مکانیسم های دفاعی چیست؟ ۲۵ مکانیسم دفاعی اصلی

مکانیسم های دفاعی (defense mechanisms)، واکنش های ناخودآگاه روان انسان، برای مقابله با شرایط، خاطرات و رویداد های ناخوشایندی است که موجب شکل گیری اضطراب و هیجانات منفی می شود. افراد در برخورد با مسائل مختلف مانند چالش های استرس آمیز و اضطراب زا در زندگی، برای حفاظت از سلامت روان خود، دست به استفاده ناهشیارانه از مکانیسم های دفاعی می زنند. دقیقا مثل وقتی که با دیدن یک صحنه ناخوشایند مانند تصادفات یا مرگ یک انسان یا حیوان، افراد روی خود را برمی گردانند، روان انسان هنگام وقوع رویداد های آسیب زا و مضطرب کننده، واکنش هایی طبیعی و ناهشیار، برای حفظ سلامت روان دارد که به آن ها مکانیسم های دفاعی می گویند. مکانیزم های دفاعی، حواس انسان ها را از موضوع استرس زا برداشته و احساس امنیت روانی را افزایش می دهند. برای آشنایی با مکانیسم های دفاعی فروید با مثال و نحوه عملکرد و تاثیرشان بر زندگی، این مطلب را بخوانید.

مکانیسم های دفاعی چیست؟

مکانیسم‌های دفاعی یا ساز و کار دفاعی در روانشناسی، مجموعه ای از واکنش های روانی هستند، که افراد برای حفظ آرامش و رهایی از درد، رنج و ناراحتی، به شکل ناخودآگاه استفاده می کنند. مکانیسم های دفاعی، اولین بار توسط زیگموند فروید، بررسی و توصیف شد. به گفته فروید، مکانیزم های دفاعی، راهی برای برقراری تعادل بین خواسته های بخش های مختلف روان انسان ها هستند.

مکانیسم های دفاعی انسان، بخشی طبیعی در فرآیند رشد هستند، که از آشفتگی روانی در برخورد با اضطراب و اتفاقات بد، جلوگیری می کنند. در صورت استفاده افراطی از مکانیسم های دفاعی که زمانی کارکرد مفید داشته یا غالب شدن مکانیسم های دفاعی ناسالم بر ساختار شخصیت، روان و رفتار افراد از حالت طبیعی خارج شده و مشکل ساز می شود. به طور کلی مکانیزم های دفاعی، پاسخ ‌های روان‌شناختی ناخودآگاهی هستند، که افراد را از احساس اضطراب، مورد تهدید قرار گرفتن عزت نفس و چیزهایی که نمی‌خواهند درباره‌شان فکر کنند یا با آن ‌ها رو به رو شوند، محافظت می‌کنند. مکانیزم‌های دفاعی، در واقع راهی برای جدا کردن افراد از اعمال یا افکار ناخوشایند هستند. هفت مکانیسم دفاعی اصلی عبارت اند از: انکار، جابجایی، فرافکنی، سرکوب، واکنش‌ وارونه، واپس‌رانی و والایش.

برای رفع مشکلات خود می توانید از بهترین روانشناس تهران کمک بگیرید

تقسیم بندی مکانیسم های دفاعی

مکانیسم های دفاعی را بر اساس میزان سادگی، پیچیدگی و همچنین کارکردشان، به دسته های مختلفی طبقه بندی می کنند. بهترین طبقه بندی مکانیزم های دفاعی بر اساس عملکرد، سطوح رشدی، میزان تطبیق پذیری و آسیب زا بودن آن ها است. تقسیم بندی مکانیسم های دفاعی، عبارت است از:

• مکانیسم های دفاعی نابالغ: این دسته از مکانیسم های دفاعی، پختگی لازم را نداشته و در صورتی که به شکلی افراطی مورد استفاده قرار بگیرند، می توانند آسیب زا باشند. مانند خیال بافی، درون فکنی، واپس روی
• مکانیسم های دفاعی بالغ: این دسته از مکانیزم های دفاعی در اغلب اوقات کارکردی مفید و مناسب برای افراد به همراه خواهند داشت و از پخته ترین مکانیسم های دفاعی هستند. مانند نوع دوستی، شوخ طبعی
• مکانیسم های دفاعی روان رنجور (نوروتیک): استفاده از این نوع از مکانیزم های دفاعی در کوتاه مدت مفید است اما در طولانی مدت، برای زندگی افراد ایجاد مشکل می کند. مانند سرکوبی، اجتناب، دلیل تراشی، عقلانی سازی

مطلب مفید: سندروم استکهلم چیست؟ علائم، علت انواع و درمان سندرم استکهلم

انواع مکانیسم های دفاعی فروید

مکانیسم های دفاعی انواع گوناگونی دارند، برخی از آن ها مانند مکانیسم دفاعی انکار، بسیار سطحی و ساده هستند و برخی دیگر همچون مکانیسم دفاعی همانند سازی فرافکنانه، پیچیده و عمیق هستند. مکانیسم های دفاعی ساده، غالبا در دوران کودکی و مکانیزم های دفاعی پیچیده در طول بزرگسالی شکل می گیرند. انواع مکانیسم های دفاعی به همراه مثال در جدول زیر ذکر شده که عبارت اند از:

مکانیسم دفاعی	مثال
انکار (denial)	انکار رفتار زشت یک کودک نزد مادرش برای جلوگیری از تنبیه شدن
جابجایی (displacement)	مادری که ناراحتی خود از همسر را بهروی فرزندانش تخلیه می کند
واکنش وارونه (reaction formation)	کارمندی که قصد کنار زدن همکارش را دارد، اما او را بهترین همکار خود در محیط کار می داند
والایش (sublimation)	فردی که علاقه خود به خون و اندام های بدن را از طریق تحصیل در رشته پزشکی ادامه می دهد
سرکوب  (suppression)	سعی در فراموش کردن عمدی و آگاهانه خاطره ای منفی ناشی از تصادف و از دست دادن پدر و مادر
بازگشت (repression)	اقدام به پرخوری یا سیگار کشیدن افراطی برای بدست آوردن احساس آرامش
جبران (compensatory)	محبت کردن مادری که فرزندش را به شدت تنبیه کرده است
فرافکنی (projection)	فردی بد دهن، که همیشه دیگران را افرادی پرخاشگر می داند
درون فکنی (replication)	دختری که مانند مادرش هنگام عصبانیت سکوت کرده و هیچ حرفی نمی زند
عقلانی سازی (intellectualization)	فردی که در موارد منطقی و عقلانی زیادی را برای شکست ها یا انتخاب هایش توصیف می کند
دلیل تراشی (rationalization)	معتادی که برای اعتیاد خود دلایلی مانند سلامت جسمانی را بهانه می کند
شوخ طبعی (homur)	فردی که نداشتن شرایط ازدواج و مشکلات اقتصادی را به شکل طنز جلوه می دهد
اجتناب (avoidance)	دانش آموزی که برای جلوگیری از پرسش سوال در مورد نمراتش توسط فرد، زودتر از آمدن او به خانه می خوابد
وا پس رانی (repression)	فردی که خاطره تجاور به خودش در کودکی را به شکلی ناخودآگاه فراموش کرده است
آرمانی سازی (idealization)	همه چیز باید با بالاترین کیفیت و استاندارد ممکن باشد وگرنه ارزشی نخواهد داشت
بیرونی سازی (acting out)	مردی که به جای صبر و بردباری، ناراحتی اش را با شدیدترین شکل بروز می دهد
جسمانی سازی (somatization)	داشتن سردرد های زیاد و شدید بدون وجود هیچ دلیل پزشکی مشخص برای آن
نوع دوستی (altruistic)	ارضای نیاز ها و احساسات خود، از طریق کمک به دیگران
خود سرزنشگری (self blame)	همه چیز را بر گردن خود انداخته و خود را مقصر می داند و سرزنش می کند
خیال پردازی (fantasaize)	فردی که به جای زندگی در واقعیت، دائما رویاپردازی می کند
پرخاشگری منفعلانه (passive aggressive)	خواهری که به جای دعوای مستقیم با برادر، وسایل او را می شکند تا خشمش را ارضا کند
دوپاره سازی (splitting)	فردی که اطرافیانش را به دو گروه خوب و بد تقسیم کرده و حد وسطی برای افراد قائل نمی شود
جبران (compensation)	فردی که در صدد پوشاندن مشکلات رفتاری خود با نشان دادن درآمد و پول خود است
تحریف (distortion)	تغییر دیدگاه و شیوه درک اتفاقات، با هدف کاهش استرس و اضطراب ناشی از پذیرفتن واقعیت
کنترل گری (controlling)	فردی که اصرار به برنامه ریزی و در دست گرفتن کنترل همه چیز دارد

۱. مکانیسم دفاعی انکار

مکانیسم دفاعی انکار (denial)، یکی از ابتدایی ترین و شناخته شده ترین مکانیسم های دفاعی بوده و در طبقه بندی مکانیزم های نابالغ قرار می گیرد. زمانی که فرد از پذیرش یک موضوع یا اعتراف به چیزی خاص امتناع کرده و از آن فرار می کند، در حال استفاده از مکانیزم دفاعی انکار است. مکانیزم دفاعی انکار، به افراد کمک می کند تا چیزی که خارج از ظرفیت پذیرش و تحمل آن ها است و توان مقابله با آن را ندارند، انکار کرده و به طور کل به فراموشی بسپارند.

مثال برای مکانیسم دفاعی انکار: مادری که نوزاد خود را به دلیل بیماری از دست داده، اما تا مدتی مرگ فرزندش را “انکار: می کند، چرا که تحمل پذیرش مرگ کودک خود را ندارد و روان او به شکلی ناخودآگاه، مرگ کودک را انکار می کند تا از صدمات شدیدتر روانی جلوگیری کند.

مطلب خواندنی: چه زمانی به روانشناس مراجعه کنیم؟ ۱۵ دلیل مراجعه به روانشناس

۲. مکانیسم دفاعی جابجایی

مکانیسم دفاعی جابجایی (displacement)، از انواع مکانیزم های دفاعی نوروتیک است و باعث می شود که افراد رفتار یا احساس خود را به شخص یا چیزی غیر از هدف اصلی ابراز کنند. جابجایی یک مکانیزم دفاعی ساده و تقریبا نابالغ است که در آن افراد به جایی آنکه با موضوع اصلی مواجهه شده و در برابر آن واکنش واقعی داشته باشند، واکنش خود را در جایی دیگر ابراز کرده و به این شکل تخلیه می شوند.

مثال برای مکانیسم دفاعی جابجایی: کارمندی که با مدیر خود دچار چالش و بحث شده، اما به دلیل ترس از عواقب ابراز عصبانیت، احساسات ناخوشایندش را درون خود نگه داشته و زمانی که به خانه می رسد، با کوچکترین مسئله ای، دست به پرخاشگری با افراد خانه می زند و عصابانیتش را از طریق مکانیسم دفاعی جابجایی، تخلیه می کند.

۳. مکانیسم دفاعی واکنش وارونه

فردی که در زندگی از مکانیسم دفاعی واکنش وارونه (reaction formation)، یا واکنش سازی به عنوان یک دفاع نوروتیک استفاده می کند، برخلاف چیزی که واقعا به آن اعتقاد داشته یا احساس می کند، رفتار می کند. این افراد واکنشی متضاد با آنچه در ذهنشان می گذرد، خواهند داشت. این مکانیزم دفاعی، باعث پنهان کردن احساسات واقعی می شود.

مثال برای مکانیسم دفاعی واکنش سازی: یک نمونه واضح برای مکانیزم دفاعی واکنش وارونه یا واکنش سازی، رفتار های لجوجانه با فردی است که از او خوشمان می آید. مثل فردی که در یک مهمانی، از کسی که دوستش دارد دوری کرده و سرد برخورد می کند، چرا که احتمال دستیابی به آن فرد را ناچیز می داند.

۴. مکانیسم دفاعی بازگشت

مکانیسم دفاعی بازگشت (regression)، به عنوان دفاعی نابالغ، به این شکل عمل می کند که افراد ممکن است هنگام رویارویی با مسائل چالش برانگیز، دست به کارهایی بزنند که مربوط به دوران رشدی گذشته آن ها است. مکانیزم دفاعی بازگشت، تلاش روان انسان ها برای حفاظت از آن ها در برابر مشکلات و اتفاقات مخاطره آمیز، از طریق الگوهای رفتاری گذشته است. به گفته زیگموند فروید، رفتار افراد در مکانیسم دفاعی بازگشت، مربوط به دوره ای از رشد می شود که در آن دچار تثبیت شده اند.

مثال برای مکانیسم دفاعی بازگشت: فردی که در زندگی خود دچار حادثه به شدت استرس زایی شده، اقدام به پرخوری شدید کرده و تعداد بالایی سیگار می کشد. در چنین حالتی احساس اضطراب کمتر و آرامش بیشتری می کند. مثالی دیگر از مکانیسم دفاعی بازگشت را می توان در تمایل افراد، به خوابیدن جنینی شکل و جمع کردن زانوها داخل شکم اشاره کرد، که در این حالت احساس آرامش دوران جنینی و نوزادی برای آن ها تداعی شده و اضطرابشان کم می شود.

برای خواندن این مطلب کلیک کنید: فرق روانشناس و روانپزشک چیست و با روانکاو چه تفاوتی دارند؟

۵. مکانیسم دفاعی والایش

مکانیسم دفاعی والایش یا تصعید (sublimation)، یک دفاع بالغانه است که این فرصت را به افراد می دهد تا انگیزه ها و خواسته های نه چندان مطلوب و مورد تایید جامعه را به شکلی قابل قبول تر، ابراز کنند. همه افراد برخی نیاز ها و خواسته هایی دارند که مورد تایید ارزش های جامعه نیست، مکانیزم دفاعی والایش، کمک می کند تا این نیاز ها و تکانه های منفی، به شکلی که برای فرد و دیگران آسیب به همراه نداشت باشد، ارضا شوند.

مثال برای مکانیسم دفاعی والایش: فردی که به شدت عصبانی است، دوست دارد تا همه وسایل خانه را شکسته و از بین ببرد، اما اینکار قابل قبول و جامعه پسند نیست. در نتیجه به جای اقدام برای آسیب رساندن به وسایل یک فیلم خشن می بیند یا به ورزش های رزمی روی می آورد که پرخاشگری او را ارضا می کند.

۶. مکانیسم دفاعی سرکوب

مکانیسم دفاعی سرکوب (suppression)، یکی از دفاع های بالغانه است و با هدف دور نگه داشتن اطلاعات از آگاهی عمل می کند. سرکوب به این شکل رخ می دهد که افراد خاطرات و رویداد های منفی زندگی شان را، به شکل آگاهانه از یاد برده و به حوزه فراموشی می سپارند. فردی که مکانیزم دفاعی سرکوب در او فعال است، عامدانه و با خواست خودش، بخشی از خاطرات و اتفاقات را به فراموشی می سپارد.

مثال برای مکانیسم دفاعی سرکوب: فردی که در دوران کودکی خود مورد تجاوز قرار گرفته است، اما خاطره مربوط به آن را به یاد نمی آورد، او در روابط خود احساس نا امنی دارد اما دلیل آن را نمی داند.

مطالعه بیشتر: چگونه یک روانشناس خوب پیدا کنیم؟ نحوه تشخیص روانشناس خوب

۷. مکانیسم دفاعی جبران

زمانی که احساس تنش ناشی از یک کار بد و نادرست در افراد شدت پیدا می کند، مکانیسم دفاعی جبران (compensatory)، برای جبران احساسات منفی و ناخوشایند، فعال می شود. در این حالت فرد به تاوان کار زشت یا غیر اخلاقی که انجام داده یا ممکن است فقط از نظر او بد بوده باشد، کارهایی در صدد جبران می کند تا احساس منفی را کاهش داده و عذاب وجدانش را کم کند.

مثال برای مکانیسم دفاعی جبران: فردی که با همسر خود بد حرف زده و در صدد جبران آن برآمده است. در نتیجه اقدام به خرید یک سرویس گران قیمت طلا می کند، تا احساسات ناخوشایند ناشی از رفتار نادرستش را کاهش دهد.

۸. مکانیسم دفاعی فرافکنی

مکانیسم دفاعی فرافکنی (projection)، شامل ابراز کردن ویژگی ها و احساسات درونی و معمولا غیر قابل قبول افراد، به دیگران بوده و در طبقه بندی مکانیسم های نوروتیک جای می گیرد. افرادی که مکانیزم دفاعی فرافکنی در آن ها فعال است، چیزهایی که در درون خود دوست ندارند را به دیگران نسبت می دهند و آن ها را بابت داشتن رفتار یا خصوصیاتی مورد سرزنش قرار می دهند.

مثال برای مکانیسم دفاعی فرافکنی: فردی که دائما به دیگران برچسب دروغ گویی می زند، ممکن است خودش فردی به شدت دروغ گو و پنهان کار باشد. در این حالت، فرد مورد نظر به جای دیدن رفتار اشتباه خود، آن را به یگران فرافکنی می کند تا از اضطراب مواجهه شدن با واقعیتی که دوست ندارد بپذیرد کاسته شود.

۹. مکانیسم دفاعی درون فکنی

استفاده ناخودآگاه افراد از مکانیسم دفاعی درون فکنی (replication)، به عنوان یک مکانیزم نابالغ، موجب می شود تا افراد ویژگی ها و خصوصیاتی از دیگران، به خصوص افراد مهم زندگی خود را درونی کنند. این مکانیسم دفاعی درطول رشد، باعث می شود تا کودک ویژگی هایی از والدین یا مراقبین اصلی خود را درونی کرده و آن ها را به خود نسبت دهد.

مثال برای مکانیسم دفاعی درون فکنی: نوجوانی که به مرور رفتار های خاصی از پدر مانند کتاب خواندن یا پرخاشگری را درون فکنی کرده و به خود نسبت می دهد.

همچنین بخوانید: به روانشناس چه بگوییم؟ در اولین جلسه مشاوره چه بگوییم

۱۰. مکانیسم دفاعی عقلانی سازی

مکانیسم دفاعی عقلانی سازی (intellectualization)، از نوع دفاع های نوروتیک است و موجب می شود که افراد، جنبه های احساسی موضوعات نادیده گرفته شده و فقط یه بخش های عقلانی و منطقی مسائل توجه کنند. افرادی که برای توجیه هر مسئله و موضوعی، از توجیهات منطقی به شکلی افراطی استفاده می کنند درگیر مکانیزم دفاعی منطقی سازی شده اند.

مثال برای مکانیسم دفاعی عقلانی سازی: فردی که در روابط عاطفی خود شکست های زیادی را تجربه کرده، هنگام تصمیم برای شروع یک رابطه جدید، به طور کل مسائل احساسی و عاطفی را نادیده گرفته و صرفا بر اساس شواهدی که از نگاه او، منطقی و عقلانی هستند تصمیم گیری می کند، درگیر مکانیزم دفاعی منطقی سازی شده است.

۱۱. مکانیسم دفاعی دلیل تراشی

افراد با مکانیسم دفاعی دلیل تراشی (rationalization) یا توجیه عقلی، از انواع دفاع های نوروتیک به سرعت برای تمام کارهای خود دلایلی مطرح می کنند که با استفاده از آن ها می توانند هر چیزی را توجیه کنند. مکانیزم دفاعی دلیل تراشی، علاوه بر محافظ از سلامت روان افراد هنگام اتفاقات ناخوشایندی مانند شکست در زندگی، باعث حفظ عزت نفس آن ها نیز، می شود. این افراد معمولا موفقیت ها را به توانمندی خود، و شکست هایشان را به دلایل بیرونی نسبت می دهند.

مثال برای مکانیسم دفاعی دلیل تراشی: معلمی که دلیل عدم موفقیت در کنکور خود را ناشی از لو رفتن سوالات، خواب کم، صبحانه ناکافی و اشکال در تدریس مدرسین، می داند. این فرد با دلیل تراشی، بار شکست و عدم موفقیت را از دوش خود برداشته و به این شکل از عزت نفس و خودپنداره ضعیفش مراقبت می کند.

۱۲. مکانیسم دفاعی شوخ طبعی

هنگامی که افراد از مکانیسم دفاعی شوخ طبعی (humor) به عنوان مکانیسمی بالغانه استفاده می کنند، در واقع در حال عبور از یک رویداد دردناک هستند که برای افزایش تحمل خود، آن را از طریق شوخی جلوه می دهند. مکانیزم دفاعی شوخ طبعی یکی از پخته ترین مکانیسم های دفاعی است و موجب می شود که سیاه ترین و تلخ ترین موضوعات، به شکلی طنز آلود مطرح شده و از شدت رنج آن ها کاسته شود.

مثال برای مکانیسم دفاعی شوخ طبعی: فرد یا افرادی که در شرایط بسیار سخت و چالش برانگیز زندگی، اقدام به تولید مطالب طنز می کنند. در حال دست و پنجه نرم کردن با موضوعی غم انگیز که بر زندگی آن ها تاثیرات منفی بسیاری دارد، از طریق مکانیسم دفاعی شوخ طبعی هستند.

۱۳. مکانیسم دفاعی اجتناب

با بکارگیری مکانیسم دفاعی اجتناب (avoidance)، افراد بدون هیچ تلاشی برای رویارویی با مسئله مشکل ساز و ناراحت کننده از آن اجتناب می کنند. در این حالت، هیچ صدمه ای به افراد وارد نشده و کمترین آسیب ممکن را خواهند خورد، چرا که به طور کامل از رو در رو شدن با مسئله، اجتناب کرده اند.

مثال برای مکانیسم دفاعی اجتناب: فردی را در نظر بگیرید، که برای رو به به رو نشدن با سوالاتی که ممکن است او را آزرده خاطر کند، به طور کل از حضور در آن جمع اجتناب خواهد می کند.

۱۴. مکانیسم دفاعی واپس رانی

فراموشی خاطرات و اتفاقات به شکلی ناخودآگاه، از طریق مکانیسم دفاعی واپس رانی (repression)، که مکانیسمی نوروتیک است، اتفاق می افتد. در این نوع از انواع مکانیزم های دفاعی، فرد هر چه سعی می کند، چیزی از یک خاطره مشخص که ممکن است دیگران هم آن را به یاد داشته باشند، به خار نمی آورد و از این طریق اضطراب ناشی از آن خاطره که معمولا استرس زا و ناخوشایند است نیز، تجربه نمی شود.

مثال برای مکانیسم دفاعی واپس رانی: فردی که هیچ خاطره ای از مورد قتل واقع شدن خانواده اش به یاد نمی آورد، در حالی که او در همان جایی که خانواده اش کشته شده اند، حاضر بوده است.

۱۵. مکانیسم دفاعی آرمانی سازی

در مکانیسم دفاعی آرمانی سازی (idealization)، که یک مکانیسم دفاعی نوروتیک است. افراد همه چیز را به دو شکل ایده آل و آرمانی یا بی ارزش و پوچ می بینند. فردی که مکانیسم آرمانی سازی در او فعال است، سعی دارد تا تمام بخش های زندگی خود را بر طبق بالاترین استاندارد ها و بیشترین امکانات ممکن برنامه ریزی کند. در صورتی که موضوعی نتواند نظر او را به عنوان یک موضوع آرمانی جلب کند، به سرعت ارزش خود را از دست داده و تبدیل به چیزی بی ارزش و پوچ می شود.

مثال برای مکانیسم دفاعی آرمانی سازی: فردی که معتقد است پدر و مادرش “بهترین” و “دوست داشتنی” ترین والدین جهان هستند، پس از شنیدن مخالفت آن ها با درخواستی که داشته، ناگهان به طور کلی نظرش تغییر کرده و آن ها را از، “بی عاطفه ترین” و “بدترین” والدین و انسان هایی می داند که باعث مشکلات زیادی در زندگی او شده اند.

۱۶. مکانیسم دفاعی بیرونی سازی

افراد با مکانیسم دفاعی از نوع بیرونی سازی (Acting out)، که مکانیسمی نابالغ است، بدون آنکه به پیامد، عواقب و نتیجه یک کار فکر کنند، رفتار می کنند. احساسات و خواسته ها بدون در نظر گرفتن شرایط و موقعیت، به شکلی ناگهانی ابراز شده و هیچ مدیریت و تحملی بر امیال وجود ندارد. چنین افرادی را معمولا با عنوان “پرخاشگر” یا “بی پرده” می شناسند.

مثال برای مکانیسم دفاعی برونی سازی: کسی را در نظر بگیرید، که هنگام صحبت در مورد خواسته هایش در جمع و مخالفت پدر و مادرش، بدون در نظر گرفتن شرایط و اینکه چه کسانی در آن جا حضور دارند، شروع به پرخاشگری و حرف زدن با صدای بلند می کند.

۱۷. مکانیسم دفاعی جسمانی سازی

افرادی که با مکانیسم دفاعی جسمانی سازی (somatization)، یا تبدیلی زندگی می کنند، علائم و نشانه های روانی و اضطرابی که خارج از تحمل شان است را، به نشانه های بدنی مانند کمر درد و سر درد تبدیل می کنند. این مکانیسم دفاعی نابالغ، در اختلال تبدیلی، با شدت بسیار بیشتری وجود دارد. در این حالت زمانی که فشار ها به روی فرد از ظرفیت تحمل او بیشتر شود، فرد شروع به نشان دادن نشانه های جسمانی می کند که هیچ دلیل فیزیکی مشخصی ندارند.

مثال برای مکانیسم دفاعی جسمانی سازی: خانمی که هر هفته برای درد در ناحیه شکم خود، به درمانگاه مراجعه می کند اما پزشکان با وجود دریافت آزمایش های بسیاری که برای پیدا کردن علت درد او انجام می دهند، هیچ دلیل فیزیکی برای درد های او پیدا نمی کنند، در نهایت با مراجعه به روانشناس و انجام رواندرمانی، درد شکم او تسکین پیدا کرده است.

۱۸. مکانیسم دفاعی نوع دوستی

مکانیسم دفاعی نوع دوستی (altruistic)، از دسته مکانیسم های دفاعی بالغانه و پخته است که در آن افراد، به ارضای امیال و خواسته های خود، از طریق کمک به دیگران اقدام می کنند. این نوع مکانیزم دفاعی جنبه ای بشر دوستانه داشته و معمولا به شکل کار های خیریه، بشر دوستانه و داوطلبانه انجام می شود. افراد با این مکانیسم دفاعی، هنگام انجام دادن کار برای دیگران یا کمک به آن ها، احساس رضایت از خود داشته و احساسات مثبت بیشتری را تجربه می کنند.

مثال برای مکانیسم دفاعی نوع دوستی: افرادی که به صورت داوطلبانه به کودکان کار کمک می کنند، چرا که خود نیز زمانی از همین قشر جامعه بوده و یا احساسات آن ها را به میزان بیشتری درک می کنند.

۱۹. مکانیسم دفاعی خود سرزنشگری

از انواع مکانیسم های دفاعی نابالغ، می توان به خود سرزشگری (self blame)، اشاره کرد. خود سرزنشگری با تضعیف عزت نفس، نادیده گرفتن خود و از دست دادن توانمندی ها همراه خواهد بود. افرادی که به شکل زیاد از حد، از مکانیسم دفاعی خود سرزنشگری استفاده می کنند، افرادی بی اعتماد به نفس هستند که قدرت ابراز وجود نداشته و خود را مشکل ساز و مقصر می دانند.

مثال برای مکانیسم دفاعی خود سرزنشگری: فرزندی که خود را دلیل دعوا ها و مشاجره های پدر و مادرش دانسته و خود را دائما سرزنش می کند. او به جای ابراز ناراحتی از شرایط موجود، احساس خشم و غم خود را درون ریزی کرده و به خود نسبت می دهد.

۲۰. مکانیسم دفاعی خیال پردازی

رفتن در دنیای درون روانی و تلاش برای کسب محیطی امن، نشانه مکانیسم دفاعی نابالغی به نام خیال پردازی (fantasaize)، است. زمانی که سطح استرس به میزان قابل توجهی افزایش یافته و امکان تحمل آن وجود نداشته باشد، ممکن است فرد به دنیای روانی و خیال پردازانه خود عقب نشینی کند. در این حالت با نادیده گرفتن واقعیت و توجه به خیال پردازی ها و فانتزی هایش، محیط امن و بدون استرسی را تجربه خواهد کرد.

مثال برای مکانیسم دفاعی خیالپردازی: جوانی که هنگام فکر به آینده و تحمل استرس زیاد به دلیل مشکلات خانوادگی و اقتصادی، درگیر خیالپردازی شده و زندگی خود را در دنیای فانتزی ذهنی می سازد.

۲۱. مکانیسم دفاعی پرخاشگری منفعلانه

مکانیسم دفاعی نابالغی مانند پرخاشگری منفعلانه (passive aggressive)، موجب می شود که افراد به جای نشان دادن مستقیم خشم خود، آن را در لفافه و به شکلی غیر مستقیم ابراز کنند. اینکار ضمن کاهش خشم و احساسات ناخوشایند، از برخورد مستقیم و  مشکلات احتمالی آن جلوگیری می کند.

مثال برای مکانیسم دفاعی پرخاشگری منفعلانه: برادر و خواهری که به دلیل وجود مشکلاتی میان خود، به صورت مستقیم ابراز خشم نمی کنند. در عوض با مسخره کردن، کنایه زدن و آسیب به وسایل یکدیگر خشم خود را از دیگری بروز می دهند.

۲۲. مکانیسم دفاعی دوپاره سازی

مکانیسم دفاعی دوپاره سازی (splitting)، از انواع مکانیزم های دفاعی نوروتیک بوده و باعث جلوگیری از شکل گیری احساساتی متعادل در مورد افراد یا موضوعات بیرونی می شود. فرد در حالت استفاده از مکانیسم دفاعی دوپاره ساری، نمی تواند بخش های مثبت و منفی یک موضوع را به صورت همزمان در نظر گرفته و نظرات و دیدگاهش دائما بین دو حالت خوب و بد، جا به جا می شود.

مثال برای مکانیسم دفاعی دوپاره سازی: کودکی که نمی تواند دیگران را افرادی در نظر بگیرد که می توانند ویژگی های خوب و بد را با هم در خود داشته باشند. در نتیجه تعدادی از اطرافیانش را خوب و تعدادی دیگر را بد می داند، که اینکار مانع نگاهی واقع نگرایانه در مورد ویژگی های آن ها می شود.

۲۳. مکانیسم دفاعی جبران

تلاش برای پوشاندن و مخفی کردن وبژگی ها و نقاط ضعف رفتاری و شخصیتی، از طریق تقویت ویژگی های مثبت، نشانه ای از مکانیسم دفاعی جبران (compensation)، به عنوان مکانیزم دفاعی نوروتیک است. افراد در این موقعیت، به جای تلاش برای بهبود و اصلاح نقاط ضعف خود، آن ها را با بخش هایی که به نظر مثبت بوده و توانمندی زیادی در آن دارند، پوشش می دهند. گاهی اوقات نیز، فرد به پرورش و بهبود ویژگی منفی روی می آورد.

مثال برای مکانسم دفاعی جبران: فردی که در دوران کودکی و نوجوانی اندام ضعیفی داشته، در بزرگسالی وارد رشته های بدن سازی شده و اندامش را به زیباترین شکل پرورش می دهد یا دانش آموزی که بی نظمی هایش را با نمرات بالا، می پوشاند.

۲۴. مکانیسم دفاعی تحریف

مکانیسم دفاعی از نوع تحریف (distortion)، یک مکانیسم دفاعی نابالغ است و موجب تغییر و تحریف در درک واقعیت بیرونی می شود. یکی از بهترین نمونه ها برای مکانیزم دفاعی تحریف، تجربه افراد در هذیان گویی است. تحریف واقعیت بیرونی با این هدف انجام می شود که همه چیز بر طبق خواسته ها و نیاز های خود فرد باشد.

مثال برای مکانیسم دفاعی تحریف: فردی که باور دارد از همه بیشتر فهمیده و دانش او از اطرافیانش بیشتر است، در حالی که او صرفا فرقی خودشیفته و خود خواه است که توان پذیرش مشکلات شخصیتی خود را ندارد.

۲۵. مکانیسم دفاعی کنترل گری

افرادی که درگیر یک مکانیسم دفاعی نوروتیک مانند کنترل گری (controlling) می شوند، تمایل زیادی به تحت کنترل گرفتن همه چیز دارند. این افراد می خواهند همه چیز طبق پیش بینی و برنامه ریزی های آن ها پیش رفته و چنانچه خلاف آن اتفاق بی افتد، عصبی و آشفته می شوند. مکانیسم دفاعی کنترل گری، با دادن احساس تسلط به افراد، اضطراب و استرس آن ها را کاهش می دهد.

مثال برای مکانیسم دفاعی کنترل گری: فردی که همه چیز را در خانواده خود کنترل می کند، از ساعت رفت و آمد تا برنامه ریزی هایی شخصی اعضای خانواده، او معتقد است همه چیز باید با برنامه ریزی و تحت کنترل او انجام شود.

بیشتر بخوانید: سندرم ایمپاستر چیست؟ نشانه ها، دلایل و درمان خودویرانگری

مکانیسم های دفاعی چگونه کار می کنند؟

استفاده از مکانیسم های دفاعی، غیر قابل اجتناب و برای سلامت روان، امری لازم است. همه ما در زندگی خود، بنا بر شرایط مختلف، از یک یا چند نوع از مکانیزم های دفاعی، استفاده می کنیم که باعث افزایش ظرفیت تحمل استرس و سازش پذیری با شرایط دشوار می شود. بسیاری از محققان، مکانیسم‌های دفاعی را روی یک طیف قرار می‌دهند، که یک سر آن دفاع های بالغانه ای وجود دارندکه کمترین آسیب را به افراد می زنند و طرف دیگر دفاع های آسیب زایی که مشکلات تاثیر گذاری را به جا خواهند گذاشت. هنگام رویارویی با بیشتر موقعیت ها در زندگی، ناخودآگاه افراد، شرایط را پردازش کرده و با در نظر گرفتن میزان در خطر بودن افراد، به شکلی ناهشیار و بدون اراده آگاهانه بر تصمیمات، رفتار ها و واکنش های آن ها اثر می گذارد.

در حالی که مکانیسم های دفاعی مفید و بالغانه مانند نوع دوستی و شوخ طبعی، باعث بهتر شدن شرایط سخت می شوند، استفاده از مکانیزم های دفاعی نابالغانه و آسیب زا یا تسلط بیش از حد مکانیسم دفاعی بر شخصیت افراد، می تواند موجب تشدید احساسات منفی و اختلالات روانی مانند اختلالات اضطرابی، اختلال افسردگی یا اختلال وسواس فکری و عملی شوند. برخی از نشانه های تاثیرات منفی مکانیسم های دفاعی، عبارت اند از:

• متهم کردن بیش از حد دیگران
• احساس غم و افسردگی
• اجتناب از فعالیت های روزانه
• مشکل در ایجاد و حفظ روابط اجتماعی
• بی توجهی به بخش بزرگی از مشکلات و عدم تلاش برای حل و فصل آن ها
• افزایش احساس بی اعتمادی
• افزایش پرخاشگری

برای مطالعه بیشتر: روانشناس می تواند با مراجع دوست باشد؟ اگر عاشق روانشناسم شدم چه کنم؟

مقابله با مکانیسم های دفاعی ناسالم

برای مقابله با مکانیسم های دفاعی ناسالم و کاهش تاثیرات منفی ناشی از آن ها در زندگی روزمره، می توان از یک روانشناس خوب کمک گرفت. روانشناسی که درزمینه روانکاوی یا رواندرمانی تحلیلی، تخصص لازم را کسب کرده باشد، می تواند مکانیسم دفاعی ناسالم را در سازمان شخصیتی افراد کاوش کرده و ضمن دستیابی به آن، فرد را در جهت کنار گذاشتن آن مکانیسم دفاعی ناسالم کمک می کند. سایر روش های مقابله با مکانیسم های دفاعی ناسالم عبارت اند از:

• تعیین زمان استفاده از مکانیسم های دفاعی: توجه داشته باشید که چه زمانی از مکانیزم های دفاعی به شکل افراطی، استفاده می کنید. انجام این کار می تواند به شما در شناخت الگوها و در نهایت تغییر برخی رفتارهای ناشی از مکانیسم های دفاعی ناسالم، کمک کند.
• دلیل استفاده از مکانیسم های دفاعی: درک این موضوع که چرا از مکانیسم های دفاعی خاصی استفاده می کنید، می تواند نقش مهمی در مقابله و برخورد با آن ها باشد. چرا که در اکثر مواقع مکانیزم های دفاعی ناکارآمد، بی دلیل مورد استفاده قرار می گیرند.
• تمرین تغییرات کوچک: تغییرات رفتاری کوچک، می تواند نحوه استفاده از مکانیسم های دفاعی ناسالم را به میزان قابل توجهی بهبود ببخشد. رفتارهایی که در نتیجه تسلط مکانیسم های دفاعی شکل گرفته اند را تغییر دهید.
• تقویت عزت نفس: هر چه نسبت به خود، اعتماد به نفس بیشتری داشته باشید، احساس بهتری درزندگی روزمره خود، خواهید داشت. با تقویت عزت نفس، توان بیشتری برای مقابله با مسائل خواهید داشت.
• تغییرات در سبک زندگی: ورزش منظم و خواب کافی، به افراد کمک می کند تا سلامت روان خود را بهبود بخشیده و به شکل کار آمد تری فکر کرده و رفتار کنند.
•  ذهن آگاهی یا مایند فولنس: آگاهی از آنچه که در لحظه حال در حال اتفاق افتادن است، باعث می شود تا میزان کنترل و تسلط مکانیسم های دفاعی ناکارآمد کاهش پیدا کند.

---

منابع: choosingtherapy, verywellmind, medicalnewstoday, webmd, psychologytoday, healthline, verywellhealth

پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.