روانشناس مراجعه کرد.
منابع: stanfordchildrens, mayoclinic, webmd, kidshealth, medlineplus, healthdirect , verywellmind, healthline, clevelandclinic
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
ثبت ديدگاه