شخصی که طرحواره تنبیه دارد، برای هراشتباه خودش و دیگران عواقب یا تنبیهی در نظر می گیرد و نسبت به آن انعطاف ناپذیر است. این تنبیه گاهی خودش را به شکل خشونت کلامی یا نادیده گرفتن نشان می دهد. تله تنبیه در دوران کودکی به دلیل محیط های ناسالم شکل می گیرد و در بزرگسالی برای بسیاری از جنبه های زندگی فرد چالش ایجاد می کند. روش های زیادی برای درمان طرحواره تنبیه وجود دارد که می توانید با توجه به چالش هایی که دارید مناسب ترین گزینه را انتخاب کنید.
طرحواره تنبیه چیست؟
طرحواره تنبیه یا تله تنبیه (Punitiveness schema) از انواع طرحواره های ناسازگار ۱۸ گانه یونگ است. افرادی که دچار طرحواره تنبیه شده اند در درک اتفاقات و دنیای اطرافشان، تنبیه را نسبت به دیگران پررنگ تر می بینند و عقیده دارند که اشتباه باید با تنبیه پاسخ داده شود نه با بخشش. این افراد تنبیه را نتیجه قطعی یک اشتباه می دانند و آن را برای خود و دیگران لازم و ضروری می بینند. باید بدانید طرحواره ها همیشه فعال نیستند و موقعیت های خاصی در زندگی هر فردی باعث فعال شدن طرحواره او می شود.
می توان گفت طرحواره تنبیه هنگامی فعال می شود که فرد حس می کند خودش یا دیگران کار اشتباه یا نادرستی انجام داده اند. اگر جملات زیر را بیشتر از حد نرمال برای خودتان یا اطرافیانتان به کار می برید یا برعکس، بدانید تله تنبیه در زندگی شما وجود دارد. مثال های طرحواره تنبیه عبارتند از:
- “نباید این کار را می کردی”
- ” باید بیشتر مراقب میبودی”
- “برات درس عبرت شد”
- “حقت بود”
- “مشخص بود که این اتفاق بد می افته”
- “حق نداشت با من اینکارو کنه”
نشانه های طرحواره تنبیه
طرحواره تنبیه در افراد به طور کلی با سکوت، عصبانیت، محروم کردن خود از محبت دیگران و داشتن نگرش اتهامی به سمت اشخاص دیگر مشخص می شود. جزئیات نشانه های آن می تواند در هر فرد متفاوت باشد اما اگر شک دارید که خودتان یا یکی از اطرافیانتان دچار تله تنبیه شده است، با ما همراه باشید. نشانه های طرحواره تنبیه عبارتند از:
- سرزنش بیش از حد خود و دیگران: فرد با طرحواره تنبیه مدام خودش یا دیگران را سرزنش می کند، حتی اگر اتفاق خاصی نیفتاده باشد
- داشتن عقاید انعطاف ناپذیر: تفکر سفت و سختی که بر عواقب کارها، بیشتر از انعطاف و همدلی تاکید دارد
- دشواری در بخشیدن دیگران: افراد با طرحواره تنبیه در بخشش مشکل دارند که عدم بخشش باعث کینه ورزی و خشم می شود
- کمال گرایی: از کافی نبودن و اشتباه کردن به قدری می ترسند که سعی می کنند همیشه همه چیز را کامل انجام دهند
- عدم تحمل اشتباه: نمی توانند درک کنند که انسان ها کامل نیستند و گاهی اشتباه می کنند، در نتیجه به اشتباهات پیش آمده واکنشی شدیدتر از دیگران نشان می دهند
- تحمل رنج برای اهداف: افراد با طرحواره تنبیه معتقدندکه برای پیشرفت و رشد کردن، تنبیه یا رنج کشیدن لازم است، در حالیکه گاهی با آسان گرفتن هم می توان به بعضی اهداف رسید. همیشه برای همه ی دستاورد ها نیازی به تحمل رنج زیاد نیست
- احساس ناکافی بودن: فرد با تله شکست عقیده دارد کافی نیست، عیب و نقص های زیادی دارد و دستاوردی ندارد، حتی اگر از دید بقیه اینطور نباشد
- عصبی شدن هنگام آرامش دیگران: اگر ببینند فردی بدون تحمل رنج به موفقیت رسیده، استراحت می کند و باز هم به اهدافش می رسد یا برای مراقبت از روان خودش وقت می گذارد، عصبی می شوند چون این دقیقا مخالف طرحواره تنبیه است
- لحن تند و خشن: هنگام اشتباه خود یا دیگران با لحن تند و خشن برخورد می کنند چون اشتباه کردن، تله تنبیه را فعال می کند و باعث خشم و عصبانیت می شود
- عزت نفس پایین: به دلیل احساس شرم و ناکافی بودن، عزت نفس بالایی ندارند، خودشان را به آن صورت که هستند دوست ندارند چون باور دارند عیب و نقص طبیعی نیست و باید از بین برود
مطالعه بیشتر: طرحواره نقص و شرم یا تله بی ارزشی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
ریشه های طرحواره تنبیه
ریشه های طرحواره تنبیه مانند هر طرحواره دیگری از محیط کودکی شکل گرفته است. کودکان الگوهای رفتاری والدین خود را تکرار می کنند، به عبارتی کودک عملکرد شما را بیشتر از حرف هایی که می زنید، مورد تقلید قرار می دهد. بسیاری از ما نگرش والدین خود را نسبت به قوانین و نحوه اجرای آن ها، اتخاذ می کنیم. اگر والدین از تنبیه برای تربیت کردن استفاده کنند، تله تنبیه بخشی از صدای درونی کودک می شود. بنابراین تجربه ما از سبک‌های دلبستگی با والدینمان، بخشی از دنیای درونی ما می‌شود که در شخصیت ما نهفته است. ریشه های طرحواره تنبیه عبارتند از:
داشتن والدین کمال گرا و تله تنبیه
والدین کمال گرایی که تقریبا از همه چیز انتقاد می کنند ممکن است طرحواره تنبیه را در کودک ایجاد کنند. این تفکر در کودک شکل می گیرد که هیچ وقت کافی نیست، نباید به هیچ وجه عیب و نقص داشته باشد و باید بدون خستگی برای بهتر شدن تلاش کند.
قوانین سخت گیرانه و عدم بخشش در محیط کودکی
در محیط کودکی افرادی که طرحواره تنبیه دارند احتمالا استانداردها و قوانین سختگیرانه ای وجود داشته و انسان به عنوان موجودی که گاهی شکست می خورد، پذیرفته نشده است. همچنین تاثیر شرایط محیطی و غیرقابل کنترل، در ایجاد اشتباه در نظر گرفته نمی شود و همیشه مقصر کامل یک اشتباه یا شکست، خود شخص است.
مطلب مرتبط: طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
نداشتن فضا برای اشتباه کردن در کودکی
افراد با طرحواره تنبیه در دوران کودکی اجازه اشتباه کردن نداشته اند. اشتباه کردن بخشی طبیعی از مسیر پیشرفت و زندگی است، باید این فضا به کودک داده شود تا گاهی اشتباه کند و ببیند که پس از آن می توان باز هم به مسیر ادامه داد و همه چیز را درست کرد. اگر این فضا را نداشته باشد دچار تله تنبیه می شود.
زندگی در جامعه ای با طرحواره تنبیه
گاهی اوقات قوانین حاکم بر فرهنگ و جامعه ای که در آن زندگی می کنیم، بدون بخشش و سخت گیرانه طراحی شده است. هسته اصلی قوانین جامعه و مردم یا حکومت، تنبیه می باشد و شما نیز به عنوان عضوی از این جامعه بخشش و انعطاف پذیری را کنار می گذارید و دچار طرحواره تنبیه می شوید.
تجربه تروما در گذشته
اگر در گذشته در یک تروما یا سانحه نقش قربانی داشتید، ممکن است به تنبیه به عنوان عضوی مهم و ضروری نگاه کنید که عدالت را برقرار می کند. کسی یا اتفاقی موجب آزار و اذیت شما شده ولی هیچ اتفاقی نیفتاده و تنبیه نشده است. در این حالت ممکن است دچار طرحواره تنبیه شوید و تصور کنید تنبیه کردن لازمه عدالت است.
از دست ندهید: طرحواره اطاعت چیست؟ نشانه ها، علل و راه درمان تله اطاعت
درمان طرحواره تنبیه
روش های مختلفی برای درمان طرحواره تنبیه وجود دارد، باید با یک روانشناس خوب مشورت کنید تا ببینید کدام گزینه بهتری برای شما محسوب می شود. متخصص بر اساس چالش شما، هدف نهایی و ویژگی های شخصیتی بهترین درمان را برای شما پیدا می کند. درمان های طرحواره تنبیه عبارتند از:
- طرحواره درمانی
- درمان شناختی رفتاری
- مهارت های مقابله با تله تنبیه
طرحواره درمانی برای طرحواره تنبیه
طرحواره درمانی درمان اصلی طرحواره تنبیه و بسیاری از طرحواره های دیگر است. طرحواره تنبیه در ناخودآگاه شما وجود دارد و احتمالا از الگو های اصلی آن تا الان آگاه نبوده اید. آگاهی از الگو های تله تنبیه و فهمیدن آن و انتقال آن به خودآگاه، خودش بخش مهمی از درمان است. در طرحواره درمانی برای تله تنبیه شما مهارت هایی مانند صبر و همدلی را می آموزید و برای اینکه فردی فهمیده تر باشید تلاش خواهید کرد.
مطلب مرتبط: طرحواره شکست چیست؟ از نشانه ها تا درمان تله شکست
درمان شناختی رفتاری برای طرحواره تنبیه
درمان شناختی رفتاری همواره بر جایگزین کردن الگوهای منفی تفکر، با الگوهای کارآمد و سالم تاکید داشته است. در نتیجه واضح است که درمان شناختی رفتاری برای طرحواره تنبیه می تواند به شما کمک کند که عقاید و تفکرات مخرب مربوط به تله تنبیه را با افکار واقع بینانه و مثبت تری جایگزین کنید تا نگرش درستی به دنیا و اتفاقات آن داشته باشید.
بیشتر بخوانید: طرحواره استحقاق؛ علائم، علت، انواع و درمان طرحواره بزرگ منشی
مقابله با طرحواره تنبیه
مهارت هایی وجود دارد که می توانید با تمرین آن ها بر تله تنبیه خود غلبه کنید. طرحواره تنبیه در جنبه های زیادی از زندگی مثل روابط عاطفی، روابط شغلی، عزت نفس و … تاثیر منفی می گذارد و بهتر است حتما با آن مقابله کنید. مهارت های مقابله با تله تنبیه عبارتند از:
- همدلی را تمرین کنید: وقتی تمایل به تنبیه یا خشونت نسبت به دیگران دارید، سعی کنید با دید آن ها، دوباره به قضیه نگاه کنید.
- انتظارات واقع بینانه از خود داشته باشید: قرار نیست انسان ها خطا نکنند یا اگر خطا کردند، انسان های بدی باشند. تله تنبیه نباید باعث شود به خود حس بد داشته باشید که کاری را کامل انجام نداده اید.
- بخشش را تمرین کنید: سعی کنید خودتان و دیگران را ببخشید و بدانید که طرحواره تنبیه این کار را برای شما مشکل می کند، اما شما از طرحواره های خود قوی تر هستید.
- حمایت بگیرید: از اطرافیان، روانشناس، خانواده، گروه درمانی، منابع تصویری و … کمک بگیرید تا آگاهی خود را بالا ببرید و بدانید آگاهی کامل از طرحواره تنبیه و الگو های آن، بخشی از درمان است.
- تمرین های مایندفولنس انجام دهید: ذهن آگاهی یا مایندفولنس می تواند آرامش شما را بالا ببرد تا بتوانید بهتر با نشانه های تله تنبیه، در خود مقابله کنید.
- دفترچه خاطرات بنویسید: نوشتن خاطرات و موقعیت هایی که طرحواره شما را فعال می کند، باعث می شود الگو های طرحواره تنبیه را شناسایی کنید و با آن مقابله کنید.
- مکث کنید: هنگامی که طرحواره تنبیه در شما فعال شد، کمی مکث کنید و بر مبنای آن حرفی نزنید یا تصمیمی نگیرید. در مورد آن موقعیت بعدا دوباره فکر کنید و با تمرین های قبلی، تصمیم گیری خود را انجام دهید.
- عزت نفس خود را تقویت کنید: طرحواره تنبیه باعث می شود خود را دست کم بگیرید و کافی ندانید. با اطلاع از نشانه های تله تنبیه باید با آن مقابله کنید و عزت نفس خود را تقویت کنید.
بیشتر بخوانید: طرحواره رهاشدگی چیست؟ نشانه ها، علت و مقابله با تله رها شدگی
سبک های مقابله ای در طرحواره تنبیه
افراد دچار تله تنبیه هنگام روبرو شدن با موقعیت هایی که طرحواره آنان را فعال می کند معمولا با یکی از سه روش سبک های مقابله ای در طرحواره درمانی، برخورد می کنند. این سه سبک مقابله ای شامل اجتناب، جبران بیش از حد و تسلیم می باشد.
سبک مقابله ای اجتناب در طرحواره تنبیه
هنگامی که فرد با طرحواره تنبیه سبک مقابله ای اجتناب را اتخاذ می کند، از موقعیت هایی که می دانند ممکن است طرحواره آن ها را فعال کنند، دوری می کنند. موقعیت هایی که ممکن است با قضاوت شدن یا انتقاد شدن همراه باشد، مثلا در گردهمایی های اجتماعی شرکت نمی کنند و از چالش ها و آزمون هایی که در پیش دارند، اجتناب می کنند تا تله تنبیه آن ها فعال نشود. افراد دچار طرحواره تنبیه ریسک اشتباه کردن را نمی پذیرند و در نتیجه فرصت های زیادی را از دست می دهند.
سبک مقابله ای جبران بیش از حد در طرحواره تنبیه
جبران بیش از حد وقتی اتفاق می افتد که شخص به طرز اغراق شده ای سعی می کند مخالف طرحواره خود عمل کند. جبران بیش از حد در طرحواره تنبیه به این صورت است که در ظاهر وقتی کسی اشتباه می کند اصلا ناراحت نمی شوید و واکنشی نشان نمی دهید حتی اگر کمی واکنش نرمال باشد، اما از درون احساس خشم می کنید. دوست دارید شخص مد نظر به خاطر اشتباهش تنبیه شود یا عواقبی را تجربه کند و یا حتی دوست دارید خودتان او را تنبیه کنید.
سبک مقابله ای تسلیم در طرحواره تنبیه
در سبک مقابله ای تسلیم فرد طرحواره تنبیه را می پذیرد، قبول می کند که همیشه مقصری وجود دارد و اینکه انسان ها تنبیه شوند یا درد و رنج بکشند، سرنوشت است. افراد با سبک مقابله ای تسلیم در تله تنبیه، بیشتر از بقیه انتقادات دیگران را می پذیرند حتی اگر منصفانه نباشند، نظر و نیاز های خود را پنهان می کنند تا جلوی اختلاف یا درگیری را بگیرند.
طرحواره مرتبط: طرحواره معیارهای سختگیرانه چیست؟ از نشانه ها تا درمان
مطالعه بیشتر: طرحواره ایثار چیست؟ ویژگی های طرحواره ایثارگری و درمان آن
طرحواره تنبیه در رابطه عاطفی
طرحواره تنبیه باعث می شود صدایی درون ذهنمان مدام بگوید که ما کافی نیستیم. این مسئله در رابطه عاطفی تاثیر زیادی می گذارد. افرادی که دچار تله تنبیه شده اند در رابطه عاطفی دچار مشکلاتی هستند که می تواند برای خودشان یا طرف مقابل آزاردهنده باشد. مشکلات طرحواره تنبیه در رابطه عبارتند از:
- لحن تند و خشن نسبت به اشتباهات طرف مقابل
- سرزنش بیش از حد خود یا شریک عاطفی هنگام چالش
- مورد سوء استفاده قرار گرفتن به دلیل عزت نفس پایین
- منتقل کردن حس ناکافی بودن به خود یا شریک عاطفی
- دعوا و چالش های تکراری به دلیل عدم انعطاف پذیری
- نبخشیدن خود یا شریک عاطفی و کینه ورزی
توجه کنید طرحواره تنبیه مدام به ما می گوید که کافی نیستیم یا به اندازه لازم خوب نیستیم. یک ویژگی بارز افراد خودشیفته این است که خود را به‌عنوان شخص همیشه موفق، تأثیرگذار، باهوش و توانا به دیگران نشان می‌دهند. دقیقاً همان ویژگی‌هایی که یک فرد دارای طرحواره تنبیهی احساس می‌کند فاقد آن است. بنابراین، اگر طرحواره تنبیه دارید، احتمالا به سمت افراد با اختلال خودشیفته جذب می شوید و اجازه می دهید از شما سوءاستفاده کنند.
سایر مطالب: طرحواره خویشتن داری ناکافی چیست؟ نشانه ها،علت و درمان
سوالات متداول
در این بخش به سوالات رایج شما در این زمینه، پاسخی کوتاه می دهیم.
آیا فردی که طرحواره تنبیه دارد تغییر می کند؟
با درمان و آگاهی انسان ها قادر هستند هر تغییری را در رفتار و روان خود به وجود بیاورند. پس می توان گفت بله، شخص با طرحواره تنبیه می تواند اگر بخواهد، تغییر کند.
درمان طرحواره تنبیه چقدر زمان می برد؟
اثربخشی درمان های مختلف روی افراد مختلف، متفاوت است و کاملا به همکاری و تعهد خودتان نسبت به پروسه درمان بستگی دارد. میانگین مدت زمان روان درمانی برای مشکلات طرحواره ۲تا ۳ ماه است.
آیا می توانم طرحواره تنبیه را درمان کنم؟
گرچه روش های درمانی که با حضور متخصص انجام می شود، اثربخشی بیشتری دارد. با این حال تکنیک های مختلف و مهارت های مقابله با تله تنبیه را می توانید خودتان انجام دهید و تاثیر مثبت بگذارید.
آیا طرحواره تنبیه اختلال روانی است؟
خیر، با اینکه طرحواره تنبیه می تواند مسائل و چالش های زیادی را در ابعاد مختلفی از زندگی ایجاد کند، نمی توان آن را نوعی اختلال روانی حساب کرد.
سایر طرحواره ها:
- طرحواره انزوای اجتماعی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
- طرحواره تایید طلبی یا پذیرش جویی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
- طرحواره آسیب پذیری چیست؟ تله آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری
- طرحواره خویشتن تحول نیافته چیست؟ علائم، علل و درمان تله گرفتاری
- طرحواره بی اعتمادی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
- طرحواره وابستگی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله وابستگی
- طرحواره منفی گرایی و بدبینی چیست؟ علائم، علل، پیامدها و درمان
منابع: psychologytoday, attachment project, hiwellapp
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
خیلی کامل پرداخته بودید