افراد در طول زندگی روزمره خود، نسبت به یکدیگر قضاوت هایی خواهند کرد. این قضاوت ها و نظرات افراد نسبت به همدیگر، بر اساس ویژگی های ظاهری، اخلاقی و رفتاری بوده و باعث می شود که نظر کلی آن ها نسبت به یک فرد مثبت یا منفی باشد. چنانچه فردی بر اساس یک ویژگی جزئی، در مورد کلیت یک شخص یا اتفاق نظری مثبت یا منفی داشته باشد، اثر هاله ای یا خطای هاله ای رخ داده است. اثر هاله ای باعث می شود تا بدون آگاهی جامع از تمام ابعاد شخصیتی افراد، یا اتفاقات، نظر خوب یا بدی نسبت به کلیت آن ها داشته باشیم. برای آشنایی بیشتر با اثر هاله ای، دلایل شکل گیری، انواع و تاثیر آن بر زندگی، این مطلب را بخوانید.
اثر هاله ای چیست؟
اثر هاله ای (halo effect)، یا خطای هاله ای در روانشناسی، نوعی سوگیری شناختی است، که در آن تصورات یک فرد از شخصی دیگر، بر اساس برخی ویژگی های جزئی مانند جذاب و خوشپوش بودن، تعیین کننده احساس کلی فرد نسبت به او می شود. مثال اثر هاله ای می تواند زمانی باشد، که چون فردی از نظر ظاهری جذاب است، او را فردی مهربان، مستقل و مسئولیت پذیر بدانیم، در حالی که هیچ شناخت کاملی از او نداشته و صرفا از طریق یک ویژگی جزیی، احساس خوبی نسبت به او پیدا کرده ایم. خطای هاله ای به طور کلی به تصور کلی مثبت یا منفی از یک شخص، بر اساس یک ویژگی خاص او که بارز و قابل مشاهده است، اشاره دارد. ویژگی های ظاهری، بخش عمده اثر هاله ای را در بر می گیرد.
تعریف اثر هاله ای عبارت است از، یک نوع خطای شناختی در افراد، که ناشی از پیش داوری یا قضاوت زود هنگام آن ها در مورد دیگران، بر اساس نکات جزیی و اغلب ظاهری است. تکنیک هالو در روانشناسی یا اثر هاله ای، باعث می شود تا فرد، بدون در اختیار داشتن شواهد و دلایل کافی، در مورد سایر ویژگی های شخصی فرد، قضاوت کند. خطای هاله ای باعث ایجاد مشکلاتی در ارتباطات بین فردی می شود، چرا که در اکثر موارد قضاوت های فرد بر اساس یک ویژگی یا صفت، نمی تواند در مورد کل شخصیت فردی دیگر صحت داشته باشد.
مطالعات مختلف درباره اثر هاله ای، نشان داده‌اند که وقتی افراد خوش‌قیافه و جذاب، ارزیابی می شوند، این باور که فرد دارای ویژگی های مثبت دیگری مانند باهوش تر است، تقویت می شود. همچنین پژوهشی دیگر، نشان داد که اعضای هیئت منصفه دادگاه، هنگام ارزیابی مجرم بودن افراد، به میزان کمتری اعتقاد بر مجرم بودن افراد دارای جذابیت دارند.
مطلب مفید: سندروم استکهلم چیست؟ علائم، علت انواع و درمان سندرم استکهلم
علت اثر هاله ای چیست؟
این موضوع که علت اثر هاله ای چیست، به سیستم مغز و شیوه کارکرد آن بستگی دارد. مغز انسان ها دائماً در حال پردازش اطلاعات و محرک هایی است که از محیط پیرامون خود دریافت می کند. مغز انسان به منظور صرفه جویی در وقت و ایجاد میانبرهای ذهنی برای جلوگیری از خستگی های ذهنی، به خصوص در شرایط پرفشار، اقدام به نتیجه گیری های سریع و بدون پشتوانه کافی می کند. یکی از این میانبر های ایجاد شده توسط مغز، اثر هاله ای است، که نوعی خطای شناختی بوده و باعث می شود تا افراد با در نظر گرفتن برخی جزییات، در مورد کلیت یک موضوع تصمیم گیری کنند.
معنی کلمه اثر هاله ای چیست؟
اثر هاله ای، از روی یک نماد معنوی مرتبط با این خطای ادراکی نام گذاری شده است. هاله ای که معمولا در نقاشی ها، کتب و تصاویر، روی سر افراد وجود دارد، در نگاه اول نشان دهنده پاکی و قدیس بودن آن فرد است. در نتیجه افراد صرفا با دیدن یک هاله، فکر می کنند که آن شخص، فردی مهم از نظر دینی و مذهبی است. از آن جا که اثر هاله ای نیز خطایی است، ناشی از این موضوع که با دیدن یک ویژگی در مورد کلیت یک فرد قضاوت می شود، نام این خطای ادراکی را اثر هاله ای گذاشته اند.
اثر هاله ای معکوس
اثر هاله ای معکوس یا اثر شاخ (horn effect)، کارکردی مشابه خطای هاله ای دارد، با این تفاوت که در مورد احساسات منفی و بد نسبت به افراد و موقعیت ها است. اثر هاله ای معکوس باعث می شود تا فرد با دیدن یک اتفاق کوچک یا یک ویژگی رفتاری جزیی مانند عصبانیت لحظه ای، به طور کلی احساسی منفی نسبت به فردی دیگر پیدا کرده و او را فردی پرخاشگر، بی حوصله و زود رنج بداند.
برای رفع مشکلات میان فردی خود از بهترین روانشناس تهران کمک بگیرید
آزمایش خطای هاله ای
مفهوم خطای هاله ای را ادوارد ثورندایک، برای اولین بار در مقاله ای با عنوان “خطای ثابت در رتبه بندی های روانشناختی” ابداع کرد. طبق آزمایشی که در مقاله توضیح داده شده است، ثورندایک از فرماندهان ارتش خواست، تا ویژگی‌های مختلف سربازان زیر دست خود را ارزیابی کنند. این ویژگی ها شامل مواردی مانند رهبری، ظاهر فیزیکی، هوش، وفاداری و قابل اعتماد بودن است.
هدف ثورندایک این بود که مشخص کند، چگونه یک ویژگی با کیفیت و سطح بالا، در افزایش مطلوبیت سایر ویژگی ها تاثیر گذار است. ثورندایک به این نتیجه رسید که رتبه بندی افراد با ویژگی های مطلوب، مثبت و سطح بالا، باعث بالا تر رفتن رتبه مثبت سایر ویژگی ها شده است؛ در حالی که رتبه‌بندی‌های منفی، بر اساس یک ویژگی بد، منجر به رتبه‌بندی پایین‌تر سایر ویژگی‌های افراد می‌شود.
مطلب مفید: چگونه یک روانشناس خوب پیدا کنیم؟ نحوه تشخیص روانشناس خوب
تفاوت اثر استریوتایپ و اثر هاله ای چیست؟
برای دانستن تفاوت اثر استریوتایپ و اثر هاله ای، باید به این موضوع اشاره کرد که، اثر استریوتایپ به قضاوت در مورد ویژگی های فرد بر اساس متعلق بودن به یک گروه یا اجتماع خاص است. مانند افرادی که در گروه های دوستانه، مذهبی یا محلی خاصی عضویت داشته و دیگران بدون شناختن کامل آن افراد، در مورد ویژگی های شخصیتی آن ها قضاوت می کنند. اما خاصیت اثر هاله ای، فردی بودن آن است، به این معنا که در مورد یک ویژگی جزیی از فرد در مورد کلیت شخصیتی او پیشداوری خواهد شد. در نتیجه با وجود مفاهیمی تقریبا یکسان، بین اثر استریوتایپ و اثر هاله ای تفاوت وجود دارد.
مطلب خواندنی: سندرم ایمپاستر چیست؟ نشانه ها، دلایل و درمان خودویرانگری
اثر هاله ای در ازدواج
یکی از تاثیرات مهم اثر هاله ای، هنگام آشنایی با افراد و تمایل آن ها به ازدواج است. مشکلی که خطای هاله ای در ازدواج ایجاد می کند، این است که فرد، شخصی را بر اساس یک ویژگی پر رنگ او مانند موفقیت مالی، تحصیلی یا جذابیت ظاهری مورد ارزیابی نادرست قرار داده و بدون توجه به بقیه ویژگی ها و رفتار های فرد، او را فردی مناسب برای رابطه عاطفی و ازدواج با خود بداند. این شرایط باعث می شود تا پس از وارد شدن به رابطه یا رفتن به زیر یک سقف، مشکلات بعدی ناشی از عدم شناخت کافی یکدیگر بروز پیدا کند و منجر به جدایی و طلاق شود.
برای مطالعه بیشتر: ازدواج موفق چه ویژگی هایی دارد؟ نشانه ها و رازهای آن
اثر هاله ای در رفتار سازمانی
اثر هاله ای در رفتار سازمانی، باعث می شود که مدیران و سرپرستان مشاغل، زیر دستان و کارمندان خود را بر اساس ادراک یک ویژگی جزیی و مشخص، به جای کل عملکرد و ویژگی های کار آمد آن ها ارزیابی کنند. به عنوان مثال، اشتیاق یا نگرش مثبت یک کارگر یا کارمند حین کار، ممکن است کمبود دانش یا مهارت او را تحت الشعاع قرار دهد و باعث شود تا مدیران و همکاران، با تاثیر گرفتن از اثر هاله ای در ارزیابی عملکرد شغلی، بیش از آنچه عملکرد واقعی او است به او امتیاز دهند.
اثر هاله ای در رفتار سازمانی، همچنین می تواند بر درآمد ناشی از شغل نیز تأثیر بگذارد. یک مطالعه منتشر شده در مجله روانشناسی اقتصادی نشان داد که به طور میانگین، افراد سرو کننده غذا که جذاب بوده و ویژگی های ظاهری دلنشین تری دارند، بیشتر از همکاران غیر جذاب خود، در سال درآمد خواهند داشت.
برای مطالعه بیشتر، کلیک کنید: روانشناسی صنعتی سازمانی چیست و چه کاربردهایی دارد؟
اثر هاله ای در مصاحبه
اثر هاله ای در مصاحبه هم، می تواند تاثیری مهم داشته باشد. از آن جا که، مراجعه برای مصاحبه های کاری، اتفاقی استرس آمیز است و افراد معمولا سعی می کنند تا بهترین ظاهر و عملکرد خود را در حین مصاحبه خود داشته باشند؛ خطای هاله ای در مصاحبه، می تواند روند مصاحبه را تغییر دهد. در چنین شرایطی، کارفرما که قصد انتخاب متقاضیان کار را بر عهده دارد، ممکن است با دیدن ویژگی ظاهری جذاب یک فرد، او را بیشتر از کسی که کمتر جذاب است، مناسب دریافت موقعیت شغلی بداند. در این حالت، اثر هاله ای باعث شده تا کارفرما با دیدن یک ویژگی مثبت در مورد کلیت یک فرد، نظر مثبت تری داشته باشد.
اثر هاله ای در فروش
اثر هاله ای در فروش می تواند به این صورت باشد که افراد، هنگام خرید مواد غذایی، با دو برچسب کالای “ارگانیک” و “معمولی”، آن کالایی را انتخاب کنند، که ارگانیک است. تصور ذهنی افراد در مورد کالاهای ارگانیک، باعث افزایش فروش شده و در نتیجه، اثر هاله ای در فروش، تاثیر گذار خواهد بود. یکی دیگر از راه های تاثیر اثر هاله ای در فروش، استفاده از چهره های معروف، شناخته شده و جذاب است. نمونه بارز این حالت، بیلبورد های خیابانی و تبلیغات تلویزیونی هستند که از بازیگران، فوتبالیست ها و افراد خوش اندام و زیبا برای تبلیغات خود، استفاده می کنند.
خواندن این مطلب را از دست ندهید: روانشناس می تواند با مراجع دوست باشد؟ اگر عاشق روانشناسم شدم چه کنم؟
اثر هاله ای در کسب و کار
یکی از روش های مورد استفاده در کسب و کار، کاربرد تکنیک اثر هاله ای است. بر طبق این روش، به منظور تقویت کسب و کار و فروش خدمات و محصولات، از مدل های جذاب، تبلیغات دوست داشتنی و گسترش ویژگی های مفید محصول و خدمات استفاده می شود. در این حالت، اثر هاله ای در کسب و کار تاثیر گذار خواهد بود.
خطای هاله ای در مدیریت
اثر هاله ای در مدیریت، می تواند با تحت تاثیر قرار دادن دیدگاه و ادراک مدیران در مورد کارمندان خود، نقش مهمی داشته باشد. مدیریت، جایگاهی مهم است که ارتباط زیادی با قضاوت صحیح افراد خواهد داشت، چرا که در صورت پیشداوری و قضاوت نا صحیح، زندگی شخصی و خصوصی افراد تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. مثال اثر هاله ای در مدیریت، می تواند نگاه منفی و بدبینانه یک مدیر به کارمندی باشد که یکبار به دلیل عدم پرداخت به موقع حقوق، عصبانی شده است. در این شرایط مدیریت آن سازمان ممکن است فکر کند که آن کارمند، فردی خودخواه، نا هماهنگ، پر توقع و نامناسب است.
خطای هاله ای و هوش مصنوعی
هوش مصنوعی (AI)، می تواند به کاهش اثر هاله ای کمک کند. به عنوان مثال می توان کار بررسی و ارزیابی رزومه های شغلی یا تحصیلی را به هوش مصنوعی سپرد، تا از تاثیر خطای انسانی ناشی از اثر هاله ای، هنگام ارزیابی افراد کاسته شود. هوش مصنوعی با فیلتر کردن موارد مورد نیاز و نادیده گرفتن عوامل تاثیر گذار در اثر هاله ای، می تواند خطای هاله ای در مصاحبه را به حداقل برساند. به عنوان مثال می توان تاثیر دانشگاه محل تحصیل، به عنوان عاملی برای خطا در گزینش افراد و تاثیر در انتخاب افرادی که در دانشگاه بهتری تحصیل کرده باشند، را حذف کرد.
آموزش و تاثیر اثر هاله ای
تحقیقات نشان داده است که اثر هاله ممکن است در محیط های آموزشی نیز، نقش داشته باشد. معلمان ممکن است بر اساس قضاوت خود بر اساس یک ویژگی، مانند نمرات بالا در امتحانات، با دانش آموزان خود، رفتاری متفاوت داشته باشند. به عنوان مثال، بررسی ها نشان می‌دهد که معلمان انتظارات بیشتری از دانش آموزانی دارند که دارای ویژگی های ظاهری جذابیت تری هستند.
مطالعه دیگری که سوابق تحصیلی بیش از ۴۵۰۰ دانش آموز را مورد بررسی قرار داده و دانش آموزان را بر اساس ویژگی های ظاهری به ۳ گروه پایین تر از متوسط، متوسط و بالاتر از متوسط، تقسیم بندی کردند. سپس نمرات دانش آموزان را در کلاس های آنلاین و حضوری، بررسی کردند. نتایج نشان داد که دانش آموزان جذاب تر از نظر ظاهری، در نمرات خود طی کلاس های آنلاین، افت قابل توجهی نسبت به کلاس های حضوری داشتند.
هوش هیجانی چیست و چه اهمیتی دارد؟ مولفه ها، نشانه ها و تقویت EQ
خطای هاله ای و سلامتی
اثر هاله ای ممکن است برنحوه ارزیابی افراد از خدمات پزشکی و بیمارستانی، تاثیر داشته باشد. معمولا بیمارستان های شیک تر و دارای فضای جذاب تر از نظر ظاهری، فارغ از میزان موفقیت عمل های جراحی، کیفیت و تخصص پزشکان قضاوت شده و مورد استقبال بیماران قرار خواهند گرفت. اثر هاله ای همچنین ممکن است بر نگاه متخصصان حوزه سلامت جسمی و روانی، اثر گذار باشد. مانند وقتی که فرد به دلیل آراستگی ظاهری و زیبایی از طرف دیگران به عنوان فردی با اختلال افسردگی ، باور پذیر نباشد.
برای رفع مشکلات مربوط به سلامت روان خود، از یک روانشناس خوب کمک بگیرید
جلوگیری از اثر هاله ای
اثر هاله ای می تواند مشکلات تاثیر گذاری در زندگی فرد یا اطرافیانش به وجود بیاورد. کار هایی که برای جلوگیری از برداشت های اشتباه و قضاوت های ناشی از اثر هاله ای، می توان انجام داد، عبارت اند از:
- انحراف شناختی
- بررسی شواهد بیشتر
- به چالش کشیدن قضاوت
- درخواست توضیحات بیشتر
انحراف شناختی: آگاهی از این موضوع که هر فرد می تواند در ادراک و شناخت خود نسبت به دیگران، دچار انحراف و خطا شود، باعث می شود تا هنگام اولین رویارویی با یک فرد، اقدام به قضاوت در مورد کلیت شخصیت آن فرد نکنیم.
بررسی شواهد بیشتر: برای اجتناب از درگیر شدن با اثر هاله ای، می توان تا زمان بدست آوردن شواهد و دلایل بیشتر در مورد سایر ویژگی های یک فرد یا موقعیت صبر کرد. شواهد بیشتر، دلیل بهتری برای پیشداوری ها خواهند بود.
به چالش کشیدن قضاوت: به منظور جلوگیری از اثر هاله ای، می توان قضاوت های خود، در مورد افراد را به چالش کشید و در مورد میزان درستی یا غلط بودن باور ها، به میزان بیشتری تامل کرد.
درخواست توضیحات بیشتر: وقتی با کسی ملاقات می کنیم، باید سعی کنیم به او اجازه دهیم، به ما نشان دهد که او کیست، نه اینکه خودمان بر اساس یک ویژگی پر رنگ در او، در مورد همه چیز قضاوت کنیم.
همچنین بخوانید: مهارت های زندگی چیست؟ آشنایی با مهارت های ده گانه زندگی
معرفی کتاب اثر هاله ای
یکی از کتاب های ارزشمند در زمینه خطای هاله ای، به خصوص در کسب و کار، کتاب اثر هاله ای نوشته فیل رزنویگ (Phil Rosenzweig) است، که برای نخستین بار در سال ۲۰۰۷ منتشر شده و تا کنون به فارسی ترجمه نشده است. کتاب اثر هاله ای، به ارزیابی خطاهای شناختی و افکار تاثیر گذاری می پردازد که در نگاه ما تاثیر گذار بوده و نحوه ارزیابی ما از وقایع بخصوص در کسب و کار را دچار خطا می کند.
منابع: verywellmind, psychologytoday, webmd, healthline, psychologytoday, betterup, simplypsychology
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
مطلب جامعی در این مورد بود سپاس