دمانس یا زوال عقل یک اصطلاح برای توصیف مجموعه ای از علائم است که عمدتا شامل اختلال در ذهن، حافظه، تفکر و توانایی های اجتماعی می شوند. شایع ترین نوع دمانس در سالمندان، بیماری آلزایمر است که حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد مبتلایان به دمانس را در بر می گیرد. اختلالات ناشی از دمانس به اندازه‌ای شدید است که بر زندگی روزمره فرد تاثیر قابل ملاحظه ای می گذارد.
طبق گفته سازمان بین المللی آلزایمر، تخمین زده می شود تا سال ۲۰۳۰، ۷۸ میلیون نفر در دنیا به دمانس (زوال عقل) مبتلا شوند. یعنی تقریبا هر ۳ ثانیه یک نفر در جهان دچار دمانس می شود.
دمانس یا زوال عقل چیست؟
زوال عقل یا دمانس (Dementia) یک بیماری واحد نیست بلکه به مجموعه ای از بیماری ها گفته می شود که در نتیجه تخریب سلول های عصبی ایجاد می شوند. دمانس به زبان ساده یعنی توان مغز، مانند دیگر اعضای بدن، با گذر زمان و ورود به سالمندی تضعیف می شود و این مسئله موجب ایجاد اختلال در فرآیند های شناختی ذهن مانند تفکر، حافظه، ارتباطات اجتماعی، گفتار، رفتار و … خواهد شد. علائم بیماری دمانس در سالمندان با گذر زمان معمولا تشدید خواهد یافت و منجر به تغییر شخصیت فرد و ناتوانی او در انجام کارهای روزمره می شود.
مغز سالم (سمت راست)، مغز فرد مبتلا به دمانس (سمت چپ)
از دست ندهید: علائم آلزایمر و راه‌های پیشگیری و درمان آن
علائم دمانس
مهم ترین علامت دمانس اختلال در تفکر و حافظه است و فرد کم کم متوجه می شود که فراموش کار شده یا قابلیت های ذهنی گذشته را ندارد. با توجه به علل به وجود آمدن دمانس، علائم زوال عقل در هر فرد می تواند متفاوت باشد. به طور کلی می توان علائم دمانس را به دو دسته تقسیم کرد. این دو دسته عبارتند از: علائم اولیه که در مراحل ابتدایی آسیب مغزی به وجود می آیند و علائم جدی تر که پس از آسیب شدید به سلول های عصبی به وجود می آیند.
علائم اولیه دمانس
علائم اولیه دمانس در مراحل اولیه آسیب مغزی به وجود می آیند. یکی از اولین علائم زوال عقل، اختلال در حافظه کوتاه مدت است، یعنی فرد اتفاقات مربوط به زمان حال یا اخیر را فراموش می کند. شناختن این علائم می تواند به تشخیص زودهنگام و در نتیجه درمان موثرتر کمک کند. علائم اولیه دمانس عبارتند از:
- فراموش کردن رویداد ها و خاطرات اخیر
- تکرار کردن برخی از سوال ها یا نظرات در بازه زمانی کوتاه
- جابجا گذاشتن وسیله های مورد استفاده روزمره
- اشتباه گفتن فصل، ماه یا سال
- عدم توانایی پیدا کردن کلمات مناسب
- تغییر در خلق و خو، شخصیت و رفتار
علائم جدی زوال عقل
مشاهده علائم جدی هنگامی اتفاق می افتد که آسیب مغزی بیشتر شود و به عبارتی زوال عقل پیشرفت کند. علائم جدی دمانس عبارتند از:
- ناتوانی در یادآوری خاطرات
- ناتوانی در تصمیم گیری
- دشواری در صحبت کردن و پیدا کردن کلمات مناسب
- کاهش توانایی در تفکر منطقی
- کاهش رفتار منطقی
- تغییر الگوی خواب
- اضطراب
- احساس سرخوردگی
- سردرگمی
- بی قراری
- افسردگی
- نیاز به کمک بیشتر برای فعالیت های روزمره زندگی مانند نظافت، توالت، حمام کردن و غذا خوردن
علائم ذکر شده، نشانه های کلی زوال عقل هستند. هر فردی که مبتلا به دمانس تشخیص داده می شود، بسته به اینکه چه ناحیه ای از مغز او آسیب دیده است، احتمال دارد علائم متفاوتی را تجربه کند.
مطلب مرتبط: مه مغزی چیست؟ ۱۷ علت اصلی، علائم و درمان آن
چه چیزی باعث زوال عقل می شود؟
احتمالا برای افراد زیادی این سوال پیش می آید که علت زوال عقل چیست، عوامل زیر باعث زوال عقل می شود عبارتند از:
- برخی از بیماری ها مانند آلزایمر، پارکینسون، هانتینگتون و برخی از انواع ام اس
- اختلال های عروقی و قلبی
- آسیب های مغزی مانند تصادف رانندگی، سقوط و ضربه مغزی
- عفونت های سیستم عصبی مانند مننژیت یا HIV
- مصرف طولانی مدت الکل یا مواد مخدر
- انواع خاصی از هیدروسفالی (بیماری تجمع مایع مغزی نخاعی در مغز)
برخی از علل زوال عقل قابل درمان هستند، به همین دلیل به زوال عقل ناشی از آن بیماری دمانس برگشت پذیر می گویند. دمانس برگشت پذیر با برطرف کردن علت، به طور قطعی درمان می شود. علل دمانس برگست پذیر عبارتند از:
- تومور مغزی
- هماتوم ساب دورال (لخته شدن خون زیر سخت شامه مغز)
- اختلال های سوخت و سازی مانند کمبود ویتامین B12
- سطوح پایین هورمون های تیروئید (کم کاری تیروئید)
- هیپوگلیسمی (کم بودن قند خون)
عوامل خطر زوال عقل
از مهم ترین عوامل خطر دمانس می توان به بیماری های عروقی و سیگار کشیدن اشاره کرد. عوامل خطر یعنی عواملی که وجود آن ها ریسک و احتمال ابتلا به دمانس را افزایش می دهد. عوامل خطر زوال عقل عبارتند از:
- بالا رفتن سن
- سابقه ابتلا به زوال عقل در خانواده
- فشارخون بالا
- دیابت
- بیماری های قلبی
- سابقه سکته
- مصرف زیاد الکل
- تغذیه ناسالم (مصرف زیاد چربی و شکر)
- ورزش نکردن
- انزوای اجتماعی
- آلودگی هوا
- فقر ویتامین و مواد مغذی
- مشکلات تیروئید
- قند خون پایین
- کم آبی مداوم بدن
- جنسیت (احتمال ابتلا به آلزایمر در زنان و احتمال ابتلا به دمانس لویی بادی در مردان بیشتر است)
دمانس و عفونت
دمانس و عفونت با یکدیگر رابطه دو طرفه دارند، یعنی عفونت احتمال ابتلا به زوال عقل را افزایش می دهد. از طرفی دیگر، زوال عقل احتمال ابتلا به عفونت را نیز افزایش می دهد. باید بدانید که عفونت های سیستم عصبی و مغز با ریسک بیشتری نسبت به ابتلا به زوال عقل، همراه هستند.
تفاوت دمانس و آلزایمر چیست؟
تفاوت دمانس و آلزایمر در این است که آلزایمر نوعی دمانس است اما کلمه دمانس اصطلاح گسترده ای می باشد و مجموعه‌ای از علائم را توصیف می‌کند که بر حافظه، تفکر و توانایی‌های اجتماعی تاثیر می گذارد و بر خلاف آلزایمر به یک بیماری خاص اشاره ندارد. اما بیماری آلزایمر فقط یکی از انواع زوال عقل است که شایع ترین دلیل دمانس است.
مطالعه بیشتر: افسردگی در سالمندان چیست؟ علائم و علت افسردگی در سنین پیری
انواع دمانس یا زوال عقل
دمانس یا زوال عقل با توجه به علت ایجاد آن، علائم، شدت و … به انواع مختلفی تقسیم می شود. انواع دمانس عبارتند از:
- بیماری آلزایمر
- دمانس عروقی
- دمانس لویی بادی
- دمانس فرونتوتمپورال
- دمانس ترکیبی
۱. بیماری آلزایمر
یکی از شایع ترین انواع دمانس در سالمندان، بیماری آلزایمر محسوب می شود. مهم ترین علائم آلزایمر شامل اختلال در حافظه کوتاه مدت، سردرگمی، تغییرات شخصیتی و رفتاری است. آلزایمر به دلیل انباشته شدن و شکل گیری دو نوع پروتئین مخرب و غیر طبیعی در مغز، با نام های آمیلوئید بتا و تاو شکل می گیرد. جالب است بدانید علائم آلزایمر سال ها پس از آسیب های مغزی مربوط به آن، دیده می شوند. یعنی اکثر افراد، زمانی متوجه آلزایمر می شوند که پروتئین های مخرب پیشروی زیادی کرده اند. به همین دلیل پیشگیری و تشخیص زودهنگام دمانس در افراد، اهمیت زیادی دارد.
۲. دمانس عروقی
این نوع از زوال عقل در اثر آسیب به عروق خونی مغز ایجاد می‌شود. اختلال در عملکرد رگ‌های خونی می‌تواند منجر به سکته مغزی شود یا به سلول های عصبی و بافت آن ها آسیب بزند. شایع‌ترین علائم دمانس عروقی شامل مشکل در حل مسئله، کند بودن در تفکر و از دست دادن تمرکز است. بر خلاف دمانس ناشی از آلزایمر، علائم دمانس عروقی بیشتر با مشکل در تمرکز و تفکر همراه هستند تا اختلال در حافظه. طبق مطالعات، از مهم ترین علل دمانس عروقی می توان به فشارخون، دیابت و سیگار کشیدن اشاره کرد.
۳. دمانس لویی بادی
یکی از انواع دمانس، بیماری دمانس لویی بادی (DLB) محسوب می شود که با تجمع توده هایی از پروتئین به نام لویی بادی در سلول های عصبی، شکل می گیرد. پروتئین لویی بادی به سلول های عصبی آسیب می زند و منجر به اختلال در عملکرد آن ها می شود. طبق مطالعات، مهم ترین علائم دمانس لویی بادی شامل مشکلات حرکتی، اختلال در حفظ تعادل، تغییر در الگوهای خواب، از دست دادن حافظه، مشکل در برنامه ریزی و حل مسئله، توهمات بینایی و هذیان است. طول عمر بیماران دمانس لویی بادی پس از تشخیص، معمولا بین ۵ تا ۱۰ سال است. حدود ۵ تا ۱۰ درصد از مبتلایان به دمانس، دچار این نوع دمانس هستند. دانشمندان معتقدند دمانس لویی بادی نه همیشه ولی در اکثر مواقع در بیماران مبتلا به پارکینسون مشاهده می شود.
۴. دمانس فرونتوتمپورال
دمانس فرونتوتمپورال شیوع کمتری نسبت به انواع دیگر دمانس دارد که طبق پژوهش ها، عمدتا بر رفتار، شخصیت، خلق و خو، روابط اجتماعی و مهارت های زبانی مانند گفتار و درک صحبت دیگران، تأثیر می گذارد. این نوع از زوال عقل، پیشرونده است، یعنی علائم آن به تدریج و با گذر زمان تشدید خواهد شد. در دمانس فرونتوتمپورال، پروتئین های مخرب در دو ناحیه مغز با نام های لوب پیشانی (فرونتال) و گیجگاهی (تمپورال) انباشته می شوند. برخلاف سایر انواع دمانس که معمولاً افراد مسن را تحت تأثیر قرار می دهند، زوال عقل پیشانی و گیجگاهی، اغلب در سنین پایین تر شروع می شود و بیشتر در افراد ۴۵ تا ۶۵ ساله تشخیص داده می شود.
۵. دمانس ترکیبی
دمانس ترکیبی یکی از انواع دمانس است که به معنای ترکیب دو یا چند نوع از زوال عقل به طور همزمان در یک فرد. شایع ترین دمانس در سالمندان، زوال عقل ترکیبی شامل بیماری آلزایمر با دمانس عروقی است که بیشتر در افراد بالای ۸۰ سال دیده می شود. تشخیص دمانس ترکیبی می تواند دشوار باشد، زیرا معمولا علائم یکی از آن ها غالب است. افت توانایی های ذهنی و فکری در افراد با دمانس ترکیبی نسبت به دیگران سریع تر و شدید تر خواهد بود.
طول عمر بیماران زوال عقل
میانگین طول عمر بیماران زوال عقل حدودا ۴ سال بعد از تشخیص است، که ۲ سال از آن با نشانه ها و علائم شدید و آزاردهنده همراه است. طول عمر بیماران دمانس مغزی یا زوال عقل با توجه به نوع دمانس، سوابق پزشکی فرد، فرآیند درمان و سن متفاوت است. مثلا سرعت پیشرفت بیماری دمانس در زنان نسبت به مردان، بیشتر است. طول عمر بیماران زوال عقل در شرایط مختلف، متفاوت است. به عنوان مثال میانگین طول عمر افراد مبتلا به آلزایمر بین ۸ تا ۱۰ سال، اما فرد مبتلا به دمانس لویی بادی معمولا حدود ۵ تا ۷ سال پس از تشخیص زنده می ماند.
چهار مرحله دمانس
شروع و پیشرفت نشانه های زوال عقل را می توان با توجه به شدت و نوع علائم، درجه بندی کرد و به چهار مرحله تقسیم کرد. چهار مرحله دمانس عبارتند از:
- بدون اختلال شناختی
- زوال شناختی خفیف
- زوال شناختی متوسط
- زوال شناختی شدید
مرحله اول دمانس؛ بدون اختلال شناختی
ممکن است عجیب به نظر برسد، اما مغز در مرحله اول دمانس، اغلب دارای عملکرد ذهنی طبیعی است و بدون هیچ‌گونه زوال شناختی به نظر می‌رسد. فردی که در مراحل اولیه زوال عقل است، معمولاً علائم کافی برای تشخیص این بیماری را نشان نمی‌دهد. با این حال، توجه به این نکته ضروری است که تغییرات و آسیب ها در مغز در حال شکل گیری و پیشرفت هستند.
مرحله دوم زوال عقل؛ زوال شناختی خفیف
مرحله دوم دمانس، شامل اشتباه های ساده و پیش پا افتاده مربوط به حافظه و یادآوری است. بسیاری از افراد نشانه های این مرحله از زوال عقل را نتیجه طبیعی بالا رفتن سن می دانند، به همین دلیل به متخصص مراجعه نمی کنند. سپس با گذر زمان، مشکلات حافظه و شناختی مغز واضح تر می‌شوند و برای اعضای خانواده بیمار، مشخص‌تر می‌شوند. این مرحله از زوال عقل را با نام اختلال شناختی خفیف (MCI) تشخیص می دهند. علائم مرحله دوم دمانس یا اختلال شناختی خفیف عبارتند از:
- فراموش کردن قرار ملاقات‌ها یا رویدادها
- گم کردن وسایل
- ناتوانی در مسیریابی و گم شدن
- افت عملکرد شغلی
- مشکل در پیدا کردن کلمات مناسب
- تکرارهای کلامی در بازه زمانی کوتاه
- اختلال در تمرکز
- چالش در کارهای پیچیده و حل مسئله
- مشکل در رانندگی
مرحله سوم دمانس؛ زوال شناختی متوسط
در این مرحله از بیماری دمانس، فرد دارای علائم واضح اختلال شناختی است و تغییرات شخصیتی او نیز قابل مشاهده خواهد بود. اکثر افراد در این مرحله از زوال عقل برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه می کنند. علائم مرحله سوم زوال عقل عبارتند از:
- کناره‌گیری اجتماعی
- بدخلقی
- عدم پاسخگویی یا واکنش نشان دادن
- کاهش تیزبینی فکری
- مشکل در کارهای روزمره و روتین
- فراموشی رویدادهای اخیر
- انکار کردن علائم
مرحله چهارم زوال عقل؛ زوال شناختی شدید
در مرحله آخر دمانس، آسیب مغزی زیاد و تخریب سلول های عصبی اتفاق افتاده است که منجر به علائم شدید و آزاردهنده خواهد شد. فرد احتمالا قادر به انجام فعالیت‌های عادی زندگی روزمره‌اش، مانند لباس پوشیدن یا حمام کردن، بدون کمک یک فرد مراقب نباشد. علائم مرحله چهارم زوال شناختی عبارتند از:
- از دست دادن حافظه که شامل جزئیات زندگی شخصی و رویدادهای جاری زندگی می‌شود
- گیج بودن
- سردرگمی و فراموشی
- عدم آگاهی نسبت به موقعیت‌ها (زمان و مکان)
- کاهش بیشتر هوشیاری ذهنی و توانایی حل مسئله
- اختلال در خواب
- بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع
- پرخاشگری و اضطراب
- تغییرات شخصیتی از جمله پارانویا (سوءظن شدید) یا هذیان
- ناتوانی در انجام کارهای روزمره
- از دست دادن حافظه
- ناتوانی در شناخت عزیزان و اطرافیان
در مرحله آخر دمانس در سالمندان، تقریبا تمام سلول های عصبی دچار آسیب شده اند و شخص توانایی های کلامی خود را از دست می دهد و حتی حرکت کردن برای او چالش برانگیز خواهد بود. در مرحله آخر دمانس، فعالیت های غیرارادی مانند جویدن، بلع، تنفس و … نیز چالش برانگیز خواهد بود.
درمان زوال عقل
گرچه هنوز درمان قطعی و مشخصی برای بیشتر دمانس ها تایید نشده است، اما روش های زیادی برای مبارزه با دمانس وجود دارد. برخی از جدیدترین درمان های دمانس عبارتند از:
- دارو درمانی
- تحریک غیرتهاجمی مغز
- طب سوزنی
- توانبخشی شناختی
- تکنیک های یادآوری
- روش های درمانی مکمل
داروی دمانس
برخی دارو ها با بهبود حافظه و عملکرد های شناختی، می توانند علائم بیماری دمانس را کاهش دهند و به گونه ای روند زوال عقل را کند کنند. مثلا یکی از مهم ترین و رایج ترین دارو ها در درمان زوال عقل، ممانتین (Memantine) محسوب می شود. دارو های دیگر دمانس عبارتند از:
- دونپزیل
- ریواستیگمین
- گالانتامین
- آدوکانوماب با نام تجاری آدوهلم
- لکانمب
لکانمب یکی از جدیدترین دارو ها است که برای درمان آلزایمر مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است و اثربخشی آن تایید شده است. این دارو به تخریب و کاهش توده های پروتئینی مخرب می پردازد، پس قدمی جدید و روزنه امیدی برای درمان دمانس شدید محسوب می شود.
دارو برای دمانس عروقی
رایج ترین دارو ها برای دمانس عروقی شامل دونپزیل، ریواستیگمین و گالانتامین می باشند. همچنین هنگام تجویز دارو برای دمانس عروقی، پزشک احتمالا داروهایی برای کنترل فشارخون و داروی ضد انعقاد خون برای جلوگیری از تشکیل لخته های خونی نیز، تجویز خواهد کرد. طبق برخی منابع، داروی جدیدی برای درمان دمانس عروقی، به نام آملودیپین در دست بررسی است. نتایج پژوهش ها تا به امروز امیدوارکننده بوده و ممکن است در آینده، این دارو برای دمانس عروقی به صورت رسمی مصرف شود.
تحریک غیرتهاجمی مغز برای درمان زوال عقل
روش های تحریک غیرتهاجمی مغز شامل TMS، rTMS و tDCS می شوند که اخیرا برای درمان بیماری دمانس در مبتلایان به آلزایمر، پارکینسون و … بررسی شده اند. در این روش ها با اعمال میدان مغناطیسی با شدت بسیار کم، فعالیت و متابولیسم نواحی خاصی از مغز را تحت تاثیر می دهند. طبق پژوهش ها، تحریک مغناطیسی مغز در درمان و کند کردن روند زوال عقل، اثربخش بوده است. همچنین، طبق گفته دانشمندان دانشگاه کمبریج، تحریک غیرتهاجمی مغز، علائم روانی و رفتاری زوال عقل را تا حد زیادی بهبود می بخشد.
درمان دمانس با طب سوزنی
برخی از پژوهش ها نشان می دهند که طب سوزنی می تواند در بهبود علائم زوال عقل، خصوصا در مرحله اختلال شناختی خفیف (MCI)، اثربخش باشد. همچنین بررسی های اخیر نشان می دهند که طب سوزنی می تواند در برخی افراد از زوال عقل پیشگیری کند. طبق گفته دانشمندان، طب سوزنی با تقویت سیستم ایمنی، کاهش التهاب در مغز و تقویت ارتباط بین سلول های عصبی، می تواند به بهبود علائم یا پیشگیری از زوال عقل کمک کند.
مقاله مرتبط: حافظه کاری یا حافظه فعال چیست و چه انواعی دارد؟ تقویت آن
توانبخشی شناختی
توانبخشی شناختی با استفاده از فعالیت هایی مانند انجام بازی های کامپیوتری، فعالیت های ذهنی، آموزش تکنیک های حل مسئله و آموزش تکنیک های حافظه، به بهبود و مدیریت علائم زوال عقل کمک می کند. تمرکز توانبخشی شناختی بر این است که فعالیت ذهنی افراد مبتلا به دمانس را افزایش دهد و راهبردهایی به منظور ارتقای عملکرد ذهن و تفکر، ارائه دهد.
تکنیک های یادآوری
یکی از موثرترین راهکارهای بهبود حافظه، استفاده از تکنیک های یادآوری (Reminiscence) است. تکنیک های یادآوری شامل مرور عکس ها و خاطرات گذشته، جمع آوری عکس و خاطرات جدید در قالب آلبوم و بحث در مورد دوره های زمانی مختلف زندگی در گذشته (مانند نوجوانی) می شوند.
روش های درمانی مکمل
برخی از روش های درمانی به عنوان درمان مکمل در کنار درمان های دارویی یا سایر درمان ها می توانند اثر بخش باشند. مثال هایی از روش های درمانی مکمل شامل موسیقی درمانی، حیوان درمانی (ارتباط با حیوانات خانگی)، رایحه درمانی (آروماتراپی)، ماساژ درمانی و هنر درمانی می شود. این روش ها می توانند موجب کاهش بی قراری و افزایش آرامش در سالمندان، شوند.
پیشگیری از دمانس
با توجه به اینکه هنوز درمان قطعی زوال عقل پیدا نشده است، این سوال اهمیت زیادی پیدا می کند که برای جلوگیری از دمانس چه کنیم؟ راهکارهایی مانند تغذیه سالم، ورزش منظم و … می تواند به پیشگیری از زوال عقل در جوانی کمک کند و به مبتلایان به بیماری دمانس در سالمندان،در بهبود علائم و کاهش سرعت پیشرفت بیماری کمک کند. مهم ترین راه های جلوگیری از دمانس عبارتند از:
- ورزش منظم
- تغذیه
- انجام فعالیت های ذهنی
- کنترل فشارخون
- سیگار نکشیدن
- کنترل مصرف الکل
- کنترل وزن
- خواب به اندازه و کافی
- کنترل شنوایی و سلامت گوش ها
- چک کردن وضعیت سلامت جسمانی و روانی به طور مرتب
طبق پژوهش ها، انجام فعالیت های ذهنی مانند حل کردن پازل، مطالعه و ارتباط اجتماعی با افراد مختلف نیز، می تواند به بهبود عملکرد سلول های عصبی و پیشگیری از زوال عقل کمک کند. عواملی مانند چاقی، سیگار کشیدن و مصرف زیاد الکل طبق مطالعات و بررسی های اخیر دانشمندان، احتمال ابتلا به زوال عقل یا دمانس را افزایش می دهند. در نتیجه برای جلوگیری از بیماری دمانس، از این موارد اجتناب کنید. یک نکته جالب که اخیرا کشف شده است این است که اختلال در شنوایی می تواند منجر به زوال عقل شود یا حداقل با آن ارتباط دارد. پس بررسی سلامت شنوایی خود را نیز اولویت قرار دهید.
مطلب مرتبط: علت فراموشی در جوانی چیست؟ ۱۶ علت مهم و درمان آن
ورزش و تغذیه برای جلوگیری از زوال عقل
مطالعات نشان می دهند که انجام ورزش های هوازی مانند ایروبیک، پیاده روی با سرعت و … هرروز یا حتی یک روز در میان به مدت ۳۰ دقیقه می تواند علائم زوال عقل را بهبود ببخشد و همچنین طبق بررسی ها، در پیشگیری از زوال عقل اهمیت زیادی دارد. ورزش منظم منجر به بهبود گردش خون می شود و مواد مغذی لازم و اکسیژن را با کیفیت بهتری به سلول های عصبی می رساند. همچنین در تغذیه یکی از بهترین رژیم های غذایی برای جلوگیری از دمانس یا بهبود علائم آن، رژیم مدیترانه ای محسوب می شود. همچنین سعی کنید غذای دریایی و اسید چرب امگا ۳ را حتما دو بار در هفته، در برنامه غذایی خود داشته باشید.
اگر به هر دلیلی امکان یا توانایی مصرف غذای دریایی ندارید، می توانید از مکمل یا کپسول های امگا ۳ برای بهبود علائم دمانس یا پیشگیری استفاده کنید.
مطالعه بیشتر: برای تقویت حافظه چه بخوریم؟ ۲۳ خوراکی مفید برای حافظه
تشخیص زوال عقل
از مهم ترین تست هایی که برای تشخیص زوال عقل به کار برده می شوند، می توان به پرسشنامه زوال عقل مانند تست های ارزیابی شناختی مونترال (MoCA) و آزمون کوتاه وضعیت ذهنی (MMSE) اشاره کرد. این تست‌ها برای بررسی تفکر و عملکرد ذهنی هستند و شامل ارزیابی عملکرد حافظه، حل مسئله، مهارت‌های کلامی، مهارت‌های ریاضی و … می شوند. با توجه به اینکه رفتار شما حین اجرای تست نیز اهمیت تشخیصی و بالینی دارد، پیشنهاد می کنیم برای اجرا، نمره گذاری و تفسیر این تست ها به صورت حضوری به یک روانسنج یا روانشناس شناختی مراجعه کنید. این آزمون ها می توانند برای تشخیص زودهنگام و اولیه اهمیت داشته باشند، زیرا قبل از اینکه دمانس در تصویربرداری پزشکی قابل مشاهده باشد، می توانند اختلال شناختی را تشخیص دهند.
در مراحل بعدی که توده های پروتئینی و آسیب مغزی در تصویر برداری های پزشکی قابل مشاهده باشند، تست زوال عقل با تصویربرداری های عصبی مانند سی تی اسکن یا ام ار ای (MRI) انجام می شود. در مراجعه اولیه احتمالا پزشک برای ارزیابی احتمالات به بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی بیمار می پردازد. احتمالا از مراجعه کننده سوالاتی در مورد اینکه آیا دمانس در اعضای خانواده وجود دارد، چگونه و چه زمانی علائم شروع شده است، وجود تغییر در رفتار و شخصیت، اینکه آیا فرد داروهای خاصی مصرف می‌کند که ممکن است باعث ایجاد یا تشدید شدن علائم شوند، خواهد پرسید.
چرا تشخیص زودهنگام دمانس مهم است؟
تشخیص زودهنگام علائم اولیه بیماری مهم است؛ چرا که در صورت تشخیص زودهنگام می‌توان برخی از علل بیماری را با موفقیت درمان کرد. اگرچه در حال حاضر هیچ درمانی برای زوال عقل وجود ندارد، اما تشخیص زودهنگام به این معنی است که پیشرفت آن در برخی موارد می‌تواند کند شود، بنابراین فرد ممکن است بتواند عملکرد ذهنی‌اش را برای مدت طولانی‌تری حفظ کند. یک تشخیص خوب و زودهنگام به افراد مبتلا به دمانس کمک می‌کند تا درمان و حمایت مناسب را دریافت کنند. همچنین می‌تواند به آنها و افراد نزدیکشان کمک کند تا برای آینده آماده شوند.
زوال عقل در جوانی
علائم و تشخیص زوال عقل قبل از ۶۵ سالگی، زوال عقل در جوانی محسوب می شود. زوال عقل در جوانی با علائم بیشتری مانند اختلال در راه رفتن، مختل شدن تعادل و هماهنگی بدن، تغییرات خلقی و مسائل حرکتی، همراه است. علت زوال عقل در جوانی معمولا ارثی است و عمدتا از نوع دمانس فرونتوتمپورال و دمانس عروقی است. اگر تصور می کنید علائم زوال عقل را در سنین پایین تجربه می کنید، باید هرچه سریع تر برای تشخیص و درمان زوال عقل در جوانی به موقع به روانپزشک خوب مراجعه کنید.
زوال عقل از چه سنی شروع می شود؟
سن شروع زوال عقل به طور میانگین ۶۵ سالگی است، اما با توجه به شرایط فردی می تواند متفاوت باشد. با این حال باید بدانید گرچه عمدتا تشخیص زوال عقل در ۶۵ سالگی است، معمولا نشانه های اولیه آن پس از ۵۰ سالگی قابل ملاحظه خواهد بود. علت اینکه افراد اغلب تا ۶۵ سالگی برای تشخیص و درمان مراجعه نمی کنند، این است که تصور می کنند اختلالات تفکر و حافظه، بخش طبیعی از فرآیند مسن شدن است و نشان دهنده بیماری نیست.
آیا زوال عقل باعث مرگ می شود؟
بله، زوال عقل می تواند باعث مرگ شود. بجز دمانس برگشت پذیر که قابل درمان است، بقیه انواع دمانس هنوز درمان قطعی ندارند. با این حال روش هایی برای کند کردن روند پیشرفت بیماری و مدیریت علائم آن وجود دارد. رابطه بین دمانس و مرگ یا علت مرگ بیماران دمانس، به طور مستقیم مربوط به زوال عقل نیست، اما عمدتا علل شایع مرگ در افراد مبتلا به زوال عقل شامل عفونت ها، مشکلات قلبی عروقی و سایر اختلالات پزشکی مرتبط با پیشرفت بیماری است. طول عمر بیماران دمانس پس از مشاهده توده های پروتئینی در تصویربرداری پزشکی، بین ۸ تا ۱۰ سال تخمین زده می شود. با این حال با توجه به سبک زندگی، سن، سوابق پزشکی فرد و … طول عمر در هر فرد می تواند متفاوت باشد.
دمانس و دلیریوم
دو بیماری دمانس و دلیریوم، دو اختلال متفاوت هستند که بیشتر در سالمندان وجود دارند. فرد با اختلال دلیریوم علائمی مانند گیجی، تحریک پذیری، هذیان و توهم دارد، اما مبتلایان به دمانس عمدتا دچار اختلال در حافظه و تفکر هستند. این دو اختلال ممکن است به صورت همزمان یک فرد را تحت تاثیر قرار دهند. با این حال باید بدانید دلیریوم در صورت درمان، برگشت پذیر است و علائم آن از بین می رود، اما بیماری دمانس در سالمندان معمولا برگشت پذیر نیست.
دمانس و پارکینسون
دمانس و پارکینسون دو بیماری متمایز هستند که عمدتا در سالمندان اتفاق می افتند. علائم پارکینسون معمولا شامل اختلالات حرکتی و ترمور (لرزش دست و پا) می شود، اما زوال عقل با اختلال در حافظه و تفکر همراه است. دمانس لوی بادی یکی از علل مشترک بیماری های دمانس و پارکینسون محسوب می شود. همچنین بهتر است بدانید که اکثر بیماران مبتلا به پارکینسون در مراحل آخر بیماری، به زوال عقل نیز مبتلا می شوند.
آیا دمانس ارثی است؟
بیشتر موارد دمانس یا زوال عقل به طور مستقیم ارثی نیستند، با این حال باید بدانید که مولفه های ژنتیکی در ایجاد زوال عقل دخیل هستند. توجه به این نکته ضروری است که داشتن سابقه خانوادگی زوال عقل، به ویژه آلزایمر، می تواند ارثی باشد و خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد، اما وقوع آن را تضمین نمی کند. به طور کلی، می توان گفت با وجود اینکه ژنتیک می تواند خطر زوال عقل را افزایش دهد، عوامل مربوط به سبک زندگی مانند رژیم غذایی، سیگار کشیدن و فعالیت بدنی نیز به طور قابل توجهی بر ایجاد یا پیشگیری زوال عقل تأثیر می گذارند.
سؤالات متداول
در این بخش به سوالات رایج شما پاسخی خلاصه می دهیم.
آیا دمانس همان آلزایمر است؟
خیر، دمانس همان آلزایمر نیست. اصطلاح دمانس به کاهش توانایی ذهنی اشاره می کند در حالیکه آلزایمر یک بیماری مشخص است، پس می توان گفت دمانس در نتیجه آلزایمر ایجاد می شود.
دمانس اپیزودیک چیست؟
دمانس اپیزودیک، که معمولا مربوط به آلزایمر است، به معنای اختلال در حافظه اپیزودیک یا رویدادی است. حافظه اپیزودیک یا رویدادی یکی از انواع حافظه است که مربوط به توانایی یادآوری تجربیات شخصی از جمله اینکه چه چیزی، کجا و چه زمانی اتفاق افتاده است، می شود. دمانس اپیزودیک یکی از اولین و مهم ترین علائم بیماری آلزایمر محسوب می شود.
تفاوت دمانس و زوال عقل چیست؟
دمانس یا زوال عقل دو کلمه مترداف هستند که برای یک نوع بیماری استفاده می‌شوند و تفاوتی با یکدیگر ندارند. دمانس یا زوال عقل یک اصطلاح کلی برای اختلال در حافظه، زبان، حل مسئله و دیگر توانایی‌های شناختی است.
آیا دمانس قابل درمان است؟
در حال حاضر، دمانس یا زوال عقل به طور کامل قابل درمان نیست یا حداقل درمان قطعی ندارد؛ اما می‌توان به کمک روش‌های مختلف پیشرفت بیماری را کند کرد و کیفیت زندگی فرد بیمار را بهبود بخشید.
منابع: CDC, alz.org, Mayoclinic, WHO, NHS, clevelandclinic
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
امیدوارم برای هیچ کس پیش نیاد