واقعیت درمانی (reality therapy) شکلی از روان درمانی است که به تغییر رفتارهای مخرب می پردازد و بهبود رضایت و خوشحالی فرد نسبت به زندگی را در پروسه درمان اولویت قرار می دهد. هسته اصلی واقعیت درمانی، نظریه انتخاب ویلیام گلاسر است. تکنیک ها و روش های واقعیت درمانی در شرایط مختلفی مثل ترک اعتیاد، پیشرفت تحصیلی و … بسیار موثر و مفید بوده اند. گرچه انتقاداتی به واقعیت درمانی وارد است، اما با کمک یک درمانگر حرفه ای می توان از مزایا و راهبرد های آن برای بهبود سلامت روان استفاده کرد. در این مقاله یک مرور کلی از واقعیت درمانی ارائه شده است. از جمله شرح این شکل از درمان، بحث در مورد ریشه ها و تاریخچه آن و نمونه ای از تکنیک ها و تمرین هایی که ممکن است در یک جلسه واقعیت درمانی معمولی بیابید.
در مورد روان درمانی به طور کلی مطالعه کنید: روان درمانی چیست؟ علائمی که نشان می‌دهند به کمک روان درمانگر نیاز دارید
واقعیت درمانی چیست؟
واقعیت درمانی شکلی از رواندرمانی است که رفتارها را به عنوان یک انتخاب در نظر می گیرد. این به این معناست که علائم روانی نه به دلیل یک اختلال روانی، بلکه به دلیل انتخاب رفتارهایی از سوی افراد برای برآورده کردن نیاز هایشان، به وجود می آیند. هدف یک واقعیت درمانگر این است که به افراد کمک کند مسئولیت این رفتارها را بپذیرند و اقدامات مطلوب تر و سالم تری را جایگزین کنند تا بتوانند با دیگران بهتر ارتباط بگیرند. واقعیت درمانی به ما می آموزد با وجود اینکه نمی توانیم احساسات خود را تعیین کنیم، می توانیم نحوه تفکر و رفتار خود را کنترل کنیم. اصول واقعیت درمانی بر اساس نظریه انتخاب می باشد. در این نوع درمان کمتر به تشخیص اختلالات روانی می پردازیم و دلیل نارضایتی فرد را نتیجه انتخاب های خودش می دانند نه یک اختلال روانی. هدف واقعیت درمانی کمک به افراد در بهبود زندگی خود با یادگیری انتخاب های بهتر است.
“آنچه در گذشته اتفاق افتاد و دردناک بوده، ارتباط زیادی با آنچه امروز هستیم دارد.”
ویلیام گلاسر
تاریخچه واقعیت درمانی
واقعیت درمانی ویلیام گلاسر ممکن است خیلی به گوش شما نخورده باشد و این مسئله تا حدودی طبیعی و قابل توجیه است. امروزه واقعیت درمانی با تئوری انتخاب شاید خیلی رایج نباشد اما زمانی که برای اولین بار وارد صحنه روانشناسی شد، نوع نسبتاً جدید و جالبی از درمان بود. واقعیت درمانی در سال ۱۹۶۵ توسط روانپزشک ویلیام گلاسر ایجاد شد. ویلیام گلاسر متوجه شد که بسیاری از مراجعین و اطرافیانش با وجود برآورده شدن نیازهای اولیه شان، عمیقاً ناراضی و ناراحت به نظر می رسند. او این نظریه را مطرح کرد که نیازهای انسانی از آنچه در حال حاضر توسط جامعه روانشناختی تشخیص داده شده است، بیش تر است و انسان ها به طور کلی در زندگی به برطرف کردن این نیاز ها می پردازند.
طبق واقعیت درمانی ویلیام گلاسر، علت اصلی نارضایتی افراد از زندگی این است که در روابط خود با افراد نزدیک زندگیشان دچار مشکل هستند. به عبارتی هسته اصلی خوشحال بودن طبق واقعیت درمانی، رابطه خوب و موثر با نزدیکان است و بر این مبنا ویلیام گلاسر نتیجه گرفت که ارتباط با نزدیکان یک نیاز مهم انسانی است که در حوزه درمان نادیده گرفته شده است. علاوه بر روابط معنادار با افراد نزدیک، گلاسر نیازهای دیگری را نیز که برای بقا و شکوفایی انسان ضروری تشخیص می دهد، شناسایی کرد و نام برد.
“خوب یا بد، هر کاری که انجام می دهیم بهترین انتخاب ما در آن لحظه است.”
ویلیام گلاسر
فنون واقعیت درمانی
فنون واقعیت درمانی ویلیام گلاسر شامل تکنیک های مختلفی برای تغییر رفتار مورد نظر شما می شود. در واقعیت درمانی، ضروری است که مراجع یاد بگیرد که انتظارات خود را در مورد رسیدن به اهدافش مدیریت کند. بلندپرواز بودن هنگام تعیین اهداف عالی است، اما اگر اهداف خیلی غیرواقع بینانه باشند، خطر شکست نیز زیاد است. همه ما در یک مقطع زمانی شکست می خوریم، اما ترجیح می دهیم تا می توانیم احتمال شکست خوردن را کاهش دهیم. برای دادن بهترین شانس به مراجع، باید آنها را تشویق کنید تا اهداف قابل دستیابی و واقع بینانه تعیین کنند. تکنیک هایی وجود دارند که بر اساس نظریه انتخاب در واقعیت درمانی استفاده می شوند، برخی از فنون واقعیت درمانی عبارتند از :
- تکنیک های خودارزیابی
- تکنیک های برنامه ریزی
- تکنیک های مربوط به چارچوب بندی مجدد
- تکنیک های تمرین های رفتاری
مطالعه بیشتر: درمان شناختی رفتاری (CBT) چیست؟ معرفی رویکردهای روانشناسی
خودارزیابی در واقعیت درمانی
یک درمانگر از تکنیک های خودارزیابی برای کمک به شما در شناخت اقدامات فعلی خودتان استفاده می کند. این به عنوان پایه ای برای برنامه ریزی اقدامات جدید و بعدی قرار می گیرد. احتمالا واقعیت درمانگر شما در این مرحله از شما سوالاتی مانند سوالات زیر بپرسد:
- تصور شما از اهدافی که تا به الان به آن ها رسیده اید و اهدافی که امیدوارید در آینده برسید چیست؟
- آیا اهداف فعلی شما برای آینده واقع بینانه هستند؟
- چقدر مشتاق این هستید که در زندگی خود تغییر ایجاد کنید؟
برنامه ریزی برای آینده بر اساس تئوری انتخاب
پس از خودارزیابی، در مرحله بعدی فنون واقعیت درمانی، شما را از طریق برنامه ریزی به سمت اهداف آینده هدایت می کنند. هدف از این مرحله برنامه ریزی اقدامات جدیدی است که نیازهای شما را بهتر برآورده می کند. به طور کلی، ویژگی اهدافی که برای آینده تعیین می کنید باید اینگونه باشد:
- اهداف باید ساده باشند
- هدف ها بهتر است دقیق و جزئی باشند و کلی نباشند. مثلا می خواهم در کار موفق تر باشم درست نیست بلکه باید بگویید می خواهم در محل کار ترفیع بگیرم
- اهداف باید قابل اندازه گیری باشند. این به معناست که پس از مدت زمان تعیین شده بتوان دقیقا گفت هدف به دست آمده یا نه
- هدف ها باید قابل دستیابی باشند. مثلا یک دانشجوی ترم اول دانشگاه نمی تواند با این هدف شروع کند که می خواهم جایزه نوبل را ببرم بلکه فعلا باید با اهداف کوچکتر و قابل دسترسی در مدت زمان کمتر پروسه را آغاز کند
- اهداف شما باید روی نتیجه ای که می خواهید بگیرید متمرکز باشند
- بهتر است برای رسیدن به هدف محدودیت زمانی تعیین کنید. یعنی اگر شما ۲۵ سال دارید هدفی تعیین نکنید که احتمالا تا ۴۰ سالگی رسیدن به آن طول بکشد بلکه با اهداف کوچکتر در مدت زمان کمتر شروع کنید
چارچوب بندی مجدد بر اساس نظریه انتخاب
در چارچوب بندی مجدد، واقعیت درمانگر یک مفهوم را به صورت مثبت یا کمتر منفی بیان می کند. چارچوب بندی مجدد می تواند به تغییر ذهنیت شما از مسئله محوری به تمرکز بر راه حل کمک کند. برای مثال ممکن است بگویید که تحمل بی احترامی توسط دیگران را ندارید. یک واقعیت درمانگر ممکن است مشکل را دوباره تعریف کند و بگوید: “احساس احترام توسط دیگران برای شما مهم است.” این به شما کمک می کند تا راه حل هایی را در درون مشکلات پیدا کنید.
تمرین رفتاری در واقعیت درمانی
تمرین رفتاری شامل تمرین رفتارهای اجتماعی مناسب است. به عنوان مثال، درمانگر شما ممکن است از شما بخواهد این رفتارها را تصور کنید یا درباره آنها صحبت کنید. همچنین می توانید وضعیتی مشابه موقعیت های چالش برانگیز را با درمانگر خود شبیه سازی کنید. هنگامی که موقعیت در واقعیت اتفاق می افتد، شما آماده خواهید بود که با رفتار مناسب پاسخ دهید.
بیشتر بخوانید: طرحواره درمانی و انواع روش های آن
نیاز های اساسی انسان بر مبنای نظریه انتخاب
واقعیت درمانی مبتنی بر نظریه انتخاب است که آن را نیز، ویلیام گلاسر ایجاد کرده است. تئوری انتخاب بیان می‌کند که انسان‌ها پنج نیاز اساسی و ژنتیکی دارند. پنج نیاز اساسی انسان در نظریه انتخاب به شرح زیر است:
- نیاز به بقا: منظور از نیاز به بقا، نیازهای استاندارد اولیه مانند غذا و سرپناه و همچنین نیازهای روانی، مثل احساس امنیت می باشد.
- نیاز به عشق و تعلق داشتن: این نیاز بر روابط خوب و موثر با همه افراد، از جمله دوستان و خانواده، همکاران، معلمان و حتی حیوانات خانگی تاکید دارد.
- نیاز به قدرت: نیاز به قدرت به این معنا نیست که همه به دنبال دستیابی به جایگاهی سلطه جویانه هستند، بلکه می‌گوید که مردم می‌خواهند تغییراتی ایجاد کنند که به آنها اجازه می‌دهد میراثی از خود به جای بگذارند و در دنیا تاثیرگذار باشند.
- نیاز به آزادی: نیاز به آزادی بیان می کند که افراد باید احساس کنند که در زندگی روزمره و زندگی خلاق و حرفه ای خود، استقلال دارند.
- نیاز به تفریح و سرگرمی: منظور از این نیاز این نیست که فقط به گردش بروید! بیش از یک گردش خوب، برای برطرف کردن این نیاز لازمه این است که افراد باید لذت، شوخ طبعی، آرامش و یادگیری را در موضوعاتی که برایشان جالب و شادی آور است، تجربه کنند.
ویلیام گلاسر بر این باور است که راه‌حل زندگی شادتر نسبتاً ساده است: افرادی که انتخاب‌های بهتری انجام می‌دهند، به سمت روابط بهتر و شادی کلی حرکت می کنند. بر اساس تئوری انتخاب ما همیشه در حال برطرف کردن پنج نیاز اساسی خود به روش های مختلف هستیم.
مراحل واقعیت درمانی گلاسر
واقعیت درمانی بر پایه نظریه انتخاب جلو می رود و طبق آن اصول و مراحل خاصی را اجرا می کند. یکی از مهم ترین هسته های واقعیت درمانی گلاسر سیستم WDEP است. WDEP یعنی:
- W برای wants: خواستن؛ شما چه می خواهید؟ بجای رفتار مشکل زایی که دارید چه چیزی را می خواهید جایگزین کنید؟ تصویر ایده ال شما از روابط و زندگی تان چیست؟ خانواده و اطرافیانتان برای شما چه می خواهند؟ از فرآیند درمان و مشاوره چه می خواهید؟
- D برای doing: انجام دادن؛ الان دارید چه می کنید (از نظر فکری، فیزیکی، ذهنی و …)؟ زمانی که کارهایتان را انجام می دهید چه احساسی دارید؟ زمانی که کار مد نظرتان را انجام می دهید به چه فکر می کنید؟ افکار و کارهایتان چطور روی شما تاثیر می گذارند؟
- E برای evaluate: ارزیابی؛ آیا رفتارهایی که دارید شما را به اهدافتان نزدیک تر می کند؟ آیا چیزی که می خواهید دست یافتنی است؟ چقدر برای رسیدن به اهداف خود آمادگی دارید؟ آیا آمادگی فعلی شما برای رسیدن به اهدافتان کافی است؟ آیا هدفتان در مسیر زندگی کمک کننده است؟
- P برای plan: برنامه ریزی؛ آیا هدف شما واضح و شفاف است؟ چگونه تصمیم می گیرید که به هدف خود رسیده اید یا نه؟ آیا می توانید در مدت زمان معین به هدف خود برسید؟ آیا شما روی هدف خود کنترل دارید و رسیدن به آن دست شماست؟
مراجع در هر مرحله واقعیت درمانی، باید هر سوال را با دقت بررسی کند و با تفکر زیاد برای هر سوال پاسخی را آماده کند. پاسخ به این سؤالات به مراجع کمک می کند تا بفهمد که واقعاً چه چیزی می خواهد و ارزیابی کند که آیا رفتار فعلی اش، او را به سمت آنچه می خواهد هدایت می کند یا خیر.
همه چیز درباره درمان هیجان مدار؛ کاربرد، تکنیک ها و مراحل درمان
کاربرد واقعیت درمانی
در زمینه سلامت روان کاربردهای واقعیت درمانی، چارچوبی را ارائه می دهند که از طریق آن شما می توانید رفتارهای خود را بهتر درک کنید. واقعیت درمانگر به شما کمک می کند تا نیازهای خود را ارزیابی کنید و انتخاب های آگاهانه ای داشته باشید که با ارزش ها و اهداف شما همسو باشد. کاربرد واقعیت درمانی در نهایت این است که به بهبود رفاه روانی و رضایت کلی از زندگی شما کمک کند. واقعیت درمانی مزایای زیادی در حوزه مراقبت از سلامت روان دارد که از رویکرد واقع بینانه و متمرکز بر راه حل آن، ناشی می شود. کاربردهای واقعیت درمانی عبارتند از:
- بهبود مهارت حل مسئله
- توانمند شدن و قوی شدن به دلیل پذیرش مسئولیت رفتارهایمان
- افزایش انعطاف پذیری در برابر تغییرات و چالش ها
- ارائه رویکرد هدف محور و نتیجه گرا
- بهبود روابط بین فردی با اطرافیان
- بهبود خود آگاهی
- رشد فردی و شخصی در درازمدت
- کاهش استرس و اضطراب در مقابله با چالش ها
واقعیت درمانی گروهی
واقعیت درمانی گروهی ثابت کرده است که نسبت به واقعیت درمانی فردی، بسیار موثرتر است زیرا بر مسئولیت پذیری تأکید دارد. درک مسئولیت پذیری معمولا زمانی آسانتر است که در کنار دیگرانی که آنها نیز دارند همین مهارت را تمرین می کنند، گفته می شود. همه در کنار هم می آموزند که خود را نیز شخصاً مسئول بدانند. واقعیت درمانی گروهی همچنین برای معلمان و دانش آموزان و ارتباط بین آن ها نیز تاثیرات مثبت زیادی را به همراه می آورد.
واقعیت درمانی گروهی نه تنها احتمال اثربخشی را بیشتر می کند بلکه باعث احساس شادی و رضایت بیش تری در شما می شود. این مسئله تا حدی به این دلیل است که تعامل با گروهی از افراد که تجربیات مشابهی را پشت سر می‌گذارند، به شما کمک می‌کند تا کمتر احساس تنهایی و انزوا کنید. همچنین حمایت و محبت بیش تری را در محیط واقعیت درمانی گروهی دریافت می کنید و اینکه به صورت یک گروه با یک چالش رو به رو شوید باعث می شود حل کردن آن آسان تر به نظر برسد. مثالی از یک گروه از افراد که از واقعیت درمانی گروهی بهره برده اند، گروه افراد اسکیزوفرنی هستند. بیمارانی که در جلسات واقعیت درمانی گروهی شرکت کردند، افزایش عزت نفس را گزارش دادند. همچنین احساس کنترل بیش تری نسبت به خودشان داشتند و در مقابله با استرس نسبت به بقیه بیماران احساس آرامش بیشتری داشتند.
واقعیت درمانی گروهی در همه افراد باعث تقویت عزت نفس می شود. زیرا واقعیت درمانی بر این نکته تاکید دارد که افراد می توانند تمرین کنند و در کنترل داشتن روی خود بهتر شوند. واقعیت درمانی به شما کمک می کند تا احساس کنید که می توانید زندگی خود را کنترل کنید و حتی به دیگران کمک کنید تا همین کار را انجام دهند.
بیشتر بخوانید: گروه درمانی چیست؟ فواید و کاربردهای درمان گروهی در روانشناسی
اثربخشی واقعیت درمانی
از آنجایی که واقعیت درمانی بر مسئولیت پذیری تأکید دارد، ثابت شده است که به ویژه برای بزرگسالانی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می کنند مفید است. واقعیت درمانی نه تنها به شما کمک می کند تا تأثیرات منفی رفتارهای گذشته خود را بر زندگیتان تشخیص بدهید، بلکه احساس امیدواری را نیز در شما افزایش می دهد. همه این ها به این دلیل است که کنترل شما بر خودتان را بیشتر می کند. واقعیت درمانی همچنین در محیط های مدرسه به شدت سودمند است چون نه تنها بر خودکنترلی تأکید می کند، بلکه به بچه ها نشان می دهد که می توانند پیامدها و عواقب ناشی از رفتارهای نامناسب خود را کنترل کنند.
واقعیت درمانی در حوزه های زیادی می تواند کاربرد داشته باشد. برخی از این حوزه ها عبارتند از:
- روان درمانی فردی
- روان درمانی خانوادگی
- سبک های فرزندپروری
- مشاوره ازدواج
- مشاوره تحصیلی و آموزش
- مدیریت
- روابط همکارها در محیط کار
- روابط دوستی
- اعتیاد
اثر بخشی واقعیت درمانی در پیشرفت تحصیلی
واقعیت درمانی به عنوان یک استراتژی درمانی موثر برای پرداختن به بسیاری از مسائل در نظر گرفته می شود، اما می تواند به ویژه در درمان مشکلاتی که کودکان و نوجوانان در مدرسه با آن مواجه هستند، ارزشمند باشد. شواهد نشان داده که وقتی معلمان و مشاوران مدرسه در واقعیت درمانی آموزش دیده باشند، عملکرد کلی کلاس و همکاری افزایش پیدا می کند و رفتارهای چالش برانگیز کاهش می یابد. واقعیت درمانی بر این مبنا عمل می کند که افراد اگر بخواهند رفتار خود را تغییر دهند، باید ابتدا مسئولیت رفتار خود را بپذیرند. واقعیت درمانی همچنین در جوامع گسترده تر، مانند مربیگری ورزشی و کار با مجرمان نوجوان، برای تسهیل تغییر رفتار موثر بوده است.
اثربخشی واقعیت درمانی بر اضطراب
واقعیت درمانگر به شما کمک می کند تا منابع اصلی استرس و اضطراب را مشخص کنید. شما با هم یک استراتژی بر اساس واقعیت درمانی برای مدیریت زمان، تکنیک‌های مطالعه و تمرین‌های آرامش اعصاب ایجاد می‌کنید. مراجع می‌تواند برای مدیریت بهتر مسئولیت‌های خود و کاهش اضطراب مرتبط با این مسئولیت ها از این تکنیک ها استفاده کند.
کتاب های واقعیت درمانی
کتاب های زیادی در حوزه واقعیت درمانی وجود دارد. خواندن کتاب های واقعیت درمانی می توانند برای شما در موقعیت های مختلفی مفید باشد. ممکن است درمانگر باشید و بخواهید از این روش استفاده کنید یا می خواهید در مورد آن بیشتر بدانید و تصمیم بگیرید بعنوان درمان به درد شما می خورد یا نه. مهم ترین کتاب های حوزه واقعیت درمانی عبارتند از:
- کتاب واقعیت درمانی اثر ویلیام گلاسر
- کتاب نظریه انتخاب اثر ویلیام گلاسر
- کتاب واقعیت درمانی اثر رابرت. ای ووبلدینگ
- کتاب واقعیت درمانی برای قرن بیست و یکم اثر رابرت. ای ووبلدینگ
انتقادات وارد بر واقعیت درمانی
واقعیت درمانی نیز محدودیت هایی دارد و همه متخصصان آن را قبول ندارند. انتقادات وارد بر واقعیت درمانی عبارتند از:
- نقض شدن اختلالات روانی توسط واقعیت درمانی: ویلیام گلاسر ادعا کرد که اختلالات روانی وجود ندارند، که این ادعا با مخالفت شدید جامعه روانپزشکی مواجه شده است.
- سوگیری درمان در واقعیت درمانی: یک واقعیت درمانگر به افراد کمک می کند تا رفتارهای جدیدی را جایگزین کنند. برخی می گویند این به درمانگر اجازه می دهد تا ارزش ها و قضاوت های خود را در درمان تحمیل کند.
- واقعیت درمانی با دارودرمانی مخالف است: ویلیام گلاسر اظهار داشت که برای درمان بیماری های روانی هرگز نیازی به دارو نیست. منتقدان می‌گویند که بهتر بود او به جای رد کردن کامل آنها، به مزایای روان درمانی نسبت به دارودرمانی اشاره می کرد.
- بی توجه بودن واقعیت درمانگر به ناهشیار: برخی از مردم می گویند در جلسات واقعیت درمانی، قدرت ناخودآگاه ما و تاثیر آن دست کم گرفته می شود.
- محدود بودن واقعیت درمانی به زمان حال: هدف واقعیت درمانی بر خلاف بقیه روان درمانی ها، درک تعارضات گذشته نیست و فقط به زمان حال می پردازد. گاهی برای درمان و بهبود سلامت روان لازم است به مسائل گذشته نیز پرداخته شود.
می توان گفت بخش زیادی از انتقادات وارد بر واقعیت درمانی بستگی به درمانگر شما دارد پس اگر بهترین روانشناس را انتخاب کنید، می توانید از مزیت های آن استفاده کنید و از ضرر های احتمالی آن در امان بمانید.
سوالات متداول
در این بخش سعی کرده ایم به سوالات رایج تر شما، پاسخی کوتاه و خلاصه بدهیم:
واقعیت درمانی برای درمان چه اختلالاتی استفاده می شود؟
روانشناسان از رویکرد واقعیت درمانی برای مشکلات چالش برانگیز مانند اختلالات خوردن، اعتیاد، مصرف مواد، اضطراب، فوبیا و مشکلات در روابط عاطفی استفاده می کنند.
تفاوت واقعیت درمانی و تئوری انتخاب چیست؟
تئوری انتخاب یک نظریه است که توسط ویلیام گلاسر ایجاد شده است که هسته اصلی واقعیت درمانی می باشد. نظریه انتخاب اصولی دارد که یک واقعیت درمانگر از آن ها برای بهبود و درمان مراجع استفاده می کند.
کاربرد واقعیت درمانی در زندگی چیست؟
واقعیت درمانی در حوزه های مختلفی مثل آموزش، کاهش استرس و اضطراب، برنامه ریزی برای رسیدن به اهداف و نهایتا خوشحالی کلی و رضایت از زندگی تاثیر می گذارد. اصول واقعیت درمانی ساده و واضح هستند، اجرای آن ها راحت است. برای برخی شاید واقعیت درمانی مناسب ترین گزینه باشد.
منابع: healthline, verywellmind, positivepsychology, psychologytoday, good therapy
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
سلام، ممنون از شما