شخصیت وابسته چه علائمی دارد و چگونه درمان می‌شود؟

تمام زوجین از ابراز علاقه و محبت همسر و پارتنر خود لذت می‌برند و هر چه فرد مقابل ابراز محبت و وابستگی بیشتری نشان دهد، خشنود‌تر خواهند شد.

وابستگی در ابتدای رابطه شیرین است، ولی اگر این شیرینی بیش از حد شود، دل را می‌زند و ممکن است خبر از وجود اختلالی به نام اختلال شخصیت وابسته ‌دهد. معمولا با پیشرفت رابطه و آشکار‌تر شدن علائم اختلال، کم کم رضایت و خشنودی جای خود را به تلخی و نارضایتی داده و از آستانه تحمل خارج می‌شود.

افراد وابسته نه تنها در زندگی زناشویی، بلکه در دوستی‌ها و روابط روزمره نیز دچار مشکلات زیادی می‌شوند و نیازمند کمک تخصصی هستند.

اختلال شخصیت وابسته چیست؟

اختلال شخصیت وابسته یا Dependent personality disorder که به‌اختصار DPD نیز نامیده می‌شود، یکی از شایع‌ترین اختلالات شخصیتی است.

این اختلال به‌صورت نیاز به مراقبت شدن توسط دیگران توصیف می‌شود. این مشکل روانشناختی سبب می‌شود که فرد مطیع و چسبنده رفتار کرده، ترس از جدایی داشته باشد و بدون اطمینان حاصل کردن از نظرات دیگران نتواند تصمیم‌گیری کند.

به‌طور کلی می‌توان گفت که این اختلال به‌صورت وابستگی بیش از حد به طرف مقابل در یک رابطه است.

این بیماری در زنان بیشتر از مردان و در بچه‌های کوچک خانواده بیشتر از بچه‌های بزرگ بروز می‌کند و معمولا در اوایل جوانی و یا پس از شکل‌گیری روابط مهم در بزرگسالی آشکار می‌شود.

چه عواملی باعث بروز اختلال شخصیت وابسته می‌شوند؟

اختلال شخصیت وابسته ممکن است در اثر ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و رشدی ایجاد شود. افرادی که در دوران کودکی توسط والدین بیش از اندازه مقتدر یا بیش از حد محافظت‌کننده تربیت شده‌اند یا به بیماری جسمی مزمنی مبتلا بوده یا در معرض اضطراب جدایی قرار گرفته‌اند، ممکن است خصوصیات شخصیت وابسته را در بزرگسالی نشان دهند.

علائم اختلال شخصیت وابسته

افراد مبتلا به DPD، نیازمند، منفعل و بسیار وابسته رفتار می‌کنند.

اما علائم دیگری نیز وجود دارند که با توجه به آن‌ها می‌توان به وجود این اختلال در فرد پی برد. علائم شایع شخصیت وابسته عبارتند از:

• عدم توانایی در تصمیم‌گیری، حتی تصمیمات روزمره بدون اطمینان از نظرات دیگران (این افراد ممکن است در تصمیمات بسیار پیش پا افتاده مثل انتخاب لباس مناسب هم به مشکل برخورد کنند.)
• اجتناب از مسئولیت‌های بزرگسالان با منفعل و درمانده رفتار کردن
• وابستگی به همسر یا دوست خود برای تصمیم‌گیری درباره مسائلی مانند مکان کار و زندگی
• اگر در جایی نقش رهبر را به‌عهده بگیرند، بسیار مضطرب شده و ترجیح می‌دهند که تحت سلطه باشند.
• ترس شدید از ترک شدن و احساس ویرانی یا ناتوانی در پایان روابط عاطفی.
• افراد مبتلا به DPD اغلب هنگامی‌که به پایان یک رابطه می‌رسند، بلافاصله وارد رابطه دیگری می‌شوند.
• حساسیت بیش از حد به انتقاد
• بدبینی و کمبود اعتمادبه‌نفس، از جمله اعتقاد به عدم توانایی مراقبت از خود
• اجتناب از مخالفت با نظر دیگران به‌دلیل ترسِ از دست دادن حمایت یا تأیید دیگران
• عدم توانایی در شروع پروژه‌ها یا کارها به‌دلیل کمبود اعتمادبه‌نفس
• مشکل داشتن با تنها بودن
• ترس از ابراز احساسات جنسی
• تمایل به تحمل بدرفتاری و سوءاستفاده از سوی دیگران
• اولویت دادن به نیازهای مراقبین خود در مقایسه با نیاز‌های خودشان
• تمایل به ساده‌لوح بودن و خیال‌پردازی

ازدواج با شخصیت وابسته

شخصیت‌های وابسته آماده پذیرفتن هر نوع سوءرفتار از سوی دیگران هستند و اگر همسر فرد مبتلا، شخصی سلطه‌جو باشد، ممکن است به سوءاستفاده‌های جسمی از آن‌ها روی بیاورد.

حتی اگر والدین خود بیمار، افراد سلطه‌گری باشند، ممکن است به‌طور ناخواسته این رفتار را در همسر فرزند خود تقویت کنند. اما حتی اگر همسر بیمار، فرد ظالمی نباشد، باز هم رابطه به‌خاطر وابستگی بیش از حد فرد مبتلا و عدم مسئولیت‌پذیری او دچار مشکلات عدیده خواهد شد.

نحوه تشخیص اختلال شخصیت وابسته

اگر بیشتر یا تمام علائم ذکرشده در قسمت قبل در فرد وجود داشته باشند، روان‌درمانگر با در نظر گرفتن تاریخچه پزشکی و روانپزشکی فرد، ارزیابی را آغاز می‌کند. روانپزشکان و روانشناسان از ابزارهای مصاحبه و ارزیابی ویژه‌ای استفاده می‌کنند که برای تشخیص اختلال شخصیت در افراد طراحی شده‌اند.

لازم به ذکر است که اختلال شخصیت وابسته با اختلال شخصیت مرزی علائم مشترکی دارند و نباید با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. روان‌درمانگران حرفه‌ای به این شباهت‌ها واقف بوده و اختلال مربوطه را شناسایی می‌کنند.

در اختلال شخصیت مرزی، فرد با احساس خشم و پوچی به ترس از ترک شدن واکنش نشان می‌دهد، درحالی‌که فرد وابسته با تسلیم شدن به این ترس پاسخ می‌دهد و به‌دنبال رابطه دیگری برای حفظ وابستگی خود است.

درمان اختلال شخصیت وابسته

اولین و مهم‌ترین قدم در درمان مبتلایان به علائم DPD، افزایش اعتمادبه‌نفس و به‌دست آوردن توانایی مستقل عمل کردن از دیگران، در عین حفظ روابط نزدیک و معنادار است.

یکی دیگر از روش‌های مهم درمان وابستگی، رفتار‌درمانی است که هدف آن کمک به افراد برای فعال‌تر، جرأتمند‌تر و مستقل‌تر شدن است و به آن‌ها نحوه ایجاد روابط سالم را می‌آموزد. در کنار جرأت آموزی ممکن است از گروه‌درمانی و خانواده‌درمانی نیز استفاده گردد.

دارو‌درمانی نیز برای آن دسته از افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته که از افسردگی و یا اضطراب رنج می‌برند، استفاده می‌شود. در چنین شرایطی دارو‌های ضداضطراب و ضد‌افسردگی تجویز می‌شوند.

لیست بهترین روانشناسان کشور

لیست بهترین روانپزشکان کشور

تفاوت اختلال شخصیت وابسته با اختلال شخصیت مرزی

همانطور که می‌دانیم اختلال شخصیت وابسته نوعی اختلال روانی است که در آن فرد برای رفع نیاز‌های خود به دیگران وابسته است. ویژگی اصلی فرد مبتلا به این اختلال، داشتن الگوی رفتاری تکرار شونده در تمامی جنبه‌های زندگی و غیرقابل انعطاف بودن است. اختلال شخصیت مرزی هم به معنای داشتن روان‌پریشی است؛ که در آن فرد بیمار دارای ناپایداری در حالت عاطفی، خلق و رفتار خود می‌باشد.

اما به راستی تفاوت این دو اختلال از یکدیگر چیست؟ جامعه روانپزشکی و روانشناسی، اختلالات روانی را به دسته‌های متفاوتی تقسیم کردند و هر یک از اختلال‌ها در بعضی موارد می‌توانند به یکدیگر بسیار شبیه باشند. شباهت انواع اختلالات با یکدیگر، تشخیص بیماری‌های روانی را برای افراد عامه جامعه دشوار می‌کند و فرآیند تشخیص و درمان باید غالبا زیر نظر فرد متخصص صورت بگیرد. اختلال شخصیت وابسته دارای علائم مشترکی با اختلال شخصیت مرزی است و برای تشخیص این دو از یکدیگر نیازمند مراجعه به متخصص و بررسی دقیق است.

فرد مبتلا به اختلال مرزی، نسبت به طرد شدن واکنش نشان می‌دهد و با احساس خشم و پوچی خود را تخلیه می‌کند. با این تفاوت که فرد مبتلا به اختلال وابسته نسبت به طرد شدن از سمت سایر افراد، واکنش‌هایی چون ترس و تسلیم شدن را نشان می‌دهد و برای حفظ و جبران وابستگی خود به دنبال یک رابطه جایگزین است.

عوارض اختلال شخصیت وابسته چیست؟

افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته ممکن است علائم افسردگی، اضطراب، حملات وحشت (پانیک)، فوبیا‌های خاص و سوءمصرف مواد را تجربه کنند.

دلیل این عوارض آن است که این افراد باور دارند که برای ادامه زندگی خود نیازمند حمایت دیگران هستند، بنابراین همواره اضطراب جدایی و افسردگی ناشی از دست دادن یا سردی روابط را دارند. از سوی دیگر، زمانی‌که به آن‌ها مسئولیت جدیدی واگذار می‌شود، چنین تصور می‌کنند که از عهده آن بر‌نمی‌آیند و دچار حملات وحشت می‌گردند.

علاوه بر موارد فوق، مبتلایان ممکن است به‌منظور اجتناب از تنهایی در روابط ناسالمی باقی بمانند که از آن‌ها سوءاستفاده ‌می‌شود.

آیا می‌توان از اختلال شخصیت وابسته جلوگیری کرد؟

اگرچه ممکن است پیشگیری از ابتلا به شخصیت وابسته امکان‌پذیر نباشد، اما بسیاری از افراد مبتلا با شرکت در جلسات روان‌درمانی (مشاوره) می‌توانند روش‌های مؤثر برای استقلال یافتن در انتخاب‌های زندگی خود و کنار آمدن با شرایط دشوار را بیاموزند.

پرورش ساختار شخصیتی فرآیندی پیچیده‌ای است که هر چه از سنین پایین‌تری شروع ‌شود، احتمال موفقیت آن بیشتر خواهد بود. بنابراین، روان‌درمانی با هدف تغییر شخصیت، هر چه زود‌تر آغاز گردد، موفق‌تر خواهد بود. چرا‌که در سنین کمتر، بیمار به‌میزان بیشتری تحت تأثیر تغییرات قرار می‌گیرد و رابطه قوی‌تری میان درمانگر و بیمار به‌وجود می‌آید.

‌‌

سوالات متداول

• اختلال شخصیت وابسته چگونه است؟
• اختلال شخصیت وابسته نوعی اختلال روانی است که در آن فرد برای رفع نیاز‌های خود به دیگران وابسته است. ویژگی اصلی فرد مبتلا به این اختلال، داشتن الگوی رفتاری تکرار شونده در تمامی جنبه‌های زندگی و غیرقابل انعطاف بودن است.
• اختلال شخصیت وابسته با چه روش‌هایی درمان می‌شود؟
• افزایش اعتماد به نفس، رفتار درمانی و دارو درمانی از جمله روش‌های درمان اختلال شخصیت وابسته است. اولین و مهم‌ترین قدم در درمان مبتلایان به علائم DPD، افزایش اعتمادبه‌نفس و به‌دست آوردن توانایی مستقل عمل کردن از دیگران، در عین حفظ روابط نزدیک و معنادار است.
• چه نوع رفتار‌هایی در دوران کودکی؛ باعث بروز اختلال شخصیت وابسته می‌شود؟
• افرادی که در دوران کودکی توسط والدین بیش از اندازه مقتدر یا بیش از حد محافظت‌کننده تربیت شده‌اند یا به بیماری جسمی مزمن مبتلا بوده یا در معرض اضطراب جدایی قرار گرفته‌اند، ممکن است خصوصیات شخصیت وابسته را در بزرگسالی نشان دهند.
• ازدواج با فرد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته، چه عواقبی به همراه دارد؟
• شخصیت‌های وابسته آماده پذیرفتن هر نوع سوءرفتار از سوی دیگران هستند و اگر همسر فرد مبتلا، شخصی سلطه‌جو باشد، ممکن است به سوءاستفاده‌های جسمی از آن‌ها روی بیاورد.

نویسنده: میترا سیفان – روانشناس

مطلب مرتبط: شناخت ویژگی‌های افراد مهرطلب، ازدواج با شخصیت مهرطلب

‌

خوانندگان محترم چنانچه سوالی در زمینه انواع اختلالات شخصیت دارید در قسمت نظرات مطرح کنید تا در اسرع وقت پاسخگو باشیم.

پزشک خوب، سامانه آنلاین رزرو اینترنتی نوبت از روانشناسان و روانپزشکان و سایر تخصص های پزشکی است که به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در کوتاه ترین زمان و در نزدیکی محل زندگی خود پیدا کرده و وقت خود را به صورت “آنلاین” رزرو نمایید.