در سال ۱۹۷۳ حمله به یک بانک در استکهلم کشور سوئد و گروگانگیری چهار نفر از کارمندان زمینه را برای شکل گیری مفهوم روانشناسی به نام سندروم استکهلم مهیا کرد. سندرم استکهلم به یک پاسخ روانی اشاره دارد که طی آن فرد یا افرادی که مورد گروگانگیری، اسارت یا سو استفاده قرار گرفته اند، با فردی که قصد آسیب رساندن به جسم و جان آن ها را داشته است پیوند عاطفی برقرار می کنند. در گروگانگیری رخ داده در بانک سوئد افرادی که به مدت ۶ روز به اسارت گرفته شده بودند، پس از آزادی و در کمال ناباوری هیچ شکایتی از گروگانگیر نداشته و برای آزادی او دست به جمع آوری پول زدند.
سندروم استکهلم چیست؟
سندروم استکهلم (Stockholm syndrome)، یک مکانیسم روانی مقابله با موقعیتی است که تعدادی از افراد در آن به اسارت گرفته شده یا مورد سوء استفاده قرار گرفته اند؛ در سندروم استکهلم افرادی که مورد آزار و اذیت واقع شده اند در طول زمان احساساتی مثبت نسبت به گروگانگیران یا سوء استفاده کنندگان خود پیدا می کنند. افراد مبتلا به سندروم استکهلم با کسانی که به آن ها رفتار آسیب رسان یا پرخاشگرایانه داشته اند، پیوند عاطفی برقرار کرده و با آن ها همدردی می کنند.
برخی از قربانیان احساسات مثبتی نسبت به کسانی که آن ها را گروگان گرفته یا اسیر کرده اند پیدا می کنند. قربانیان ممکن است احساس کنند که اهداف و علل مشترکی با سو استفاده کنندگان دارند. قربانی ممکن است شروع به ابراز و تجربه احساسات منفی نسبت به پلیس و مقامات قانونی کند. آن ها ممکن است با هر شخصی که سعی کند به آنها کمک کرده تا از موقعیت خطرناکی که در آن قرار دارند فرار کنند، دوری کرده و همکاری نکنند.
سندرم استکهلم که در ابتدا به مواردی اشاره داشت که در آن افراد به آدم رباها و گروگانگیر ها احساسات مثبتی پیدا می کردند. فرانک اخبرگ روانشناسی بود که به شکل رسمی سندروم استکهلم را نامگذاری و تعریف کرد. با گذشت زمان و بررسی متخصصین حوزه سلامت روان در مورد پدیده روانشناسی سندروم استکهلم، در حال حاظر این سندروم شامل انواع دیگری از رویداد های آسیب زا یا تروماتیک هم می شود که در آن ها پیوندی احساسی و عاطفی بین فرد آزار دهنده و فرد مورد آزار قرار گرفته اتفاق می افتد. سندروم استکهلم در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5، به عنوان یک اختلال روانی طبقه بندی نشده است.
بسیاری از متخصصان حوزه سلامت روان، احساسات مثبت قربانی نسبت به آزاردهنده خود را یک شیوه رفتاری یا یک راهکار مقابله روانشناختی می دانند. در این شیوه رفتاری افراد برای زنده ماندن در طی شرایط آسیب زا و خطرناک و به منظور در امان ماندن از آسیب های فیزیکی یا احتمال از دست دادن جان استفاده می کنند. طبق یک مطالعه در سال ۲۰۲۰ میلادی، محققان شواهدی پیدا کردند که نشان می‌دهد قربانیان خشونت خانگی ممکن است سندرم استکهلم را نیز تجربه کنند. در چنین حالتی افراد ضمن آسیب دیدن از طرف یک فرد احساسات مثبت به او خواهند داشت.
برای مشاوره با بهترین روانشناس تهران در مورد مشکلات خود کلیک کنید
تاریخچه سندرم استکهلم
حتما در طول تاریخ اتفاقاتی مشابه رخ داده است که در آن قربانیان نسبت به آزارگر ها یا گروگانگیر های خود احساسات مثبتی داشته باشند. اما تا سال ۱۹۷۳ نامگذاری مشخصی برای این پدیده انجام نشده بود. در این سال بود که دو مرد پس از سرقت از بانک در استکهلم سوئد، چهار نفر از کارمندان بانک را به مدت شش روز گروگان گرفتند. درطی این مدت یکی از افراد گروگان گرفته شده در تماس با نخست وزیر وقت سوئد اعلام کرد به کسانی که آن ها را اسیر کرده اند اعتماد دارد، و نگران از دست دادن جانش در حمله مامورین پلیس برای آزادی آن ها است. پس از آزادی گروگان ها، آن ها از شهادت علیه گروگانگیران خودداری کرده و حتی شروع به جمع آوری پول برای دفاع در برابر آزادی آن ها کردند. از دیگر نمونه های معروف سندروم استکهلم می توان موارد زیر را نام برد:
- پاتریشیا هرست: یک نمونه از سندرم استکهلم مربوط به پاتریشیا هرست، وارث یک شرکت روزنامه ربوده شده توسط ارتش آزادی بخش سیمبیون در سال ۱۹۷۴ است، پاتریشیا حدود ۱۰ هفته پس از گروگان گرفته شدن توسط ارتش آزادی بخش، به آدم رباها کمک کرد تا از یک بانک در کالیفرنیا آمریکا سرقت کنند. او پس از دستگیری به ۳۵ سال زندان محکوم شد.
- هواپیمای ربوده شده: در نمونه ای دیگر از سندرم استکهلم، پس از ربوده شدن هواپیمای ۸۴۷ TWA در سال ۱۹۸۵ تعدادی از مسافرانی که به مدت دو هفته گروگان گرفته شده بودند، پس از آزادی آشکارا با خواسته های ربایندگان خود همدردی کردند.
- ناتاشا کامپوش: در سال ۱۹۹۸، ناتاشا ۱۰ ساله ربوده شد و به مدت ۸ سال، در یک اتاق تاریک و عایق در زیر زمین از او نگهداری می شد. رباینده او، ولفگانگ پریکلوپیل، در این مدت ضمن محبت کردن به او، ناتاشا را کتک زده و تهدید به کشتن می کرد. درنهایت ناتاشا کامپوش توانست فرار کند و پریکلوپیل نیز خودکشی کرد. گزارشات خبری در آن زمان گزارش داده اند که ناتاشا پس از با خبر شدن از مرگ پریکلوپیل، مدتی را به شکل بی وقفه گریه کرده است.
- مری مک الروی: در سال ۱۹۳۳، چهار مرد مری ۲۵ ساله را با اسلحه تهدید کرده، او را در یک خانه کشاورزی متروک به دیوارها زنجیر و از خانواده اش باج خواستند. هنگامی که مری مک الروی آزاد شد، با کسانی که او را گروگان گرفته بودند ابراز همدردی کرد.
علائم سندرم استکهلم
افرادی که دچار سندرم استکهلم می شوند، معمولا بدون آنکه متوجه آن باشند رفتار هایی از خود نشان می دهند که بر اساس منطق نباید رخ بدهند. مانند کسی که با گروگان گیر خود یا کسی که به او آسیب رسانده است احساس دوست داشتن و همدردی را به جای تنفر و ترس تجربه می کند. از علائم سندروم استکهلم میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساسات مثبت نسبت به فرد مجرم و آسیب رسان
- احساسات منفی نسبت به پلیس و دیگر مقامات کمک رسان
- همدردی با عقاید و رفتارهای افراد مجرم
- عدم همکاری برای دستگیری مجرم
- سعی در کمک به مجرمین و فراری دادن آن ها از دست پلیس و دادگاه
- برقراری پیوند عاطفی با افراد آسیب رسان و خطرناک
افرادی که دچار سندرم استکهلم شده اند ممکن است علائمی مشابه علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) هستند بروز دهند که عبارت اند از:
- فلش بک و مرور اتفاقات به شکل ناگهانی
- احساس بی اعتمادی، تحریک پذیری، عصبانیت و استرس
- عدم احساس آرامش و لذت از شرایط
- مشکل در تمرکز
- کابوس های شبانه
مطلب کاربردی: اثر هاله ای چیست؟ اثرات خطای هاله ای در حوزه های مختلف
علت سندروم استکهلم
محققان هنوز نمی‌دانند چرا برخی از افراد که تحت سو استفاده و آزار واذیت قرار می گیرند به سندرم استکهلم مبتلا می‌شوند و برخی دیگر نه. یک نظریه در مورد دلیل وقوع سندرم استکهلم در افراد این است که این پدیده یک تکنیک آموخته شده درطول زمان است. در تمدن های اولیه، همیشه خطر اسیر شدن یا کشته شدن توسط افراد دیگر وجود داشت. در چنین شرایطی برقراری ارتباط و پیوند با اسیرکنندگان شانس زنده ماندن را افزایش می داده است.
نظریه دیگر این است که، قربانیان با همکاری و عدم مبارزه با فرد یا افراد آزارگر، ممکن است امنیت خود را تضمین کنند و جان خود را نجات دهند. همچنین هنگامی که قربانی از سوی آزارگر خود آسیب نبیند، ممکن است احساس قدردانی کند و حتی آزارگر خود را انسانی خوب بداند. با این حال، جالب توجه است که قربانیان مبتلا به سندرم استکهلم، معمولا در طول تحقیقات بعدی یا در طول محاکمه های قانونی از همکاری خودداری می کنند. برخی از علل احتمالی ابتلای افراد به سندروم استکهام عبارت است از:
- شخصیت: افراد دارای شخصیت های وابسته و کسانی که در برابر شرایط استرس زا مقاوت کمتری دارند به احتمال بیشتری در شرایط خاص دچار سندرم استکهلم می شوند.
- ژنتیک: آمادگی ژنتیکی می توانند باعث تغییراتی در مغر افراد شود که احتمال وقوع سندرم استکهلم افزایش پیدا کند. به طور مثال هنگام قرار گرفتن در شرایط نامناسبی مانند گروگان گیری با آن ها همدردی کند.
- سابقه سلامت روان: ابتلا به اختلالات دیگری که زمینه را برای وقوع سندرم استکهلم فراهم می کنند مانند اختلال شخصیت ضد اجتماعی، اختلال شخصیت مرزی مرزی و … افراد با سابقه مشکلات سلامت روان ممکن است هنگام بروز خطر، رفتار های خلاف منطق همچون علاقه پیدا کردن به فرد آسیب رسان را نشان دهند.
- رفتار مجرمین: زمانی که قربانی یا قربانیان رفتارهای انسانی مانند دادن آب و غذا و یا عدم آسیب جسمی از طرف افراد آسیب زا و خطرناک را مشاهده کنند.
- تعامل با یکدیگر: زمانی که قربانیان و مجرمین زمان زیادی را در تعامل باهم و به شکلی رودررو میگذرانند، فرصت هایی را برای پیوند با یکدیگر فراهم می کنند.
- نا امیدی از مجریان قانون: قربانیان ممکن است احساس کنند که افراد مجری قانون، وظایف خود را به اندازه کافی خوب انجام نمی دهند و نسبت به آن ها احساساتی منفی پیدا کنند.
انواع سندروم استکهلم
سندروم استکهلم دارای انواع مختلفی است که هر کدام از آن ها ویژگی خاص خود را دارند. در این بخش انواع سندرم استکهلم را معرفی کرده ایم که عبارت اند از:
- سندروم استکهلم حاد: در این شکل از سندرم فردی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته است، احساسات بسیار شدیدی را نسبت به فرد مجرم و آسیب رسان پیدا می کند. در چنین شرایطی فرد همدردی زیادی با مجرم کرده و ممکن است تلاش کند تا او را فراری داده یا برای آزادی اش اقدام کند.
- سندرم استکهلم معکوس: در این سندرم فرد گروگان گیر با کسی که او را به گروگان گرفته است پیوند عاطفی برقرار کرده و ممکن است او را آزاد کرده یا رفتار های انسانی و بسیار محبت آمیزی در برابر او انجام دهد.سندرم استکهلم معکوس را با نام سندرم لیما نیز می شناسند. چرا که اولین بار در طی گروگان گیری در سفارت ژاپن واقع در شهر لیما پایتخت پرو رخ داده است.
سندروم استکهلم سازمانی
کار کردن در یک شرکت یا سازمان باعث می شود تا افراد زمان زیادی را در آن محیط گذرانده و به مرور زمان نسبت به محیط، شغل و مسئولیتشان احساس وفاداری بیشتری کنند. رئیس یا سرپرست شرکت یا سازمان چنانچه با بدرفتاری های کلامی، سو استفاده از کارمندان و بی توجهی به نیاز های سلامتی و شخصی افراد رفتار کرده و کارکنان همچنان محیط شغلی را ترک نکنند و به زورگویی ها و آزار ها رئیس خود تن دهند، درگیر سندرم استکهلم سازمانی شده اند. این افراد بدرفتاری های مافوق خود را طبیعی و در جهت موفقیت شرکت می پندارند. از نشانه های سندروم استکهلم سازمانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وقف زمان بیش از حد در محیط کار
- عدم استعفا با وجود بد رفتاری و توهین
- ناتوانی در ابراز حق و حقوق انسانی
- برقراری ارتباط نزدیک با مدیر بد رفتار و سو استفاده کننده
- نادیده گرفتن حقوق اولیه کارمندان توسط مدیریت
- بهره کشی از افراد و عدم اعتراض آن ها
سندرم استکهلم در کودکان
سوء استفاده کنندگان و افراد کودک آزار اغلب قربانیان خود را به آسیب جسمی، و حتی مرگ تهدید می کنند. قربانیان ممکن است هر کاری انجام دهند تا سعی کنند از ناراحت کردن آزارگر خود جلوگیری کنند. مجرمان برای پیش برد اهداف خود، ممکن است رفتار های مهربانانه نشان دهند.این رفتار ها از طرف فرد قربانی، می تواند به عنوان یک احساس واقعی برداشت شده و اجازه هر نوع سو استفاده ای را به متجاوز بدهد.
سندرم استکهلم در ورزش
در حالی که سندروم استکهلم بیشتر برای توصیف شرایط گروگان گیری یا آدم ربایی استفاده می شود، یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ نشان داد که این سندرم استکهلم در ورزش نیز ممکن است اتفاق بی افتد. محققان ادعا می کنند که مربیان آسیب رسان و سو استفاده کننده، می توانند ورزشکاران جوان را به گونه ای قربانی کنند که باعث ایجاد سندرم استکهلم شود. ورزشکاران ممکن است آزار و اذیت مربیان خود را تحمل کرده و با متقاعد کردن خود با این فکر که مربی بهترین اتفاق ممکن را برای آن ها می خواهد، خود را در معرض تمرینات دردناک یا سواستفاده قرار داده و به مربی حق بدهند.
سندرم استکهلم در روابط زناشویی
افرادی که در طول زندگی خصوصی خود بار ها مورد انواع سو استفاده و بدرفتاری های کلامی و جسمانی قرار گرفته، اما همچنان به زندگی خود ادامه می دهند، احتمالا درگیر سندرم استکهلم در روابط زناشویی شده اند. این افراد با وجود آزار و اذیت هایی که در زندگی شخصی و از طرف شریک عاطفی خود شده اند، دست از دوست داشتن و ادامه زندگی بر نداشته و تحت هر شرایطی زندگی را ادامه می دهند. این اتفاق باعث می شود تا هیچ گاه نتوانند نیاز های خود را مطرح کرده یا ابراز مخالفت کنند. در چنین شرایطی افراد دچار سندروم استکهلم در روابط عاطفی شده اند.
سندروم استکهلم در خانواده
سندروم استکهلم در خانواده با افراد نزدیک مانند برادر، خوادر، پدر و مادر، به شکلی که این افراد اقدام به آزار واذیت و سو استفاده بکنند نیز ممکن است رخ دهد. سندرم استکهلم در خانواده، معمولا شامل قربانی شدن بدرفتاری و سواستفاده یک یا چند نفر از اعضای خانواده از فرد یا افراد دیگر می شوند؛ مانند فرزندانی که قربانی بد رفتاری های کلامی و جسمانی پدر خود می شوند. سو استفاده جنسی و آزار و اذیت جسمی و عاطفی و همچنین زنای با محارم می تواند تا سال ها ادامه داشته باشد. در طول این مدت، فرد قربانی ممکن است احساسات مثبت یا همدردی با فردی که از او سوء استفاده می کند، داشته باشد.
تشخیص سندرم استکهلم
انجمن روانپزشکی آمریکا به طور رسمی سندروم استکهلم را به عنوان یک اختلال روانی در آخرین راهنمای تشخیصی خود مشخص نکرده و این سندروم در کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی که برای تشخیص طیف وسیعی از اختلالات استفاده می شود، دیده نمی شود. در واقع، استفاده از اصطلاح سندروم استکهلم بیشتر یک عبارت توصیفی برای الگوی رفتاری است که در شرایط آسیب زا رخ می دهد. در نتیجه برای تشخیص سندرم استکهلم باید به نشانه ها و علائم این مشکل توجه کرد و تشخیص رسمی برای آن وجود ندارد.
عوارض سندروم استکهلم
اتفاقات آسیب زا و تروماتیک و در کنار آن ها وقوع سندرم استکهلم می تواند مشکلاتی را برای روان و سلامتی افراد ایجاد کند. از عوارض سندرم استکهلم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس خجالت در مورد عواطف خود نسبت به یک مجرم
- احساس گناه
- مشکل در اعتماد به دیگران
- ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- کابوس های شبانه
- مشکلات خواب
- کناره گیری اجتماعی
- احساس تنش مزمن
- احساس پوچی
- احساس ناامیدی
- افسردگی
- اضطراب
درمان سندروم استکهلم
از آنجا که سندرم استکهلم به عنوان یک اختلال روانی شناخته نمی شود، درمان مشخصی هم برای آن وجود ندارد. با این حال، درمان سندروم استکهلم معمولاً شامل مشاوره روانپزشکی و روانشناسی است. افراد دچار این سندرم با دریافت کمک از یک روانشناس خوب می توانند مشکلات خود را حل کنند.
درمان میتواند به افراد دچار سندرم استکهلم کمک کند تا:
- تجربه نا سالم خود از موقعیت رخ داده را در فضایی امن مجددا یادآوری کنند
- درک کنند که چگونه رفتار دلسوزانه با افراد مجرم یک راهکار مقابله ای برای حفظ و نجات جان بوده
- ادامه زندگی با وجود شرایط پیش آمده را برای خود تسهیل کنند
- در صورت نیاز داروهایی برای کمک به خواب یا کاهش اضطراب و افسردگی تجویز می شود
فیلم درباره سندروم استکهلم
در صنعت سینما الهامات زیادی از سندروم استکهلم برای ساخت فیلم هایی مرتبط با علاقه افراد قربانی به مجرمین گرفته شده است. فیلم هایی که با محوریت موضوع سندروم استکهلم ساخته شده اند را در ادامه معرفی خواهیم کرد:
- بزرگراه (highway)
- دیو و دلبر (beauty and the beast)
- الف برای انتقام (v for vendetta)
- خارجاز دید (out of sight)
- دنیای عالی (a perfect world)
- انتقال دهنده (the transporter)
- استکهلم (Stockholm)
- بعد از ظهر سگی (dog day afternoon)
سوالات متداول
در این بخش سعی کردیم تا به سوالات پر تکرار شما درباره سندروم استکهلم پاسخ دهیم.
آیا سندرم استکهلم یک اختلال روانی است؟
خیر، سندروم استکهلم در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، به عنوان یک اختلال روانی طبقه بندی نشده است. سندروم استکهلم یک پدیده روانشناسی که برخی افراد هنگام قرار گرفتن در شرایطی مانند گروگان گیری و سو استفاده تجربه می کنند.
آیا سندروم استکهلم در کودکان هم رخ می دهد؟
بله، کودکان هم ممکن است در برابر افراد کودک آزار یا کسانی که قصد آسیب رساندن و آزار و اذیت کودک را دارند، به دلایلی مانند ترس و یا نجات جان خود علائم سندرم استکهلم را نشان دهند.
آیا همه افراد دچار سندرم استکهلم می شوند؟
خیر، همه افراد در شرایط خطرناکی مانند گروگان گیری یا ربوده شدن توسط مجرمان دچار سندرم استکهلم نمی شوند. افرادی که سابقه اختلال روانی یا مشکلات شخصیتی داشته و یا بخواهند جان خود را حفظ کنند ممکن است دچار سندرم استکهلم شوند.
آیا سندروم استکهلم در زنان فقط رخ می دهد؟
خیر، وقوع سندرم استکهلم فارغ از جنست، سن، طبقه اجتماعی و تحصیلات در زنان و مردان ممکن است رخ دهد. درنتیجه سندروم استکهلم مختص به زنان نمی باشد.
منابع: Clevelandclinic, webmd, healthline, verywellmind, medicalnewstoday
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
دنیای عجیبیه من هم ازاین ادمهاهستم که اگه دشمنم یه زره بهم محبت کنه در شرایط بدش دلم واسش میسوزه
چیزی که رو نوشتید اینطوری متوجه شدم که یه نوع راهبردی واستراتژی مربوط به شخصیت شما هست که مربوط به عزت نفس میتونه باشه واگر عمیقتر نگاه کنیم این جریان برای شما تاریخ طولانی تری داره به احتمال زیاد بواسطه رابطه با والدین ومراقبانی که داشتید این الگو شکل گرفته والان هم تو روابط حال حاضرتون سرایت کرده وتو شما ازهمین الگو استفاده میکنید واگر حتما این مسئله خیلی آزارتون میده ورابطتون روتحت تاثیر قرار داده حتما با رواندرمانگر در ارتباط باشید.
جالب بود