آیا در زندگی شرایطی را تجربه کرده اید که احساس کنید هیچ کاری از دستتان بر نمی آید؟ یا به این موضوع فکر کنید که تلاش های شما بی نتیجه خواهد بود؟ در چنین شرایطی انگیزه خود را از دست داده و نا امیدی بر ذهن و روان شما حکم فرما خواهد شد. دیگر حوصله و توان تلاش بیشتر را نداشته و ترجیح می دهید هیچ کاری نکنید، چرا که به نظر شما تلاش هایتان هیچ دستاوردی برای شما به همراه نخواهند داشت. چنانچه این شرایط را تجربه کرده اید، احتمالا دچار درماندگی آموخته شده، شده اید. در این مطلب در مورد اینکه درماندگی آموخته شده چیست؟ نشانه های آن و روش های غلبه بر درماندگی آموخته شده صحبت کرده ایم.
درماندگی آموخته شده چیست؟
درماندگی آموخته شده (learned helplessness) یا ناتوانی آموخته شده، مفهومی در روانشناسی است که در آن افراد پس از تجارب مکرر شکست های پشت سر هم، انگیزه و اشتیاق خود برای تلاش کردن را از دست می دهند. افرادی که درماندگی آموخته شده را تجربه می کنند به این باور می رسند که کنترلی روی اتفاقات زندگی خود نداشته و قادر به تغییر شرایط نیستند. بنابراین حتی زمان هایی که امکان تغییر وجود دارد دیگر تلاشی برای بهبود شرایط انجام نمی دهند.
طبق نظر انجمن روانشناسی آمریکا، درماندگی آموخته شده زمانی رخ می دهد که فرد به طور مکرر با شرایط غیرقابل کنترل و استرس زا مواجه می شود، اما تلاش های او قادر به تغییر موقعیت نیستند. بنابراین افراد یاد می گیرند که در برابر تغییر شرایط درمانده هستند و کاری از دست آن ها بر نمی آید. در نتیجه دست از تلاش برداشته و نسبت به اتفاقات زندگی خود بی تفاوت می شوند. افرادی که درماندگی آموخته شده را تجربه می کنند در تصمیم گیری های خود نیز دچار مشکل شده و خطر ابتلا به افسردگی در آن ها افزایش پیدا می کند.
نظریه درماندگی آموخته شده سلیگمن
دو دانشمند به نام های مارتین سلیگمن و استیون اف مایر در سال ۱۹۶۷، برای اولین بار نظریه درماندگی آموخته شده خود را مطرح کردند. آن ها آزمایشی را روی سگ ها طراحی کردندکه در آن حیوانات را در معرض یک سری شوک الکتریکی قرار دادند. به این شکل که سگ ها را در یک قفس که کف آن قابلیت اتصال به جریان برق را داشت می گذاشتند. هنگامی که شوک الکتریکی را شروع می کردند، سگ ها می توانستند با فشار دادن یک اهرم اتصال برق را قطع کنند. در این آزمایش متوجه شدند، سگ هایی که نتوانستند شوک الکتریکی را با فشار دادن اهرم کنترل کنند، در نهایت علائم افسردگی و اضطراب را نشان دادند. تعدادی دیگر از سگ ها یاد گرفتند که می توانند با فشردن اهرم جریان برق را قطع کنند، این دسته از حیوانات علائمی که گروه دیگر داشتند را نشان ندادند.
در آزمایش بعدی، سگ‌هایی که در آزمایش اول نتوانستند شوک الکتریکی را با فشردن اهرم کنترل کنند، علیرغم اینکه می‌توانستند با پریدن از روی یک مانع این کار را انجام دهند، حتی تلاش نکردند از شوک‌ها جلوگیری کنند. این موضوع نشان داد که آن ها نسبت به تغییر شرایط آزار دهنده، درمانده شده بودند.
تحقیقات عصب شناسی پرفسور مایر که سال ها بعد انجام شد، نشان داد که سگ ها در واقع درماندگی را یاد نمی گرفتند، بلکه این موضوع که می توانند شرایط را کنترل کنند را نیاموخته اند. پروفسور سلیگمن همچنین مفهوم (خوش بینی آموخته شده) را ابداع کرد که برای به چالش کشیدن افکار منفی و مبارزه با درماندگی آموخته شده استفاده می شود.
مطلب مرتبط: خطای شناختی چیست؟ خطاهای شناختی ۱۷ گانه و درمان آنها
ویژگی های درماندگی آموخته شده از نظر سلیگمن
مارتین سلیگمن، روانشناسی است که اولین بار مفهوم درماندگی آموخته شده را معرفی کرد. سلیگمن سه ویژگی درماندگی آموخته شده را شرح داده است، که عبارت اند از:
- افزایش سطح استرس در برابر رویدادهای استرس زای زندگی
- مشکل در داشتن این احساس که قادر به کنترل شرایط هستند
- انفعال در روبرو شدن و تغییر شرایط و موقعیت های چالش برانگیز
نشانه های درماندگی آموخته شده
درماندگی آموخته شده می تواند توانایی فرد را برای کنترل شرایط استرس زا مختل کند. همچنین می تواند خطر ابتلا به دیگر اختلال های روانی مانند افسردگی و اضطراب را افزایش دهد. برخی از نشانه های درماندگی آموخته شده عبارت اند از:
- احساس عدم کنترل بر موقعیت ها
- عدم درخواست کمک از دیگران
- داشتن عزت نفس پایین
- کاهش انگیزه
- تلاش کمتر برای انجام وظایف
- عدم پشتکار
- احساس ناامیدی
- منفعل بودن در موقعیت های مختلف
- به راحتی تسلیم شدن
- احساس بی نتیجه بودن کارها
اگر فکر می کنید شما هم نشانه های درماندگی آموخته شده را دارید از بهترین روانشناس کمک بگیرید
علت درماندگی آموخته شده
درماندگی آموخته شده اغلب در پاسخ به موقعیت های استرس زا یا تجربیات آسیب زا رخ می دهد که در آن فرد احساس می کند هیچ کنترلی بر شرایط و نتایج ندارد. این شرایط منجر به احساس درماندگی و از دست دادن انگیزه شود که حتی زمانی که فرصت ایجاد تغییر در شرایط خود را داشته باشند، اقدامی انجام نمی دهند. برخی از عوامل که می تواند علت درماندگی آموخته شده باشند را در ادامه میخوانید:
- تروما یا آسیب روانی شدید
- تجربه خشونت خانگی یا سواستفاده جنسی و بد رفتاری های جسمی دوران کودکی
- ابتلا به اختلال استرس پس از حادثه (PTSD) یا افسردگی
- حمایت بیش از حد و افراطی والدین در کودکی
- محیط پر چالش و استرس زا
- شکست ها و ناکامی های متعدد در طول زندگی
- وقوع بلایای طبیعی مثل زلزله
- بی توجهی نسبت به نیازهای کودک توسط والدین
انواع درماندگی آموخته شده
درماندگی آموخته شده می تواند به دو شکل در افراد مختلف بروز پیدا کند که عبارت اند از:
درماندگی آموخته شده شخصی
در این حالت فرد احساس می کند که خودش نمی تواند از پس تغییر شرایط زندگی اش بر بیاید و اقدامی برای ایجاد تغییر انجام نمیدهد. اما معتقد است که دیگران ممکن است بتوانند به او کمک کرده و موقعیت چالش برانگیز را حل کنند.
درماندگی آموخته شده عمومی
بر خلاف درماندگی شخصی، در درماندگی آموخته شده عمومی، افراد علاوه بر آنکه احساس می کنند، هیچ کاری نمی توانند برای بهبود وضعبت زندگی خود انجام دهند، معتقد اند که هیچ کس دیگر هم نمی تواند مشکلات را حل کند و درد و رنج آن ها را کاهش دهد.
درماندگی آموخته شده گذرا
افراد در درماندگی کوتاه مدت و غیر مکرر، نه همیشه، بلکه در شرایطی گذرا و گه گاه مثل از دست دادن والدین و مشکلات سازگاری با زندگی در شرایطی جدید؛ درماندگی را تجربه می کنند.
درماندگی آموخته شده مزمن
در درماندگی طولانی مدت و مزمن، افراد احساس انفعال و درماندگی همیشگی و طولانی مدت را تجربه می کنند. احساس ناتوانی آن ها فقط مختص به شرایط خاص و گذرا نیست. مانند کسی که به طور کل دست از زندگی کشیده و هیچ کاری انجام نمی دهد.
همچنین بخوانید: طرحواره شکست چیست؟ از نشانه ها تا درمان تله شکست
درماندگی آموخته شده در کودکان
والدین بیش از حد حمایت گر با ایجاد وابستگی افراطی در کودک، ترس از شکست هنگام انجام کارها بدون حمایت را در آن ها پرورش می دهند. وقتی والدین به جای فرزندان کارهایشان را انجام داده و وظایفی که کودک باید انجام دهد را والدین بر عهده می گیرند یا برعکس، نسبت به نیازهای آن ها بی توجهی کنند. می تواند درماندگی آموخته شده را برای کودک به همراه داشته باشد. چرا که کودکان در چنین شرایطی یاد نمی گیرند که از خودشان مراقبت کرده، مسئولیت کارهای خود را به عهده گرفته و با شکست کنار بیایند.
در این حالت هنگامی که کودک با شرایط چالش برانگیز در زندگی خود مواجه شود، احساس می کند که توانایی کنترل شرایط را نداشته و نمی تواند عملکرد خوبی داشته باشد. کودکان درماندگی آموخته شده را بیشتر در مدرسه و انجام تکالیف نشان می دهند.
برخی از نشانه های درماندگی آموخته شده در کودکان عبارت اند از:
- عزت نفس پایین
- انگیزه کم
- انتظارات کم از موفقیت
- تحمل کمتر در برابر شکست
- عدم دریافت کمک از دیگران
- نسبت دادن عدم موفقیت خود به فقدان توانایی
- نسبت دادن موفقیت ها به عوامل خارج از کنترل خود، مثل شانس
آیا درماندگی آموخته شده یک اختلال روانی است؟
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5، درماندگی آموخته شده را یک اختلال روانی در نظر نمی گیرد. در واقع، درماندگی آموخته شده را می توان یک الگوی مشکل ساز در شیوه تفکر دانست که منجر به رفتار ناسازگار می شود.
با وجود اینکه درماندگی آموخته شده، یک اختلال روانی نیست، اما می تواند در سایر زمینه های سلامت روان تشدید و یا ظاهر شود. درماندگی آموخته شده معمولاً با اضطراب، افسردگی، فوبیا و احساس تنهایی مرتبط است. چند نشانه درماندگی آموخته شده مانند: انگیزه پایین، احساس عدم کنترل شرایط و عزت نفس پایین با افسردگی و اضطراب همپوشانی دارند.
مطلب مفید: سندروم استکهلم چیست؟ علائم، علت انواع و درمان سندرم استکهلم
چه کسانی دچار درماندگی آموخته شده می شوند؟
این موضوع که چرا دسته ای از افراد درماندگی آموخته شده را تجربه کرده و عده ای دیگر نه! به شیوه تفکر و پاسخدهی آن ها در شرایط چالش برانگیز بستگی دارد. به بیان ساده‌تر، نحوه برداشت و تفسیر آنچه در شرایط یکسان برای افراد مختلف اتفاق می افتد، مشخص کننده این است که چه کسی درماندگی آموخته شده را تجربه خواهد کرد.
| موقعیت: آماده شدن برای یک امتحان سخت و دشوار | |
| دیدگاه مفید | دیدگاه بی فایده |
| این امتحان سخت است، بنابراین من یک برنامه مطالعه تهیه کرده و از دیگران کمک و راهنمایی می گیرم
|
این امتحان سخت است، بنابراین هر کاری که انجام دهم احتمالاً در آن مردود شده و کاری از دست من بر نمی آید
|
| شرکت در امتحان و گرفتن نتیجه منفی در امتحان | |
| تفکر مفید | تفکر بی فایده |
| مطالب امتحانی چالش برانگیز بود، اما اکنون می دانم چه انتظاری باید از خودم داشته باشم و چگونه مطالعه کنم
|
می دانستم که قبول نمی شوم و اکنون احساس بی سوادی و حماقت می کنم. درس خواندن فقط اتلاف وقت بود، وقتی می دانستم که موفق نخواهم شد
|
با شیوه تفکر مفید، فرد در موقعیت بهتری برای تغییر شرایط قرار می گیرد. افراد در چنین تفکری می‌توانند به شکل انتقاد سازنده به گذشته نگاه کرده و از آنچه اتفاق افتاده است درس بگیرند. نتیجه چنین تفکری افزایش توانایی حل مسئله و تغییر شرایط است. در حالی که در شیوه تفکر منفی، قدرت و باور به تغییر موقعیت از افراد گرفته شده و احساس درماندگی را تجربه خواهند کرد.
راهکارهای غلبه بر درماندگی آموخته شده
درماندگی آموخته شده می تواند زندگی افراد را با مشکلات و چالش های اساسی مواجه کند، در نتیجه لازم است تا چنانچه درماندگی و ناتوانی در زندگی شما ایجاد مشکل کرده نسبت به غلبه بر آن اقدام کنید. روش های غلبه بر درماندگی آموخته شده عبارت اند از:
درمان شناختی-رفتاری
رایج ترین درمان برای درماندگی آموخته شده، رواندرمانی، به ویژه درمان شناختی رفتاری (CBT) است. درمان شناختی-رفتاری به افراد کمک می کند تا با تغییر نحوه تفکر و عمل خود بر احساس درماندگی خود غلبه کنند.
درمان شناختی-رفتاری روی موضوعات زیر کار کرده و به افراد در جهت بهتر شدن شرایط کمک می کند:
- بررسی سابقه روانی فرد و موارد سوء استفاده، غفلت و ضربه عاطفی
- کشف ریشه های درماندگی آموخته شده
- ایجاد راه هایی برای کاهش احساس درماندگی
- شناسایی افکار منفی ایجاد کننده درماندگی آموخته شده
- کشف رفتارهایی که درماندگی آموخته شده را تقویت می کنند
- جایگزینی افکار و رفتارهای ناسالم با افکار مثبت و مفیدتر (خوشبینی آموخته شده)
- افزایش عزت نفس
- تعیین اهداف مشخص برای افزایش عملکرد فردی
برای دریافت درمان شناختی رفتاری می توانید از یک روانشناس خوب در تهران کمک بگیرید
درمان حساسیت زدایی و پردازش حرکت چشم
درمان حساسیت زدایی و پردازش حرکت چشم (EMDR) شکلی از درمان است که بیشتر در موارد مشکلات مربوط به اختلال استرس پس از سانحه کاربرد دارد. در این درمان روی پردازش مجدد افکار کار شده و فرض می شود که افکار مشکل ساز در روان انسان باعث می شوند تا افراد هر رویداد استرس زا و چالش برانگیزی را به شکلی بدبینانه پردازش کنند و باعث ایجاد حس انفعال و درماندگی و ناتوانی آموخته شده می شود.
با استفاده از این تکنیک درمانی از افراد خواسته می شود تا با تمرکز روی حافظه خود، بخش هایی از زندگی را که استرس زا بوده و احساس عدم کنترل نسبت به آن ها را داشته اند را یادآوری کرده و مجدد به آن فکر کنند. سپس به دنبال پیدا کردن یا ساختن راه حل هایی برای آن رویداد اتفاق افتاده باشند. از این راه یاد می گیرند که شرایط غیر قابل کنترل نبوده و می توان موقعیت ها را با توانایی حل مسئله، حل و فصل کرد. همچنین باور به اینکه کاری در زندگی از دست آن ها بر نمی آید نیز رفع می شود.
تغییر در سبک زندگی
شیوه زندگی، چگونگی انجام فعالیت های روزانه و نگاه افراد به زندگی می تواند سهم مهمی در دیدگاه کلی آن ها به شرایط و موقعیت های رخ داده باشد. یکی از راه های غلبه بر درماندگی آموخته شده ایجاد تغییرات در سبک زندگی است که سلامت روان را تقویت می کند. این تغییرات اثر گذار عبارت اند از:
- یک رژیم غذایی سالم بدون غذاهای فرآوری شده و مضر
- انجام ورزش و فعالیت بدنی مستمر
- آرام سازی و انجام فعالیت هایی همچون مدیتیشن و یوگا برای کاهش استرس
- انتخاب و سعی در تسلط پیدا کردن در یک حرفه که به آن علاقه دارید
- برنامه ریزی برای داشتن خواب کافی و به اندازه
حمایت اجتماعی
دریافت حمایت به خصوص از طرف خانواده، دوستان و اطرافیان و تشویق آن ها می تواند در رفع احساس درماندگی و انفعال مفید باشد. وقتی افراد در مواجهه با چالش های زندگی احساس درماندگی می کنند، افراد حمایتگر می توانند به آن ها کمک کنند تا انگیزه و اشتیاق بیشتری برای ادامه تلاش داشته پیدا کنند. با گذشت زمان و دریافت حمایت مداوم و کافی، در نهایت افراد می توانند تجربیات موفقیت آمیزی کسب کرده که به آن ها احساس کنترل داشتن بر شرایط و اتفاقات زندگی شان را می دهد.
عوارض درماندگی آموخته شده
درماندگی آموخته شده چنانچه به موقع کنترل نشود، می تواند آسیب ها و عوارض مهمی بر زندگی افراد باقی بگذارد. در اینجا به بعضی از مهمترین عوارض درماندگی آموخته شده اشاره کرده ایم:
- عزت نفس پایین
- وابستگی افراطی به دیگران در بزرگسالی
- اختلالات سلامت روان مانند اضطراب، افسردگی و اختلال استرس پس از سانحه
- مشکل در مدیریت و تغییر رفتارها، از جمله اعتیاد و سوء مصرف مواد
- ناتوانی در دستیابی به نتایج مطلوب، مانند تغییر شغل یا ترک یک رابطه
- مشکل در پیگیری کارها
- نارضایتی از زندگی
- ناامیدی و بی انگیزگی شدید
- مشکل در تصمیم گیری های مهم زندگی
- مشکلات تحصیلی و شغلی
- ابتلا به مشکلات اضطرابی
رابطه بین درماندگی آموخته شده و افسردگی
بین درماندگی آموخته شده و افسردگی ارتباط معناداری وجود دارد. به این معنا که افراد دارای افسردگی یا درماندگی آموخته شده ، هر دو عزت نفس پایینی دارند و احساس می کنند خودشان به تنهایی قادر به حل مشکلاتشان نیستند، اما دیگران می توانند به آن ها در تغییر شرایط کمک کنند. همچنین باورهای موجود در در هر دو مشکل افسردگی و درماندگی شبیه به یک دیگر هستند و افراد در هر دو مشکل، ناتوانی و انفعال را تجربه می کنند.
همچنین به نظر می رسد که این دو مشکل قابلیت تشدید و تبدیل به یکدیگر را دارند، به این معنا که افسردگی در طولانی مدت می تواند احساس ناتوانی، بی انگیزگی و بی علاقگی را ایجاد کرده که زمینه ساز درماندگی آموخته شده هستند. از طرفی دیگر انفعال و تلاش نکردن و از دست دادن پشتکار می تواند باعث شکل گیری افسردگی شود.
مثال برای درماندگی آموخته شده
درماندگی آموخته شده در زمینه های مختلفی از زندگی می تواند وجود داشته باشد و افراد را در این زمینه ها درگیر کند. تعدادی از مثال ها برای درماندگی آموخته شده در زندگی عبارت اند از:
- پشت گوش انداختن انجام تکالیف درسی و آمادگی برای امتحان
- عدم انگیزه کافی برای مطالعه به منظور شرکت در کنکور
- دست کشیدن از رفتن به محل کار
- افزایش وزن به دلیل متوقف کردن ورزش و فعالیت های بدنی
- رها کردن روابط عاطفی به دلیل نا امیدی از تغییر و بهبود شرایط
- بی تفاوتی در کنترل و تربیت فرزندان پر چالش
- عدم مراجعه به پزشک برای پیگیری شرایط سلامتی و رفع بیماری
تاثیر درماندگی آموخته شده بر جامعه
درماندگی آموخته شده می تواند با تاثیر بر افراد، باعث ایجاد حس ناتوانی آموخته شده و درماندگی در سطح جامعه شود. افراد در محیط کار و تحصیل خود بی انگیزگی و تلاش نکردن را تجربه می کنند. در این حالت افراد احساس می کنند که توانایی تغییر شرایط را نخواهند داشت، در نتیجه نسبت به اتفاقات روزمره دچار بی تفاوتی شده و همبستگی جمعی به خطر می افتد.
سوالات متداول
در این بخش سعی کردیم تا به سوالات پرتکرار مربوط به درماندگی آموخته شده پاسخ دهیم:
آیا درماندگی آموخته شده در کودکان نیز وجود دارد؟
بله، درماندگی و ناتوانی آموخته شده در کودکان نیز وجود دارد. نشانه های آن می تواند مشکل در انجام تکالیف، نداشتن انگیزه کافی برای درس خواندن و عزت نفس پایین باشد.
آیا درماندگی آموخته شده قابل درمان است؟
بله، درماندگی آموخته را می توان از طریق درمان شناختی-رفتاری و تغییر در سبک زندگی و دریافت حمایت اجتماعی کنترل و درمان کرد.
چه زمانی برای درماندگی آموخته شده به روانشناس مراجعه کنیم؟
درماندگی آموخته شده با گرفتن ایجاد احساس عدم کنترل فرد بر زندگی، درماندگی و ناتوانی می تواند باعث عقب افتادن فرد در زندگی بشود. همچنین درماندگی با گرفتن پشتکار و انگیزه فرد امکان استفاده ار فرصت ها را از افراد میگیرد. در چنین حالتی نیاز است تا به روانشناس مراجعه کنیم.
منابع: psychologytoday ,psychcentral ,goodtherapy ,verywellmind ,positivepsychology
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
ممنون از اطلاعات مفیدتون ،من اینطوریم فرصت واسه بهترشدن گیرم میادولی حوصله تلاش کردن ندارم احساس میکنم نمیتونم این راه طولانی روبرم اگر زمان دردست من بودسی سال از بقیه عمرم روبه اندازه یک روزقرارمیدادم من زندگی رو خیلی دوست دارم ولی زمان خیلی خسته کننده هست
سلام و وقت بخیر، زمان هزینه ای هست که ما برای برخی تصمیمات و انتخاب ها پرداخت می کنیم، اگر این موضوع در عملکرد اجتماعی یا شغلی و فردی شما تاثیر منفی دارد توصیه می کنیم با یک رواشناس مشورت کنید. ایشون میتونه کمک بزرگی به شما بکنه.
خیلی خوب توضیح دادین