اختلال بیش‌فعالی و کمبود توجه (ADHD) چیست؟ بهترین راهکارهای درمانی کدامند؟

 اختلال بیش فعالی، علل و علائم و روش‌های درمان

آیا از دسته افرادی هستید که توجه کردن برایتان دشوار است؟ آیا در مواقعی که انتظار می‌رود در مکانی ثابت بمانید، احساس می‌کنید لازم است به طور مداوم حرکت داشته باشید؟  دائماً حرف دیگران را قطع می‌کنید؟ ایستادن در صف کلافه تان میکند؟

اگر با این مسائل درگیر هستید و احساس می‌کنید که زندگی روزمره شما تحت تأثیر قرار گرفته، ممکن است دچار اختلال بیش فعالی و کمبود توجه (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) شده باشید.

ADHD اختلالی است که باعث می‌شود توجه و کنترل رفتارهای تکانشی (رفتارهای ضرب العجلی و بدون فکر) برای فرد دشوار شود. همچنین، ممکن است فرد دائماً بی قرار و فعال باشد.

 

بیش فعالی تنها یک اختلال مربوط به دوران کودکی نیست

با اینکه بیش‌فعالی با ورود کودک به دوره نوجوانی بهبود پیدا می‌کند، اما مشکلات کم‌توجهی، آشفتگی و کنترل تکانه ضعیف، اغلب در دوران نوجوانی تداوم یافته و تا بزرگسالی نیز ادامه می‌یابد. به بیان دیگر، علائم بیش فعالی در دوران کودکی بیشتر شامل فعالیت های بیش از حد می‌باشد که در صورت عدم درمان و ورود به دوران بزرگسالی، این علائم بیشتر به شکل دشواری در توجه کردن و عدم تمرکز و رفتارهای تکانشی نمود پیدا می‌کنند.

اختلال بیش فعالی در پسران بیشتر از دختران شیوع دارد و تا حدود سه تا پنج برابر بیشتر از دختران مشاهده می‌شود.

انواع مدل های مختلف اختلال بیش فعالی

افراد مبتلا به ADHD سه نشانه مختلف دارند که دائما تکرار می‌شود:

• دشواری در توجه کردن (کم‌‌توجهی، نقص توجه)
• فعالیت بیش از حد (بیش‌فعالی)
• اقدامات بدون فکر (تکانش‌گری)

این علائم در مسیر کارکرد یا پیشرفت فرد تداخل ایجاد می‌کنند.

علائم اختلال بیش فعالی و نقص توجه

• چشم‌پوشی کردن یا نادیده گرفتن جزئیات، ارتکاب اشتباه از روی بی دقتی در مدرسه، محل کار و یا در فعالیت‌های دیگر.
• عدم تمرکز در انجام وظایف یا بازی، از جمله مکالمات، سخنرانی‌ها و یا خواندن متون طولانی.
• وقتی با افراد مبتلا به طور مستقیم حرف می‌زنید، به نظر می‌رسد گوش نمی‌کنند.
• ناتوانی در دنبال کردن دستورالعمل‌ها، تمام کردن تکالیف مدرسه، کارهای روزمره یا وظایف محل کار، یا از دست دادن تمرکز و منحرف شدن سریع پس از شروع یک کار.
• مشکل در سازماندهی وظایف و فعالیت‌ها، از جمله انجام وظایف به صورت متوالی، سازماندهی امور، مدیریت زمان و رعایت ضرب‌العجل‌ها
• اجتناب یا تنفر از کارهایی که مستلزم تلاش ذهنی مداوم هستند، مانند تکالیف مدرسه یا کارهای خانه، یا امور مربوط به بچه‌ها و افراد مسن، تهیه گزارش، تکمیل فرم‌ها یا بررسی مقالات طولانی.
• گم کردن وسایلی که برای انجام وظایف و یا فعالیت‌ها ضروری هستند؛ مانند لوازم مدرسه، مداد، کتاب، تراش، کیف پول، کلید، کاغذ، عینک و تلفن همراه.
• حواس‌پرتی بر اثر افکار بی‌ربط و عوامل محرک.
• فراموشکاری در انجام فعالیت‌های روزانه، مانند کارهای روزمره، ماموریت‌ها، جواب دادن به تماس‌های تلفنی و وقت ملاقات.

• بی قراری و پیچ و تاب خوردن در حالت نشسته.
• بلند شدن و حرکت کردن در شرایطی که انتظار می‌رود فرد یکجا بنشیند؛ مثلاً در کلاس درس یا محل کار.
• دویدن، شلوغ کردن و بالا و پایین پریدن در شرایطی که چنین رفتارهایی نامناسب تلقی می‌شود؛ یا احساس بی قراری در نوجوانان و بزرگسالان.
• ناتوانی در آرام بازی کردن یا شرکت در سرگرمی‌ها.
• دائماً در حال حرکت بودن و «مشغولیت» بی وقفه، طوری که انگار فرد یک موتور محرک دارد.
• صحبت کردن بی وقفه.
• پاسخ دادن به یک سؤال قبل از اتمام آن یا کامل کردن جملات دیگران، یا صحبت کردن خارج از نوبت در یک مکالمه.
• مشکل در انتظار کشیدن برای نوبت.
• قطع حرف دیگران یا دخالت بدون اجازه در کارهایشان، در مکالمات، بازی‌ها یا فعالیت‌های دیگر.

نشان دادن این علائم و نشانه‌ها لزوماً به این معنی نیست که فرد مبتلا به بیش فعالی است. بسیاری از مشکلات دیگر مانند اضطراب، افسردگی و برخی از اختلالات یادگیری نیز علائم مشابهی دارند.

اگر نگران این هستید که فرزندتان مبتلا به بیش فعالی است، اولین قدم این است که با یک روانشناس کودک صحبت کنید، تا اطمینان یابید که علائم، با این تشخیص هماهنگی دارند. تشخیص توسط یک متخصص بهداشت روان، از جمله روانپزشک یا روانشناس بالینی، پزشک مراقبت‌های اولیه یا متخصص اطفال می‌تواند صورت بگیرد.

 

چه عواملی سبب بروز بیش فعالی (ADHD) می‌شوند؟

دلیل قطعی این بیماری ناشناخته است ولی پژوهش‌های فعلی نشان می‌دهند که اختلال ADHD از تعامل بین برخی ژن‌ها و عوامل محیطی یا حتی عوامل غیر ژنتیکی نشأت می‌گیرد.

مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر، عوامل مختلفی به بروز ADHD کمک می‌کنند. از جمله:

• ژن‌ها
• استعمال دخانیات، الکل و یا مصرف دارو در دوران بارداری
• قرار گرفتن در معرض سموم زیست‌محیطی، مانند سطوح بالای سرب در سنین پایین
• تولد زود هنگام و یا وزن کم در هنگام تولد
• آسیب‌های مغزی

 

تشخیص بیش فعالی

برای تشخیص این اختلال، تست و ابزار به خصوصی وجود ندارد.

و تشخیص متخصصان، متکی به پاسخ والدین کودک یا خود فرد به سوالات تشخیصی است.

جمع آوری اطلاعات بیشتر از سایر افرادی که درارتباط نزدیک با فرد مبتلا هستند نیزکمک کننده خواهد بود و تشخیص را جدی تر خواهد کرد.

افرادی مثل مربیان و معلمان مدرسه ای که کودک در آنجا مشغول به تحصیل است.

نکته مهم این است که در واقع برای تشخیص مبتلا بودن کودک به ADHD، وی باید ترکیبی از علائم بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانش‌گری را حداقل به مدت شش ماه داشته باشد و البته علائم باید فرد را دچار مشکل در کارکردهای روزانه کرده باشند. نکته قابل توجه دیگراینکه، تشخیص این بیماری فقط برعهده متخصصان این حوزه است، و بسیاری از والدین و مربیان مدرسه درتشخیص دچار اشتباهاتی می‌شوند. شلوغی و شیطنت کودکان به معنای وجود اختلال ADHD نخواهد بود.

همچنین بخوانید: اگر بیش فعالی درمان نشود؛ عواقب درمان نکردن بیش فعالی

درمان بیش فعالی ( ADHD)

 متدهای مختلف درمانی وجود دارد که به کاهش علائم و بهبود عملکرد کودکان و یا بزرگسالان کمک می‌کنند. ADHD معمولا با دارو، رواندرمانی، آموزش یا تمرین، یا ترکیبی ازاین  شیوه‌های مختلف کنترل می‌شود.

دارودرمانی

مصرف دارو در بسیاری از افراد، علائم بیش‌فعالی و تکانش‌گری را کاهش می‌دهد و توانایی آنها برای تمرکز، کار و یادگیری را افزایش می‌دهد. خط اول درمان ADHD، داروهای محرک است.

داروهای محرک

با اینکه درمان ADHD با استفاده از داروهای محرک، غیر معمول است، اما مؤثر است.

محققان معتقدند که دلیل تاثیر داروهای محرک، افزایش سطح دوپامین (یکی از انتقال دهندگان عصبی) در مغز است که نقش به سزایی در فرایندهای تفکر و توجه دارد.

از جمله داروهای محرک برای درمان این اختلال، ریتالین یا ویاس و مدافینیل را می‌توان نام برد.

البته توجه داشته باشید مصرف این دارو حتما باید تحت نظر پزشک متخصص انجام گیرد. چرا که ممکن است پزشک متخصص تشخیص درمان با سایر داروهای دیگر را دهد.

داروهای غیر محرک

این داروها دیرتر از داروهای محرک اثر می‌کنند، اما می‌توانند تمرکز، توجه و تکانش‌گری در فرد مبتلا به ADHD را بهبود دهند.

اگر فرد بر اثر مصرف داروهای محرک‌ دچار عوارض شود، یا محرک‌ها بی اثر باشند، پزشک می‌تواند یک داروی غیر محرک یا ترکیبی از داروهای محرک و غیر محرک را جهت افزایش اثربخشی تجویز کند. اتوموکسستین و گانفاسین دو نمونه از داروهای غیر محرک هستند.

داروهای ضد افسردگی

با اینکه داروهای ضد افسردگی توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) برای درمان ADHD تأیید نشده‌اند، از این داروها بعضا برای بزرگسالان مبتلا به ADHD استفاده می‌شود. معمولا از داروهای ضدافسردگی قدیمی‌تر، یا همان «تری‌سایکلیک‌، سه حلقه ای ها» استفاده می‌شود، چون آنها مانند داروهای محرک بر میزان ترشح انتقال دهنده های نوراپی نفرین و دوپامین در مغز اثر می‌گذارند.

این داروها انواع و برندهای مختلفی دارند که هر یک مزایای بالقوه و عوارض جانبی خاص خود را دارند.

گاهی اوقات، قبل از پیدا کردن داروی مناسب برای بیمار باید چندین دارو با دوز مختلف را امتحان کنید. هر کسی که دارو مصرف می‌کند، بایست حتماً تحت نظر پزشک خود باشد.

‌

رواندرمانی

در این روش می‌توان بدون استفاده از داروها، علائم و نشانه های بیش فعالی را کاهش داد. انواع مختلفی از رواندرمانی برای اختلال بیش فعالی مورد آزمایش قرار گرفته است، اما تحقیقات نشان می‌دهند که همه رواندرمانی ها ممکن است برای درمان علائم ADHD اثربخش نباشند. با این حال، افزودن درمان روانشناختی به برنامه ی درمانی ADHD می‌تواند به بیماران و خانواده‌ها کمک کند که با چالش‌های روزمره خود راحت تر مقابله کنند.

‌

رواندرمانی برای کودکان و نوجوانان

والدین و معلمان می‌توانند از طریق ارائه دستورالعمل‌های لازم، نظیر تنظیم یک برنامه روزانه، چینش آیتم‌های روزمره، بکارگیری مشق شب و استفاده از جایزه و پاداش در زمانی که دستورالعمل‌ها دنبال می‌شوند، به سازماندهی کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD کمک کنند.

‌‌

 

رواندرمانی برای بزرگسالان

یک تراپیست یا متخصص بهداشت روانی مجاز می‌تواند به بزرگسالان مبتلا به ADHD کمک کند که با تنظیم یک برنامه روزانه و تقسیم کارهای بزرگ به کارهای کوچک و قابل مدیریت، به زندگی خود سر و سامان دهند.

‌

 نوروفیدبک 

در روش نوروفیدبک  از کارکردهای  خود مغز کمک گرفته میشود تا بتوان جریان حرکت فکری را تصحیح کرد. این نوع درمان نسبت به دو روش پیشین جدیدتر بوده و بی ضرر تر از روش دارو درمانی می‌باشد.

برای اطلاع یافتن از جزئیات درمان نوروفیدبک، اینجا کلیک کنید.

آموزش و تمرین

 

کودکان و بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی به راهنمایی و درک والدین، خانواده و معلمان خود نیاز دارند تا بتوانند از تمام توان خود برای موفقیت استفاده کنند.

برای تربیت این کودکان باید از پاداش و تنبیه رفتاری استفاده کنیم. معمولا این کودکان به دلیل نوع رفتارهای ناآرام خود عموماً توسط والدین تنبیه می‌شوند که متأسفانه بسیار تشدید کننده خواهد بود.

متخصصان بهداشت روانی می‌توانند والدین یک کودک مبتلا به ADHD را از این اختلال و تاثیر آن بر خانواده مطلع کنند. همچنین می‌توانند به کودک و والدین او کمک کنند به مهارت‌ها، نگرش‌ها و روش‎های ارتباطی جدید با یکدیگر دست یابند.

برای اطلاع یافتن از اینکه در جلسات خانواده درمانی چه فرایندهایی طی میشود، اینجا کلیک کنید.

به عنوان مثال:

آموزش مهارت‌های سرپرستی، مهارت‌های لازم برای تشویق و دادن پاداش در قبال رفتارهای مثبت کودکان را می‌آموزد.

تکنیک‌های مدیریت استرس به والدین کودکان مبتلا به ADHD کمک می‌کند که با صبوری و تحمل ناامیدی، با آرامش بیشتری به رفتارهای فرزند خود واکنش نشان دهند.

گروه‌های پشتیبان می‌توانند به والدین و خانواده‌ها کمک کنند که با خانواده‌های دیگر که درگیر مشکلات مشابه هستند، ارتباط بگیرند.

رفتاردرمانی، مشاوره، و حمایت عملی می‌تواند به افراد مبتلا به ADHD و خانواده‌هایشان در مقابله با مشکلات روزمره کمک کنند.

برنامه‌های مبتنی بر مدرسه

بعضی از مدارس خدمات آموزشی ویژه‌ای به کودکان بیش فعال، ارائه می‌کنند.

متخصصان آموزشی به والدین و معلمان یاد می‌دهند که با ایجاد تغییرات لازم در کلاس‌ها و تکالیف درسی، به روند موفقیت کودک کمک نمایند.

عوارض اختلال بیش‌فعالی در صورت عدم درمان

کودکان بیش‌فعال زندگی را برای والدین دچار مشکل میسازندو احتمالا دچار افت عملکرد آموزشی و تربیتی خواهند شد.

معمولا در محیط مهد و مدرسه با همسالان درگیری دارند و در صورت درمان نشدن در آینده عزت نفس پایینی خواهند داشت و در برقراری ارتباط با بزرگسالان دچار مشکل می‌شوند.

همچنین امکان ریسک ابتلا به اعتیاد یا سایر رفتارهای بزهکارانه در بزرگسالی این کودکان بیشتر می‌شود یعنی در صورت عدم درمان، ممکن است با سایر اختلالات روانپزشکی مانند افسردگی، اضطراب، لکنت زبان، اقدام  به اعمال مخربی مانند مخالفت و گستاخی با بزرگترها روبرو خواهیم شد، لذا باید این اختلال به موقع و درست تشخیص و درمان شود.

با توجه به این موضوعات عدم درمان به موقع بیش فعالی در سنین کودکی، می‌تواند دامنه این اختلال را به سنین بزرگسالی نیز کشانده و در روند زندگی بزرگسالان نیز اخلال ایجاد کند، پزشک خوب پیشنهاد می‌کند در صورت مشاهده علائم این اختلال در کودک خود و یا اطرافیانتان، حتما گرفتن وقت مشاوره با روانشناس و یا روانپزشک در دستور کار خود قرار دهید.

مطالعه بیشتر: نوروفیدبک و بیش فعالی | آیا نوروفیدبک درمان قطعی بیش فعالی است؟

 

پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.