طرحواره وابستگی بی کفایتی (Dependence / Incompetence Schema) که یکی از انواع طرحواره های ناسازگار است و باعث می شود فرد تصور کند از پس مسئولیت های زندگی بر نمی آید و به کمک دیگران نیاز دارد. این حس بی کفایتی در تله وابستگی باعث ایجاد حس ترس از طرد شدن می شود چون افراد با این طرحواره تصور می کنند به تنهایی از پس هیچ چیز بر نمی آیند. طرحواره وابستگی مانند بقیه طرحواره ها از الگوی های نادرست تربیت والدین در کودکی، به وجود می آید و در بزرگسالی نیز بر اکثر جنبه های زندگی فرد تاثیر می گذارد. برای آگاهی از نشانه ها و نحوه درمان طرحواره وابستگی بی کفایتی با ما همراه باشید.
طرحواره وابستگی چیست؟
افراد دچار طرحواره وابستگی بی کفایتی به صورت مداوم ترس از طرد شدن دارند و فکر می کنند به تنهایی نمی توانند زندگی خودشان را مدیریت کنند. افراد با طرحواره وابستگی مدام می ترسند، چون مسئولیت های زندگی را خیلی سنگین می بینند و خودشان را برای مدیریت کردن این مسئولیت ها کافی نمی دانند. طرحواره وابستگی بی کفایتی درجه های مختلفی دارد، گاهی ممکن است شخص دچار تله وابستگی فقط در یک یا دو جنبه زندگی علائم آن را نشان دهد و گاهی ممکن است شدیدتر باشد و فرد در همه جنبه های زندگی طرحواره وابستگی بی کفایتی را نشان دهد.
طرحواره چیست؟
طرحواره در روانشناسی و به طور کلی مفهوم طرحواره، اشاره به الگوهای تقریبا ثابت در فکر و رفتار افراد دارد که در سنین کودکی و بر اساس تجارب اولیه با والدین یا دیگر مراقبان شکل گرفته است. جفری یانگ کسی بود که برای اولین بار ۱۸ طرحواره ناسازگار که باعث ایجاد مشکل در زندگی افراد می شوند را مشخص کرده و طرحواره درمانی را برای درمان و حل و فصل مشکلات افراد با طرحواره های ناسازگار ابداع کرده است.
نشانه های طرحواره وابستگی
احساس بی کفایتی و وابستگی، هسته های اصلی طرحواره وابستگی بی کفایتی هستند. اما وقتی می گوییم کسی طرحواره وابستگی دارد دقیقا منظورمان چیست؟ نشانه های طرحواره وابستگی بی کفایتی عبارتند از:
- ترس از طرد شدن
- احساس بی کفایتی
- ضعف در تصمیم گیری
- احساسات منفی نسبت به استقلال
- احساس اضافی بودن
- سوء مصرف مواد یا اعتیاد به الکل
افراد با طرحواره وابستگی شدیدا از اینکه افراد زندگیشان آن ها را رها کنند، می ترسند و تصور می کنند اگر آن ها بروند، در ادامه زندگی با اختلالات جدی مواجه می شوند. طرحواره وابستگی باعث می شود احساس کنید به تنهایی نمی توانید در مورد مسائل زندگی تصمیم بگیرید. همه از مشورت و راهنمایی دیگران هنگام تصمیم گیری استفاده می کنند، اما نه در همه تصمیم ها. اگر نمی توانید هیچ تصمیم مهمی را به تنهایی بگیرید و تاثیر دیگران در تصمیم های زندگیتان بیشتر از مشورت و راهنمایی است ممکن است دچار طرحواره وابستگی بی کفایتی باشید. وقتی دیگران در مورد استقلال مالی، اجتماعی، فردی و … صحبت می کنند، برای شما ناخوشایند است و دوست ندارید بحث را ادامه دهید. این بحث ها در فردی با طرحواره وابستگی بی کفایتی احساس خجالت و شکست ایجاد می کند.
ریشه های طرحواره وابستگی
مثل بقیه طرحواره ها، طرحواره وابستگی بی کفایتی نیز در دوران کودکی شکل می گیرد. والدین کودک با تله وابستگی بی کفایتی، احتمالا بیش از حد از او محافظت می کنند و نمی گذارند با چالش های طبیعی زندگی روبرو شود. دلایل دیگری نیز برای ایجاد این طرحواره وجود دارد. دلایل ایجاد طرحواره وابستگی بی کفایتی عبارتند از:
والدین بیش از حد محافظ
این والدین برای کودک در برابر چالش های طبیعی زندگی مانند سپر عمل می کنند و نمی گذارند کودکشان دنیای واقعی را همانطور که هست، ببیند. کودک نحوه مقابله با چالش های معمولی و هرروزه زندگی را نمی آموزد و طرحواره وابستگی بی کفایتی را شکل می دهد.
بیشتر بخوانید: طرحواره استحقاق؛ علائم، علت، انواع و درمان طرحواره بزرگ منشی
دخالت بیش از حد والدین
گاهی والدین بیشتر از آنچه که باید در زندگی کودک خود را دخیل می کنند، بعضی کارها را برای کودک انجام می دهند با اینکه خودش قادر به انجام آن ها است. بیش از حد به کودک راهنمایی و مشورت می دهند و باعث ایجاد طرحواره وابستگی در کودک می شوند.
تجربه تروما
تجربه بعضی از تروما ها در دوران کودکی خصوصا مواردی مثل اینکه کودک توسط والد رها شود، یا والد خود را از دست بدهد ممکن است باعث ایجاد طرحواره وابستگی بی کفایتی در کودک بشود.
بیماری مزمن یا مادرزادی کودک
در مواردی که کودک با بیماری مزمن یا مادرزادی دست و پنجه نرم می کند، خانواده نسبت به حالت عادی به او حساسیت بیشتری نشان می دهند، از او بیش از حد مراقبت می کنند و در نتیجه کودک را دچار تله وابستگی می کنند.
عزت نفس پایین در کودکی
گاهی والدین به کودک آنطور که باید عزت نفس نمی دهند. مثلا وقتی می خواهد کار جدیدی را امتحان کند یا از بلند پروازی هایش می گوید او را جدی نمی گیرند یا حتی بدتر، او را بابت بلندپروازی سرزنش می کنند. این حس کافی نبودن و ناتوانی می تواند به صورت طرحواره وابستگی بی کفایتی در کودک بروز کند.
غفلت والدین در کودکی
گاهی والدین از کودک غافل می شوند و او را نادیده می گیرند، در این موارد شاید کودک مجبور شود قبل از اینکه آماده باشد با چالشی روبرو شود. در نتیجه شکست می خورد و احساس بی کفایتی را تجربه می کند در حالیکه باید با آمادگی بیشتر با آن چالش روبرو می شد. این احساس بی کفایتی و شکست خوردن می تواند طرحواره وابستگی بی کفایتی را ایجاد کند.
از دست ندهید: طرحواره اطاعت چیست؟ نشانه ها، علل و راه درمان تله اطاعت
درمان طرحواره وابستگی
معمولا افرادی که طرحواره وابستگی بی کفایتی دارند، به دلیل مستقل شدن سراغ درمان نمی روند. دلایل دیگری آن ها را به سمت درمان می برد، مثل احساس اضطراب پس از رها شدن از طرف شخصی نزدیک ، ترس از طرد شدن توسط نزدیکان و …. افراد با طرحواره وابستگی انتظار دارند درمانگر به آن ها بگوید دقیقا باید چه کنند تا مشکل حل شود. بهتر است برای انتخاب درمان مناسب برای تله وابستگی با بهترین روانشناس مشورت کنید.
تکنیک هایی وجود دارد که می تواند منجر به رهایی از طرحواره وابستگی بشود. گرچه درمان و کمک متخصص برای طرحواره های ناسازگار ضروری است، اما کارهایی وجود دارد که خودتان می توانید انجام دهید تا نشانه های تله وابستگی بی کفایتی را بهبود ببخشید. راه های مقابله با طرحواره وابستگی بی کفایتی عبارتند از:
- عزت نفس خود را تقویت کنید: به خودتان شک نکنید و بدانید که توانا هستید و از پس چالش های زندگیتان بر می آیید. تردید و نگرانی هنگام چالش های بزرگ طبیعی است، اما فکر نکنید که قطعا تصمیم نادرست می گیرید و به خودتان اعتماد کنید.
- احساسات و هیجان ها را مدیریت کنید: در نظر بگیرید که احساسات بی کفایتی و شرم شما، به دلیل طرحواره وابستگی به وجود آمده و نگذارید کنترل شما را به دست بگیرند. به خودتان یادآوری کنید که این احساسات گذرا هستند و از آن ها عبور می کنید.
- مسئولیت های خود را انجام دهید: بررسی کنید که کدام مسئولیت هایتان را دیگران انجام می دهند و کم کم آن ها را خودتان بر عهده بگیرید. اگر ترسناک به نظر می رسد از موارد کوچکتر شروع کنید و جلو بروید.
- از افراد نزدیک کمک بگیرید: به نزدیکانتان بگویید که احساس می کنید زیادی به آن ها وابسته هستید و می خواهید مستقل شوید. از آن ها بخواهید شما را تشویق کنند و کم کم بگذارند خودتان کارهایتان را انجام دهید.
مطلب مرتبط: طرحواره تنبیه چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله تنبیه
طرحواره درمانی برای طرحواره وابستگی بی کفایتی
طرحواره درمانی بر تجربیات دوران کودکی به منظور به چالش کشیدن طرحواره های ناسازگار تمرکز دارد. باید بدانید با اینکه تغییر طرحواره وابستگی بی کفایتی دشوار است، اما با تعهد به درمان، ثبات و درمان مناسب، دستیابی به تغییرات مثبت کاملاً امکان پذیر است. طرحواره درمانی به شما کمک می کند مولفه های اصلی طرحواره وابستگی را شناسایی کنید و به اصلاح آن ها بپردازید.
درمان شناختی رفتاری برای طرحواره وابستگی
درمان شناختی رفتاری می تواند به شما کمک کند تا افکار مخرب مربوط با طرحواره وابستگی را با عقاید سازگار و مثبت جایگزین کنید. الگو های فکری نامناسب همواره در طرحواره وابستگی عاطفی وجود دارند که در جنبه های مختلفی از زندگی، تاثیر منفی می گذارند. درمان شناختی رفتاری برای تله وابستگی بی کفایتی، تاثیر منفی این الگوهای فکری و عقاید را کم می کند.
مطالعه بیشتر: طرحواره ایثار چیست؟ ویژگی های طرحواره ایثارگری و درمان آن
سبک های مقابله ای طرحواره وابستگی
سبک های مقابله ای در همه طرحواره ها وجود دارد. فردی با طرحواره وابستگی بی کفایتی در موقعیتی که طرحواره اش فعال می شود، به یکی از سه شکل تسلیم، جبران بیش از حد یا اجتناب پاسخ می دهد. در نظر داشته باشید این سبک های مقابله ای ناسالم هستند و قبل از درمان دیده می شوند. روش های مقابله سالم با تله وابستگی نیز وجود دارد که بعدا به آن می پردازیم.
طرحواره آسیب پذیری چیست؟ تله آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری
سبک مقابله اجتناب در طرحواره وابستگی بی کفایتی
فرد با طرحواره وابستگی از هر موقعیتی که طرحواره او را فعال کند اجتناب می کند. در سبک مقابله اجتناب فرد با طرحواره وابستگی، فعالیت هایی که در آن فرد دیگری برای حمایت یا پشتیبانی از آن ها وجود ندارد انجام نمی دهند، مثلا به مکانی جدید تنهایی سفر نمی کند. داشتن سبک اجتناب در برابر طرحواره وابستگی یعنی احتمال دارد تصمیم گیری های مهم را به تعویق بیندازید. رها کردن و به تاخیر انداختن چنین مسائلی معمولاً باعث می شود برخورد با آنها جدی تر و استرس زاتر شود. این به نوبه خود تمایل به اجتناب از این مسائل را افزایش می دهد و یک چرخه معیوب را ایجاد می کند.
سبک مقابله ای جبران افراطی در تله وابستگی
باید بدانید که سبک مقابله ای جبران افراطی در افراد با طرحواره وابستگی بی کفایتی بسیار نادر است. افراد با سبک مقابله ای جبران افراطی، به طرز اغراق شده ای خلاف باور های خود عمل می کنند. کمک و حمایت دیگران را وقتی لازم است رد می کنند، سعی می کنند همه چیز را به تنهایی انجام دهند حتی اگر مجبور باشند خیلی سخت تر کار کنند. همچنین در سبک مقابله جبران بیش از حد در تله وابستگی، افراد احتمالا استانداردهای بالایی برای خود تعیین می کنند و به سختی تلاش می کنند تا شایسته و موفق به نظر برسند. اما اگر در کاری موفق نشوند احتمالا به جای نسبت دادن هر سرزنشی به خود، دیگران را سرزنش کنند.
سبک مقابله تسلیم در طرحواره وابستگی
در سبک مقابله تسلیم فرد نسبت به طرحواره وابستگی خود، کاملا تسلیم می شود. می پذیرد که بی کفایت است و نمی تواند کارها و مسئولیت های زندگی را به تنهایی انجام دهد. سبک تسلیم باعث می شود فرد با طرحواره وابستگی عاطفی به اشخاص کنترل گر جذب شود و رابطه عاشقانه نامتناسبی تشکیل دهند.
مطالعه بیشتر: طرحواره نقص و شرم یا تله بی ارزشی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
طرحواره وابستگی عاطفی در رابطه عاشقانه
افراد با طرحواره وابسته معمولا جذب افراد کنترل گر می شوند، زیرا افراد کنترل گر تمایل دارند به جای یک شخص تصمیم گیری کنند و مبتلایان به تله وابستگی عاطفی با این قضیه راحت هستند چون دوست دارند مسئولیت زندگیشان را نپذیرند. اگر شک دارید خودتان یا شریک عاطفی شما دچار طرحواره وابستگی است، بهتر است نشانه های آن را بشناسید. نشانه های تله وابستگی عاطفی در رابطه عبارتند از:
- ترس شدید از جدایی: افراد با طرحواره وابستگی عاطفی مدام نگران تمام شدن رابطه یا رها شدن هستند. این ترس خودش را در رابطه به شکل رفتار های وابسته یا نیاز مداوم و بیش از حد به شنیدن تعهد و علاقه طرف مقابل نسبت به خودشان، نشان می دهد
- عدم تصمیم گیری بدون شریک عاطفی: اینکه در تصمیمات مهم زندگی با شریک عاطفی خود مشورت کنید بسیار خوب و مهم است، اما برای تصمیمات کوچک و فردی باید بتوانید خودتان تصمیم بگیرید. اگر برای همه تصمیمات خود به شریکتان نیاز دارید احتمالا دچار تله وابستگی عاطفی هستید
- حل شدن در شریک عاطفی: رابطه های عاطفی موفق در عین حال که فعالیت های دو نفره زیادی انجام می دهند، اما هر نفر به طور جدا نیز برای خودش برنامه هایی دارد. اگر بیشتر فعالیت های روزانه و تفریح های شما به حضور شریکتان وابسته است، احتمالا طرحواره وابستگی بی کفایتی در رابطه شما وجود دارد
- قدرت نامتناسب در رابطه: اگر حس می کنید در تصمیم گیری ها، برنامه ریزی برای آینده، فعالیت های روزانه و … نظرات یکی از شما، قدرت و نفوذ بیشتری دارد، می توان گفت احتمالا در رابطه دچار طرحواره وابستگی عاطفی شده اید
- اجتناب از تنها بودن: گرچه یک زوج زمان زیادی را با هم می گذارنند، اما در صورتی که موقعیتی پیش بیاید که تنها باشند از تنها بودن نیز، می توانند لذت ببرند. اگر یکی از افراد در رابطه از تنها بودن همیشه اجتناب می کند و ترجیح می دهد همه جا دوتایی بروید و هر فعالیتی را دونفره انجام دهید احتمالا دچار طرحواره وابستگی شده است
- نیاز مکرر برای اطمینان از حس طرف مقابل: فرد با طرحواره وابستگی بی کفایتی، به دلیل ترس مداومی که از رها شدن یا طرد شدن دارد، نیاز به اطمینان مداوم از طرف مقابل دارد. باید مدام بشنود که او را دوست دارید، نمی خواهید او را ترک کنید، به او خیانت نمی کنید و …
- احساس اضطراب و نگرانی مداوم: فردی با طرحواره وابستگی همیشه در مورد ثبات رابطه و دوام آن نگران است. احساسات طرف مقابل برایشان اهمیت زیادی دارد و می ترسند این احساس تغییر کند یا شریکشان آن ها را ترک کند. این نگرانی ها منجر به احساس اضطراب زیادی می شود
بیشتر بخوانید: طرحواره رهاشدگی چیست؟ نشانه ها، علت و مقابله با تله رها شدگی
سوالات متداول
در این بخش سعی می کنیم به سوالات رایج شما پاسخی کوتاه بدهیم.
آیا طرحواره وابستگی بر روابط کاری تاثیر می گذارد؟
بله، فردی با طرحواره وابستگی در محیط کار از پذیرفتن مسئولیت های جدید و تصمیم گیری اجتناب می کند و تصور می کند توانایی لازم را برای کارهای جدید یا مهم تر ندارد. همچنین احتمالا مدام نگران این است که کارش را از دست بدهد.
آیا طرحواره وابستگی بدون روان درمانی خوب می شود؟
با راهکارهای خودیار که فرد به تنهایی می تواند انجام دهد، تاثیر طرحواره وابستگی بی کفایتی را در برخی ابعاد زندگی کم کند. با این حال کمک گرفتن از متخصص، درمان را سریع تر و کامل تر می کند.
درمان طرحواره وابستگی بی کفایتی چقدر طول می کشد؟
طول درمان برای طرحواره وابستگی کاملا به خود شما و تعهدتان به روان درمانی بستگی دارد، اما معمولا پروسه درمان طرحواره های ناسازگار بین ۲ تا ۳ ماه طول می کشد.
طرحواره وابستگی بی کفایتی با چه اختلالات دیگری همراه است؟
طرحواره وابستگی معمولا به ایجاد یا تشدید برخی اختلال ها کمک می کند و یا به دلایل دیگر معمولا افراد دچار تله وابستگی، این اختلالات را هم دارند. این اختلالات شامل اختلالات اضطرابی، افسردگی و اختلال شخصیت وابسته یا مرزی می باشد.
سایر طرحواره ها
- طرحواره معیارهای سختگیرانه چیست؟ از نشانه ها تا درمان
- طرحواره بی اعتمادی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
- طرحواره انزوای اجتماعی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
- طرحواره خویشتن داری ناکافی چیست؟ نشانه ها،علت و درمان
- طرحواره تایید طلبی یا پذیرش جویی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
- طرحواره منفی گرایی و بدبینی چیست؟ علائم، علل، پیامدها و درمان
منابع: psychologytoday, attachment project, attachmentrepair
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
خیلی خوب بود ممنون