وابستگی به افراد مهم زندگی مانند والدین، تا زمانی طبیعی است که باعث از دست رفتن استقلال فردی نشود. چنانچه وابستگی به دیگران، شکلی افراطی به خود بگیرد، فرد نمی تواند احساس مستقل بودن داشته باشد و درگیر طرحواره خویشتن تحول نیافته می شود. افراد گرفتار در طرحواره خود تحول نیافته، نمی توانند خودشان را جدا از والدین یا افرادی که به آن ها وابستگی شدید دارند، در نظر گرفته و با توجه به خواسته ها و اهداف خود، زندگی کنند. طرحواره خویشتن تحول نیافته باعث می شود که فرد بدون حمایت دیگران نتواند به درستی تصمیم گیری کرده و برای زندگی اش برنامه ریزی کند. برای آشنایی باطرحواره خود تحول نیافته و گرفتاری، نشانه ها، علت و درمان آن، مطلب حاضر را مطالعه کنید.
طرحواره خویشتن تحول نیافته چیست؟
طرحواره خویشتن تحول نیافته (enmeshment schema)، یا طرحواره خود تحول نیافته و گرفتاری، یکی از انواع طرحواره های ناسازگار است و ویژگی اصلی آن، احساس وابستگی عاطفی و صمیمیت افراطی و شدید، به یک یا چند نفر است که می تواند والدین یا شریک عاطفی باشد. طرحواره گرفتاری، باعث می شود تا فرد بدون شکل دادن هویت مستقل خود، در هویت والدین یا فرد مهم زندگی خود، ذوب شده و جنبه های فردی و اجتماعی شخصیت او، به درستی شکل نگیرد. در نتیجه، افراد نمی توانند احساس استقلال داشته و آنطور که دلشان می خواهد رفتار کرده و زندگی کنند. افراد گرفتار در طرحواره خویشتن تحول نیافته، احساس پوچی، سردرگمی و بی انگیزگی زیادی را تجربه کرده و در شناخت خود با مشکل مواجهه می شوند. این افراد احساس می کنند که بدون وابسته بودن به دیگران، به خصوص والدین، نمی توانند به زندگی خود ادامه بدهند.
افراد مبتلا به طرحواره خویشتن تحول نیافته، احساس ارتباط عاطفی و صمیمیت شدیدی با والدین یا افراد مهم زندگی خود می کنند. در نتیجه می خواهند کاملا طبق آن چیزی باشند که دیگران از آن ها انتظار دارند، تا مبادا از دستشان ناراحت شده و او را طرد کنند. طرحواره خود رشد نیافته، باعث عدم شکل گیری شخصیت کامل و مستقل فرد، می شود. افراد گرفتار در این طرحواره، برای از دست ندادن حمایت دیگران، مجبور به سرکوب احساسات، افکار و نظرات خود می شوند. طرحواره خویشتن تحول نیافته، ممکن است افراد را درگیر برخی اختلالات روانی، مانند اختلال شخصیت وابسته، اختلالات اضطرابی و اختلال افسردگی کند.
برای مطالعه بیشتر: طرحواره استحقاق؛ علائم، علت، انواع و درمان طرحواره بزرگ منشی
طرحواره چیست؟
طرحواره، یک الگوی فکری و رفتاری ابتدایی است که طی سال های اولیه کودکی و در تعامل با افراد مهم زندگی مانند والدین شکل می گیرد. طرحواره ها مشخص می کنند که افراد در بزرگسالی به چه شکل با مسائل و اتفاقات زندگی خود برخورد خواهند کرد.
نشانه های طرحواره خویشتن تحول نیافته
طرحواره خویشتن تحول نیافته، دارای نشانه هایی است که افراد دارای این طرحواره را، از دیگران متمایز می کند. نشانه های طرحواره خویشتن تحول نیافته عبارت اند از:
- عدم رشد شخصیت فردی و اجتماعی
- ایجاد در هم تنیدگی و آمیختگی شدید و افراطی با افراد مهمی مانند والدین
- احساس نداشتن کنترل بر زندگی، بدون حضور دیگران
- احساس پیوند عاطفی بیش از حد با دیگران
- حساسیت زیاد نسبت به طرد
- عدم احساس داشتن استقلال فردی
- نداشتن هویت یکپارچه و فردیت
- نداشتن مرز مشخص با والدین یا افرد مهم زندگی
- اجازه دخالت بیش از حد دیگران در زندگی
- توجه بیش از حد به عواطف دیگران، به جای احساسات خود
- ناتوانی در تصمیم گیری به شکل مستقل
- نادیده گرفتن نیاز های خود، در صورت تعارض با نیاز والدین
- احساس پوچی و سردرگمی
- تمایل به در اختیار گذاشتن تمام جزئیات زندگی به دیگران
- مشکل در حفظ روابط صمیمانه
- احساس گرفتاری و خفگی در روابط اجتماعی
برای درمان طرحواره خویشتن تحول نیافته از بهترین روانشناس تهران کمک بگیرید
علت طرحواره خویشتن تحول نیافته
طرحواره خویشتن تحول نیافته یا گرفتاری، مانند هر طرحواره ناسازگار دیگری، علت های شکل گیری خاص خود را دارد که نشان می دهد، شرایط مختلف و آسیب زا، چگونه می توانند طرحواره ها را شکل دهند. علت های شکل گیری طرحواره خویشتن تحول نیافته عبارت است از:
- توجه بیش از حد والدین
- دخالت والدین
- عدم مسئولیت پذیری کودک
- ابراز نکردن نیاز ها و خواسته ها
طرحواره خویشتن تحول نیافته و توجه بیش از حد والدین
از علت های مهم طرحواره خود تحول نیافته، والدینی هستند که کودک را وابسته خود کرده و به او توجه بیش از حدی می کنند. والدین با توجه افراطی، امکان رشد هویت فردی و مستقل کودک را گرفته و او را فردی با هویت شکل نگرفته تربیت می کنند. در چنین حالتی، فرد در تمام مراحل زندگی خود، نیازمند دریافت توجه بوده و نمی تواند به دیگران وابسته نباشد. مانند مادری که با انجام دادن تمام تکالیف کودک، او را از تجربه شکست و پیدا کردن راه حل باز می دارد.
بیشتر بخوانید: طرحواره ایثار چیست؟ ویژگی های طرحواره ایثارگری و درمان آن
دخالت والدین و طرحواره خویشتن تحول نیافته
طرحواره خویشتن تحول نیافته، زمانی ایجاد می شود که والدین در کوچکترین امور فرزند خود دخالت می کنند. اینکار باعث می شود که فرد نتواند فضای شخصی و خصوصی خود را داشته باشد. با دخالت بیش از حد، فردیت کودک از بین رفته و نمی تواند خودش را بشناسد، بنابراین دائما به دنبال کسب رضایت والدین خواهد بود و به شکلی رفتار می کند که آن ها می پسندند. دخالت بیش از حد والدین در امور فرزندشان باعث یکی شدن هویت کودک با آن ها می شود.
مطلب مفید: طرحواره رهاشدگی چیست؟ نشانه ها، علت و مقابله با تله رها شدگی
طرحواره خود تحول نیافته و عدم مسئولیت پذیری
کودکی که در دوران رشد خود، هیچ مسئولیتی را بر عهده نگرفته باشد، آمادگی بالایی برای داشتن طرحواره خود تحول نیافته پیدا خواهد کرد. والدینی که فکر می کنند با نسپردن مسئولیت کار ها و انجام وظایف خانه و بیرون از خانه به فرزندشان، در حال مراقبت از او هستند، در واقع شرایط را برای گرفتاری کودک در تله خویشتن تحول نیافته فراهم می کنند. چنین فردی همیشه وابسته والدین و دیگران خواهد ماند، چرا که توانایی مسئولیت پذیری را کسب نکرده است.
عدم ابراز نیاز و طرحواره خویشتن تحول نیافته
والدین یا مراقبینی که مبتلا به اختلال روانی بوده، پرخاشگری داشته یا افراد بی توجهی باشند، اجازه ابراز نیاز ها و خواسته های کودک را نمی دهند. چنین افرادی باعث می شوند که کودک نتواند خودش را فردی دارای اهمیت دانسته و احساساتش را بیان کند. در نتیجه کودک فکر می کند، آنچه که مهم است، والدین هستند و برای از دست ندادن توجه و حمایت کافی، به آن ها وابسته می شود.
خواندن این مطلب را از دست ندهید: طرحواره اطاعت چیست؟ نشانه ها، علل و راه درمان تله اطاعت
طرحواره خویشتن تحول نیافته در روابط عاطفی
افراد با طرحواره خویشتن تحول نیافته که به دلایل مختلف، نتوانسته اند هویت مستقلی را شکل دهند، وابستگی زیادی در روابط عاطفی خود با دیگران، خواهد داشت. افراد با طرحواره گرفتاری در روابط عاطفی خود، نمی توانند خودشان را مجزا از شخص دیگر دانسته و اینکار طرف مقابل را کلافه خواهد کرد، چرا که احساس چسبندگی بیش از حد و وابستگی می تواند افراد را از هم دور کند. افراد طرحواره خویشتن تحول نیافته، همه چیز را منطبق بر خواسته های شریک زندگی خود برقرار کرده و خودشان را پوچ و بی ارزش در نظر می گیرند.
سایر طرحواره ها: طرحواره آسیب پذیری چیست؟ تله آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری
طرحواره خویشتن تحول نیافته در کودکان
کودکانی که دارای طرحواره خویشتن تحول نیافته هستند، خود را کاملا شبیه والدین خود می بینند و وابستگی شدیدی به آن ها دارند. تنها ماندن و دور ماندن از والدین، اضطراب شدیدی را به آن ها وارد خواهد کرد. در نتیجه ناتوانی در دور ماندن از والدین، ممکن است هنگام رفتن به مدرسه مشکل داشته یا از مدرسه فرار کنند و به خانه برگرند. اشتغال ذهنی بیش از حد کودکان با طرحواره خود تحول نیافته و گرفتاری، باعث افت تحصیلی و انگیره آن ها نیز، می شود.
به این دلیل که کودکان با طرحواره گرفتار، هویت شکل نیافته ای داشته و خودشان را به عنوان فردی مستقل در نظر نمی گیرند، در برقرار روابط اجتماعی و پیدا کردن دوست دارای مشکلات زیادی هستند. همچنین ممکن است به طور کلی از تعاملات اجتماعی، اجتناب کنند.
مطلب خواندنی: طرحواره نقص و شرم یا تله بی ارزشی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
فرق طرحواره خویشتن تحول نیافته با طرحواره وابستگی چیست؟
تفاوت طرحواره خویشتن تحول نیافته با طرحواره وابستگی در این است که، فرد با طرحواره وابستگی، هویت مستقل خود را شکل داده و استقلال فردی دارد، اما برای کسب تایید و دوست داشته شدن توسط اطرافیان یا ترس از طرد و داشتن تردید در مورد اعمال خود، به دیگران وابستگی پیدا می کند؛ در حالی که فرد با طرحواره خویشتن تحول نیافته، فردی بدون هویت مستقل است که به دلیل سردرگمی و آشفتگی روانی، به دیگران وابسته می شود. طرحواره گرفتاری، احساس فردیت را از بین برده و باعث وابستگی می شود.
درمان طرحواره خویشتن تحول نیافته
بهترین گزینه درمان طرحواره خویشتن تحول نیافته، مراجعه به یک روانشناش خوب و استفاده از جلسات رواندرمانی است. روانشناس با دانش کافی و تخصص خود در زمینه مسائل مربوط به سلامت روان، می تواند مشکلات را شناسایی، بررسی و درمان کند. درمان طرحواره خویشتن تحول نیافته، می تواند مقداری مشکل باشد، چرا که هویت فرد در هویت والدین یا شخص مهم زندگی او در هم آمیخته شده و امکان بررسی را دشوار خواهد کرد. فرد با طرحواره خود تحول نیافته، ممکن است به راحتی نتواند مشکلات خود را ارزیابی کرده و به آن ها آگاهی پیدا کند. از راه های درمان طرحواره گرفتاری و خویشتن تحول نیافته، رویکرد طرحواره درمانی است.
طرحواره درمانی (schema therapy)، در درمان طرحواره خویشتن تحول نیافته، بر رابطه درمانی و تجربیات دوران کودکی، تمرکز کرده و هدف آن به چالش کشیدن طرحواره های ناسازگار شکل گرفته در نتیجه تعاملات اولیه با والدین یا مراقبین اصلی است. یک طرحواره درمانگر متخصص، کمک می کند تا فرد بتواند با قطع ارتباط افراطی خود با شخصی که به او وابسته است، هویت مستقل خود را شکل دهد. توجه به این نکته حائز اهمیت است که اگرچه تغییر طرحواره های ناسازگار می تواند دشوار باشد، اما با تلاش، استمرار و انتخاب رواندرمانگر مناسب، دستیابی به بهبود کاملاً امکان پذیر خواهد بود. اهداف طرحواره درمانی، برای درمان طرحواره خویشتن تحول نیافته، عبارت اند از:
- درک میزان و چگونگی رابطه فرد با شخص یا اشخاصی وابسته
- کاهش احساس گناه و اضطراب هنگام تلاش برای نداشتن وابستگی شدید
- کشف و ساختن هویت مستقل و توجه به نیاز ها، خواسته ها و ایده ها
- تعیین مرز های مشخص با افراد و عدم اجازه به دخالت دیگران
بیشتر بخوانید: طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
راهکارهای کنار آمدن با طرحواره خویشتن تحول نیافته
انجام روش ها و راهکار های گفته شده در قسمت زیر، می تواند در مسیر درمان طرحواره گرفتاری، موثر باشد. راهکار های کنار آمدن با طرحواره خویشتن تحول نیافته، عبارت اند از:
- از دیگران مشورت بگیرید، اما تصمیمات خود را بر عهده دیگران نگذارید
- یادتان باشد که شما مسئول تمام احساسات دیگران نیستید
- در برابر مخالفت با دیگران، احساس گناه نداشته باشید
- ابراز وجود کرده و خواسته هایتان را بدون ترس از طرد، بیان کنید
- مرز های خود را مشخص کرده و از دخالت کردن دیگران جلوگیری کنید
- برای اثبات خود، با دیگران بحث و مشاجره نکنید
- سعی کنید تا خودتان تصمیم گرفته و اختیار زندگیتان را به دست بگیرید
مطلب مفید: طرحواره بازداری هیجانی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
سبک های مقابله ای با طرحواره خویشتن تحول نیافته
افراد با طرحواره خود تحول نیافته، برای کنار آمدن با افکار و شرایط زندگی خود، به سه شیوه رفتار می کنند. سبک های کنار آمدن با طرحواره خویشتن ناکافی، عبارت اند از:
- اجتناب
- جبران بیش از حد
- تسلیم
اجتناب: فرد برای وابسته نشدن به دیگران و کنار آمدن با طرحواره گرفتار، از فرصت های پیش آمده برای صمیمیت و نزدیکی با افراد، اجتناب می ورزد تا از آن ها آسیب نبیند.
جبران بیش از حد: تظاهر به اینکه دیگران مهم نیستند، یکی از سبک های کنار آمدن با طرحواره خویشتن ناکافی است. در این حالت فرد به دیگران هیچ اهمیتی نداده و سعی می کند تا به آن ها هیچ وابستگی نداشته باشد.
تسلیم: فرد با طرحواره خود تحول نیافته، می پذیرد که باید به دیگران وابسته بماند و نمی تواند به شکلی مستقل زندگی کند. در نتیجه، اجازه دخالت و از بین رفتن مرز های خصوصی خود با دیگران را می دهد.
طرحواره مرتبط: طرحواره انزوای اجتماعی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
پیامدهای طرحواره خویشتن تحول نیافته
طرحواره خویشتن تحول نیافته، شیوه تفکر و رفتار های افراد را به نحوی تحت تاثیر قرار می دهد، که باعث بروز مشکلات اجتناب ناپذیری در زندگی آن ها می شود. پیامد های طرحواره خویشتن تحول نیافته عبارت است از:
- ناتوانی در برقراری روابط اجتماعی
- احساس استرس و اضطراب زیاد
- نشخوار فکری و افکار آزار دهنده
- ابتلا به اختلالات اضطرابی و اختلال افسردگی
- ناتوانی در تصمیم گیری برای فرد با طرحواره گرفتار
- نداشتن هدف و انگیزه شخصی
- وابستگی بیش از حد و کلافه کننده به دیگران
برای خواندن این مطلب مفید کلیک کنید: طرحواره شکست چیست؟ از نشانه ها تا درمان تله شکست
سوالات متداول
در این بخش، سعی کرده ایم تا به سوالات پرتکرار شما درباره طرحواره خویشتن ناکافی، پاسخ دهیم.
آیا طرحواره خویشتن تحول نیافته، یک اختلال روانی است؟
خیر، طرحواره خویشتن تحول نیافته یک اختلال روانی نیست، بلکه یکی از انواع طرحواره های ناسازگار مطرح شده توسط جفری یانگ است که می تواند زمینه را برای برخی اختلالات روانی، فراهم کند.
آیا طرحواره خویشتن تحول نیافته پرسشنامه دارد؟
خیر، طرحواره خویشتن تحول نیافته پرسشنامه ندارد، اما برای شناسایی و تشخیص طرحواره های ناسازگاری مانند طرحواره خود تحول نیافته، می توان از پرسشنامه طرحواره های ناسازگار یانگ استفاده کرد.
سایر طرحواره ها:
- طرحواره معیارهای سختگیرانه چیست؟ از نشانه ها تا درمان
- طرحواره بی اعتمادی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
- طرحواره خویشتن داری ناکافی چیست؟ نشانه ها،علت و درمان
- طرحواره تایید طلبی یا پذیرش جویی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
- طرحواره تنبیه چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله تنبیه
- طرحواره منفی گرایی و بدبینی چیست؟ علائم، علل، پیامدها و درمان
منابع: attachmentproject, schematherapyonline, psychologyblossom, typesoftherapy, psychologytoday
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
تفاوتش با وابسته جالب بود