همه ما گاهی ممکن است از شکست و نرسیدن به اهداف خود بترسیم. اگر طرحواره شکست داشته باشید، ممکن است انتظار شکست خوردن، احساس حقارت نسبت به همتایان خود، احساس شکست یا این باور را داشته باشید که به طور مداوم در هر کاری شکست می خورید. معمولا احساس حماقت، بی استعداد بودن، ناتوانی و به طور کلی کم تر از دیگران موفق بودن به طرحواره شکست گره خورده است.
طرحواره شکست چیست؟
طرحواره شکست (Failure schema) باعث نوعی ترس و هراس از شکست در شما می شود به گونه ای که ترجیح می دهید یک فعالیت را کلا انجام ندهید تا اینکه انجام دهید و شکست بخورید. طرحواره شکست یکی از انواع طرحواره ها است که با سلامت روان ناسازگار است و باعث می شود سلامت روان شما به خطر بیفتد.
تله شکست از اوایل دوران کودکی، زمانی که نگرش کودک به دنیای اطرافش شکل می گیرد، می تواند آغاز شود. کودک در این مرحله کارهایی از جمله صحبت کردن، فعالیت های فیزیکی و … را می آموزد. متأسفانه غیرمعمول نیست که والدین نسبت به نیاز کودک در حال رشد به عشق و حمایت بی قید و شرط، بی توجه باشند. کودک در این مرحله نیاز دارد فعالیت های مختلف را انجام دهد و گاهی شکست بخورد یا موفق نشود و سپس دوباره تلاش کند. اگر در این مرحله والدین پس از شکست، عشق و حمایت خود را نشان ندهند کودک یاد نمیگیرد که شکست بخشی طبیعی از فرآیند زندگی است و اشکالی ندارد. این مسائل باعث می شود کودک از شکست خوردن بترسد و طرحواره شکست در او شکل بگیرد.
مقاله مشابه: طرحواره وابستگی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله وابستگی
طرحواره چیست؟
در روانشناسی ، طرحواره معمولاً به چارچوب یا ساختار ذهنی اشاره دارد که افراد به وسیله این طرحواره اطلاعات را سازماندهی و تفسیر می کنند. آدم ها از طرحواره برای درک و فهمیدن محیط اطراف خود استفاده می کنند. طرحواره ها برای روان شما مانند DNA برای بدن شما هستند. مجموعه طرحواره هایی که ما داریم نگرش و واکنش ما را نسبت به دنیای اطرافمان مشخص می کند. در ادامه به شما می گوییم که طرحواره شکست چیست و چطور آن را تشخیص دهید و درمان کنید.
مطلب مرتبط: انواع طرحواره ها و تکنیک های طرحواره درمانی؛ تست طرحواره یانگ
نشانه های طرحواره شکست
نشانه ها و علائم طرحواره شکست می تواند در افراد مختلف، متفاوت باشد. گرچه برای اطمینان و بررسی بیشتر باید به یک روانشناس مراجعه کنید اما می توانید با مطالعه نشانه ها متوجه شوید که آیا چیزی که به دنبال آن می گردید احتمالا تله شکست است یا نه. ۶ نشانه مهم طرحواره شکست عبارتند از:
- باور دارید که در آنچه تلاش می کنید شکست خواهید خورد
- از موقعیت هایی که عملکرد شما بررسی می شود و ارزیابی می شوید اجتناب می کنید
- خودتان را دست کم می گیرید و به دنبال جایگاه های بالاتر و برتر نمی روید چون نگران هستید که آن را به دست نیاورید
- اهمال کاری می کنید و این موضوع احساس ناکافی بودن شما را تقویت می کند و باعث شکست شما می شود و نهایتا یک چرخه معیوب وخطرناک به وجود می آورد
- به دلیل اضطراب زیادی که بابت قضاوت شدن تجربه می کنید عملکرد شما پایین می آید
- حتی اگر موفق شوید و دستاوردی کسب کنید یا آن را کم ارزش می شمارید و یا باور می کنید لیاقت آن را ندارید
- استعداد ها و دستاورد های خود را حاصل عواملی مانند شانس و … می دانید و در نتیجه خود را مستعد نمی بیند
- موفقیت ها و دستاورد های خود را کم ارزش می دانید
مطالعه بیشتر: طرحواره بازداری هیجانی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
نشانه های طرحواره شکست در کودکی
کودکان نیز می توانند نشانه های طرحواره شکست را نشان دهند، این کودکان ممکن است به علت تله شکست از انجام بسیای از کارها اجتناب کنند، نشانه های طرحواره شکست در کودکان عبارتند از:
- کودکان دارای طرحواره شکست ممکن است سریع از انجام یک کار دست بکشند
- از فعالیتی که خود را در آن بد می دانند اجتناب کنند
- وقتی کاری اشتباه انجام می دهند کلافه یا عصبانی شوند
- کودکان دچار تله شکست با به زمانی که برای شروع یک کار چالش برانگیز لازم است را به نعویق می اندازند
- در مواجهه با یک فعالیت جدید اضطراب یا علائم فیزیکی نشان می دهند
برای مطالعه: طرحواره ایثار چیست؟ ویژگی های طرحواره ایثارگری و درمان آن
نشانه های طرحواره شکست در محیط کار
بزرگسالانی که دارای طرحواره شکست هستند تا زمانی که مطمئن نشوند برتری کامل دارند کاری را انجام نمی دهند، بنابراین ممکن است یک کار را شروع کنند، اما زمانی که خیلی چالش برانگیز می شود آن را ترک می کنند. آنها همچنین ممکن است شغلی را انتخاب کنند که برای آن واجد شرایط بیش از حد نیاز هستند یا پیشرفت کمی در محل کار خود نشان دهند، زیرا می ترسند هدف های بزرگتر را دنبال کنند و ناموفق باشند.
طرحواره شکست در اغلب آدم ها به شکل احساس حماقت و ناتوانی بروز می کند. آنها همچنین در هنگام دریافت بازخورد دیگران نسبت به کارشان، مستعد واکنش بسیار حساس هستند. اجتناب از اینکه کسی مهارت و کار شما را بررسی کند، عدم انجام کار خود در حضور دیگران و ترسیدن از ارزشیابی ها می توانند باعث شود که حتی در شغل خود دچار مشکل شوید. علاوه بر این، بزرگسالان مبتلا به تله شکست ممکن است خود را با دیگران مقایسه کنند و در این مقایسه معمولا به این نتیجه می رسند که “من به اندازه کافی خوب نیستم”.
طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان را مطالعه کنید
ریشه های طرحواره شکست
طرحواره شکست می تواند با وجود مسائلی در کودکی شکل بگیرد به بعضی از این موارد به اختصار اشاره می کنیم:
- انتقاد مداوم والدین از کودک و یا مسخره کردن او حتی به شوخی
- مسئولیت های سنگین به کودک محول کردن به نحوی که نتواند از پس آن بر بیاید و به ناچار شکست بخورد
- نبودن نظم و توجه در سبک فرزند پروری والدین
- مورد تمسخر و تحقیر واقع شدن و شرم در محیط مدرسه یا اجتماع
این بازخورد های منفی که کودک از جهان اطراف خود مثل والدین یا اجتماع دریافت می کند، این پیام را در کودک نهادینه می کند که “من یک بازنده ام” یا “من همش شکست می خورم”. نهایتا اگر والدین به فرزندشان اجازه ندهند خودش کاری انجام دهد یا به تلاش‌های کودک توجه نکنند و تشویق نکنند، طرحواره شکست شکل می گیرد. شکل گیری تله شکست باعث می شود کودک عزت نفس و احساس تسلط را در خودش پیدا نکند و پرورش ندهد.
محیط کودکی که در آن بزرگ می شویم، ریشه رفتار ها و نگرش های فعلی ما را شکل داده است. اگر محیط کودکی دارای ویژگی های زیر باشد احتمال شکل گرفتن تله شکست به وجود می آید:
- لحن کلی والدین و اعضای خانواده با بی حوصلگی، سرخوردگی و ناامیدی است
- به خاطر شکست خوردن کودک سرزنش می شود، مسخره می شود یا بازخورد منفی دریافت می کند
- والدین فشار زیادی روی کودک می گذارند که از پس آن برنمی آید و بابت این احساس سرخوردگی به او می دهند
- وجود عقاید نژادپرستی، تبعیض جنسی، و سایر اشکال نفرت و تعصب اجتماعی می توانند موفقیت را تضعیف کنند و در عین حال “قربانی” را مقصر بدانند
مطلب مرتبط: طرحواره آسیب پذیری چیست؟ تله آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری
گاهی افراد و کودکانی که دچار اختلالات عصبی دیگر مثل ADHD و دیسلکسیا (نارساخوانی) هستند، به دلیل عدم تشخیص و درک درست از شرایط آن ها مورد قضاوت و ارزیابی منفی قرار می گیرند و این مسئله باعث ایجاد طرحواره شکست بدی در آن ها می شود. باید بدانیم که افراد و کودکان با اختلالات یادگیری صرفا با شرایط و سرعت متفاوتی کارها را انجام می دهند و بابت این نباید آن ها را سرزنش کرد.
برای اطلاع از این اختلالات و آگاهی بیشتر از شرایط این افراد به مقاله اختلال های یادگیری و انواع مشکلات دانش آموزان در مدرسه و روش های درمانی مراجعه کنید تا بتوانید درک بهتری نسبت به این موضوع داشته باشید.
بیشتر بخوانید: سندرم ایمپاستر چیست؟ نشانه ها، دلایل و درمان خودویرانگری
چگونه بفهمیم طرحواره شکست داریم؟
در اینجا به چند سؤال اشاره می کنیم که اگر حس میکنید تله شکست یا چیزی مشابه آن در شما هست باید به آن ها فکر کنید:
- آیا فکر می کنید نسبت به اطرافیان خود کمتر موفق هستید؟
- گاهی اهمال کاری می کنید و به موقع کارهای خود را انجام نمی دهید؟
- وقتی به موفقیت ها و دستاورد های خود فکر میکنید احساس ناکافی بودن می کنید؟
- حس می کنید راه های زیادی را رفته اید ولی دستاوردی برایتان نداشته؟
- معمولا فکر می کنید بقیه نسبت به شما موفق تر هستند یا توانایی بیش تری دارند؟
- احساس ناکافی بودن یا ترس از شکست خوردن باعث می شود کارهای جدید انجام ندهید؟
- فکر می کنید بقیه باهوش تر از شما هستند؟
- هنگامی که به چالش یا بحران برخورد می کنید دچار اضطراب می شوید چون نگرانید نتوانید آن را مدیریت کنید؟
اگر پاسخ شما به اکثر این سوالات منفی بود، بعید است که طرحواره شکست در شما شکل گرفته باشد. اگر فکر می کنید طرحواره شکست در مورد شما صدق می کند، به فعالیت های روزمره خود نگاهی بیندازید و ببینید چگونه تله شکست روی آن ها تاثیر می گذارد. شناخت طرحواره خود، کلید تغییر الگوهایی است که شما را از دستیابی به اهدافتان باز می دارد.
احساسات و باورهای طرحواره شکست و تله بی ارزشی می توانند از جهات بسیاری مشابه هم باشند. مطمئن شوید که تفاوت های این دو طرحواره را می دانید: طرحواره نقص و شرم یا تله بی ارزشی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
اگر در کودکی حمایت لازم را دریافت نکرده باشید، به اشتباه باور می کنید که به نوعی ناکافی هستید، شایستگی لازم را ندارید و همیشه از دیگران عقب تر هستید. طرحواره شکست در موقعیت هایی فعال می شود که حس می کنید کار اشتباهی انجام داده اید یا ممکن است کار اشتباهی انجام داده باشید. این فعال شدن به شکل واکنش بیش از حد در هنگام دریافت بازخورد منفی از افراد مثل همسر، همکار یا آشنایان خودش را نشان می دهد. کوچکترین واکنش منفی اطرافیان باعث بالا آمدن باور های اشتباه کلی می شود مثل “من کافی نیستم”، “من بی عرضه ام” یا ” من نمی توانم هیچ کاری را درست انجام دهم”.
مطلب مرتبط: طرحواره تنبیه چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله تنبیه
اگر فکر می کنید ممکن است دچار تله شکست شده باشید حتما با یک روانشناس خوب مشورت کنید چرا که تله شکست درمان نشده می تواند منجر به احساس شرم، عزت نفس پایین، افسردگی و اضطراب برسد.
مطلب مرتبط: درماندگی آموخته شده چیست؟ تعریف، نشانه ها، علت و کنترل آن
سبک های مقابله با طرحواره شکست
افراد معمولاً با باورهای مرتبط با طرحواره شکست خود به روش‌های ناکارآمد کنار می‌آیند. مثلا در یک رابطه عاطفی فردی با طرحواره شکست ممکن است شرکای عاطفی نامناسبی را انتخاب کند، در رابطه های سمی باقی بماند، از خودگذشتگی کند تا شریک زندگی خود را راضی نگه دارد، و احساس بی کفایتی را مکرر تجربه کند. در محیط کار، شخصی با تله شکست ممکن است از موقعیت های اجتماعی کناره گیری کند، حساسیت شدیدی نسبت به بازخورد گرفتن داشته باشد، از انجام وظایف اجتناب کند و احساس شکست خوردن را زیاد تجربه کند. در مجموع روش های مقابله با تله شکست در یکی از این سه قالب قرار می گیرند:
- اجتناب: یک روش ناکارآمد و ناسالم برای مقابله با طرحواره شکست اجتناب از هر موقعیتی است که می تواند منجر به شکست شود. مانند دوری از مسئولیت ها، امتناع از انجام چالش ها یا انجام کارهای خاص. زمانی که فردی با طرحواره شکست مجبور است کاری را انجام دهد، احتمالاً برای جلوگیری از شکست این کار را به تعویق می اندازد و به این صورت اهمال کاری می کند.
- جبران بیش از حد: یکی دیگر از راه های ناسالم مقابله با طرحواره شکست، عمل کردن به صورت اغراق شده بر خلاف باورهای مرتبط با آن است. مثل اینکه برای موفقیت بیش از حد تلاش می کنید تا به خود و دیگران ثابت کنید که شکست خورده نیستید. استانداردهای غیرممکن بالا برای خود تعریف می کنید و حتی اگر به موفقیت برسید، باز هم احتمالاً ذاتاً احساس میکنید که لیاقت آن را ندارید. طبیعی است که این می تواند بر سلامت روانی شما تأثیر بگذارد.
- تسلیم شدن: و در آخر به باورهای مرتبط با طرحواره شکست، تسلیم می شوید. این به این معنی است که بپذیرید دیگران بهتر از شما هستند و حتی بطوری رفتار کنید که احساس شکست شما را تقویت کند. بنابراین، فردی که تسلیم این طرح واره می شود، ممکن است یک کار را به صورت شلخته یا نصفه نیمه انجام دهد – چون مطمئن است و باور دارد که شکست می خورد.
در نظر داشته باشید که افراد با طرحواره رهاشدگی نیز ممکن است این رفتار ها را داشته باشند. برای اطلاع بیشتر طرحواره رهاشدگی چیست؟ نشانه ها، علت و مقابله با تله رها شدگی را بخوانید.
راه های درمان طرحواره شکست
اگر بر خلاف مطالبی که بالاتر گفتیم روش های درست و سالم برای مقابله با طرحواره شکست را انتخاب کنید، می توانید آن را درمان کنید. احتمالا می خواهید بدانید که آیا درمان برای طرحواره شکست وجود دارد یا خیر. تغییرات و راه هایی هست تا بتوانید تاثیرات تله شکست را در خود کاهش دهید و کم کم باور ها و نگرش خود را تغییر دهید. یک طرحواره درمانگر خوب می تواند در این مسیر به شما کمک زیادی بکند. لازم است بدانید که با کار کردن در سطح افکار، احساسات و اعمال خود میتوانید به طرحواره شکست پایان دهید.
سایر طرحواره ها: طرحواره خویشتن تحول نیافته چیست؟ علائم، علل و درمان تله گرفتاری
طرحواره درمانی برای تله شکست
طرحواره درمانی یکی از جدیدترین و موثرترین روش های درمانی است. این روش درمانی بسیاری از رویکردهای درمانی از جمله درمان شناختی رفتاری (CBT)، روانکاوی، درمان متمرکز بر هیجان و نظریه دلبستگی را ترکیب می کند تا به افراد کمک کند الگوهای ناسازگار در افکار، احساسات و رفتارهای خود را درک کنند.
همچنین بخوانید: چگونه عدم اعتماد به نفس را درمان کنیم؟
سایر روش های درمان طرحواره شکست
علاوه بر رواندرمانی راه هایی برای مقابله با تله شکیت وجود دارد، این روش ها عبارتند از:
- به دوران کودکی خود از دریچه جدیدی نگاه کنید: فرض کنید اگر هر کودکی تجربیاتی را که شما داشتید را تجربه می کرد، چگونه با آنها مقابله می کرد؟ مواردی را که در کودکی از سر گذرانده اید و احتمالاً در طرحواره شکست نقش داشته اند، فهرست کنید. اکنون، دوباره از دریچه جدید نگاه کنید.
- شکست های خود را بررسی کنید: تصور کنید یکی از اطرافیان شما در آن راه شکست خورده است. آیا به همان اندازه ای که خودتان را سرزنش می کنید بقیه را در همان موقعیت سرزنش می کنید؟
- طرحواره شکست یک باور نادرست است: اینکه شما طرحواره شکست را احساس می کنید به این معنی نیست که آن باور ها منطقی هستند. تله شکست ممکن است انقدر با باورهای فرد همخوان شده باشد که آنها را عقلانی بداند.
- استانداردهای بالا را با طرحواره شکست اشتباه نگیرید: با گذشت زمان، مردم اغلب احساس بد در مورد خود را با بهره وری، کمالگرایی یا داشتن استانداردهای بالا اشتباه می گیرند. به خودتان یادآوری کنید که برای اینکه آدم موفقی باشید نیازی نیست احساس منفی نسبت به خودتان داشته باشید.
- ریسک پذیری خود را بیشتر کنید: از موقعیتی که ممکن است شکست بخورید، اجتناب نکنید. خود را در موقعیت های مختلف قرار دهید. شکست خوردن بخشی طبیعی از طی کردن یک مسیر است، نه یک شاخص برای قضاوت کردن عملکرد خودتان.
- شکست خوردن را تمرین کنید: برای رسیدن به موفقیت باید شکست ها را بپذیرید. با در نظر گرفتن این موضوع، به خودتان اجازه دهید تا تلاش های کوچکی با آزمون و خطا انجام دهید و به سمت پروژه های بلندپروازانه تر بروید.
- استرس و اضطراب خود را کاهش دهید: استرس و اضطراب کم تر می تواند انگیزه ی شما را برای امتحان کردن موقعیت های جدید بیش تر کند و احتمال موفقیت شما را بالا می برد. میتوانید از ۷ روش آموزش مدیتیشن روزانه که باید بدانید استفاده کنید.
- خاطرات و تجربیات گذشته را یادداشت کنید: آگاهی شما از باور های منفی خودتان در موقعیت های مختلف، کنترل کردن آن ها را برایتان راحت تر می کند. موقعیت هایی که در آن باور ها و احساسات منفی مربوط به طرحواره شکست را تجربه می کنید یادداشت کنید. بررسی و تحلیل کنید که آیا الگویی مشابه در آن ها می بینید یا نه.
مطلب مفید: خودباوری چیست؟ چگونه می‌توانم مهارت خودباوری را تقویت کنم؟
سوالات متداول
در این بخش به سوال هایی که در زمینه طرحواره شکست بیشتر پرسیده شده اند می پردازیم و آن ها را به صورت خلاصه پاسخ می دهیم.
آیا می توان طرحواره شکست را درمان کرد؟
تکنیک های مختلف و روان درمانی می توانند کمک کند تا اثر باور های منفی که به دنبال تله شکست می آیند را کم کرد. در نظر داشته باشید برای بالاترین کارایی درمان لازم است با یک روانشناس مشورت کنید.
آیا طرحواره شکست در رابطه عاطفی تاثیر می گذارد؟
طرحواره شکست در صورتی که درمان و کنترل نشود می تواند روی روابط عاطفی فرد تاثیر بگذارد. ممکن است شریک عاطفی نامتناسب و پایین تری از خود انتخاب کنید چون می خواهید مطمئن باشید هیچ وقت طرد نخواهید شد. این تله می تواند خودش را به شکل فداکاری نشان دهد به صورتی که در رابطه سمی و ناکارآمد بمانید با اینکه خوشحال نیستید. ممکن است برای راضی نگه داشتن شریک خود پا روی خواسته های خودتان بگذارید.
طرحواره شکست روی رضایت از زندگی چه اثری دارد؟
در صورت عدم کنترل تله شکست باور های منفی مربوط به آن روی عزت نفس، کارآمدی و حس خوب شما نسبت به خودتان تاثیر می گذارد. کارها و موقعیت هایی که لیاقتش را دارید به خاطر ترس و افکار اشتباه از دست می دهید. کم کم چون از موقعیت های خوب و انجام کارهای ارزشمند اجتناب می کنید ممکن است اطرافیان شما هم توانمندی و استعداد شما را دست کم بگیرند.
سایر طرحواره ها:
- طرحواره معیارهای سختگیرانه چیست؟ از نشانه ها تا درمان
- طرحواره بی اعتمادی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
- طرحواره انزوای اجتماعی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
- طرحواره خویشتن داری ناکافی چیست؟ نشانه ها،علت و درمان
- طرحواره تایید طلبی یا پذیرش جویی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
- طرحواره منفی گرایی و بدبینی چیست؟ علائم، علل، پیامدها و درمان
منابع: psychologytoday, attachment project, verywellhealth
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
خیلی عالی بود