همه ما گاهی اوقات کارهایی را بر خلاف میل باطنی و احساس رضایت کامل خود و به دلیل جذب رضایت دیگران انجام می دهیم. بی توجهی به نیاز های خود، اولویت قرار دادن دیگران و فرمانبرداری و اطاعت از افراد در مواقعی محدود و ضروری مشکل ساز نیست. اما هنگامی که افراد به شکلی افراطی و بیش از حد کار ها و نیاز های دیگران را بر خلاف میل باطنی خود اولویت قرار بدهند، دارای طرحواره اطاعت هستند. افراد دارای طرحواره اطاعت برای جلوگیری که از پیامد هایی مانند تنبیه و جریمه خود را ملزم به اطاعت و فرمانبرداری از دیگران می کنند. تله اطاعت باعث می شود افراد درگیر آن ارضای نیاز های خود را به تعویق انداخته و در جهت اطاعت از دستورات دیگران فعالیت کنند. تله اطاعت باعث می شود افراد بدون خواست و قصد خود برای دیگران کار انجام داده و مطابق میل آن ها رفتار کنند.
طرحواره اطاعت چیست؟
طرحواره اطاعت (Subjugation schema)، یکی از ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه (EMS) است. افراد با طرحواره اطاعت، احساس می کنند که مجبور اند تا از خواسته های دیگران اطاعت کنند و در برابر دستورات افراد تسلیم شوند تا دچار پیامد های منفی نشوند. افراد مبتلا به طرحواره اطاعت نیازها، خواسته ها، احساسات، نظرات یا تصمیمات خود را سرکوب کرده و آن ها را نادیده می گیرند. این شرایط و رفتارها باعث ایجاد احساس درماندگی، در دام افتادن یا ناتوانی در صحبت کردن و فقدان ارتباط نزدیک با دیگران می شود. افراد دارای تله اطاعت هنگامی که با موقعیتی مواجه می شوند که فکر می کنند ممکن است با پیامدهای منفی رو به رو شوند، طرح واره اطاعت در آن ها فعال می شود. فعال شدن طرحواره اطاعت باعث بروزرفتار هایی همچون پیروی بی فید و شرط، تبعیت از خواست دیگران، و رفتارهای ترس محور می شود. با این حال، طرحوارهها را می‌توان درمان کرده و تغییر داد تا آن ها به الگوهایی تبدیل شوند که به ما احساس امنیت، قدرت و اعتماد به نفس می دهند.
افراد دارای تله اطاعت احساس می کنند اگر نظرات و خواسته هایشان را سرکوب نکنند دچار پیامد های منفی تنبیه آمیز می شوند. در نتیجه به شکلی افراطی آنچه به آن نیاز داشته و خواست آن ها است سرکوب کرده و خود را فدای در خواست های دیگران می کنند.
برای مطالعه بیشتر: انواع طرحواره ها و تکنیک های طرحواره درمانی
طرحواره چیست؟
طرحواره ها الگوهای رفتاری و ابتدایی هستند که افراد در طی سال های ابتدایی دوران کودکی و در نتیجه تعامل با محیط اطراف و افراد زندگی خود به آن ها دست پیدا می کنند. طرحواره ها در واقع میانبر های ذهنی هستند که ما برای تفسیر اطلاعات از آن ها استفاده می کنیم.
نشانه های طرحواره اطاعت
طرحواره اطاعت از گناه باعث رفتار هایی از طرف افراد دارای آن می شود که شناسایی این نوع از انواع طرحواره ها را از طریق علائم رفتاری آسان تر می کند. با شناخت و تشخیص نشانه های تله اطاعت در خود یا دیگران می توانیم در جهت دریافت کمک و رفع مشکل اقدام کنیم. نشانه های طرحواره اطاعت عبارت اند از:
- کم اهمیت جلوه دادن نیاز های عاطفی
- ناتوانی در بیان احساست و خواسته ها
- ناتوانی در مخالفت با دیگران
- احساس ناتوانی در کنترل شرایط زندگی و نداشتن آزادی
- احساس گناه و عذاب وجدان
- پیروی بی قید و شرط از دیگران
- احساس خشم پنهان
- به تعویق انداختن انجام کار های خود
- اولویت قرار دادن دیگران بدون توجه به نیاز های خود
- احساس مورد سو استفاده قرار گرفتن
- اجتناب از هر نوع درگیری
- ترس از تنبیه ومجازات
- تلاش افراطی برای کسب رضایت دیگران
- سعی در دوست داشتنی بودن به هر قیمتی
- ناتوانی در نه گفتن و مخالفت با دیگران
مطالعه بیشتر: طرحواره نقص و شرم یا تله بی ارزشی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
ریشه های تحولی طرحواره اطاعت
عوامل مختلفی می توانند در شکل گیری و بروز طرحواره اطاعت نقش داشته باشند که عمده این عوامل ریشه در کودکی افراد دارند. معمولا علت زیربنایی ایجاد طرحواره اطاعت ترس از تنبیه و احساس گناه است. از علل ایجاد تله اطاعت می توان موارد زیر را بررسی کرد که عبارت اند از:
محیط
کودکانی که در محیط های ناسالمی متولد و بزرگ شده اند که در آن ها توجه به احساسات، عواطف و نیاز ها بی اهمیت شمرده شده است، و به آن بهایی داده نمی شود ممکن است دچار طرحواره اطاعت شوند. این کودکان یاد گرفته اند که نسبت به احساسات خود و بیان آن ها بی تفاوت باشند. در نتیجه حتی در بزرگسالی نیز توانایی ابراز احساسات و هیجانات خود را نداشته و دچار تله اطاعت می شوند.
مطلب مرتبط: طرحواره تنبیه چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله تنبیه
والدین بی مسئولیت
والدینی که کودکان را از سنین کم درگیر مسائل و مشکلات خود کرده و بار زندگی را به دوش آن ها گذاشته اند، باعث می شوند تا کودکان نیاز های خود را ابراز نکرده و در صورت ابراز احساس نیز رفع شدن آن را نداشته باشند. در نتیجه والدین بی مسئولیت می توانند طرحواره اطاعت را در کودکان خود شکل دهند. بی مسئولیتی والدین باعث می شود که کودکان به مرور خواسته ها و احتیاجات خودشان را نادیده می بگیرند چرا که فکر می کنند اگر به دیگران کمک نکنند بی مسئولیت هستند. افراد به دلیل اجتناب از احساس گناه تن به انجام کار های دیگران و اولویت قرار دادن آن ها نسبت به خود می دهند.
والدین تنبیه کننده
در مقابل والدین بی مسئولیت، والدین تنبیه کننده نیز می توانند تله اطاعت را در افراد ایجاد کنند. والدین تنبیه کننده و پرخاشگر با مجازات کودکان به دلیل عدم انجام کار ها به شکلی که آن ها خواسته اند باعث می شوند تا کودک خود و نیاز هایشرا نادیده بگیرد. این افراد یاد می گیرند که باید در خدمت دیگران بوده و برای جلوگیری از تنبیه و مجازات تن به انجام هرکاری می دهند.
سایر طرحواره ها: طرحواره خویشتن تحول نیافته چیست؟ علائم، علل و درمان تله گرفتاری
سو استفاده
برخی از کودکان و افراد بزرگسال ممکن است به دلیل تجربه آزار و سو استفاده جنسی، جسمی و عاطفی درگیر طرحواره اطاعت شده باشند. این افراد به دلیل آسیبی که برای آن ها اتفاق افتاده است همیشه از مورد سو استفاده مجدد قرار گرفتن ترس داشته و برای اجتناب از آن هر کاری می کنند. افراد درگیر تله اطاعت حاظر اند خودشان را نادیده گرفته و سرکوب کنند اما برای دیگران کاری انجام دهند تا از تنبیه یا مجازات رها شوند.
خانواده بی تفاوت
افرادی که در خانواده های بی تفاوت رشد کرده و بزرگ شده اند، توانایی ابراز احساس کمتری دارند چرا که کسی در خانواده به احساس آن ها اهمیت نمی داده است. این خانواده ها باعث می شوند که قدرت تصمیم گیری کودکان رشد نکرده و افراد با طرحواره اطاعت بعدا در بزرگسالی نیز نتوانند مخالفت یا موافقت کرده و هر آنچه از آن ها خواسته می شود را انجام می دهند.
مطلب مفید: طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
انواع طرحواره اطاعت
طرحواره اطاعت بر اساس شیوه ای که در آن افراد خود را در اختیار دیگران گذاشته و اولویت های آنان را ارجح بر خود می دانند به دو شکل طرحواره اطاعت از نیاز و طرحواره اطاعت از هیجان انجام می شود که در ادامه در مورد انواع طرحواره اطاعت توضیح داده ایم:
طرحواره اطاعت از نیاز: در این شکل از تله اطاعت، فرد خواست ها، امیال، نیاز ها و ترجیحات خود را سرکوب کرده و آن ها را نادیده می گیرد. در چنین حالتی فرد اقدام به اطاعت از دیگر افراد می کند بدون آنکه نظر خودش را گفته و کاری را انجام دهد که دوست دارد. فرد برای جلوگیری از اقدامات ناخوشایندی که ممکن است برای او رخ دهد، بر خلاف میل باطنی تن به اجرای خواست های دیگران می دهد.
طرحواره اطاعت از هیجان: افراد دارای تله اطاعت از نوع هیجان، احساسات، عواطف و هیجانات خود را اولویت قرار نداده و مانع بروز آن ها می شوند. به طور مثال ممکن است به جای بروز احساس و هیجان خشم نسبت به یک فرد، از ترس عواقب و نتیجه بروز احساس خشم آن را سرکوب کرده و حتی رفتاری دوستانه از خود نشان دهند.
بیشتر بخوانید: طرحواره رهاشدگی چیست؟ نشانه ها، علت و مقابله با تله رها شدگی
انواع طرحواره اطاعت از نظر جفری یانگ
بر اساس نظر دو نفر از افراد برجسته در حوزه بررسی طرحواره، دو شکل از تله اطاعت وجود دارد که ریشه تحولی آن ها به دوران کودکی و تجربه کودکان با افراد سخت گیر، سرزنش گر و زور گو بر میگردد. انواع تله اطاعت از نظر جفری یانگ و جانت کلوسکو عبارت اند از:
طرحواره اطاعت مبتنی بر ترس: این نوع طرحواره اطاعت ناشی از داشتن والدین یا مراقبت کنندگانی تنبیه کننده، زورگو و پرخاشگر است. والدین یا مراقب دارای شخصیت پرخاشگر هنگام انجام نشدن کار ها به شکلی که خود می خواهند و یا انجام ندادن کاری که به کودک محول کرده اند، او را مورد تنبیه و مجازات قرار می دهند. این شرایط ذهنیتی را در افراد ایجاد می کند که بر طبق آن برای اجتناب از تنبیه و ترس از مجازات دستورات دیگران را به همان شکل که آن ها می خواهند انجام می دهند.
طرحواره اطاعت مبتنی بر گناه: تله اطاعت ناشی از گناه زمانی شکل می گیرد که والدین مسئولیت هاس زیاد و سنگینی را به دوش کودک خود گذاشته و از او توعع زیادی دارند. والدین دارای بیماری جسمییا روانی می توانند چنین رفتاری داشته و خود را وابسته کودکانشان کنند. در این شرایط کودک مجبور به نادیده گرفتن نیاز ها و خواست های خود می شود تا بتواند نیاز والدین را ارضا کند. این افراد در بزرگسالی همچنان به نادیده گرفتن خود و اولویت قرار دادن دیگران برای جلوگیری از احساس گناه و عذاب وجدان ادامه می دهند.
برای حل و فصل مشکلات زندگی خود از بهترین روانشناس تهران کمک بگیرید
تفاوت طرحواره اطاعت با طرحواره ایثار
نشانه های افراد با طرحواره اطاعت بسیار شبیه به افراد دارای طرحواره ایثار و فداکاری است؛ اما این دو طرحواره دارای تفاوت های ریشه ای و مهمی هستند. مهمترین تفاوت طرحواره اطاعت و ایثار افراد در این است که افراد در تله ایثار به شکلی خود خواسته و با میل خود، دیگران را اولویت قرار داده و نیاز های آنان را اولویت بر خود می دانند. اما افراد در تله اطاعت به دلیل ترس از تنبیه شدن توسط دیگران و افراد قدرتمند زندگی خود مانند والدین اقدام به نادیده گرفتن خواسته ها و احتیاجات خود می کنند تا از مجازات اجتناب کنند.
مقاله مرتبط: شناخت ویژگی‌های افراد مهرطلب، ازدواج با شخصیت مهرطلب
طرحواره اطاعت در کودکان
کودکان دارای طرحواره اطاعت، به شکلی ناسالم احساس می کنند که نیازها و عواطف دیگران مهم تر از نیازهای خودشان است. در نتیجه خودشان را نادیده گرفته و دیگران را اولویت قرار می دهند. بنابراین، ممکن است در مدرسه از آنها سوء استفاده شود. به عنوان مثال، کودکان مبتلا به طرحواره اطاعت ممکن است بر خلاف میل باطنی و به دلیل ترس از تنبیه، میان وعده خود را در صورت درخواست کودک دیگر، به او بدهند. چنین اقداماتی ممکن است منجر به پذیرش آسان این کودکان در گروه های اجتماعی شود زیرا آنها منفعل و سازگار هستند و این اتفاق رفتار ناسالم برآمده از تله اطاعت را در آنان تقویت می کند.
علاوه بر این، کودکان دارای طرحواره اطاعت ممکن است به سمت همسالانی گرایش پیدا کنند که از خودشان مطمئن‌تر هستند و به کودک دارای تله اطاعت دستور می دهند. با این حال، اولویت قرار دادن مداوم نیازها و عواطف دیگران بر نیازها و احساسات کودک ممکن است منجر به احساس خشم و رنجش او شود. این احساسات سرکوب شده ممکن است گهگاه به صورت پرخاشگری انفجاری بروز کنند.
مطالعه بیشتر: طرحواره بازداری هیجانی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
سبک های مقابله ای طرحواره اطاعت
افراد دارای طرحواره اطاعت به سه شیوه رفتاری با تله اطاعت خود کنار می آیند. در این سه شیوه رفتاری هر یک از افراد به نوعی روند زندگی خود را با طرحواره اطاعت منطبق میسازند. روش های کنار آمدن با طرحواره اطاعت عبارت اند از:
اجتناب
یکی از راه هایی که افراد ممکن است سعی کنند با طرحواره اطاعت خود کنار بیایند، اجتناب از هر چیزی است که آن را برای انجام کار بر خلاف میل باطنی تحریک می کند. این افراد رو به اجتناب از موقعیت‌هایی می آورند که در آن ها احساس می‌کنند نیازها و احساسات دیگران را در اولویت قرار می‌دهند مانند روابط عاطفی و دوستی‌هایی که در آن ها مورد سو استفاده قرار می گیرند. با این کار سعی می کنند از قرار گرفتن در موقعیت هایی که آنان را به سمت نادیده گرفتن خودشان پیش می برد اجتناب کنند.
جبران بیش از حد
گاهی اوقات افرادی که دارای طرحواره اطاعت هستند، رفتار ناسالم ومشکل ساز خود را با جایگزینی رفتاری مخالف جبران می کنند. در این سبک افراد دارای تله اطاعت بر خلاف باور اصلی شان مبنی بر اینکه نیازها و عواطف دیگران باید در اولویت باشد، رفتار می کنند. جبران بیش از حد معمولاً پس از یک دوره خشم برانگیخته شده در نتیجه تسلیم شدن های مکرر در برابر درخواست دیگران رخ می دهد. در روش جبران بیش از حد، هنگامی که دیگران از آن ها درخواست کمک کنند، قبل از رسیدگی به درخواست، «نه» می‌گویند.
طرحواره منفی گرایی و بدبینی چیست؟ علائم، علل، پیامدها و درمان
تسلیم شدن در برابر طرحواره اطاعت
برخی ممکن است با تسلیم شدن در برابر طرح واره اطاعت خود با آن کنار بیایند. این افراد قاطعانه بر این باورند که نیازها و عواطف آنها باید دغدغه ثانویه نسبت به نیازها و عواطف دیگران باشد. در نتیجه، آن ها تمایل دارند به سمت مشاغلی گرایش پیدا کنند که فداکارانه هستند و اغلب در محیط کار از آنها سوء استفاده می شود.
مطالعه بیشتر: طرحواره استحقاق؛ علائم، علت، انواع و درمان طرحواره بزرگ منشی
درمان طرحواره اطاعت
کسانی که طرحواره اطاعت دارند ممکن است برای مدیریت احساس گناه، ترس، اعتماد به نفس و عزت نفس پایین خود به کمک نیاز داشته باشند. اصلی ترین روش درمانی طرحواره اطاعت، رویکرد طرحواره درمانی است. طرحواره درمانی با تمرکز بر رابطه درمانی و تجربیات دوران کودکی سعی دارد تا طرحواره های ناسازگار مانند تله اطاعت را به چالش بکشد. افراد دارای تله اطاعت می توانند با مراجعه به یک روانشناس خوب و حاذق، از او کمک گرفته و مشکلات ناشی از طرحواره اطاعت را حل و فصل کنند.
طرحواره درمانی
رویکرد طرحواره درمانی یکی از رویکرد های رواندرمانی است که توسط جفری یانگ ابداع شده است. در طرحواره درمانی شیوه های تربیتی و الگوهای رفتاری فرد با والدین و دیگر افراد مهم زندگی او بررسی شده، طرحواره اطاعت یا دیگر طرحواره های او شناسایی شده و در جهت رفع آن ها اقدام می شود. از روش های مورد استفاده در طرحواره درمانی برای درمان طرحواره اطاعت می توان به تکنیک های زیر اشاره کرد:
- تمرین رفتار تطبیقی در تصویرسازی یا ایفای نقش
- تکالیف رفتاری (مثلاً تمرین برای بیان نظر خود به یک دوست و قدرت “نه” گفتن)
- مشارکت دوستان و خانواده برای پاداش دادن به رفتار سالم
مطلب مرتبط: طرحواره آسیب پذیری چیست؟ تله آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری
رهایی از طرحواره اطاعت
در کنار اصلی ترین روش درمان و رهایی از طرحواره اطاعت، انجام برخی راهکار های زیر نیز می تواند مفید و کمک کننده باشد. راه های رهایی از طرحواره اطاعت عبارت اند از:
- دریافت کمک از یکم متخصص سلامت روان
- شناخت بیشتر و آگاهی از دلیل نادیده گرفتن خود
- افزایش توانایی “نه” گفتن و قاطعیت در کلام
- تحمل احساسات منفی از جمله احساس گناه
- تمرین اولویت قرار دادن خواست ها و نیاز های خود
- بازنگری در شیوه تصمیم گیری درشرایط مختلف
مقاله مشابه: طرحواره وابستگی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان تله وابستگی
سوالات متداول
در این بخش سعی کرده ایم به سوالات پر تکرار شما درباره طرحواره اطاعت پاسخ دهیم.
آیا طرحواره اطاعت پرسشنامه دارد؟
طرحواره اطاعت و دیگر طرحوارههای ناسازگار را می توان از طریق پرسشنامه طرحواره های ناسازگار یانگ شناسایی و در جهت رفع آن ها به یک روانشناس مراجعه کرد.
آیا طرحواره اطاعت همان طرحواره ایثار است؟
خیر، تله اطاعت با تله ایثار متفاوت است، افراد در طرحواره اطاعت به دلیل اجتناب از احساس گناه یا ترس از تنبیه دیگران را بر خود اولویت می دهند.
سایر طرحواره ها
- طرحواره معیارهای سختگیرانه چیست؟ از نشانه ها تا درمان
- طرحواره بی اعتمادی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان
- طرحواره انزوای اجتماعی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان
- طرحواره خویشتن داری ناکافی چیست؟ نشانه ها،علت و درمان
- طرحواره تایید طلبی یا پذیرش جویی چیست؟ از نشانه ها تا درمان
منابع: schematherapyonline, psychologytoday, attachmentproject
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
عالی بود