آگورافوبیا (گذرهراسی)، برزن هراسی یا بازار هراسی (agoraphobia) نوعی اختلال اضطرابی است که باعث میشود، افراد از رفتن به مکان‌هایی که باعث درماندگی، وحشت‌زدگی، ترسیدن و شرمندگی آنها میشود، خودداری کنند. افرادی که مبتلا به اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی) هستند؛ هنگامی که در موقعیت‌های استرس‌زا قرار می‌گیرند، اغلب علائم حملۀ پانیک (وحشت زدگی) مانند افزایش ضربان قلب و حالت تهوع را بروز می‌دهند. آنها همچنین ممکن است، این علائم را حتی قبل از آنکه در معرض محیط های استرس زا قرار بگیرند نیز از خود بروز دهند. در برخی از موارد، علائم ممکن است به قدری شدید باشد که فرد را از انجام فعالیت‌های روزانه، مانند رفتن به بانک یا خرید منع کند و فرد بیشتر زمان خود را در خانه بگذراند. در این مقاله به بررسی فوبیای ترس از شلوغی و درمان قطعی اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی) می‌پردازیم.
آگورافوبیا چیست؟
آگورافوبیا یا گذرهراسی اختلال روانی است از زیر مجموعۀ اختلالات اضطرابی که شامل ترس از ازدحام و شلوغی، جمعیت، مکان های بسته مانند سینما و سالن تئاتر یا ترس از فضاهای باز مانند پل عابر پیاده و مراکز خرید سرباز، تنها بودن در خارج از خانه، ایستادن در صف یا قرار گرفتن در در داخل جمعیت به دلیل عدم توانایی در فرار کردن در شرایط خاص و یا احساس شرمساری در صورت رخ دادن یک حادثه، می‌باشد که میتواند علائمی مانند تجربۀ حملات وحشت زدگی نیز به همراه داشته باشد. آگورافوبی با احساس اضطراب مشخص میشود که باعث میشود افراد از موقعیت‌هایی که ممکن است احساس وحشت، گرفتاری، درماندگی و خجالت داشته باشند، اجتناب کنند. این اختلال میتواند به تنهایی یا در کنار یک بیماری روانی دیگر مانند اختلال وحشت زدگی نیز رخ دهد.
این اختلال اغلب به اجتناب از برخی از رفتارها منجر میشود که در آن فرد از قرار گرفتن و حضور یافتن در مکان‌ها و یا موقعیت‌هایی که باعث ترس او میشود، دوری میکند. به عنوان مثال؛ فرد مبتلا به این اختلال، ممکن است از رانندگی کردن، رفتن به خرید در مجتمعها، قرار گرفتن در محیط‌های شلوغ ، مسافرت و…. دوری کند.
زندگی یک فرد مبتلا به اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی)؛ به دلیل ترس از جمعیت و رفتارهای اجتنابی، میتواند بسیار منزوی‌کننده و محدودکننده باشد. این اختلال میتواند، هم زندگی شخصی و هم زندگی حرفه‌ای شخص را تحت تاثیر قرار دهد. به عنوان مثال؛ رفتارهای اجتنابی و ترس از جمعیت، میتواند مسافرت شغلی و یا دیدار با خانواده و دوستان را برای فرد مبتلا به این نوع اختلال، دشوار کند. حتی انجام کارهای ساده مانند یک خرید سوپر مارکتی نیز میتواند برای این نوع افراد، بسیار سخت باشد. علائم اضطراب و ترس از محیط‌های شلوغ، میتواند تا حدی شدید باشد که فرد خود را در خانه زندانی کند و تمام مدت در خانه بماند و یا به تنهایی حاضر به بیرون رفتن از خانه نباشد.
علائم آگورافوبیا یا گذر هراسی
موقعیت‌هایی که میتواند محرک علائم اختلال آگورافوبیا یا گذرهراسی باشند؛ شامل موارد زیر است:
- ترس از فضاهای باز ( مثلا، پارکینگهای عمومی، مراکز خرید سرباز، پل عابر پیاده یا ماشین رو)
- ترس از فضاهای سربسته (مثلا، فروشگاه، تئاتر یا سینما)
- ترس از ترک خانه یا تنها بودن در موقعیت‌های اجتماعی
- ترس از ایستادن در صف یا قرار گرفتن در داخل جمعیت (محیط هایی که در آنها فرار مشکل می باشد)
- ترس از وسایل حمل و نقل عمومی (مثلا، اتوموبیل، اتوبوس، قطار، کشتی یا هواپیما)
قرار گرفتن در این موقعیت‌ها در اکثر مواقع، یک پاسخ اضطرابی ایجاد میکند که در مقابل خطری که به طور واقعی و طبیعی در آن موقعیت وجود دارد؛ کاملا غیرمنطقی است. هنگامی که فرد به طور ناخواسته در این موقعیت‌ها قرار می‌گیرد، ممکن است حملات وحشت زدگی نیز به او دست دهد. علائم حملات وحشت زدگی عبارت‌اند از:
- درد در ناحیه قفسه سینه
- لرزیدن
- اسهال
- سرگیجه
- احساس خفگی
- حالت تهوع
- بی‌حسی
- افزایش ضربان قلب
- تنگی نفس
- تعریق
انواع آگورافوبیا
اگرچه بسیاری از مبتلایان به آگورافوبیا (گذرهراسی)، دچار اختلال وحشت زدگی نیز می‌شوند؛ اما ممکن است افرادی باشند که بدون داشتن سابقه و ابتلاء به اختلال وحشت زدگی، به اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی) تشخیص داده شوند. وقتی این اتفاق می‌افتد؛ فرد هنوز ترس از گیر افتادن و بودن در شرایطی را دارد که فرار در آن شرایط دشوار می باشد و یا باعث شرمندگی و تحقیر او می شود. با این حال؛ حملات وحشت زدگی به این افراد دست نمی‌دهد.
افرادی که علاوه بر اختلال آگورافبیا به اختلال وحشت زدگی نیز مبتلا هستند؛ ممکن است در هنگام مواجهه با محیط‌های پر ازدحام، علائم اضطراب یا مشکلات شدید جسمی، مانند حالت تهوع یا میگرن شدید را تجربه کنند. به عنوان مثال؛ فرد ممکن است از اینکه کنترل ادرار خود را در انظار عمومی از دست دهد و یا بیهوش شود، بترسد و به همین دلیل؛ از قرار گرفتن در این موقعیت‌ها، خودداری کند.
تقریبا یک سوم از افرادی که اختلال وحشت زدگی دارند به آگورافوبیا (گذرهراسی) نیر مبتلا هستند. از لحاظ زمانی و سنی در بیشتر مواقع؛ اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی) خود را در بزرگسالی نشان می‌دهد اما این اختلال؛ در نوجوانی نیز میتواند خود را نشان دهد.
استرس هنگام بیرون رفتن و آگورافوبیا
ترس از تنها بیرون رفتن و تنها قرار گرفتن در یک موقعیت خاص و اجتماعی؛ یکی از جنبه‌های اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی) است. این ترس ممکن است در سنین مختلف به سراغ افراد بیاید. در واقع استرسی که هنگام بیرون رفتن فرد ظاهر میشود؛ باعث میشود فرد از قرار گرفتن در یک موقعیت خاص (اجتماعی)، دچار هراس و اضطراب شود. برای مثال؛ وقتی که افراد مبتلا به این اختلال، به تنهایی بیرون می‌روند؛ ترس از گیر افتادن در یک مکان خاص (عمومی، اجتماعی) و یا بی‌پناهی در مقابل سایر افراد، بر آنها هجوم می‌آورد.
فرد مبتلا به اختلال آگورافوبی (گذرهراسی)، زمانی که تصمیم به بیرون رفتن می کند؛ با هجوم افکار زیر دچار استرس و اضطراب میشود :
- احساس ترس از تنهایی بیرون رفتن یا تنهایی در خانه ماندن
- احساس ترس از قرار گرفتن در یک مکان شلوغ
- احساس ترس از قرار گرفتن در فضاهای سربسته مثل سینما، آسانسور و تالار
- احساس ترس از تنهایی استفاده کردن از وسایل نقلیه عمومی
در واقع فرد با قرار گیری در هر یک از این موقعیت‌های نام برده شده، دچار اضطراب و استرس فراوانی میشود. پس می توان گفت که افراد مبتلا به این اختلال؛ تمایلی به بیرون رفتن یا تنها بیرون رفتن از خانه ندارند و ترجیح می‌دهند، زمان خود را در خانه سپری کنند.
آگورافوبیا و فوبیاهای دیگر
قابل به ذکر است که رفتارهای اجتنابی موجود در افراد مبتلا به آگورافوبیا (گذرهراسی) با معیارهای تشخیصی فوبیای خاص (هراس خاص)، متفاوت است و نباید این دو را با یکدیگر، یکی دانست. برای مثال:
- فرد مبتلا به آگورافوبیا (گذرهراسی)، ممکن است به دلیل اینکه امکان دارد که حملۀ وحشت زدگی به او دست دهد؛ از مسافرت با هواپیما دوری کند و لزوما به دلیل داشتن فوبیای پرواز، از سفر با هواپیما دوری نمی‌کند.
- فرد مبتلا به آگورافوبیا (گذرهراسی)، از قرار گرفتن در معرض جمعیت می‌ترسد؛ چرا که ممکن است، حملات وحشت زدگی به او دست دهد و یا در مقابل افراد، شرمسار شود. قابل به ذکر است که اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی) با اختلال اضطراب اجتماعی یکی نیست. در تعریف اختلال اضطراب اجتماعی می توان گفت که اختلال اضطراب اجتماعی؛ اختلالی است از زیر مجموعۀ اختلالات اضطرابی که فرد از ترس اینکه دیگران دربارۀ او نظرات منفی داشته باشند و یا او را مورد قضاوت منفی قرار بدهند؛ از محیط های اجتماعی، افراد و جاهایی که در معرض توجه و نظر دیگران است (به عنوان مثال؛ سخنرانی کردن)، دوری میکند.
دلایل آگورافوبیا
علت اصلی ابتلاء به اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی)، ناشناخته است. اما ریسک فاکتورهای (عوامل خطر) متعددی وجود دارند که خطر ابتلاء به این اختلال را افزایش می دهند. این ریسک فاکتورها، عبارت‌اند از:
- ابتلاء به یک اختلال اضطرابی دیگر؛ مانند اختلال اضطراب فراگیر یا اختلال اضطراب اجتماعی
- ابتلاء به انواع سایر فوبیاها (فوبیای خاص و…)
- سابقۀ خانوادگی و ژنتیکی
- سابقه سوء استفاده جنسی یا جسمی
- تروما (آسیب روانی شدید)
- تغییرات شیمیایی و هورمونی مغز
قابل به ذکر است در ایجاد این اختلال، رفتارهای یادگرفته شده (مشاهده شده) از دیگران، خانواده، جامعه و…. نیز می‌توانند، نقش داشته باشند. علاوه براین؛ تجربۀ حمله وحشت زدگی در یک موقعیت یا وضعیت خاص نیز میتواند، منجر به ترس از تکرار چنین واکنشی در آینده بشود.
تشخیص آگورافوبیا
برای تشخیص اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی)؛ روان پزشک یا روان درمان گر بالینی شما، علائم شما را ارزیابی میکند و عوامل احتمالی زمینه‌ای که باعث ایجاد علائم در شما میشود را بررسی میکند. روان پزشک یا روان درمان گر بالینی شما، ممکن است درباره سوابق اختلال های دیگر در شما و خانوادِۀ شما، سوالاتی بپرسد و همچنین در رابطه با ماهیت، مدت زمان و شدت علائم نیز از شما سوالاتی می پرسد.
برای اینکه اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی) برای شما تشخیص داده شود، باید:
- حداقل در دو موقعیت مختلف مانند فضای باز، مکان‌های شلوغ یا استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، ترس و اضطراب داشته باشید.
- همیشه وقتی که در این شرایط قرار می‌گیرید؛ علائم آگورافوبیا (گذرهراسی) را تجربه کنید.
- ترسی داشته باشید که در مقایسه با خطری که موقعیت ایجاد میکند، غیرمنطقی و نامتناسب است.
- رفتارهای اجتنابی یا پریشانی دارید که شما را از انجام فعالیت‌های عادی، رفتن به مدرسه، رفتن به سر کار و تعامل با دیگران را برای شما غیرممکن میکند و در زندگی شغلی، تحصیلی و….. شما، اختلال ایجاد می کند.
- حداقل شش ماه این علائم را داشته باشید.
این علائم همچنین نباید در اثر یک بیمار روانی دیگر مانند اضطراب و….. تشخیص داده شده باشد و در اثر استفاده از دارویی خاص یا مواد روان گردان، اعتیادی و….. ایجاد شده باشند.
درمان قطعی آگورافوبیا
درمان قطعی آگورافوبیا هنوز وجود ندارد اما می توان آن را مدیریت کرد و بهبود بخشید. اگر فردی همراه با اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی)، دچار اختلال وحشت زدگی نیز شود؛ علائم به طور معمول در اولین سال شروع میشود و فرد دچار حملات هراس (وحشت زدگی) مکرر و مداوم میشود. اگر آگورافوبیا (گذرهراسی) درمان نشود؛ میتواند مشکلات زیادی را برای فرد به وجود آورد. برای داشتن بهترین نتایج در مدیریت و درمان آگورافوبیا (گذرهراسی) و علائم وحشت زدگی؛ به محض بروزعلائم، درمان آن و مراجعه به درمانگر صاحب صلاحیت و تخصص، مهم و ضروری است. گزینه‌های درمانی برای درمان قطعی آگورافوبیا (گذرهراسی)، شامل ترکیبی از رواندرمانی و مصرف دارو می‌باشد.
درمان آگورافوبیا بدون دارو
درمان آگورافوبیا بدون دارو با رواندرمانی ممکن است. رواندرمانی ممکن است شامل برخی از حساسیت زدایی‌های سیستماتیک (منظم) باشد، که در آن فرد به تدریج با حمایت و راهنمایی رواندرمانگر خود با موقعیت‌هایی که از آن می‌ترسد، مواجهه میشود. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که برای درمان قطعی اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی)؛ ترکیبی از مواجهه درمانی همراه با روان پویشی، میتواند بسیار موثر باشد. در بسیاری از مواقع؛ فرد در صورت همراهی با یک دوست معتمد خود، در مواجهه با ترس عملکرد بهتری خواهد داشت و نتایج موثرتری حاصل خواهد شد.
رفتار درمانی
مواجه شدن با چیزی که یک فرد از آن می‌ترسد؛ بهترین راه درمان اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی) است. مواجهه سازی با موقعیت های ترسناک یا به عبارتی، در معرض آن محرک ها و موقعیت ها قرار گرفتن؛ در کنترل واکنش‌های هیجانی فرد مبتلا به اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی)، بسیار موثر است. در طی فرایند رفتار درمانی، زیر نظر درمانگر در محیطی امن و برنامه ریزی شده، در واقع فرد در موقعیت خطر و ترس آنقدر می‌ماند تا اضطراب و استرس او کاهش یابد.
ریلکسیشن (آرام سازی)
تکنیک‌های ریلکسیشن (آرام سازی) یا همان تنفس عمیق به فرد مبتلا به اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی) کمک میکند که در حین اضطراب و استرس، احساسات خود را کنترل کند تا دچار حمله شدید و ترس و وحشت‌زدگی نشود.
تغییرات شیوه زندگی
برای درمان اختلال آگورافوبیا روش‌های زیادی وجود دارد که به هر یک در موارد بالا اشاره کردیم؛ اما تغییر روش و سبک زندگی در کنار روش‌های بالا، میتواند در کاهش و از بین بردن این اختلال بسیار موثر باشد. هر فرد مبتلا به این اختلال با رعایت نکات زیر، میتواند از درگیری به ترس و اضطراب بی‌مورد جلوگیری کند :
- به برنامه درمانی ارائه شده توسط متخصص خود، پایبند باشیم
- از موقعیت‌هایی که باعث اضطراب ما میشود، فرار نکنیم؛ بلکه با حضور در آن موقعیت، در جهت رفع دشواری و اضطراب آن تلاش کنیم
- مهارت‌های ریلکسیشن (آرام سازی) را در وجود خودمان تقویت کنیم
- خواب کافی، ورزش و تغذیه سالم را با برنامه‌ای منظم دنبال کنیم
- با مشورت متخصص مربوطه، در برنامه‌های گروه درمانی شرکت کنیم
- در برابر پیشنهادات اطرافیان به مصرف الکل و مواد مخدر، پاسخ منفی دهیم
مصرف دارو
همچنین ممکن است به تشخیص روان درمانگرتان؛ در کنار روان درمانی، بسته به شدت اختلال، مدت زمان بروز علائم و…..، داروهایی برای کمک به مدیریت و درمان علائم اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی) تجویز شوند. این داروها شامل موارد زیر است:
- داروهای ضدافسردگی شامل بازدارنده‌های بازجذب سروتونین (SSRI)، مهار کننده‌های انتخابی سروتونین-نوراپی نفرین (SNRI) و ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای
- داروهای ضداضطراب مانند کلونوپین (کلونازپام) و زاناکس (آلپرازولام)
علاوه بر مراجعه به روانشناس برای درمان این فوبیا، تغییر سبک زندگی نیز در کاهش علائم میتواند تاحدی موثر باشد. در زیر به بررسی برخی از تغییراتی که میتواند به درمان این بیماری کمک کند می‌پردازیم:
- تمرین روش‌های کنترل استرس مانند تنفس عمیق، تجسم و آرام‌سازی برای کمک به کاهش اضطراب
- داشتن یک رژیم غذایی سالم و مغذی
- انجام ورزش بدنی منظم
- پرهیز از مصرف مواد مخدر و الکل
- محدود کردن مصرف کافئین
برای درمان این اختلال، علاوه بر مراجعه به روانشناس؛ تغییر سبک زندگی نیز در کاهش علائم، میتواند تاحدی موثر باشد. در زیر به بررسی برخی از تغییراتی که میتواند به درمان این بیماری کمک کند، می‌پردازیم:
- تمرین روش‌های کنترل استرس مانند تنفس عمیق، تجسم و آرام‌سازی برای کمک به کاهش اضطراب
- داشتن یک رژیم غذایی سالم و مغذی
- انجام ورزش بدنی منظم
- پرهیز از مصرف مواد مخدر و الکل
- محدود کردن مصرف کافئین
از طریق حمایت خانواده و دوستان و کمک‌های شغلی، فردی که با اختلال آگورافوبیا (گذرهراسی) دست و پنجه نرم میکند؛ میتواند وضعیت خود را مدیریت کند. از طریق مصرف دارو و رواندرمانی (درمان ترکیبی)، فرد مبتلا به ترس از شلوغی، میتواند انتظار داشته باشد که حملات وحشت زدگی کمتری را تجربه کند و رفتارهای اجتناب ناپذیری کمتری داشته باشد و در نتیجه، بتواند به زندگی نرمال و عادی خود بازگردد.
درمان گیاهی آگورافوبیا
آگورافوبیا (گذرهراسی) یک نوع اختلال اضطرابی است؛ که باعث میشود فرد از یک موقعیت خاص بترسد و تصمیم به دور شدن و اجتناب از آن محل یا موقعیت بگیرد. در واقع در طی بروز این اختلال، فرد احساس بی‌پناهی و گیر افتادن در شرایط مورد نظر را دارد؛ برای مثال، قرار گرفتن در میان جمعیت زیاد در یک محیط سربسته و یا سوار شدن در وسایل نقلیه عمومی، میتواند نمونه مناسبی برای بروز این اختلال در افراد باشد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید کلمه آگورافوبیا (گذرهراسی) از ترکیب دو بخش آگورا به معنی محل تجمع و فوبیا به معنی ترس تشکیل شده است.
برای کاهش شدت این اختلال یا حتی از بین بردن آن، راه‌های درمان متفاوتی وجود دارد؛ که یکی از آنها درمان گیاهی است. در زیر به معرفی چند داروی گیاهی برای از بین بردن این اختلال می‌پردازیم.
شربت مفرح ابریشمی
این شربت با ترکیبی از گیاهان دارویی چون ابریشم، زعفران، مصطکی، ساذج هندی، میخک، دارچین و غیره در درمان آگورافوبیا و تسکین فشار‌های عصبی ناشی از ترس، فوبیا، استرس و اضطراب بسیار موثر است. شربت مفرح ابریشمی کاملا گیاهی است و عوارض داروهای شیمیایی را به همراه ندارد.
قرص والی فور
این قرص کاملا گیاهی است که از ترکیب گیاهانی چون گل ساعتی و سنبل الطیب تهیه شده است. این قرص گیاهی برای درمان انواع بیماری‌های عصبی، افسردگی، فوبیا، اضطراب و استرس مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قطره لاویگل
این قطره ترکیبی از عصاره گیاهان سنبل الطیب و اسطوخودوس است که برای تقویت اعصاب، تسکین ترس، درمان افسردگی، اضطراب و استرس بسیار موثر است. جالب است بدانید این قطره برای افزایش بهبود کیفیت خواب نیز مفید است. قطره لاویگل هیچ عوارض جانبی ندارد و احساس وابستگی در افراد ایجاد نمی‌کند.
پانیک و آگورافوبیا
خیلی از ما در لحظات حساسی از زندگی خود، دچار استرس و اضطراب شده‌ایم؛ اما زمان‌های محدودی هم برای ما پیش آمده است که احساس حملۀ سطح بالایی از اضطراب را تجربه کرده ایم؛ که به این حمله، پانیک (وحشت زدگی) گفته میشود. زمانی که یک فرد دچار اختلال پانیک (وحشت زدگی) میشود؛ در واقع احساس میکند که دچار حملۀ قلبی، خفگی گشته و احساس دیوانگی و عدم کنترل زود هنگام، بر او هجوم می آورد.
در حین یک حمله پانیک (وحشت زدگی)؛ ممکن است که فرد دچارعلائم فیزیکی چون نفس نفس زدن، وزوز گوش، لرزش بدن، احساس وقوع یک حادثه بد، درد در ناحیه قفسه سینه، حس خفگی، عرق شدید و تپش قلب داشته باشد. بسیاری از افراد مبتلا به اختلال پانیک (وحشت زدگی)؛ آگورافوبیا (گذرهراسی) را نیز تجربه می‌کنند و این دو اختلال، همبودی بالایی با یکدیگر دارند. در حین رخداد آگورافوبیا (گذرهراسی) که فرد دچار ترس از مکان یا شرایطی خاص میشود؛ ممکن است دچار حملات پانیک(وحشت زدگی) نیز بگردد. برای مثال؛ فرد دچار آگورافوبیا (گذرهراسی)، از تنها بیرون رفتن پرهیز میکند، با هواپیما و قطار سفر نمی‌کند، از ارتفاع می‌ترسد، سوار آسانسور نمی‌شود و از پل عبور نمی‌کند و ده‌ها چیز دیگر که در هر فرد میتواند، علائم متفاوتی از ترس و اضطراب را ایجاد کند.
جالب است بدانید حتی برخی از بیماران مبتلا به آگورافوبیا (گذرهراسی)؛ با حضور در نور مستقیم خورشید یا یک مکان تاریک، دچار استرس و اضطراب شدید می‌شوند. در واقع گرما یک عامل اساسی در اختلال پانیک (وحشت زدگی) و آگورافوبیا (گذرهراسی) است. در فصل گرما در افراد مبتلا به این دو نوع اختلال، شدت اختلال پانیک (وحشت زدگی) و آگورافوبیا (گذرهراسی) به طرز شگفت‌انگیزی رو به افزایش است؛ زیرا گرما، ضربان قلب، سرگیجه و کاهش آب بدن را به همراه دارد.
منابع:clevelandclinic ,verywell mind, mayoclinic
اگر شماهم از فوبیا کلافه شده‌اید و دنبال درمانی برای آن هستید با مراجعه به سایت پزشک خوب میتوانید از بهترین متخصصان این زمینه کمک بگیرید.
پرسش و پاسخ
سلام خیلی مفید بود ممنون