طرحواره آسیب پذیری چیست؟ تله آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری

احساس نگرانی از وقوع یک اتفاق بد و استرس ناشی از آن، در بعضی مواقع طبیعی و لازم است. افراد ممکن است در طول زندگی درباره سلامتی، رفاه و شرایط خود، احساس نگرانی داشته باشند و برای جلوگیری از آسیب پذیری در برابر اتفاقات ناگهانی و خطرناک، دست به اقداماتی بزنند. زمانی که افراد تقربیا در همه موارد زندگی خود و به شکلی افراطی، احساس آسیب پذیری و صدمه دیدن داشته باشند، درگیر طرحواره آسیب پذیری شده اند. تله آسیب پذیری باعث می شود افراد احساس اضطراب و نگرانی شدیدی نسبت به بیماری، ضرر مالی و روابط عاطفی و میان فردی خود داشته باشند. برای آشنایی بیشتر با طرحواره آسیب پذیری، علل، انواع و درمان آن مطلب حاضر را مطالعه کنید.

طرحواره آسیب پذیری چیست؟

طرحواره آسیب پذیری (Vulnerability schema)، یا طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر و بیماری، یکی از انواع ۱۸ طرحواره ناسازگار مطرح شده توسط جفری یانگ است. تله آسیب پذیری یا تله فاجعه سازی، باعث می شود افراد دائما نسبت به وقوع یک حادثه خطرناک و قاجعه آمیز، احساس تنش و اضطراب داشته باشند. افراد دارای طرحواره آسیب پذیری یا طرحواره ترس از ضرر و بیماری معمولا به بدترین رویداد های ممکن فکر کرده و بدترین سناریو های ذهنی را می سازند که ممکن است هیچ وقت به واقعیت نپیوندد. افراد با طرحواره آسیب پذیری، اشتغال ذهنی افراطی و بیمارگونه ای به موضوعاتی مانند سلامتی و بیماری، ضرر های مالی، روابط عاطفی و اتفاقات جنایی دارند.

از ویژگی های افراد با طرحواره آسیب پذیری یا طرحواره گزند و آسیب، فکر کردن بیش از حد به وقوع اتفاقی وحشتناک و ناخوشایند درباره خود یا دیگران است، که قادر به اجتناب یا جلوگیری از آن نیستند. طرحواره ی آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری باعث می شود تا افراد درگیر آن، به طور دائمی نگران محافظت از خود در برابر آسیب های وارد شده از طرف دیگران باشند و نتوانند به کارهای روزمره خود رسیدگی کرده و مانند دیگران تفریح کنند یا به استراحت بپردازند. در نتیجه ممکن است از فعالیت های روزمره خود دست بکشند، یا از حضور در موقعیت هایی مانند جمع های دوستانه، سخنرانی ها و مسافرت اجتناب کنند. معمولا افرادی دچار طرحواره آسیب پذیری می شوند که دوران کودکی مخاطره آمیز و سختی را گذرانده اند و در بزرگسالی همواره احساس خطر خواهند داشت.

برای مطالعه بیشتر بخوانید: انواع طرحواره ها و تکنیک‌ های طرحواره درمانی؛ تست طرحواره یانگ

نشانه های طرحواره آسیب پذیری

چنانچه فرد یا اطرافیان او دارای تله آسیب پذیری باشند، با مشکلات زیادی درگیر خواهند شد. تشخیص طرحواره آسیب پذیری باعث درک بهتر آن ها می شود. یکی از راه های شناسایی طرحواره آسیب پذیری آشنایی و آگاهی پیدا کردن با نشانه های آن است، که عبارت است از:

• نگرانی دائمی درباره احتمال اشتباه در زندگی
• ترس همیشگی از اتفاقات ناخوشایند
• اشتغال ذهنی افراطی با افکار “چه می‌شد اگر…”
• تجربه شدید احساسات اضطراب و استرس
• احساس ترس و بی اعتمادی به دنیا
• ترس از وقوع اتفاقات غیر قابل کنترل
• احساس ترس شدید و از دست دادن کنترل خود
• داشتن افکار استرس زا و نگران کننده
• نگرانی شدید در مورد بیماری و سلامت جسمانی
• ترس نسبت به از دست دادن اموال و دارایی ها

چنانچه نشانه های طرحواره آسیب پذیری را در خود مشاهده کرده اید، می توانید از بهترین روانشناس تهران کمک بگیرید

علت طرحواره آسیب پذیری

از دلایل شکل گیری طرحواره آسیب پذیری، می توان به احساس ترس ناشی از سو استفاده و بدرفتاری در دوران کودکی اشاره کرد. افرادی که در دوران کودکی خود، احساس نگرانی زیادی را به دلایل متفاوت تجربه کرده اند؛ معمولا در بزرگسالی نیز دائما احساس ترس از وقوع یک اتفاق مخاطره آمیز خواهند داشت. برای بررسی بیشتر علل طرحواره آسیب پذیری باید به ریشه های تحولی افراد در دوران رشد بپردازیم. ریشه های تحولی طرحواره آسیب پذیری عبارت است از:

• والدین تنبیه گر
• والدین محافظه کار
• والدین بیش از حد محدود کننده
• رفتار های اغراق آمیز والدین
• وقوع رویداد های مخاطره آمیز
• فعالیت بیش از حد آمیگدال

مقاله مشابه: طرحواره وابستگی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله وابستگی

طرحواره آسیب پذیری و والدین تنبیه گر

والدینی که فرزندان خود را به شکل های کلامی و فیزیکی مورد تهدید و تنبیه قرار می دهند، زمینه را برای ادامه دار بودن احساس ترس، اضطراب و شکل گیری طرحواره آسیب پذیری در برابر بیماری یا آسیب را در کودکان خود فراهم می کنند. چنین کودکانی در بزرگسالی نیز، ممکن است از مورد تهدید و تنبیه شدن اجتناب کرده و دائما نگران مورد اذیت و آزار قرار گرفتن باشند.

والدین محافظه کار و تله آسیب پذیری

از دیگر علت های بوجود آمدن طرحواره آسیب پذیری در افراد، والدینی هستند که با رفتار های محافظه کارانه خود، احساس ترس و نگرانی از وقوع رویداد های مخاطره آمیز و آسیب دیدن را در فرزندان خود نهادینه کرده اند. والدین با بروز احساس ترس و اضطراب خود نسبت به وقایع، باعث می شوند تا فرزندان نیز با مشاهده آن ها احساس نگرانی کرده و این شرایط تا بزرگسالی آن ها نیز ادامه دار باشد. این کودکان دائما درگیر رفتار های هشدار آمیز والدین خود بوده اند.

خواندن این مطلب را از دست ندهید: طرحواره استحقاق؛ علائم، علت، انواع و درمان طرحواره بزرگ منشی

والدین محدود کننده و تله آسیب پذیری

والدینی که با محدود کردن بیش از حد و نگران کننده کودک، باعث عدم تجربه شکست و مواجهه با رویداد های استرس آمیز فرزندان خود می شوند، زمینه را برای طرحواره اسیب پذیری نسبت به بیماری فراهم می کنند. فرزندانی که باید سطحی از نگرانی را تجربه کنند، با محافظت و اجرای محدودیت های بیش از حد والدین خود، ممکن است تا زمان بزرگسالی تجربه گذر از رویداد های خطرناک و هشدار دهنده را بدست نیاورند. بنابراین بعد از دوران کودکی دائما نگران وقوع اتفاقات مخاطره آمیزی مانند از دست دادن سلامتی، جان و مال خود خواهند بود.

رفتار های اغراق آمیز والدین

والدینی که کودکان خود را نه تنها راهنمایی نکرده، بلکه آن ها را از وقوع اتفاقی وحشتناک می ترسانند؛ کودک را آماده تله آسیب پذیری و فاجعه سازی می کنند. به طور مثال پدر و مادری که فرزند خود را به پارک برده اند و به جای راهنمایی کودک، در مورد محافظت از خود هنگام بازی، او را از آسیب دیدگی شدید و از دست دادن جدی سلامتی، می ترسانند. چنین کودکی احساس خطر شدید کرده و دنیا را مکانی نا امن در نظر خواهد گرفت.

مطلب خواندنی: طرحواره رهاشدگی چیست؟ نشانه ها، علت و مقابله با تله رها شدگی

وقوع رویداد های مخاطره آمیز و طرحواره آسیب پذیری

افرادی که در طول زندگی و به خصوص دوران کودکی خود، شاهد اتفاقات وحشتناک و استرس آمیزی مانند مرگ یکی از عزیزان، ماندن زیر آوار زلزله و تصادفات رانندگی شدید بوده اند، ممکن است دچار طرحواره آسیب پذیری در برابر بیماری یا آسیب شوند. این افراد ممکن است در بزرگسالی برای اجتناب از وقوع دوباره حوادث و به دلیل نگرانی در مورد از دست دادن سلامتی و یا اموال خود، احساس اضطراب شدیدی کرده و رفتار های اجتنابی انجام دهند و دچار تله آسیب پذیری شوند.

طرحواره مرتبط: طرحواره انزوای اجتماعی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان

فعالیت بیش از حد آمیگدال و طرحواره آسیب پذیری

از علت های فیزیولوژیک طرحواره اسیب پذیری نسبت به بیماری، می توان به فعالیت بیش از حد آمیگدال اشاره کرد. آمیگدال بخشی از مغز است که مسئول پردازش رویداد های استرس آمیز بوده و رفتار اجتنابی یا جنگ و فرار را در افراد کنترل می کند. آمیگدال با دریافت اطلاعاتی مبنی بر وقوع یک حادثه یا رویدادی نگران کننده، دستور به فرار، اجتناب و یا رویارویی با شرایط مورد نظر می دهد. ممکن است از دلایل تله آسیب پذیری افراد فعالیت بیش از حد و افراطی آمیگدال باشد که آن ها را دائما درگیر احساس ترس و اضطراب نگه می دارد.

طرحواره آسیب پذیری در کودکان

کودکان دارای طرحواره آسیب یا بیماری ممکن است، به طور افراطی نگران اتفاقات بد و خطرناک هستند. احساسات و هیجانات کودکان با طرحواره آسیب پذیری، معمولا به دلیل عدم ابراز و فرو خوردن اضطراب؛ تشدید می شود. بزرگسالان نیز ممکن است تا زمانی که کودک در مورد افکار و احساس خود درباره ترس از حوادث صحبت نکند، متوجه آن نشوند. کودکان ممکن است برای رهایی از احساس ترس و افکار آزار دهنده خود به دیگران وابستگی بیش از حد پیدا کنند، چرا که فکر می کنند به این شکل در امان خواهند بود. رویارویی با افراد زورگو و تهدید کننده در همسالان یا خانواده، ترس کودکان را افزایش داده و در صورت عدم توجه کافی به کودک با تله آسیب پذیری، ممکن است آن ها دچار طرد شده و احساس منزوی بودن پیدا کنند.

بیشتر بخوانید: طرحواره نقص و شرم یا تله بی ارزشی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان

اختلالات روانی همراه با طرحواره آسیب پذیری

هسته اصلی و کانون طرحواره آسیب پذیری، احساس ترس، نگرانی و اضطراب شدید در مورد وقوع رویدادی قریب الوقوع است که افراد احتمال می دهند، باعث به خطر افتادن سلامتی، مال و جان آن ها می شود. این شرایط باعث می شود تا برای اجتناب از آسیب دیدن از حضور در بعضی جوامع، محیط ها یا انجام بعضی کار ها اجتناب کنند. همچنین ممکن است از داشتن افکار آزار دهنده ای در مورد اتفاقات وحشتناک ابراز نگرانی کنند. این احساسات در بعضی از انواع اختلالات روانی، مشاهده می شود. اختلالات روانی که ممکن است همراه با طرحواره آسیب پذیری وجود داشته باشند، عبارت اند از:

• اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
• اختلال اضطراب اجتماعی (SAD)
• اختلال وسواس فکری و عملی (OCD)
• اختلال پانیک یا وحشت زدگی
• اختلال فوبیا یا هراس خاص
• اختلال آگورافوبیا یا بازار هراسی
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

مطالعه این مطلب توصیه می شود: طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان

انواع طرحواره آسیب پذیری

طرحواره آسیب پذیری دارای انواع مختلفی است که در زمینه های مختلفی ممکن است افراد را درگیر کند. هرکدام از انواع تله آسیب پذیری بر یک بخش از زندگی فرد تمرکز دارد. انواع طرحواره آسیب پذیری عبارت است از:

طرحواره اسیب پذیری نسبت به بیماری

بعضی افراد دائما نگران وضعیت سلامت جسمانی و شرایط پزشکی خود هستند. افراد با طرحواره آسیب پذیری بیماری و سلامت، ترس زیادی از بیمار شدن و از دست دادن سلامتی خود دارند. ممکن است برای اطمینان یافتن از وضعیت سلامتی جسمانی خود مکررا به پزشک مراجعه کرده، یا از انجام کارهایی که احتمال می دهند سلامتیشان را به خطر می اندازد، اجتناب کنند.

سایر طرحواره ها: طرحواره خویشتن تحول نیافته چیست؟ علائم، علل و درمان تله گرفتاری

طرحواره آسیب پذیری وقوع خطر

افراد با تله آسیب پذیری نسبت به وقوع خطر، احساس می کنند که دنیا جای خطرناکی است که اگر دائما نگران و مواظب نباشند، اتفاقات خطرناک و مخاطره آمیزی برای آن ها رخ خواهد داد. این افراد دائما در برابر اتفاقات بد فکر کرده و احساس اضطراب می کنند.

طرحواره آسیب پذیری مالی

افراد با طرحواره آسیب پذیری از نوع فقر، نسبت به از رویدادهایی که ممکن است برای آن ها اتفاق افتاده و باعث از دست دادن مال و اموالشان شود؛ احساس ترس شدیدی می کنند. این حالت ممکن است برای افرادی که یکبار اموال خود را از دست داده و یا در گذشته فقر را تجربه کرده اند بیشتر اتفاق بی افتد. این افراد حتی هنگامی که به اندازه کافی پول دارند نیز، احساس ترس دارند.

مطلب مرتبط: طرحواره تنبیه چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله تنبیه

طرحواره آسیب پذیری از دست دادن کنترل

این افراد به طور دائمی احساس می کنند که هر لحظه ممکن است کنترل خود را از دست بدهند. در نتیجه چنین حالتی و برای پیشگیری از وقوع اتفاقات خطرناکی که به ذهنشان می رسد، از حضور در بسیاری از موقعیت ها اجتناب می کنند. افراد با تله آسیب پذیری یا تله فاجعه سازی، فکر می کنند که در صورتی که کنترل خود را از دست بدهند؛ همه چیز بهم ریخته و شرایطی وحشتناکی را تجربه خواهند کرد.

مطلب مفید: طرحواره ایثار چیست؟ ویژگی های طرحواره ایثارگری و درمان آن

طرحواره آسیب پذیری و روابط عاطفی

فردی که دارای تله آسیب پذیری است، در روابط عاطفی خود و به شکلی آزار دهنده احساس آسیب دیدن از طرف مقابل یا از دست دادن او را تجربه خواهد کرد. احساس از بین رفتن عشق و دوست داشتن دیگران نسب به او، باعث شکل گیری احساس اضطراب می شود. در نتیجه افراد با طرحواره آسیب پذیری برای اطمینان یافتن از رابطه عاطفی خود، دائما از طرف مقابل می خواهند که عشق و دوست داشتن را ابزار و اثبات کنند؛ اینکار باعث بهم ریختن آرامش روانی دیگران و در نتیجه دوری آن ها خواهد شد.

جهت مطالعه بیشتر، کلیک کنید: طرحواره اطاعت چیست؟ نشانه ها، علل و راه درمان تله اطاعت

درمان تله آسیب پذیری

بهترین راه درمان طرحواره آسیب پذیری، مراجعه به یک روانشناس خوب و انجام رواندرمانی است. از اصلی ترین روش های رواندرمانی برای طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر و بیماری، طرحواره درمانی و درمان شناختی رفتاری است؛ که عبارت اند از:

طرحواره درمانی

طرحواره درمانی (schema therapy)، یکی از انواع رواندرمانی هایی است که افراد با مشکلات مختلف از طریق آن درمان خواهند شد. هدف طرحواره درمانی برای درمان طرحواره آسیب پذیری،  کمک به افراد است تا بتوانند:

• علت ترسی که در زندگی روزمره خود تجربه می کنند را درک کنند
• بدانند که ترس و نگرانی آن ها غیر منطقی است
• افکار ناسالم و باور های مشکل آفرین خود را به چالش بکشند
• وابستگی خود به دیگران را کاهش دهند
• باور های کارآمد را جایگزین افکار ناسالم خود کنند
• تجربیات بد و آسیب زا گذشته را مجددا و به شکلی سالم تجربه کنند
• هیجانات منفی خود را شناسایی کرده و به شکلی مفید تر تجربه کنند

درمان شناختی رفتاری

یکی دیگر از انواع رواندرمانی که در درمان افراد با تله آسیب پذیری نسبت به ضرر و بیماری کاربرد دارد، درمان شناختی رفتاری (CBT)، است. در این روش درمانی با افکار و باور های ناسالم چالش شده و سعی می شود تا افراد بتوانند دلیل زیر بنایی افکار غیر منطقی خود را شناسایی کرده و در جهت رفتار های سالم تر قدم بردارند. از تکنیک های درمان شناختی رفتاری می توان به تکنیک تصویر سازی، چالش با خطاهای شناختی و یادداشت رفتار های مشکل ساز، نام برد.

برای مطالعه بیشتر بخوانید: طرحواره شکست چیست؟ از نشانه ها تا درمان تله شکست

کنار آمدن با طرحواره آسیب پذیری

برای کمک به رفع احساس ترس، نگرانی و اضطراب ناشی از افکار ناسالم در مورد رویداد های خطرناک و غیر قابل کنترل با طرحواره آسیب پذیری، انجام راهکار های زیر توصیه می شود:

• مدیریت افکار: در مورد این موضوع که دقیقا چه زمانی درگیر افکار آزار دهنده می شوید، آگاهی پیدا کرده و افکار خود را در طول روز مدیریت کنید.
• مایند فولنس یا ذهن آگاهی: افزایش توجه به آنچه در لحظه حال، تجربه می کنید را تمرین کنید، تا نسبت به آنچه که در حال گذر در جسم و روان است؛ آگاه شوید و از نکات منفی دوری کنید.
• آرامش بخشی: هنگام بروز افکار منفی، ریلکسیشن و آرام سازی را انجام دهید. با انجام تکنیک های آرامش بخشی، توان مقابله افراد با شرایط استرس آمیز بیشتر می شود.
• چالش افکار غیر منطقی: منطق خود را در برابر باور ها و افکار نا معقول به کار بگیرید و از این راه با افکار غیر منطقی که باعث افزایش اضطراب می شوند، چالش کنید.
• توجه به شواهد مخالف: سعی کنید تا شواهدی خلاف افکار خود پیدا کنید، تا درگیر افکار نگران کننده در مورد غیر اجتناب بودن رویداد ها نشوید. توجه به شواهد مخالف، استرس را کاهش می دهد.

سبک های مقابله با طرحواره آسیب پذیری

طرحواره آسیب پذیری به ضرر یا بیماری باعث می شود تا افراد نتوانند زندگی روزمره خود را با احساس آرامش بگذرانند، چرا که دائما درگیر احساس ترس و اضطراب هستند. افراد برای کنار آمدن با مشکل خود معمولا به سه شیوه رفتار می کنند. روش های کنار آمدن با تله آسیب پذیری عبارت است از:

• اجتناب
• جبران بیش از حد
• تسلیم

اجتناب :افراد با طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری ممکن است به منظور کاهش اضطراب خود، دست به رفتار های اجتنابی بزنند. در چنین شرایطی، از حضور در موقعیت ها یا از رویارو شدن با افرادی که احساس وقوع خطر در آن ها را ایجاد کند؛ اجتناب و دوری می کنند.

جبران بیش از حد: در این حالت، افراد به جای اجتناب از افراد و موقعیت ها، دست به انجام کارهایی می زنند که بر خلاف افکار و باور های آن ها مبنی بر وقوع آسیب است. مانند فردی که با وجود ترس خود مبنی بر وقوغ رخداد های خطرناک، مسافرت می کند.

تسلیم: در این روش افراد با طرحواره آسیب پذیری، در برابر باور ناسالم خود مبنی بر خطرناک بودن دنیا و وقوع رویداد های آسیب زا، تسلیم می شوند. در این شرایط ممکن است بیش از پیش احساس اضطراب ناشی از وقوع اتفاقات بد را تجربه کنند.

عوارض طرحواره آسیب پذیری

از آن جا که افراد با تله آسیب پذیری دائما درگیر مشکلات اضطرابی و احساس نگرانی خود هستند، ممکن دچار مشکلات بسیاری در زندگی خود شوند. از عوارض طرحواره آسیب پذیری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ناتوانی در تفریح و سپری کردن اوقات فراغت
• داشتن افکار شک و تردید نسبت به آینده
• عدم حضور در بعضی شرایط به دلیل ترس از آسیب دیدگی
• داشتن مشکل هنگام انجام کار های گروهی
• مشکل در روابط زناشویی و عاطفی، به دلیل ترس شدید
• مراجعه چندین باره به پزشک برای اطمینان از سلامت خود
• فاجعه سازی از مشکلات کوچک و ایجاد ناراحتی برای دیگران
• دوری از خانواده و دوستان به دلیل همراه نبودن با آن ها در اکثر موقعیت ها مانند سفر
• داشتن سطح استرس و اضطراب بسیار بالا
• احساس طرد و انزوا

سوالات متداول

در این بخش سعی کرده ایم تا به سوالات پر تکرار شما درباره طرحواره آسیب پذیری پاسخ دهیم.

آیا طرحواره آسیب پذیری پرسشنامه دارد؟

به منظور شناسایی و تشخیص انواع طرحواره های ناسازگار، از جمله طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر و بیماری، می توان از پرسشنامه طرحواره های ناسازگاز یانگ استفاده کرد.

آیا طرحواره آسیب پذیری یک اختلال روانی است؟

خیر، طرحواره آسیب پذیری یک اختلال روانی نیست، بلکه یک طرحواره ناسازگار مطرح شده توسط جفری یانگ است که افراد را نسبت به وقوع حوادث بد و خطرناک گوش به زنگ کرده و اضطراب آن ها را افزایش می دهد.

سایر طرحواره ها

• طرحواره معیارهای سختگیرانه چیست؟ از نشانه ها تا درمان
• طرحواره بی اعتمادی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
• طرحواره خویشتن داری ناکافی چیست؟ نشانه ها،علت و درمان
• طرحواره تایید طلبی یا پذیرش جویی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
• طرحواره منفی گرایی و بدبینی چیست؟ علائم، علل، پیامدها و درمان

---

منابع: attachmentproject, schematherapyonline, psychologyblossom

پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.