سندروم خستگی مزمن نوعی اختلال سایکوسوماتیک یا روان تنی است که در روند کارهای روزمره شما مشکل ایجاد می کند. علائم این اختلال معمولا با خستگی شدیدی مشخص می شود که استراحت در بهبود آن تاثیری ندارد و حداقل ۶ ماه وجود داشته است. عوامل زیادی میتوانند در ایجاد این سندرم دخیل باشند. درمان های دارویی و غیر دارویی مختلفی برای سندروم خستگی مزمن پیشنهاد شده است که در بهبود علائم ایجاد شده موفق بوده اند.

سندروم خستگی مزمن چیست؟

انسفالومیلیت میالژیک یا سندروم خستگی مزمن  Chronic fatigue syndrome (ME/CFS) یک وضعیت ناتوان کننده است و با خستگی شدیدی که دلیل موجه و واضحی ندارد تعریف می شود. تفاوت سندروم خستگی مزمن با خستگی عادی این است که سندروم خستگی مزمن با استراحت بهتر نمی شود. این خستگی شما را برای انجام فعالیت های عادی روزمره با مشکل مواجه میکند. سندرم خستگی مزمن ممکن است با مشکلاتی در حافظه، تمرکز، درد عضلانی و مفاصل همراه باشد، علائم ایجاد شده معمولا با فعالیت فیزیکی یا ذهنی بدتر می شوند. سندروم خستگی مزمن ممکن است بی دلیل و ناگهانی اتفاق بیفتد و سال ها طول بکشد.

سندروم خستگی مزمن چیست

علت سندروم خستگی مزمن چیست؟

هنوز دلیل قطعی و مشخصی به طور کامل برای سندروم خستگی مزمن تعیین نشده است. این احتمال وجود دارد که بیش از یک عامل مانند ژن، افت سیستم ایمنی بدن، عوامل محیطی و عفونت ها در ایجاد این سندرم نقش داشته باشند. با این حال جدیدا مقاله ای در مورد علت های احتمالی این اختلال منتشر شده است. بر اساس این مقاله تئوری های زیادی در مورد اتیولوژی و سبب شناسی این اختلال وجود دارد. از محتمل ترین دلایل سندروم خستگی مزمن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • ژنتیک: شواهد زیادی از نقش حساسیت ژنتیکی در بیماران مبتلا به سندروم خستگی مزمن حمایت می کند. مطالعات بسیاری نقش سوابق خانوادگی را در ایجاد سندروم خستگی مزمن یا علائم مشابه خستگی مفرط گزارش کرده اند.
  • عفونت: بعضی از عفونت ها مثل عفونت های ناشی از ویروس اپشتین بار (EBV)، ویروس هرپس انسانی (HHV)-6، و پاروویروس انسانی B19، ممکن است باعث این بیماری می شوند.
  • ضعیف شدن عملکرد سیستم ایمنی: شواهدی وجود دارد که نشان می دهد ناهنجاری در سیستم ایمنی ممکن است در ایجاد اختلال خستگی مزمن نقش داشته باشد.
  • عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض سموم محیطی خاص یا عوامل استرس زا به عنوان دلایل احتمالی برای خستگی مزمن مورد بررسی قرار گرفته اند.

اگرچه علت دقیق این سندروم مشخص نیست اما افراد گزارش داده اند که معمولا پس از یکی از شرایط زیر علائم سندروم خستگی مزمن را تجربه کرده اند:

  • بیماری ای با علائم مشابه آنفولانزا یا سرماخوردگی
  • عفونت معده یا عفونت های مشابه
  • آسیب های فیزیکی با شدت زیاد مثل جراحی

افراد مبتلا به سندروم خستگی مزمن گاهی ممکن است مشکلات هورمونی داشته باشند. کمبود ویتامین نیز می تواند از علل سندروم خستگی مزمن باشد، ویتامین هایی از جمله B2 (ریبوفلاوین) یا B12. هنوز قطعی نمی دانیم که مصرف این ویتامین ها لزوما باعث بهبود علائم می شود یا خیر. سندروم خستگی مزمن بیشتر در بین افراد ۴۰ و ۵۰ ساله دیده می شود.جنسیت نیز نقش مهمی ایفا می کند زیرا زنان دو تا چهار برابر بیشتر از مردان احتمال ابتلا به اختلال خستگی مزمن را دارند.

علائم سندروم خستگی مزمن چیست؟

علائم سندرم خستگی مزمن می تواند در افراد مختلف متفاوت باشد، مهم ترین علامت آن خستگی مزمن با شدتی است که موجب اختلال و مشکل در فعالیت های معمولی روزانه شما می شود.

سندروم خستگی مزمن با علائم زیر همراه است :

  • اختلالات خواب مانند بی خوابی مزمن، عدم احساس سرحالی پس از خواب شبانه و دیگر اختلالات خواب
  • احساس ضعیف عمل کردن حافظه
  • تمرکز پایین
  • درد عضلانی ای که دلیلش آسیب فیزیکی نیست
  • خستگی شدید و مفرط غیر قابل توجیه

گرچه علائم ذکر شده شیوع بیشتری دارند اما انجمن آنسفالومیلیت میالژیک و سندرم خستگی مزمن آمریکا (AMMES) علائمی را برای این سندروم گزارش می دهد که گرچه شیوع کمتری دارند اما در برخی افراد دیده می شوند:

  • اشتباه کردن در گفتن کلمات
  • درد در قفسه سینه
  • احساس دشواری هنگام راه رفتن
  • اضطراب و حمله عصبی پانیک
  • اسپاسم های عضلانی شبانه
  • احساس بی حسی یا گزگز کردن در دست و پا و صورت
  • کاهش غریزه جنسی

سندرم خستگی مزمن دوره ای نیز میتواند باشد. به این صورت که در یک بازه زمانی احساس بهتری دارید و در زمانی دیگر احساس می کنید همه علائم بدتر شده اند. حتی ممکن است دوره هایی وجود داشته باشد که هیچ علائمی تجربه نکنید و حس کنید درمان شده اید!  به این دوره های بدون علائم، دوره بهبودی می گویند. در نظر بگیرید ممکن است پس از دوره های بهبودی دوباره علائم برگردند و شرایط را سخت کنند. نهایتا مهم است که فرآیند درمان مناسب خود را پیدا کنید و آن را تا بهبودی کامل ادامه دهید تا از مشکلات این سندروم در امان بمانید.

گاهی ممکن است مشکلات خواب ناشی از اختلالات دیگر باشد مثل افسردگی، برای مقایسه کردن به خواب زیاد و افسردگی | علت خستگی و خواب آلودگی در طول روز چیست؟ مراجعه کنید.

سندروم خستگی مزمن چیست

ناتوانی پس از فعالیت چیست؟

اگر سندروم خستگی مزمن داشته باشید پس از انجام فعالیت فیزیکی یا ذهنی دچار حالتی می شوید که با نام ناتوانی پس از فعالیت post-exertional malaise (PEM) شناخته می شود.اگر آن را تجربه کنید احتمالا پس از انجام یک فعالیت با علائم زیر روبرو می شوید:

  • سخت شدن تفکر
  • اختلال در خواب
  • گلودرد
  • سردرد
  • سرگیجه
  • احساس خستگی

پس از اتفاقی که باعث ایجاد کسالت پس از فعالیت می شود، ممکن است برای چند روز یا حتی یک هفته از خانه بیرون رفتن یا حتی خارج شدن از تخت خواب و انجام کارهای معمولی سخت و غیرممکن به نظر برسد. علائم از ۱۲ تا ۴۸ ساعت پس از انجام فعالیت شروع و با گذر زمان شدیدتر می شوند.

تشخیص سندرم خستگی مزمن چگونه است؟

علائم سندروم خستگی مزمن بسیار متفاوت است و می تواند شبیه علائم سایر بیماری ها باشد که این مسئله، تشخیص را تا حدودی دشوار می کند. برای تشخیص دقیق و قطعی ترجیحا به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید. این متخصص ها ارزیابی کامل و درست از علائم شما را انجام می دهند. بهتر است آزمایش های پزشکی را نیز انجام دهید چون با اینکه آزمایشی برای تشخیص سندروم خستگی مزمن وجود ندارد، آزمایش دادن کمک می کند تا با حذف کردن احتمال وجود بیماری های دیگر ارزشیابی دقیق تری داشته باشید. پزشک شما باید مطمئن شود که علائم شما به خاطر بیماری دیگری به وجود نیامده است و سوابق پزشکی شما را نیز در این ارزیابی در نظر بگیرد.

طبق گفته WHO یا سازمان بهداشت جهانی، در حال حاضر هیچ توافق نظری بین متخصصان پزشکی در مورد چگونگی تشخیص قطعی سندرم خستگی مزمن وجود ندارد. سندروم خستگی مزمن فراتر از این است که صرفا احساس خستگی داشته باشید. علائم بیشتری به همراه آن می آیند که زندگی شما را سخت می کنند. این سندروم انجام فعالیت های ساده مثل نوشتن یک مطلب یا چند قدم راه رفتن را چالش برانگیز می کند! خواب و استراحت به بهبود این وضعیت کمکی نمی کند. قبل از اینکه سراغ درمان و حل کردن این سندروم باشیم باید آن را تشخیص داد.

علائم اصلی تشخیصی برای تشخیص سندروم خستگی مزمن، کاهش توانایی برای انجام فعالیت های معمولی روزانه به مدت ۶ ماه یا بیشتر، بدتر شدن علائم بعد از انجام یک فعالیت فیزیکی یا ذهنی و مشکل در به خواب رفتن یا از خواب پریدن (نداشتن خواب پیوسته) می باشد.

برای آگاهی بیشتر از اختلال خستگی مفرط و مقایسه آن با سندروم خستگی مزمن می توانید به مقاله چرا همیشه خسته ام؟ ۱۶ علت خستگی و کمبود انرژی و درمان آن مراجعه کنید.

تشخیص سندروم خستگی مزمن

بر اساس مجله پزشکی جان هاپکینز، علائم تشخیصی سندروم خستگی مزمن می تواند مشابه علائم آنفولانزا باشد. گرچه هر شخص ممکن است علائم متفاوت و منحصر به فردی را تجربه کند اما شایع ترین علائم تشخیصی این اختلال شامل موارد زیر است:

  • حساس شدن نسبت به نور
  • سردرد
  • خستگی مفرط و احساس ضعف
  • درد عضلانی و مفاصل
  • بی خوابی یا اینسومنیا
  • ضعف در تمرکز
  • فراموشکاری
  • نوسانات هیجانی و خلقی
  • افسردگی
  • احساس گیجی
  • تحریک پذیری احساسی و هیجانی
  • ضربان قلب نامنظم
  • احساس درد در ناحیه چشم ها

برای تشخیص سندروم خستگی مزمن باید موارد زیر را در نظر بگیرید:

  1. شدت و مدت زمان: خستگی شدید و مزمن که بیشتر از ۶ ماه طول کشیده است و دلیل دیگر و محتمل تری برای آن پیدا نکرده اید.
  2. تعداد علائم: حداقل ۴ علامت از علائم ذکر شده در بخش قبل را در خود می بینید.
  3. حداقل یکی از این دو مورد را تجربه کنید: اختلال در فرآیند تفکر و حافظه یا بدتر شدن علائم با ایستادن یا بلند شدن یکدفعه ای مانند احساس سبکی سر، سرگیجه یا ضعف و ممکن است تاری دید داشته باشید.

باید بدانید که علائم سندروم خستگی مزمن در موارد زیادی با علائم بیماری های دیگر اشتباه گرفته می شود. برای اطمینان از تشخیص خود حتما با یک روانشناس خوب مشورت کنید.

با این حال، بسیار مهم است که بدانید خودارزیابی نباید جایگزین ارزیابی کامل توسط یک متخصص حرفه ای بشود. اگر مشکوک هستید که ممکن است سندروم خستگی مزمن داشته باشید، مهم است که با یک روانشناس یا روانپزشک خوب مشورت کنید که یک ارزیابی جامع انجام دهد، سایر علل بالقوه علائم شما را رد کند و شما را در مراحل بعدی برای تشخیص و درمان راهنمایی کند.

گاهی علائم اختلال پرخوابی با سندروم خستگی مزمن اشتباه گرفته می شود برای اینکه بیشتر بدانید به اختلال پرخوابی چیست؟ انواع، دلایل، جلوگیری و درمان هایپرسومنیا مراجعه کنید.

سندروم خستگی مزمن چیست

راه های درمان سندرم خستگی مزمن

مدیریت علائم و درمان سندروم خستگی مزمن اهمیت زیادی در زندگی شما دارد. برنامه های مختلفی وجود دارد که می تواند به شما کمک کند تا بتوانید کارها و فعالیت روزمره خود را انجام بدهید و اثرات مخرب خستگی مفرط بر سبک زندگی خود را کاهش دهید. برای تصمیم گیری درمورد این که از یکی از این راه ها استفاده کنید یا از ترکیبی از همه ی آن ها باید با مشورت متخصص کنید.

  • درمان شناختی رفتاری برای سندروم خستگی مزمن: درمان شناختی رفتاری (CBT) نوعی روان درمانی است که بر تغییر الگوها و رفتارهای منفی تمرکز دارد. در مقالات نشان داده شده است که این درمان در افراد با علائم خستگی مزمن مورد استفاده قرار گرفته و موفق بوده است.
  • رژیم غذایی برای سندرم خستگی مزمن: مطمئن شوید که از یک رژیم غذایی متعادل برخوردار هستید و به اندازه کافی آب مینوشید. هیدراته بودن بدن و تغذیه سالم به طور کلی به همه ی جنبه های سلامتی کمک می کند. برخی افراد با سالم کردن تغذیه خود و مصرف مکمل ها علائم خود را بهبود بخشیدند.
  • مدیریت کردن فعالیت ها: این مهم است که فعالیت های خود را به صورت پله ای و ذره ذره به صورت ساختاریافته افزایش دهید تا از خسته شدن جلوگیری کنید.
  • درمان های غیردارویی خستگی مزمن: درمان‌های مکمل و جایگزین دارو مانند طب سوزنی، ماساژ و تکنیک‌های ریلکسیشن و آرامش دهنده می تواند به کاهش علائم و بهبود سلامتی شما کمک کند. برای اطلاع بیشتر از تکنیک های ریلکسیشن و نحوه اجرای آن ها با بهترین روانشناس مشورت کنید.

درمان سندرم خستگی مزمن چالش برانگیز است. چون علت این بیماری دقیق و قطعی مشخص نشده است پیدا کردن یک درمان قطعی برای این اختلال سخت می شود. با این حال نگران نباشید چرا که راه های زیادی برای بهبود علائم و کم کردن اثر آن ها وجود دارد. بنابراین می توان گفت درمان این اختلال اغلب بر تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به CFS متمرکز است. برنامه درمانی شما بر مبنای علائمی که تجربه می کنید توسط متخصص طراحی می شود.

درمان جدید سندرم خستگی مزمن

جدیدترین درمان های دارویی برای سندرم خستگی مزمن دارو های تنظیم کننده خواب هستند. از مهم ترین آن ها می توان داروهای اس‌زوپیکلون، زالپلون، راملتئون با نام تجاری رُزِرم و زولپیدم را نام برد. بعضی دارو های محرک مانند متیل فنیدیت و آمفتامین ها که معمولا داروی بیماری ADHD هستند برای بهبود علائم حافظه و تمرکز تجویز می شوند. گاهی برای رفع سرگیجه داروهایی مانند فلودروکورتیزون، میدودرین و پروپرانولول پیشنهاد می شود. علاوه بر درمان های دارویی باید با مشورت متخصص خود برنامه درمانی ترکیبی مخصوص خود را پیدا کنید. احتمالا در مورد ایجاد تغییرات در سبک زندگی، درمان های تخصصی یا ترکیبی از هر دو به کمک حرفه ای نیاز داشته باشید.

داروی ضد خستگی مزمن

دارو ها می توانند به بهتر شدن علائم شما و راحت تر شدن زندگی شما در حین سندروم خستگی مزمن کمک کنند. بر اساس NHS بهترین کارهایی که درمان های دارویی می توانند برای شما انجام دهند حل کردن مشکلاتی مانند درد عضلانی و مفاصل و همچنین بی خوابی و اختلالات خواب است. توجه کنید که برنامه های درمانی فردی هستند و آنچه برای یک فرد مؤثر است ممکن است برای دیگری مؤثر نباشد. اثربخشی دارو های مختلف روی درمان متفاوت است و هنوز پژوهش ها به دنبال مشخص کردن اثرات دقیق دارودرمانی هستند.

  • دارو های مسکن برای تسکین علائم همراه با درد: مسکن‌های بدون نسخه (مانند استامینوفن یا ایبوپروفن) ممکن است برای مدیریت دردهای عضلانی و مفاصل مرتبط با سندروم خستگی مزمن توصیه شوند. در برخی موارد، متخصص ممکن است داروهایی را تجویز کند که به طور خاص برای درمان درد نوروپاتیک طراحی شده اند.
  • مصرف مولتی ویتامین برای درمان سندروم خستگی مزمن: برخی از افراد مبتلا به سندرم ممکن است کمبود ویتامین داشته باشند. در نتیجه احتمال دارد با مصرف مکمل ویتامین احساس بهتری داشته باشند.
  • دارو های ضد افسردگی: گاهی متخصص برای بهبود علائم افسردگی و اضطراب که در این سندرم وجود دارند برای شما داروی ضد افسردگی تجویز می کند.
  • داروهای تقویت کننده سیستم ایمنی: در مواردی شخص به دلیل ضعف در سیستم ایمنی دچار بیماری خستگی مزمن شده است. در این صورت ممکن است برای شما داروهای تقویت کننده سیستم ایمنی تجویز کنند.

بهترین دارو برای درمان سندرم خستگی مزمن باید بر اساس علائم و نیاز های شما تجویز شود. دارو های ضد خستگی مزمن انواع مختلف دارند و هر دسته آن ها برای بخشی از علائم شما ممکن است تجویز شود. برای افراد مبتلا بسیار مهم است که ارتباط شفاف و مداومی با متخصص خود داشته باشند. جلسات پیگیری منظم امکان نظارت بر علائم، تنظیم داروها در صورت لزوم، و در نظر گرفتن یافته‌های تحقیقاتی جدید یا رویکردهای درمانی را فراهم می‌کند. همچنین مهم است که انتظارات را مدیریت کنیدو انتظار معجزه نداشته باشید! ممکن است نیاز باشد که برنامه های درمانی در طول زمان بر اساس پاسخدهی به درمان، با شما تطبیق داده شوند.

سندروم خستگی مزمن چیست

از بین بردن سندروم خستگی مزمن

زندگی با سندرم خستگی مزمن می تواند چالش برانگیز باشد و بر جنبه های مختلف زندگی شما تأثیر عمیقی بگذارد. افراد مبتلا به سندروم اغلب طیف وسیعی از علائم را تجربه می کنند. علائم فراتر از خستگی است و بر سلامت جسمی، عاطفی و اجتماعی شما تأثیرگذار است. فعالیت های معمولی که برای دیگران آسان است به نظر شما بسیار سخت می آید. سر و کله زدن با این بیماری ممکن است احساس ناراحتی، اضطراب و کلافه شدن را به همراه داشته باشد. با این حال می توانید امیدوار باشید که با روحیه انعطاف پذیری و سازگاری تغییراتی را در سبک زندگی خود ایجاد کنید تا داشتن سندروم خستگی مزمن راحت تر شود.

راهکار های از بین بردن علائم سندروم خستگی مزمن و راهکار های تغییر سبک زندگی :

  • رفع سندروم خستگی مزمن با تغذیه: مهم است که به طور منظم غذا بخورید و یک رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید. برای مثال، اگر علائم سندرم خستگی مزمن خرید یا تهیه غذا را برای شما دشوار می کند، باید توصیه های عملی در مورد چگونگی حفظ تغذیه به شما داده شود. اگر احساس بیماری می کنید، خوردن غذاهای نشاسته ای، کم و مکرر غذا خوردن و نوشیدن جرعه به جرعه نوشیدنی ها ممکن است کمک کند.
  • تنظیم خواب برای رفع احساس خستگی مزمن: باید در مورد چگونه ایجاد کردن الگوی خواب طبیعی راهنمایی دریافت کنید.خواب زیاد معمولاً علائم سندروم خستگی مزمن را بهبود نمی‌بخشد و خوابیدن در طول روز می‌تواند باعث کم شدن کیفیت خواب شما در شب شود. هر شب در ساعت مشخصی به رختخواب بروید و هر روز در ساعت مشخصی از خواب بیدار شوید.
  • تاثیر کافئین بر سندروم خستگی مزمن: کم کردن یا حذف مصرف کافئین می تواند به خواب بهتر و کاهش بی خوابی شما کمک کند.
  • کم کردن یا حذف کردن مصرف نیکوتین و الکل نیز می تواند به بهبود سندروم خستگی مزمن شما کمک کند.
  • آگاه کردن خانواده و آشنایان: آگاهی اطرافیان و آشنایان شما می تواند آن ها را به درک بهتری از شرایط شما برساند. کمک و حمایت های آشنایان در طول پروسه درمان و مدیریت علائم می تواند آرامش بیشتری را به شما بدهد.
  • برنامه ریزی زمان استراحت و فعالیت برای به حداکثر رساندن کیفیت زندگی
  • فعالیت های تن آرامی یا ریلکسیشن را امتحان کنید و آن فعالیتی که برای شما بهتر جواب می دهد را پیدا کنید.
  • مصرف مولتی ویتامین و مکمل های تغذیه ای اگر در آزمایش خود کمبود بعضی مواد معدنی یا ویتامین ها تشخیص داده شد.

سندروم خستگی مزمن در هر فرد به صورت متفاوتی پیشرفت می کند، بنابراین مهم است که با پزشک خود برای ایجاد یک برنامه درمانی که تمام نیازهای شما را برآورده می کند، همکاری کنید.

علائم کمبود ویتامین دی و عوارض آن چیست؟ ۸ نشانه مهم کمبود ویتامین D

سوالات متداول

در این بخش سعی کرده ایم به بیشترین سوال هایی شما پرسیدید پاسخی صریح و خلاصه بدهیم.

آیا سندرم خستگی مزمن درمان قطعی دارد؟

یک درمان قطعی و مشخص برای این اختلال وجود ندارد. با این حال درمان های دارویی و درمان های غیردارویی و راهکار های تغییر سبک زندگی می توانند بخش نسبتا زیادی از علائم و مشکلات ناشی از این سندرم را برای شما حل کنند.

آیا با سندروم خستگی مزمن می توان سبک زندگی معمولی داشت؟

با توجه به اینکه علائم این بیماری انجام فعالیت های ساده روزمره را نیز با چالش مواجه می کند در صورت عدم درمان مشکل ساز خواهد بود. خبر خوب این است که در صورت انتخاب برنامه درمانی مناسب دیگر مانع جدی ای برای یک سبک زندگی نرمال بر سر راه شما نیست. افراد درمان شده توانسته اند در بیشتر فعالیت ها عملکردی نرمال داشته باشند.

سندروم خستگی مزمن نتیجه چیست؟

علت قطعی سندرم خستگی مزمن مشخص نیست. عواملی مانند عفونت ها، ژنتیک، ضعف سیستم ایمنی، مشکلات هورمونی و … در شروع این بیماری نقش داشته اند.

آیا سندرم خستگی مزمن خطرناک است؟

علائم سندرم خستگی مزمن روی کیفیت زندگی فرد تاثیر زیادی می گذارند، اما تهدید فیزیکی یا جانی برای شما ندارد. باید توجه داشته باشید که در صورت داشتن برنامه درمانی مناسب می توانید کیفیت زندگی خود را نیز تا حد قابل قبولی ارتقا دهید.

آیا دچار سندرم خستگی مزمن هستم؟

اگر مدت ۶ ماه یا بیشتر است که خستگی شدید و مفرطی را تجربه می کنید که در فعالیت های روزمره شما مشکل ایجاد کرده است، احتمال دارد دچار سندرم خستگی مزمن باشید. در نظر داشته باشید تشخیص قطعی و دقیق باید توسط متخصص و با بررسی های بسیار دقیق تر و بیشتر انجام بگیرد.

فرق فیبرومیالژیا با سندروم خستگی مزمن چیست؟

گرچه بسیاری از علائم فیبرومیالژیا و سندروم خستگی مزمن مثل بدن درد و خستگی مفرط یکسان هستند،اما این دو متفاوت هستند. از مهم ترین تفاوت های آن ها می توان به این اشاره کرد که در فیبرومیالژیا بدن درد و درد عضلانی علامت غالب است اما در سندروم خستگی مزمن، احساس خستگی شدید علامت اصلی است. جالب است بدانید ممکن است یک نفر با هر دوی آن ها همزمان درگیر شود.


منابع: cdc, NHS, Healthline, WebMed, WHO, hopkinsmedicine, Medline

پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.