کمک و یاری رساندن به دیگران، تلاش برای رفع مشکلات اطرافیان از جمله کار هایی است که انجام آن ها توسط همه افراد پسندیده و قابل احترام است.چرا که انسان ها همواره باید با نوع دوستی دست یکدیگر را گرفته و در مشکلات کنار یکدیگر باشند. اما اگر این کمک کردن و فداکاری ها توسط بعضی افراد به عنوان یک وظیفه و اجبار باشد و خود را در هر شرایطی ملزم به کمک به دیگران کنند چه می شود؟ در این شرایط افراد درگیر طرحواره ایثار می شوند که عبارت است از: نادیده گرفتن خود و نیاز های شخصی به منظور کمک به دیگران حتی در شرایطی که خود فرد نیازمند کمک بیشتری است. افراد دارای طرحواره ایثار چنانچه خود را وقف کمک افراطی به دیگران نکرده و اولویت های اطرافیان را مقدم بر نیاز های خود ندانند، احساس گناه و عذاب وجدان خواهند داشت، در نتیجه خود را قربانی دیگران می کنند. در ادامه مطلب درباره این موضوع که طرحواره ایثار چیست؟ نشانه های طرحواره ایثار، علت طروحواره ایثار و راه های مقابله با آن صحبت کرده ایم.
پزشک خوب در حال برگزاری دوره آنلاین گروه درمانی با موضوع خودشناسی بر اساس تله های زندگی است. برای شرکت در دوره یا کسب اطلاعات بیشتر از طریق دکمه زیر اقدام کنید.
طرحواره ایثار چیست؟
طرحواره ایثار (Self-Sacrifice Schema)، طرحواره ایثارگری یا طرحواره از خود گذشتگی یکی از ۱۸ طرحواره اصلی و بنیادین مطرح شده توسط جفری یانگ ابداع کننده رویکرد طرحواره درمانی است. طرحواره ایثار شامل تمركز افراطی بر برآورده كردن خود خواسته نیازهای دیگران در موقعیت‌های مختلف زندگی، به بهای نادیده گرفتن خود است. افراد دارای طرحواره ایثار و از خود گذشتگی، مراقبت از دیگران را مهمتر از اولویت های خود دانسته و به شکلی افراطی و بیش از حد در برابر دیگران احساس مسئولیت می کنند. این افراد نیاز های شان را نادیده گرفته و خود را وقف دیگران می کنند. افراد دارای طرحواره ایثارگری چنانچه برای دیگران کاری انجام نداده یا خواسته آنان را برآورده نکنند احساس گناه و عذاب وجدان زیادی خواهند داشت.
افراد با طرحواره ایثار احساسات خود را سرکوب می کنند و فکر می کنند زمانی دوست داشتنی خواهند بود که درخواست های دیگران را انجام داده و خود را در اختیار آن ها بگذارند. طرحواره ایثار یا طرحواره ایثارگری ممکن است احساس مورد سو استفاده واقع شدن را در افراد بر انگیخته کند، اما فرد دارای طرحواره ایثار و دلسوزی نمی تواند از انجام دادن کار برای دیگران و اولویت قرار دادن اطرافیان نسبت به خودش دست بردارد.
در نتیجه این رفتار ها؛ دیگران پر توقع شده و نه تنها در ازای انجام کارها توسط افراد ایثارگر و فداکار قدردانی و تشکر نکرده بلکه ممکن است از او عصبانی هم بشوند. وجود تله ایثار باعث می شود تا افراد از ترس کنار گذاشته نشدن توسط دیگران خواسته های آن ها را پیش از کار های خود به انجام برسانند.
مطلب مفید: شناخت ویژگی‌های افراد مهرطلب، ازدواج با شخصیت مهرطلب
طرحواره چیست؟
طرحواره در روانشناسی و به طور کلی مفهوم طرحواره، اشاره به الگوهای تقریبا ثابت در فکر و رفتار افراد دارد که در سنین کودکی و بر اساس تجارب اولیه با والدین یا دیگر مراقبان شکل گرفته است. جفری یانگ کسی بود که برای اولین بار ۱۸ طرحواره ناسازگار که باعث ایجاد مشکل در زندگی افراد می شوند را مشخص کرده و طرحواره درمانی را برای درمان و حل و فصل مشکلات افراد با طرحواره های ناسازگار که یکی از آن ها طرحواره ایثار است، ابداع کرده است.
برای آشنایی بیشتر با انواع طرحواره ها بخوانید: تست طرحواره یانگ آنلاین؛ انواع طرحواره ها و تکنیک های طرحواره درمانی
نشانه های طرحواره ایثار
انجام کار خیر و داوطلبانه برای حل مشکلات و مسائل اطرافیان به هیچ وجه کار اشتباه و بدی نیست. اما زمانی که انجام کار های دیگران یا کمک به آن ها برای رفع مشکلاتشان به شکل یک وظیفه و با نادیده گرفتن خود انجام شود آن وقت است که این رفتار مشکل ساز می شود. برای تشخیص این که چه کسی دارای تله ایثار است باید به ویژگی های این طرحواره در رفتار افراد توجه شود. نشانه های طرحواره ایثار عبارت اند از:
- برای انجام کار های دیگران بدون درخواستشان پیش قدم میشوند
- بیشتر از خود به دیگران فکر می کنند
- هر زمان که کسی از آنها کاری بخواهد، کار خود را کنار می گذارند
- بیشتر از اندازه ای که باید برای دیگران کار انجام می دهند
- بدون آنکه دیگران برای انجام کار خود تلاش کنند، آن ها کار را انجام می دهند
- توانایی “نه” گفتن در برابر خواسته های دیگران را ندارند
- هیچ وقت از دوندگی برای انجام کار های دیگران احساس خستگی نمی کنند
- برای جلوگیری از رنج بردن دیگران خود را وقف انجام امور آن ها می کنند
- احساسات ونیاز های خود را نادیده می گیرند
- اگر کار ها و نیاز های خود را مقدم بر دیگران بدانند، احساس خود خواهی می کنند
- نادیده گرفتن نیاز ها وخواسته های خودشان
- احساس ترس از رها شدن توسط دیگران
- احساس گناه و عذاب وجدان در برابر دیگران
- احساس مورد سو استفاده واقع شدن توسط دیگران
- در تعیین حد و مرز با دیگران مشکل دارند
- فکر می کنند برای دوست داشتنی بودن باید حتما خود را در اختیار دیگران بگذارند
طرحواره ایثار ممکن است با ویژگی فداکاری یا طرحواره اطاعت همپوشانی داشته باشد. اما طرحواره ایثار دارای تفاوتهای کلیدی با طرحواره اطاعت و همچنین فداکاری است که در ادامه در مورد آن می خوانید:
اگر شما هم نشانه های بالا را دارا هستید برای کمک به خود می توانید با بهترین روانشناس تهران مشورت کنید
طرحواره ایثار و اطاعت
افرا با طرحواره ایثار احتمالا افراد مطیعی هستند اما طرحواره اطلاعت یک طرحواره مجزاست. هر دو طرحواره ایثار و اطاعت نیاز ها و خواسته های خود را نادیده گرفته، کار های دیگران را اولویت قرار داده و خود را فدای اطرافیان می کنند. این افراد با نادیده گرفتن خود،سعی می کنند تا کاری کنند که دیگران رنجی را متحمل نشوند. اما تفاوت کلیدی و مهم بین طرحواره ایثار و طرحواره اطاعت در این است که افراد دارای طرحواره ایثار دارای والدینی منفعل بوده و به خواست خود، وظایف و مسئولیت دیگران را انجام داده و خودشان را برای دیگران فدا می کنند؛ اما افراد در طرحواره اطاعت والدینی مستبد و زور گو داشته و به دلیل ترس از تنبیه و از روی اجبار کار های دیگران را به دوش کشیده و فداکاری می کنند.
مطالعه بیشتر: طرحواره استحقاق؛ علائم، علت، انواع و درمان طرحواره بزرگ منشی
طرحواره ایثار و فداکاری
فداکاری یک عمل و ویژگی رفتاری شایسته و قابل تقدیر است. در فداکارای افراد از احساس نوع دوستی برخوردار بوده و در جهت به رفاه حال اطرافیان چنانچه کاری از دستشان بر بیاید انجام می دهند. اما در طرحواره ایثار افراد از روی عذاب وجدان و برای رهایی از احساس گناه خود را وقف دیگران میکنند. افراد فداکار خود را در اولویت می دانند اما افراد با طرحواره ایثار دیگران و نیاز های آن ها را مقدم بر خود می دانند.
مطالعه مرتبط: طرحواره اطاعت چیست؟ نشانه ها، علل و راه درمان تله اطاعت
علت طرحواره ایثار
عوامل ایجاد همه طرحواره ها از جمله طرحواره ایثار و دلسوزی به گذشته و به خصوص دوران کودکی افراد بر می گردد. چرا که شیوه تفکر افراد درباره دنیای اطراف و دیگران غالبا در کودکی و در ارتباط با والدین و مراقبان شکل می گیرد. طرحواره ایثار و از خودگذشتگی دارای علت های متفاوتی است که عبارت اند از:
کمبود توجه و محبت و طرحواره ایثارگری
کودکانی که به اندازه کافی و به شکل طبیعی مورد مهر و محبت والدین قرار نگرفته و به اندازه کافی توسط پدر و مادر توجه دریافت نمی کنند. سعی می کنند تا با انجام دادن کار هایی که وظیفه و مسئولیت آن ها نیست توجه و محبت والدین را جلب کنند. چنانچه این اتفاق به دفعات تکرار شده و والدین رفتار کودک را تقویت کنند، زمینه برای شکل گیری طرحواره ایثار فراهم می شود.
عدم ارضای نیاز
کودکان و افرادی که نیاز هایشان توسط والدین و دیگر مراقبین به شکلی به موقع ارضا نشود و به نیاز های کودک توجه نکنند، کودک سعی می کند تا با انجام کار به جای دیگران توجه والدین به ارضای نیاز های اولیه خود را جلب کند. در چنین شرایطی فرد ممکن است در بزرگسالی دارای طرحواره ایثار شود.
برای مطالعه بیشتر: طرحواره رهاشدگی چیست؟ نشانه ها، علت و مقابله با تله رها شدگی
والدین سخت گیر و مستبد
والدین سخت گیر علاوه بر نارضایی از شرایط کودک، ممکن است از او بخواهند تا ضمن انجام وظایف خود کارهای دیگران را نیز انجام دهد. در این شرایط کودک فکر می کند انجام کار های دیگران وظیفه او است و دچار تله ایثار یا طرحواره از خودگذشتگی می شود.
مسئولیت نگهداری از دیگران
ممکن است به دلایلی مانند شغل، بیماری یا تک والدبودن، مسئولیت و وظیفه نگهداری از خانه یا دیگر فرزندان به دوش فرزند بزرگتر گذاشته شود. به همین دلیل فرد در بزرگسالی همچنان احساس می کند که باید از دیگران محافظت کرده و کار های آن ها را انجام دهد. این افراد در بزرگسالی دچار طرحواره ایثار می شوند.
ناتوانی در نه گفتن در طرحواره ایثارگری
طرحواره ایثار می تواند در افرادی ایجاد شود که به دلایل متفاوتی مانند عدم آموزش توسط والدین یا احساس ترس، توانایی “نه” گفتن در برابر درخواست های دیگران را ندارند.
سایر طرحواره ها: طرحواره خویشتن تحول نیافته چیست؟ علائم، علل و درمان تله گرفتاری
تقویت طرحواره ایثارگری
کودکانی که به دلیل انجام کارهایی که وظیفه دیگران بوده است، مورد تشویق قرار می گیرند. فکر می کنند که کار آن ها شایسته و بسیار با ارزش است، در این حالت در سنین بالاتر نیز به دلیل احساس خوبی که به انجام کار های دیگران دارند دارای طرحواره ایثارگری شده و مسئولیت دیگران را به دوش می کشند.
خانواده آشفته
بعضی افراد درخانواده هایی که مشکلات زیادی دارند، سعی می کنند تا با انجام بخشی از کار هایی که مربوط به آن ها نیست از آشفتگی و مشکلات خانواده بکاهند. این افراد به مرور زمان یاد می گیرند تا خود و نیاز هایشان را نادیده گرفته و در عوض به حل و فصل مشکلات اطرافیان خود بپردازند.
رزرو وقت از بهترین طرحواره درمانگر
طرحواره ایثار در کودکی
کودکان دارای طرحواره ایثار ممکن است به دلیل انجام وظایف و کارهای دیگران مورد تشویق قرار بگیرند و این رفتار آن ها تقویت شود. این کودکان هیچ گاه متوجه این موضوع نمی شوند که نیاز های خودشان را باید در اولویت قرار داده و کسی از آنان انتظار انجام کار های فرد دیگر را ندارد. کودکان دارای طرحواره ایثار ممکن است در مدرسه مورد سوء استفاده قرار گرفته و تحت زور و فشار و یا به خواست خود تکالیف دیگران را انجام دهند و از انجام تکالیف درسی خود باز بمانندعلاوه بر این، کودکان دارای طرحواره ایثار ممکن است تمایل به جذب همسالانی داشته باشند که آسیب پذیرتر هستند و به کمک نیاز دارند، چرا که در این حالت با انجام کار برای آن ها و رفع نیازشان احساس خوبی خواهند داشت.
برای آشنایی بیشتر با نوع دیگری از طرحواره های ناسازگار کلیک کنید: طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
تاثیر طرحواره ایثار بر سلامتی
طرحواره ایثار و رفتار های ناسالم آن میتواند بر سلامت افراد تاثیر بسیار جدی بگذارد. بسیاری از افراد دارای طرحواره ایثار دچار فرسودگی جسمی و روانی می شوند. چرا که علاوه بر خود کار های دیگران و مسائل آن ها را نیز به دوش می کشند. افراد دارای تله ایثار ممکن است دچار بیماری های خودایمنی مانند فیبرومیالژیا یا سندرم خستگی مزمن بشوند. مشغله مداوم افراد در طرحواره ایثارگری باعث می شود تا در اکثر اوقات استرس را تجربه کنند، این تجربه استرس بیش از حد باعث فعالیت افراطی مراکز مبارزه با استرس بدن مانند غدد آدرنال شده و سیستم ایمنی را تضغیف می کند. افراد دارای طرحواره ایثار خشم سرکوب شده زیادی را تجربه می کنند که خود می تواند عاملی برای ایجاد برخی بیماری های جدی از جمله سرطان باشد.
مطلب مرتبط: طرحواره آسیب پذیری چیست؟ تله آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری
عوارض طرحواره ایثار در بزرگسالان
طرحواره ایثار می تواند عوارض و پیامد های ناخوشایندی برای افراد به دنبال داشته باشد که در ادامه به آن ها اشاره کرده ایم. عوارض طرحواره ایثار عبارت است از:
- احساس تنهایی و پوچی
- احساس مورد سو استفاده قرار گرفتن
- احساس دوست نداشتنی بودن
- احساس اجبار به انجام کار برای دیگران
- احساس گناه و عذاب وجدان
- ناتوانی در اولویت قرار دادن کار های خود
- تجربه استرس زیاد به دلیل کار های سنگین
- نادیده گرفته شدن زحمات توسط دیگران
- از دست دادن فرصت های مناسب زندگی
- نادیده گرفتن موقعیت های پیشرفت شغلی و تحصیلی
- ابتلا به اختلالاتی مانند اضطراب و افسردگی
بیشتر بخوانید: طرحواره نقص و شرم یا تله بی ارزشی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
راه درمان طرحواره ایثار
کسانی که دارای طرحواره ایثار هستند ممکن است به مرور زمان احساس بی ارزشی داشته و فرسوده شوند. این افراد برای حل و فصل مشکل خود می توانند به یک روانشناس خوب مراجعه کرده و با بیان شرایط خود با استفاده از تجربه رواندرمانگر و تلاش خود از طرحواره ایثار خلاص شوند. درمان طرحواره ایثار شامل موارد زیر است:
- طرحواره درمانی: یک روانشناس با رویکرد طرحواره درمانی بر روابط ناسالم و تجربیات دوران کودکی تمرکز کرده تا باورهای شکل دهنده طرحواره ایثار را به چالش بکشد. توجه به این نکته حائز اهمیت است که طرحواره های ناسازگار در برابر تغییر مقاوم هستند؛ اما با پشتکار، ثبات و درمان مناسب، بهبود افراد کاملا امکان پذیر است.
- کسب توانایی “نه” گفتن: درمان طرحواره ایثار همچنین می تواند شامل تمرین و تلاش برای کسب توانایی “نه” گفتن باشد. اکثر افراد دارای طرحواره ایثار در مقابل خواست های دیگران نمی توانند نه بگویند و مجبور به انجام کاری می شوند که بعضا علاقه ای به انجامش ندارند.
- افزایش عزت نفس: افراد دارای طرحواره ایثار خود را اولویت قرار نمی دهند که ممکن است ناشی از عزت نفس ضعیف و شکننده آن ها باشد. این افراد احساس دوست داشتنی بودن را مساوی با وقف خود برای دیگران دانسته و ارزشمندی خود را در گرو کمک به دیگران می دانند.
مطالعه بیشتر: طرحواره بازداری هیجانی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
سبک های مقابله ای طرحواره ایثار
طرحواره ایثار می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی شخصی و اجتماعی شود که مقابله و کنار آمدن با آن باعث شده تا افراد بتوانندبا این طرحواره به ادامه زندگی بپردازند. راهکار های مقابله افراد با طرحواره ایثار عبارت است از:
- اجتناب
- جبران بیش از حد
- تسلیم
اجتناب: یکی از راهکارهای مقابله افراد با طرحواره ایثار، اجتناب از هر چیزی است که باعث ایجاد آن می‌شود. اجتناب به معنای دوری از موقعیت هایی است که در آن احساس می کنند نیازها و احساسات دیگران را در اولویت قرار می دهند. به عنوان مثال، اگر معمولاً از آن ها خواسته می شود که در زمان راستراحت و ناهار به افراد دیگر کمک کنند، ممکن است با استراحت و صرف غذا در دفتر خود از تعامل با دیگران اجتناب کنند. افراد دارای طرحواره ایثار همچنین ممکن است از موقعیت هایی که ممکن است آن ها در معرض فشار برای انجام یک کار قرار دهد مانند دریافت هدیه، اجتناب می کنند.
جبران بیش از حد: گاهی اوقات افرادی که دارای طرحواره ایثار هستند، باورهای خود را از طریق رفتار های خود جبران می کنند. به این معنی که آنها برخلاف باورشان مبنی بر اینکه نیازها و عواطف دیگران باید در اولویت باشند، رفتار می کنند. این رفتار ممکن است آن ها را درگیر سنگدلی کند، به شکلی که هرگونه درخواستی که از آن ها می شود را بدون ملاحظه رد کنند.
تسلیم: برخی افراد ممکن است با روش تسلیم در برابر طرحواره ایثار خود مقابله کنند. این افراد بر این باورند که نیازها و عواطف آنها باید در درجه دوم باشد و نیاز دیگران اولویت است. افراد دارای طرحواره ایثارگری به کسانی جذب می شوند که احتمالاً از آن ها در جهت رفع نیاز های خود سو استفاده می کنند، به ویژه افراد دارای اختلال شخصیت خود شیفته یا کسانی که طرحواره استحقاق دارند.
مقاله مشابه: طرحواره وابستگی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله وابستگی
مقابله با طرحواره ایثار
افرادی که از طرحواره ایثار خود خسته و پریشان شده اند، معمولا به دنبال راه هایی برای کنار گذاشتن این اخلاق خود هستند. راه های زیر برای مقابله با رفتار های ناسالم طرحواره ایثار توصیه می شود:
- از یک روانشناس برای عبور از شرایط نامناسب کنونی استفاده کنید
- در مورد طرحواره ایثار و مشکلاتی که این طرحواره برای شما ایجاد کرده است آگاهی پیدا کنید
- برای خود و دیگران حد و مرز مشخص کنید تا از شما سو استفاده نشود
- نیاز ها و خواسته های خود را در اولویت قرار دهید
- به افراد نشان دهید که اگر مسئولیت و وظیفه او را انجام می دهید از روی لطف است نه اجبار
- تا زمانی که کار های خود را به سرانجام نرسانده اید مسئولیت جدیدی قبول نکنید
- در رفتارتان قاطع بوده و نه گفتن را تمرین کنید
- در برابر احساس گناه ناشی از انجام ندادن کار دیگران مقاومت کنید
- احساس دوست نداشتنی بودن را با فدا کردن خود نزد دیگران جبران نکنید
- سعی کنید فقط به کسانی کمک کنید که واقعا نیاز به کمک دارند
- رابطه خود را با افراد سو استفاده گر محدود کنید
- از در خواست کمک برای انجام کار های خود احساس بد نداشته باشید
مطلب مرتبط: طرحواره تنبیه چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله تنبیه
سوالات متداول
در این بخش سعی کرده ایم تا به سوالات پر تکرار شما درباره طرحواره ایثار پاسخ دهیم.
آیا طرحواره ایثار درمان می شود؟
بله، انواع طرحواره های ناسازگار از جمله طرحواره ایثار از طریق رواندرمانی از جمله طرحواره درمانی قابل درمان است. درمان طرحواره ها کار چندان راحتی نیست چرا که ریشه در کودکی افراد دارد اما با پشتکار و تلاش و کمک گرفتن از یک روانشناس خوب قابل درمان است.
آیا طرحواره ایثار با تست و پرسشنامه قابل تشخیص است؟
برای تشخیص انواع طرحواره های ناسازگار از جمله طرحواره ایثار لازم است تا به روانشناس مراجعه کرد. روانشناس با دانش و تجربه خود می تواند نشانه های طرحواره ایثار را شناسایی کرده و در صورت لزوم از تست طرحواره های یانگ برای شناسایی بیشتر طرحواره ها استفاده کند.
فرق طرحواره ایثار با فداکاری چیست؟
افراد دارای طرحواره ایثار زندگی را وقف دیگران می کنند. این افراد خود و نیاز هایشان را در اولویت قرار نمی دهند؛ اما افراد فداکار ضمن اولویت قرار دادن خود در زندگی روزمره بر حسب نیاز و در مواقعی که لازم بدانند به دیگر افراد کمک می کنند.
تفاوت طرحواره ایثار با طرحواره اطاعت چیست؟
خیر، افراد در طرحواره ایثار به خواست و اراده خود کار های دیگران را انجام داده و برای اطرافیان فداکاری می کنند؛ اما افراد دارای طرحواره اطاعت از ترس دیگران و برای مواجه نشدن با خشم و عصبانیت فداکاری انجام می دهند.
سایر طرحواره ها:
- طرحواره معیارهای سختگیرانه چیست؟ از نشانه ها تا درمان
- طرحواره بی اعتمادی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
- طرحواره انزوای اجتماعی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
- طرحواره خویشتن داری ناکافی چیست؟ نشانه ها،علت و درمان
- طرحواره تایید طلبی یا پذیرش جویی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
- طرحواره منفی گرایی و بدبینی چیست؟ علائم، علل، پیامدها و درمان
منابع: , attachmentproject, schematherapyonline, psychologytoday, psychologyblossom
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
خیلی خوب نوشتید این موضوع لازمه همه توزندگی رعایتش کنن البته بعضی وقتها کمک کردن ازروی عشق علاقه خیلی حس خوبیه
سلام، ممنون از حسن توجه شما، حتما همینطوره اینجا منظور فداکاری بیش از حد و افراطیست.
مرسی خیلی ها بهش دچارن.