اختلال تبدیلی یا هیستری (conversion disorder) که به آن اختلال کانورژن نیز می گویند، یک اختلال روانی است که باعث به وجود آمدن علائمی مانند فلج عضلانی و اختلال در گفتار یا لرزش می شود که به نظر می رسد عصبی هستند؛ اما این علائم بدون دلایل مشخص یا شناخته شده به وجود می آیند. در گذشته، به اختلال تبدیلی، بیماری هیستریک نیز گفته میشد، اما امروزه از آن بعنوان اختلال تبدیلی در حوزه سلامت روان نام می برند.
اختلال تبدیلی یا هیستری چیست؟
اختلال تبدیلی یک اختلال روانپزشکی و در دسته اختلالات روان تنی است که در آن افراد علائم جسمی یک مشکل سلامتی را دارند اما هیچ آسیب یا بیماری برای توضیح آنها وجود ندارد، این اختلالات در دسته بندی جدید راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی، اختلالات علائم جسمانی نام گرفته اند. استرس های روانی یا ضربه عاطفی منجر به علائم جسمانی میشوند که در گذشته اختلال هیستری نامیده می شد. طبق مطالعات انجام شده در انجمن روانپزشکی آمریکا، اختلال تبدیلی یک بیماری روانی نسبتاً نادر است که از هر ۱۰۰۰۰۰ نفر ۲ تا ۵ نفر در سال علائم آن را گزارش می کنند.
معنی هیستری در روانشناسی گرچه از نظر فنی منسوخ شده است، اما اغلب به عنوان یک اصطلاح عمومی برای هر اختلال روانی که با علائمی مانند فلج، نابینایی، از دست دادن حس و توهم استفاده می‌شود. این نام در نهایت از کلمه یونانی husteros، به معنای “رحم” گرفته شده است، بر اساس این باور اولیه و اشتباه است که چنین اختلالاتی منحصر به زنان می باشد و منشأ آن اختلالات رحمی است.
معنی هیستری در روانشناسی اصطلاح “اختلال تبدیلی” برای اولین بار توسط زیگموند فروید استفاده شد. فروید، عصب شناس اتریشی و بنیانگذار روانکاوی معتقد بود که علائم عملکردی که با بیماری های عصبی یا سایر شرایط پزشکی زمینه ای قابل توضیح نیستند، منعکس کننده یک درگیری ناخودآگاه هستند. کلمه (تبدیل) در اصطلاح (اختلال تبدیلی) برای توضیح تبدیل استرس روانی بدن به علائم فیزیکی به منظور مقابله با استرس استفاده می‌شود.
گاهی اوقات، آسیب های عاطفی یا استرس روانی می تواند علائم فیزیکی را نیز ایجاد کند. علائم فیزیکی در اختلال تبدیلی یا اختلال هیستری اغلب یک پریشانی عاطفی را پنهان می کند. برای افرادی که بیماری تبدیلی را تجربه می کنند، هیچ دلیل طبی و فیزیکی برای به وجود آمدن علائم وجود ندارد. اما عملکردهای عصبی در مغز آن ها به شکلی عمل می کنند که علائم فیزیکی مانند فلج می توانند به طور موقت ظاهر شوند و سپس ناپدید شوند. به طور مثال فردی ممکن است بعد از تحمل یک فشار روحی شدید به شکلی ناگهانی قادر به تکان داد دست راست خود نباشد در حالی که معاینات پزشکی هیچ دلیلی برای آن پیدا نمیکند.
اختلال تبدیلی در DSM-5
اختلال تبدیلی در dsm-5 با عبارت اختلال علائم عصبی عملکردی نیز شناخته می شود. برای تشخیص اختلال تبدیلی در dsm-5، علائم فیزیکی باید باعث ناراحتی یا اختلال قابل توجه در عملکرد روزانه شوند. راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا DSM-5، چندین معیار خاص را برای تشخیص اختلال تبدیلی در نظر گرفته است، از جمله:
- حداقل یک علامت اختلال حسی یا حرکتی باید وجود داشته باشد
- علائم نباید ناشی از یک بیماری عصبی، بیماری پزشکی یا مصرف مواد باشند
- علائم باید با ناراحتی قابل توجه همراه باشند
- علائم توسط یک بیماری پزشکی یا اختلال روانی دگیر بهتر توضیح داده نمیشوند
اعصاب فرد مبتلا به اختلال تبدیلی سیگنال ها را به درستی ارسال و دریافت نمی کند. انگار که مغز و بدن در حال ارتباط نادرست با یکدیگر هستند. به عنوان مثال، مغز سیگنالی برای حرکت بازو ارسال می کند، اما این پیام هرگز دریافت نمی شود. این ارتباط نادرست علائم عصبی اختلال تبدیلی را توضیح می دهد. اختلال هیستری یا تبدیلی همچنین از نظر مدت زمان حضور علائم به ۲ نوع تقسیم میشوند:
- اختلال تبدیلی حاد، که در آن علائم کمتر از ۶ ماه حضور دارند
- اختلال تبدیلی دائمی، که علائم به مدت ۶ ماه یا بیشتر وجود دارند
علائم اختلال تبدیلی
علائم و نشانه های اختلال تبدیلی بسته به نوع اختلال می تواند متفاوت باشد. به طور معمول، این اختلال بر حرکات و حواس افراد تأثیر می گذارد، علائم می توانند از نظر شدت متفاوت باشند. معمولاً یک شروع ناگهانی برای علائم وجود دارد که بر عملکرد حرکتی یا حسی فرد تأثیر می گذارد و این علائم می توانند به همان صورت ناگهانی و بدون هیچ دلیل فیزیولوژیکی ناپدید شوند. علائم اختلال هیستریک عبارت اند از:
علائم حرکتی اختلال تبدیلی
- حرکت غیر طبیعی، مانند لرزش یا مشکل در راه رفتن
- اختلال در هماهنگی عضلات
- از دست دادن تعادل
- از دست دادن صدا (آفونیا)
- صرع یا تشنج های روان زاد یا کاذب که علت جسمانی ندارند بلکه حاصل شرایط نامناسب روانی است
- گفتار نامفهوم یا ناتوانی در صحبت کردن
- مشکل در بلع یا احساس “یک توده” در گلو
- ضعف یا فلج
- اشکال در ایستادن
- اشکال در راه رفتن
علائم حسی اختلال هیستری
- از دست دادن حس بویایی (آنوسمی)
- کوری موقت، دید تونلی یا دوبینی
- ناشنوایی یا مشکلات شنوایی
- بی حسی یا از دست دادن حس لامسه در اعضای بدن
- تیک
- سردرد یا میگرن شدید
- لکنت زبان
علائم شناختی
- مشکل در تمرکز
- گیجی
- فراموشی
علت اختلال تبدیلی
علت اختلال تبدیلی به طور دقیق مشخص نشده است، اما دلیل اختلال هیستری می تواند ناشی از فعالیت غیر طبیعی مناطقی از مغز یا عوامل روانشناختی، اجتماعی و بیولوژیکی باشد که همگی می توانند در ایجاد، تشدید و یا تداوم اختلال تبدیلی نقش داشته باشند. همچنین یک مطالعه در سال ۲۰۲۱ وجود دارد که نشان می دهد التهاب می تواند در ایجاد اختلال تبدیلی نقش داشته باشد. اغلب، یک تروما (حادثه) یا رویداد نامطلوب زندگی، استرس های حاد و مزمن قبل از علائم اختلال تبدیلی وجود دارد. دو مدل یا فرضیه اصلی برای اختلال هیستری وجود دارد:
نظریه روانکاوی، این نظریه نشان می دهد که علائم جسمانی اختلال تبدیلی محصول تعارض عاطفی است. این تعارض عاطفی در ضمیر ناخودآگاه سرکوب می شود و به یک علامت تبدیل می شود. فرض بر این است که این اتفاق نوعی مکانیسم دفاعی در برابر احساسات منفی است که درگیری عاطفی ایجاد می کند. سایر مدل های روان پویشی بر روابط بین فردی منفی که در زندگی فرد ایجاد می شود، تمرکز دارند.
نظریه شناختی رفتاری که مدل خوبی برای توضیح دلایل ایحاد اختلال تبدیلی است، بیان می کند که که قرار گرفتن در معرض اطلاعات مربوط به یک علامت خاص می تواند منجر به ایجاد بازنمایی آن اطلاعات در حافظه شود. مدل های شناختی-رفتاری فرض می کنند که پردازش رفتاری و ادراکی به طور خودکار و خارج از آگاهی فرد اتفاق می افتد. آنها بیان می کنند که علائم اختلال تبدیلی ممکن است ناشی از تأثیرات روانی در سطوح پایین تر پردازش یعنی بخش های ابتدایی تر مغز باشد.
عوامل خطر اختلال تبدیلی
در ابتلای افراد به اختلال تبدیلی یا هیستری یکسری عوامل خطر وجود دارند که می توانند احتمال ابتلای افراد را افزایش دهند، برخی از عوامل خطر اختلال هیستریک عبارت اند از:
- افرادی که تحصیلات کمتری دارند
- افراد دارای وضعیت اقتصادی-اجتماعی پایین تر
- زن بودن، به ویژه آنهایی که سابقه آسیب جنسی دارند
- بسیار وظیفه شناس، سخت کوش، اجباری و کمال گرا بودن
- داشتن سابقه ابتلای یکی از اعضای خانواده به اختلال
- داشتن یک وضعیت سلامت روان آشفته، مثل داشتن اختلالات خلقی یا اضطرابی، اختلال هویت تجزیه ای (که قبلا به عنوان اختلال شخصیت چندگانه شناخته می شد) یا سایر اختلالات
- داشتن ویژگی های شخصیتی ناسازگار
- داشتن یک بیماری عصبی که علائم مشابهی ایجاد می کند (مانند تشنج های غیر صرعی در افراد مبتلا به صرع)
- سابقه سوء استفاده جنسی و جسمی و بی توجهی در کودکی و بزرگسالی
- کودکان کمتر از ۱۰ سال
- افرادی که نابرابری های آموزشی، اجتماعی-اقتصادی و بهداشتی را تجربه می کنند
- سطح اضطراب و استرس بالا
- شاهد حوادث خشونت آمیز بودن
- روابط شخصی منفی و نامناسب با اطرافیان
تشخیص اختلال تبدیلی
تشخیص اختلال تبدیلی می تواند چالش برانگیز باشد، زیرا علائم ناشی از یک علت عصبی قابل شناسایی یا ناهنجاری در مغز نیست. هیچ آزمایش خاصی وجود ندارد که بتواند اختلال تبدیلی را شناسایی کند و اغلب تشخیص اختلال تبدیلی یا هیستری شامل رد سایر شرایط احتمالی مانند سکته مغزی یا آسیب عصبی دیگر می شود. به این ترتیب، تشخیص با تاخیر و تشخیص اشتباه شایع هستند. تشخیص از دو راه انجام می شود:
- معاینه پزشکی: شامل بررسی تاریخچه پزشکی و علائم جسمانی و انجام آزمایشاتی مثل اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، الکتروانسفالوگرام (EEG)
- بررسی روانشناختی: یک متخصص سلامت روان اطلاعاتی را در مورد افکار، احساسات و رویدادهای اخیر یا گذشته زندگی، به‌ویژه تروما یا عوامل استرس‌زای قبل از شروع علائم، جمع‌آوری می کند. همچنین میتوانید برای دریافت راهنمایی از یک روانشناس خوب کمک بگیرید.
تشخیص افتراقی اختلال تبدیلی
در تشخیص افتراقی اختلال تبدیلی، امکان آن وجود دارد که در تشخیص اشتباه پیش بیاید و اختلال هیستری با دیگر اختلال ها که دارای تشابه علائم هستند، اشتباه گرفته شود که چند نمونه از اختلالات متشابه را در ادامه آورده ایم:
- اختلال ساختگی: در اختلال ساختگی، افراد علائمی نشان می دهد که تشابه زیادی با اختلال تبدیلی دارد. با این حال، افراد مبتلا به اختلال ساختگی عمدا و با اغراق، جعل یا دروغ گفتن دیگران را در مورد علائم، آسیب رساندن به خود برای ایجاد علائم یا تغییر نتایج آزمایش خود فریب می دهند.
- اختلال اضطراب بیماری، افراد دارای اختلال اضطراب بیماری علائم جسمی بسیار کمی دارند، بلکه آنها بیشتر درگیر یک مشغله فکری برای داشتن یا به دست آوردن یک بیماری جدی هستند. این اشخاص رفتارهای بیش از حد افراطی در مورد سلامتی را از خود نشان می دهند. افراد مبتلا به اختلال هیستری معمولاً سطح مشغله‌ای را که افراد مبتلا به اختلال اضطراب بیماری نشان می‌دهند، نشان نمی دهند.
اختلالات همراه با اختلال تبدیلی
افراد مبتلا به اختلال هیستری می توانند اختلالات دیگری داشته باشند که به صورت همزمان وجود دارند که عبارت اند از:
- اختلال افسردگی اساسی
- اختلال هراس یا فوبیا
- اختلال وسواس فکری و عملی
- اختلال تجزیه ای
تفاوت اختلال تبدیلی و جسمانی
ممکن است بین اختلال علائم جسمانی و اختلال تبدیلی همپوشانی وجود داشته باشد، زیرا اشخاص مبتلا به اختلال تبدیلی اغلب علائم جسمانی را نشان می دهند که باعث ناراحتی یا اختلال در زندگی روزمره می شود. با این حال، افراد مبتلا به اختلال هیستری معمولاً پاسخ اغراق آمیزی به علائم خود ندارند و علائم آنها با تشخیص های پزشکی واقعی ناسازگار است.
تشابه اختلال تبدیلی با بیماری های پزشکی
- مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس، که یک بیماری تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی است. بیماران با علائمی مانند سندرم نخاع، سندرم ساقه مغز یا مشکلات بینایی مراجعه خواهند کرد که علت مشخص آن از بین رفتن ساختارهای نخاعی است.
- صرع، در اختلال تبدیلی بررسی های تصویربرداری و معاینات مغزی، منبع صرع را مشکلات مغزی نشان نمیدهد بلکه این نوع صرع را روان زا یا تولید شده توسط روان فرد میدانند.
- سکته مغزی، سکته دارای ویژگی ها، الگوهای ساختاری مغزی خواهد بود که در اختلال تبدیلی وجود ندارد.
- اختلالات نخاعی، مشکلات نخاعی که در بسیاری افراد وجود دارد و باعث اختلال در حرکت و حواس می شود که بیماران ممکن است در اختلال تبدیلی علائمی شبیه به آن ها داشته باشند.
درمان اختلال تبدیلی
افراد مبتلا به اختلال تبدیلی معمولاً بهبودی کامل پیدا می کنند. علائم معمولاً کوتاه مدت هستند، معمولاً از چند روز تا چند هفته طول می کشند و اغلب خود به خود برطرف می شوند. با این حال، بدون درمان، عود شایع است. روان درمانی معمولاً اولین و موفق ترین درمان اختلال تبدیلی است. درمان های مختلفی برای اختلال تبدیلی وجود دارند که می توانند به افراد مبتلا کمک کنند که در ادامه مطلب در مورد موثرترین درمان های اختلال هیستری می خوانید:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): با در نظر گرفتن این موضوع که چگونه افراد در مورد یک موقعیت فکر و احساس می کنند و این فکر چگونه بر رفتار آنها تأثیر می گذارد کار می کند.
- روانکاوی: مناسب افرادی است که علائم آنها ممکن است نتیجه‌ی یک تروما یا آسیب روانی در گذشته باشد.
- ذهن آگاهی یا مایندفولنس: در این شیوه درمانی به مراجع یاد داده می شود تا بتواند به آنچه در لحظه اکنون بر آن ها می گذرد و آنچه احساس می کنند تمرکز کرده و آگاهی داشته باشند.
- گروه درمانی: این شکل از درمان ممکن است به افراد کمک کند تا جمع شدن کنار یکدیگر و صحبت در مورد مسائل و مشکلاتشان از یکدیگر یاد بگیرند و همچنین حمایت کنند.
- خانواده درمانی: این درمان می تواند به بهود روابط بین اعضای خانواده کمک کند و در نهایت باعث بهبود وضعیت افراد مبتلا به اختلال هیستری شود.
- هیپنوتیزم درمانی: می تواند عملکرد و علائم فیزیکی ناشی از اختلال تبدیلی را حتی در موارد بسیار شدید بهبود ببخشد، با این حال هیپنوتیزم درمانی برای اختلال تبدیلی یک درمان خط دوم در نظر گرفته می شود که ممکن است برای افراد مبتلا به علائم گفتار یا از دست دادن حس مفید باشد.
- فیزیوتراپی: این درمان اغلب برای درمان افراد دارای مشکلات و علائم حرکتی مفید است، از جمله مشکلات هماهنگی، تعادل، راه رفتن یا ضعیف بودن اندام ها استفاده می شود.تمرکز این درمان بر روی بهبود شرایط جسمی و حرکتی مراجعان است و به فرد کمک میکند تا قدرت خود را بازیابد و الگوهای حرکتی و عملکردی خود را بازآموزی کند.
- داروهای اختلال تبدیلی: هیچ دارویی برای درمان خود اختلال هیستری وجود ندارد اما این شیوه درمان زمانی موثر است که یک اختلال روانی همراه مانند اضطراب یا افسردگی وجود داشته باشد. داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد اضطراب یا داروهای تثبیت‌کننده‌های خلق استفاده می شوند. برخی از مطالعات نشان داده اند که داروهای ضد افسردگی، به ویژه آنهایی که درد را هدف قرار می دهند، مانند مهارکننده های بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین، ممکن است برای برخی از علائم اختلال تبدیلی مفید باشند، حتی اگر بیماری روانی همزمان دیگری وجود نداشته نباشد. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که کوتیاپین و هالوپریدول اثر مشابهی در رهایی بیماران از علائم اختلال هیستریک دارند.
- نوروفیدبک برای اختلال تبدیلی: که یک رویکرد پزشکی جایگزین است که به افراد می آموزد تا نحوه عملکرد بدن خود را تغییر دهند. این درمان مربوط به روان و بدن است که می تواند سلامت جسمی و روانی فرد را بهبود بخشد.
- کاردرمانی: به دلیل ضعف، فلج یا تغییرات حسی، یک فرد مبتلا به اختلال تبدیلی ممکن است مانند قبل نتواند درگیر زندگی روزمره، کار، مدرسه یا روابط خود باشد. کاردرمانی می تواند به آنها کمک کند تا از طریق استفاده از وسایل کمکی، تغییرات محیطی، تمرینات تقویتی، توانبخشی حسی و موارد دیگر به عملکرد منظم خود بازگردند.
- روش‌های تحریک غیرتهاجمی مغز (NIBS)، مانند درمان تشنج الکتریکی (ECT) و تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال (TMS)
علاوه بر درمان های گفته شده، اتخاذ برخی تغییرات در سبک زندگی سالم می تواند به افراد کمک کند که استرس و اضطرابی که باعث تشدید و یا ایجاد علائم می شود را بهتر مدیریت کنند، این روش ها برای درمان اختلال هیستری عبارتند از:
- یک رژیم غذایی متعادل
- تقویت روابط مثبت در زندگی
- خواب کافی
- تمرین تکنیک های آرامش اعصاب مانند یوگا، مدیتیشن یا ریلکسیشن
عوارض درمان نشدن اختلال تبدیلی
از عوارض اختلال تبدیلی می توان به ناتوانی دائمی و کاهش کیفیت زندگی افراد اشاره کرد. برخی از بیماران درمان را طبق توصیه‌ها پیگیری نمی کنند که باعث تشدید علائم و بدتر شدن وضعیت آن ها می شود. مطالعات نشان داده است که میزان ناتوانی و اختلال در کیفیت زندگی بیماران دارای اختلال تبدیلی با بیماران مبتلا به بیماری پارکینسون مشابه است. اگر علائم اختلال تبدیلی درمان نشود، می تواند منجر به ایجاد مشکلاتی شود،حجکمک عوارض های درمان نشدن اختلال هیستری شامل:
- ناتوانی در انجام فعالیت های روزانه
- درد زیاد و گاها غیر قابل تحمل
- اختلالات اضطرابی، از جمله هراس
- افسردگی
- مشکلات خواب بخصوص بیخوابی
- احساس خستگی بدنی
سوالات متداول
در این بخش به برخی سوالات رایج در مورد اختلال هیستریک پاسخ داده ایم.
آیا اختلال تبدیلی قابل پیشگیری است؟
متاسفانه هنوز راه های دقیق و مشخص برای پیشگیری از اختلال هیستری یا تبدیلی وجود ندارد، اما همچنان کاهش آسیب پذیری روانی و استرس های شدید مهم ترین روش های پیشگیری این اختلال هستند.
درمان اختلال تبدیلی چیست؟
هنوز هیچ درمانی نمیتواند ادعا کند که می تواند این اختلال را بطور کامل و برای همیشه درمان خواهد کرد و درمان قطعی اختلال تبدیلی است؛ اما روان درمانی با رویکردهای مختلف مثل شناختی رفتاری اولین و بهترین گزینه درمان اختلال هیستری می باشد.
چه مدت بعد از شروع درمان فرد احساس بهتری خواهد داشت؟
از آنجایی که اختلال تبدیلی یک وضعیت سلامت روان است، زمان لازم برای پیدا کردن احساس بهتر و بهبودی به عوامل مختلفی از جمله مراجعه به یک متخصص بهداشت روان، میزان پیگیری و عمل به توصیه های درمانگر و تغییر سبک زندگی در جهت بهبود شرایط و محیط پیرامونی کم استرس بستگی دارد.
منابع: Verywellmind, healthline, webmd, psychologytoday ,mayoclinic
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک میکند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
ممنون از مطلب خوبتون.