سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یکی از رایج‌ترین مشکلات در بین زنان است. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک ممکن است دوره قاعدگی نامنظمی را تجربه کنند و یا بیش از حد هورمون مردانه (آندروژن) داشته باشند. در واقع زنان مبتلا به این بیماری بیش از حد معمول هورمون مردانه تولید می‌کنند. علت دقیق ایجاد این مشکل در زنان مشخص نیست. تشخیص و درمان به موقع خطر عوارض طولانی مدت مانند دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. بهترین راه برای کاهش عوارض این بیماری اصلاح سبک زندگی و تلاش برای کاهش وزن، تغذیه مناسب و دوری از غذاهای ناسالم و داشتن ورزش منظم است. در این مقاله به بررسی این بیماری، علائم، علل و درمان‌های پیشنهادی می‌پردازیم.
سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) چییست؟
سندروم تخمدان پلی کیستیک یک اختلال هورمونی است که زنان را در سنین باروری (۱۵ الی ۴۴ سالگی) تحت تاثیر قرار می‌دهد. بین ۲.۲ تا ۲۶.۷ درصد از زنان در این گروه سنی مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک هستند. زنان مبتلا به این سندروم دارای عدم تعادل هورمونی و مشکلات متابولیسم هستند که ممکن است سلامت و ظاهر آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. بسیاری از زنانی که به این بیماری مبتلا هستند از وجود این بیماری باخبر نیستند. هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد اما با تغییر سبک زندگی و مصرف دارو می‌توان از بسیاری از علائمی که این بیماری بوجود می‌آورد جلوگیری کرد.
این بیماری تخمدان‌های زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اندام‌های تولید مثل را که استروژن و پروژسترون (هورمون‌هایی که چرخه قاعدگی را تنظیم می‌کنند) تولید می‌کنند، تحت تاثیر قرار می‌دهند. تخمدان‌ها همچنین مقدار کمی هورمون مردانه به نام آندروژن تولید می‌کنند. تخمدان، تخمک‌هایی آزاد می‌کند تا توسط اسپرم مرد بارور شود. تخمک‌هایی که هر ماه آزاد می‌شوند فرآیند تخمک گذاری نامیده می‌شود. هورمون محرک فولیکولی (FSH) و هورمون لوتئینی (LH) تخمک گذاری را کنترل می‌کنند. هورمون محرک فولیکولی تخمدان را به تولید فولیکول (کیسه حاوی تخمک) تحریک می‌کند. و سپس هورمون لوتئینی تخمدان را تحریک می‌کند تا تخمک بالغ آزاد کند. PCOS یک سندرم یا گروهی از علائم است که تخمدان‌ها و تخمک گذاری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سه ویژگی اصلی آن عبارت‌اند از:
- کیست در تخمدان‌ها
- سطح بالای هورمون‌های مردانه
- دوره‌های نامنظم پریود
در PCOS، بسیاری از کیسه‌های کوچک و پر از مایعات در داخل تخمدان رشد می‌کنند. این کیسه‌ها در واقع فولیکول هستند که هرکدام حاوی تخمک نابالغ هستند. در این بیماری تخمک‌ها هرگز به اندازه کافی بالغ نمی‌شوند که تخمک گذاری را تحریک کنند. عدم تخمک گذاری سطح استروژن، پروژسترون، FSH و LH را تغییر می‌دهد. سطح استروژن و پروژسترون کمتر از حد معمول می‌شود، در حالی که سطح آندروژن بیشتر از حد معمول است.
هورمون‌های مردانه بیشتر از حد معمول چرخه قاعدگی را مختل می‌کند. به همین دلیل زنانی که به این بیماری مبتلا هستند کمتر از سایر افراد پریود می‌شوند.
علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک
علائم و نشانه‌های PCOS اغلب در زمان اولین قاعدگی در دوران بلوغ ایجاد می‌شود. گاهی اوقات PCOS در سنین دیگر ایجاد می‌شود، به عنوان مثال، این بیماری ممکن است در نتیجه افزایش وزن ایجاد شود. علائم و نشانه‌های PCOS متفاوت است. تشخیص PCOS زمانی انجام می‌شود که حداقل دو مورد از این علائم را داشته باشید:
تخمک گذاری نامنظم و یا عدم تخمک گذاری:
این مشکل ناشی از عدم تعادل هورمون‌های جنسی، از جمله مقادیر بالای تستوسترون و هورمون لوتئینی است. در نتیجه، برخی از زنان ممکن است در ماه چند بار پریود شوند، هر چند ماه یکبار پریود شوند و یا به کلی پریود نشوند. دوره‌های پریود در افراد مبتلا می‌تواند سنگین باشد و همراه با لخته‌های بزرگ خون باشد. به طور کلی اگر زنی در سال ۸ یا کمتر از ۸ بار پریود شود احتمال ابتلا به این بیماری را دارد و باید به پزشک مراجعه کند.
سطح بالای آندروژن:
سطح بالای آندروژن یکی از اصلی‌ترین معیارهای تشخیص سندروم تخمدان پلی کیستیک است. انجام آزمایشات هورمونی می‌تواند به تشخیص این بیماری کمک کند. افزایش سطح هورمون‌های مردانه ممکن است منجر به علائم ظاهری، مانند موهای زائد صورت و بدن (هیرسوتیسم)، و گاهی اوقات آکنه شدید و الگوی طاسی مردانه شود.
تخمدان پلی کیستیک:
تخمدان پلی کیستیک به وجود ۱۲ یا چند فولیکول کوچک در هر تخمدان اشاره دارد. فولیکول‌هایی که گاهی اوقات به آن‌ها کیست گفته می‌شود. همانند سطح آندروژن، زنان مبتلا به PCOS نیز لزوماً کیست ندارند. سونوگرافی از طریق واژن یک ابزار اصلی برای بررسی و تشخیص این قضیه است. فولیکول‌ها خود نتیجه عدم تعادل هورمونی هستند و نه علت آن.
علائم و نشانه‌های سندروم تخمدان پلی کیستیک در افرادی که اضافه وزن دارند شدیدتر است.
مطلب بیشتر: اضافه وزن و چاقی | دلایل اضافه وزن
علل ایجاد تخمدان پلی کیستیک
علت دقیق سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) ناشناخته است، اما تصور می‌شود که علت اصلی آن مربوط به سطح غیر طبیعی هورمون باشد.
مقاومت در برابر انسولین
انسولین هورمونی است که توسط پانکراس برای کنترل میزان قند خون تولید می‌شود. انسولین کمک می‌کند تا گلوکز از خون به سلول‌ها جایی که برای تولید انرژی تجزیه می‌شود منتقل شود. مقاومت به انسولین به معنای مقاومت بافت‌های بدن در برابر اثرات انسولین است. بنابراین بدن مجبور است انسولین اضافی را برای جبران این امر تولید کند. مقادیر زیاد انسولین باعث تولید بیش از حد تستوسترون در تخمدان‌ها می‌شود که در رشد فولیکول‌ها (کیسه‌های موجود در تخمدان که تخمک‌ها در آن رشد می‌کنند) اختلال ایجاد می‌کند و از تخمک گذاری طبیعی جلوگیری می‌کند. مقاومت به انسولین همچنین می‌تواند منجر به افزایش وزن شود، که می‌تواند علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک را بدتر کند، زیرا چربی اضافی باعث تولید انسولین بیشتر در بدن می‌شود.
عدم تعادل هورمون‌ها
بسیاری از زنان مبتلا به این بیماری دارای عدم تعادل در برخی هورمون‌ها هستند، از جمله:
- افزایش سطح تستوسترون: هورمونی که اغلب به عنوان هورمون مردانه در نظر گرفته می‌شود، اگرچه این هورمون در مقادیر کم در بدن خانم‌ها نیز تولید می‌شود.
- افزایش سطح هورمون لوتئینی (LH): این هورمون تخمک گذاری را تحریک می‌کند، اما اگر سطح آن بسیار زیاد باشد ممکن است اثر غیرطبیعی بر تخمدان‌ها داشته باشد.
- سطح پایین گلوبولین متصل به هورمون جنسی (SHBG): پروتئینی در خون که به تستوسترون متصل می‌شود و اثر آن را کاهش می‌دهد.
- افزایش سطح پرولاکتین (فقط در برخی از زنان مبتلا به PCOS): هورمونی که غدد پستان را برای تولید شیر در بارداری تحریک می‌کند.
دلیل دقیق این تغییرات هورمونی مشخص نیست. گفته می‌شود این مشکل ممکن است در خود تخمدان‌ها، در غده‌های دیگر تولید کننده این هورمون‌ها یا در بخشی از مغز که این بخش را کنترل می‌کند آغاز شود.
ژنتیک
گاهی اوقات سندرم پلی کیستیک می‌تواند ژنتیکی باشد. اگر هر یک از اقوام، مانند مادر، خواهر یا خاله و عمه، دارای PCOS باشند، خطر ابتلا به آن اغلب افزایش می‌یابد. این امر نشان می‌دهد که ممکن است یک پیوند ژنتیکی با PCOS وجود داشته باشد، اگرچه هنوز ژن‌های خاص مرتبط با این بیماری شناسایی نشده‌اند.
التهاب
زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک، التهاب را در بدن خود افزایش می‌دهند. اضافه وزن نیز می‌تواند در این امر تاثیر گذار باشد. مطالعات التهاب بیش از حد را با سطح بالاتر آندروژن مرتبط دانسته است.
سندروم تخمدان پلی کیستیک چگونه بر بدن شما تأثیر می‌گذارد؟
داشتن سطح آندروژن بالاتر از حد طبیعی می‌تواند بر قدرت باروری و سایر جنبه‌های سلامتی شما تاثیر بگذارد.
ناباروری
برای باروری عمل تخمک گذاری در بدن خانم‌ها باید صورت گیرد. زنانی که به طور منظم تخمک گذاری نمی‌کنند، تعداد تخمک قابل توجهی را برای باروری آزاد نمی‌کنند. این بیماری یکی از دلایل اصلی ناباروری در زنان است. البته لازم به ذکر است که ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک به معنای ناباروری کامل نیست و احتمال بارداری تحت نظر پزشک متخصص زنان و زایمان از درصد بالایی برخوردار است.
سندرم متابولیک
بیش از ۸۰٪ از زنانی که به سندروم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند، اضافه وزن دارند. هردو مورد یعنی هم PCOS و هم اضافه وزن احتمال ابتلا قند خون و فشار خون بالا، کاهش کلسترول خوب (HDL) و افزایش کلسترول بد (LDL) را افزایش می‌دهند. در مجموع به این عوامل سندرم متابولیک گفته می‌شود و خطر بیماری قلبی، دیابت و سکته را افزایش می‌دهد.
آپنه خواب
این بیماری همراه با توقف تنفسی هنگام خواب شبانه است که خواب را مختل می‌کند. آپنه خواب در زنانی که هم اضافه وزن دارند و هم به این سندروم مبتلا هستند بیشتر دیده می‌شود. خطر ابتلا به آپنه خواب در زنان چاق مبتلا به PCOS تا ۱۰ الی ۵ برابر بیشتر از افراد دیگر است.
سرطان آندومتر
در طی تخمک گذاری پوشش رحم از بین می‌رود. اگر هر ماه به طور منظم تخمک گذاری و چرخه قاعدگی رخ ندهد، این پوشش دوباره می‌تواند ایجاد شود. پوشش ضخیم رحم می‌تواند خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش دهد.
افسردگی
هم تغییرات هورمونی و هم علائمی مانند رشد موهای زائد و آکنه مداوم می‌توانند بر احساسات شما تأثیر منفی بگذارند. بسیاری از مبتلایان به PCOS در نهایت افسردگی و اضطراب را تجربه می‌کنند.
مطلب بیشتر: افسردگی شدید در زنان | تاثیر افسردگی در زنان و درمان آن
از کجا بفهمیم تخمدان پلی کیستیک داریم؟
وجود حداقل دو مورد از موارد زیر می‌تواند نشان دهنده ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک باشد.
- سطح آندروژن بالا
- چرخه قاعدگی نامنظم
- کیست در تخمدان‌ها
پزشک همچنین سوالاتی در رابطه با اینکه آیا علائمی مانند آکنه، افزایش موهای زائد و افزایش وزن دارید یا خیر سوالاتی می‌پرسد. آزمایش خون میزان بالاتر از حد طبیعی هورمون‌های مردانه را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است آزمایش خون برای بررسی سطح کلسترول، انسولین و تری گلیسیرید برای ارزیابی خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط مانند بیماری‌های قلبی و دیابت توصیه شود. در سونوگرافی از امواج صوتی برای یافتن فولیکول‌های غیر طبیعی و سایر مشکلات تخمدان و رحم استفاده می‌شود.
تخمدان پلی کیستیک و بارداری
این بیماری چرخه قاعدگی را مختل می‌کند و همچنین بارداری را دشوارتر می‌کند. حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد زنان مبتلا به این سندروم در باروری مشکل دارند. این وضعیت همچنین می‌تواند خطر ابتلا به عوارض بارداری را افزایش دهد. زنان مبتلا به این سندروم دو برابر بیشتر از سایر افراد در خطر زایمان زودرس قرار دارند. همچنین این افراد در معرض خطر بیشتری برای سقط جنین، فشار خون بالا و دیابت بارداری هستند. با این حال، زنان مبتلا به PCOS می‌توانند با استفاده از درمان‌های باروری که تخمک گذاری را بهبود می‌بخشد، باردار شوند. کاهش وزن و کاهش سطح قند خون می‌تواند احتمال داشتن یک بارداری سالم را بهبود بخشد.
درمان تخمدان پلی کیستیک
قرص‌های جلوگیری از بارداری و سایر داروها می‌توانند به تنظیم چرخه قاعدگی و درمان علائم PCOS مانند رشد موهای زائد و آکنه کمک کنند.
قرص‌های جلوگیری از بارداری
مصرف روزانه استروژن و پروژسترون می‌تواند تعادل هورمون طبیعی را برقرار کند، تخمک گذاری را تنظیم کند، علائمی مانند رشد موهای زائد را تسکین دهد و از سرطان آندومتر محافظت کند. این هورمون‌ها به صورت قرص، پچ یا حلقه واژنی تجویز می‌شوند.
متفورمین
متفورمین دارویی است که برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود. همچنین با بهبود سطح انسولین PCOS را درمان می‌کند.
کلومیفن سیترات
(کلومیفن سیترات) دارویی برای باروری است که می‌تواند به زنان مبتلا به PCOS کمک کند تا باردار شوند.
داروهای رفع موهای زائد
چند روش درمانی می‌تواند به خلاص شدن از شر موهای زائد یا جلوگیری از رشد آن‌ها کمک کند. کرم افلورنیتین (Vaniqa) دارویی تجویز شده است که رشد مو را کند می‌کند. لیزر موهای زائد و الکترولیز می‌تواند موهای ناخواسته صورت و بدن شما را از بین ببرد.
عمل جراحی
در صورت عدم موفقیت سایر روش های درمانی، جراحی می‌تواند گزینه‌ای برای بهبود باروری باشد. حفاری تخمدان روشی است که سوراخ‌های کوچکی در تخمدان با لیزر یا سوزن گرم و نازک ایجاد می‌کند تا تخمک گذاری طبیعی را بازگرداند.
قرص‌های جلوگیری از بارداری و داروی دیابت متفورمین می‌توانند به بازگشت یک چرخه قاعدگی طبیعی کمک کنند. کلومیفن و جراحی باعث بهبود باروری در زنان مبتلا به PCOS می‌شود. داروهای حذف موهای زائد می‌توانند زنان را از شر موهای زائد خلاص کنند.
تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی و ورزش منظم برای کاهش علائم تخمدان پلی کیستیک
درمان PCOS معمولاً با تغییر سبک زندگی مانند کاهش وزن، رژیم غذایی و ورزش آغاز می‌شود. کاهش تنها ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن می‌تواند به تنظیم چرخه قاعدگی و بهبود علائم PCOS کمک کند. کاهش وزن همچنین می‌تواند باعث بهبود سطح کلسترول، کاهش انسولین و کاهش خطرات بیماری‌های قلبی و دیابت شود. مطالعات مقایسه رژیم‌های غذایی برای PCOS نشان داده است که رژیم‌های کم کربوهیدرات هم برای کاهش وزن و هم برای کاهش سطح انسولین موثر هستند. داشتن رژیم غذایی غنی از سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل می‌تواند این بیماری را بهبود دهد. مطالعات نشان داده است که ورزش به مدت سی دقیقه و حدود سه روز در هفته می‌تواند در کاهش علائم این بیماری موثر باشد.
منابع
در صورت نیاز می‌توانید با مراجعه به سایت پزشک خوب از بهترین متخصصان زنان و زایمان در ایران به صورت اینترنتی نوبت بگیرید.
اگر نیاز به دریافت راهنمایی در این زمینه دارید، روی دکمه زیر کلیک کنیدرزرو آنلاین نوبت از متخصصان زنان و زایمان
پرسش و پاسخ
متشکرم .عالی و کاربردی بود