رفتار درمانی دیالکتیکی یا دیالکتیک درمانی، نوعی روان درمانی است که از درمان شناختی رفتاری الهام گرفته است، اما تفاوت هایی با آن دارد و می توان گفت نسخه اصلاح شده درمان شناختی رفتاری برای اختلالات شدیدتر است. دو هسته اصلی رفتار درمانی دیالکتیکی، پذیرش خود و تغییر خود است که درمانگر به شما کمک می کند بین این دو مفهوم تعادل برقرار کنید. اثربخشی DBT روی اختلالات زیادی مثل اختلال شخصیت مرزی، اختلال دوقطبی، افسردگی و … اثبات شده است.
رفتار درمانی دیالکتیکی چیست؟
رفتار درمانی دیالکتیکی (Dialectical behavioral therapy) یا به طور مخفف DBT یک نوع روان درمانی ساختاریافته با مولفه های علمی قوی است که برای مدیریت چالش های شدید احساسی و هیجانی طراحی شده است. هدف اصلی رفتار درمانی دیالکتیکی کمک به افراد برای بهبود توانایی آنها در مدیریت احساسات است. دیالکتیک یعنی دو ایده متناقض را همزمان بپذیریم و این دو ایده اصلی در رفتار درمانی دیالکتیک، پذیرش خود و تغییر خود هستند. این نوع درمان در ابتدا مخصوص بیماران با افکار خودکشی ساخته شد، به همین دلیل برای افراد با اختلال شخصیت مرزی و اختلال در تنظیم هیجان بیشتر استفاده می شد. رفتار درمانی دیالکتیکی از روی درمان شناختی رفتاری (CBT) ساخته شده است و همین باعث شده برخی آن را نوعی درمان شناختی رفتاری بدانند.
بیشتر بخوانید: طرحواره درمانی و انواع روش های آن
تاریخچه رفتار درمانی دیالکتیکی
مارشا لینهان در دهه ۱۹۷۰ رفتار درمانی دیالکتیکی را طراحی کرد که عمدتا برای کمک به دو مدل بیمار شامل کسانی که افکار خودکشی داشتند و مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی، از آن استفاده می کرد. مارشا لینهان در ابتدا شیفته روش درمان شناختی رفتاری (CBT) بود و تصمیم گرفت شیوه رفتار درمانی دیالکتیکی را بر اساس درمان شناختی رفتاری بسازد، اما ایراداتی که در روش درمان شناختی رفتاری تجربه کرده بود را اصلاح کند.
یکی از چیزهایی که مارشا لینهان در رفتار درمانی دیالکتیکی نسبت درمان شناختی رفتاری اضافه کرد این بود که تکنیک‌هایی مبتنی بر خودپذیرشی را در آن گنجاند. او می خواست مطمئن شود که قبل از اینکه از مراجع بخواهیم روی تغییر و اصلاح تمرکز کند، احساس حمایت و اعتبار کافی به او می دهیم.
مطالعه بیشتر: همه چیز درباره درمان هیجان مدار؛ کاربرد، تکنیک ها و مراحل درمان
تکنیک های رفتار درمانی دیالکتیکی
رفتار درمانی دیالکتیکی از تکنیک ها و رویکرد های مختلفی استفاده می کند تا مهارت هایی را به مراجع آموزش دهد. برخی باور دارند همین ترکیب تکنیک ها و مهارت های وتفاوت است که این روش روان درمانی را خاص می کنند. تکنیک های رفتار درمانی دیالکتیکی عبارتند از:
- روان درمانی رو در رو
- رفتاردرمانی دیالکتیکی گروهی
- حل بحران تلفنی
- مایندفولنس
- مقابله با استرس
- بهبود ارتباطات بین فردی
روان درمانی رو در رو در DBT
روان درمانی رو در رو در رفتار درمانی دیالکتیکی یعنی در دیالکتیک درمانی در هر هفته یک جلسه یک ساعته با درمانگر خواهید داشت تا در مورد چیزهایی که می خواهید، صحبت کنید. روان درمانگر نیز سعی می کند مهارت های جدید برای برخورد با چالش ها به شما بیاموزدو آن ها را با هم تمرین کنید.
رفتاردرمانی دیالکتیکی گروهی
رفتاردرمانی دیالکتیکی گروهی معمولا هفته ای یک بار به مدت دو تا سه ساعت تشکیل جلسه می دهند. جلسات رفتار درمانی دیالکتیکی گروهی معمولا ۲۴ هفته طول می کشد و درمانگر در قالب گروه به شما مهارت های لازم را می آموزد و شما این مهارت ها را با هم گروهی های خود تمرین می کنید.
آموزش تلفنی حل بحران در روان درمانی دیالکتیکی
بعضی از درمانگر ها به شما اجازه می دهند وقتی در طول روز با چالش یا مشکلی مواجه شدید با آن ها تماس بگیرید تا شما را راهنمایی کنند. این باعث می شود وقتی در یک موقعیت در زندگی واقعی قرار می گیرید، بتوانید به صورت مستقیم تکنیک های رفتار درمانی دیالکتیکی را تمرین کنید و اثربخشی آن را در لحظه مشاهده کنید.
تکنیک ذهن آگاهی در رفتار درمانی دیالکتیکی
ذهن آگاهی یعنی آگاهی و پذیرش آنچه در لحظه حال اتفاق می افتد و این پذیرش به شما کمک می کند بیاموزید افکار و احساسات خود را بدون قضاوت، متوجه شوید و بپذیرید. در رفتار درمانی دیالکتیکی درمانگر شما را به این پذیرش می رساند و این پذیرش به شما اجازه می دهد تا در زمان حال و با آرامش زندگی کنید.
تکنیک مقابله با استرس در DBT
ذهن آگاهی می تواند اثربخشی زیادی داشته باشد، اما همیشه کافی نیست، به خصوص در لحظات بحران. در لحظات بحرانی و چالش برانگیز مهارت های مقابله با استرس اهمیت زیادی پیدا می کنند، در رفتار درمانی دیالکتیکی به شما مهارت های مقابله ای سالمی را آموزش می دهند که به جای رفتارهای ناسالم هنگام بحران انجام دهید.
ارتباط موثر بین فردی در رفتار درمانی دیالکتیکی
بد تنظیمی هیجانی و احساسی می تواند باعث شود شما نتوانید ارتباط موثر و خوبی با اطرافیان و نزدیکان خود داشته باشید. در رفتار درمانی دیالکتیکی به شما آموزش می دهند که چگونه مهارت های اجتماعی، مهارت گوش کردن و … بیاموزید تا در عین پذیرش خود با دیگران نیز رابطه خوبی داشته باشید.
از دست ندهید: رویکرد TA چیست؟ | نظریه تحلیل ارتباط محاوره‌ای اریک برن
کاربرد رفتار درمانی دیالکتیکی
اثربخشی رفتار درمانی دیالکتیکی توسط پژوهش های زیادی ثابت شده است. گرچه این نوع روان درمانی با هدف درمان اختلال شخصیت مرزی و مبتلایان به افکار خودکشی شروع شد اما امروزه کاربرد های زیادی دارد. اثربخشی آن روی اختلالات زیادی مشاهده شده است و به همین دلیل توسط تعداد بیشتری از روانشناسان استفاده می شود. شما نیز می توانید با پیدا کردن روانشناس خوب از DBT بهره ببرید.
اختلالاتی که رفتار درمانی دیالکتیکی آن ها را درمان می کند عبارتند از:
- اختلال شخصیت مرزی
- بد تنظیمی هیجان
- اختلال خودزنی و آسیب به خود
- اختلال دو قطبی
- اختلال افسردگی ماژور
- اختلالات اضطرابی
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- وسواس فکری عملی
- اختلال سوء مصرف مواد
- اختلال بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD)
- اختلالات خوردن
رفتار درمانی دیالکتیکی برای اختلال شخصیت مرزی
رفتاردرمانی دیالکتیکی برای اختلال شخصیت مرزی کاربرد گسترده دارد و از معدود رویکردهای درمانی موثر بر این اختلال است. پژوهشی انجام شد تا بررسی کند آیا رفتار درمانی دیالکتیکی برای اختلال شخصیت مرزی اثربخشی دارد یا نه. نتایج نشان داد که اگر درمانگر آموزش دیده و ماهر باشد، افکار خودکشی و دیگر علائم اختلال شخصیت مرزی کم می شود. همچنین طبق مطالعات، رفتار درمانی دیالکتیکی برای اختلال شخصیت مرزی همراه با آموزش مهارت گروهی، برای مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی نسبت به کسانی که آموزش مهارت گروهی نداشتند، مفیدتر بود.
رفتار درمانی دیالکتیکی برای تنظیم هیجان
رفتار درمانی دیالکتیکی برای تنظیم هیجان بسیار موثر و کاربردی است خصوصا اگر در کنترل احساسات خود مشکل دارید. DBT به شما کمک می کند تا بجای اینکه هیجان ها شما را کنترل کنند، شما هیجان ها را کنترل کنید.. پژوهش ها نشان دهنده این هستند که طرحواره درمانی و DBT برای تنظیم هیجانی موفق عمل کرده اند. رفتار درمانی دیالکتیکی برای تنظیم هیجان چند مهارت دارد. مهارت های تنظیم هیجان بر اساس رفتار درمانی دیالکتیکی عبارتند از:
- نسبت به احساسات خود آسیب پذیر نباشید
- احساسات شدید را قبل از اینکه اوج بگیرند، مدیریت کنید
- اعتماد به نفس برای کنترل هیجان ها و احساسات
- بیشتر کردن بار هیجان های مثبت
- کم کردن بار هیجان های منفی
- به خودتان اجازه دهید تا احساسات خود را به گونه ای سالم تجربه کنید
اثربخشی رفتار درمانی دیالکتیکی بر رفتار های خودزنی
رفتار درمانی دیالکتیکی در کاهش افکار خودکشی و رفتار های خودزنی موفق عمل کرده است. در یک پژوهش اثربخشی روان درمانی های مختلف را بر رفتار های خودزنی و افکار خودکشی بررسی کردند. طبق این مطالعه بیشترین اثربخشی در کاهش رفتارهای خود آسیب رسان برای گروهی ایجاد شد که دیالکتیک درمانی دریافت کرده بودند.
رفتار درمانی دیالکتیکی و اختلال دو قطبی
رفتار درمانی دیالکتیکی برای افراد با اختلال دو قطبی راحت و جذاب است و باعث می شود ۹۰ درصد آنان درمان را ادامه دهند. همچنین طبق پژوهش ها اثربخشی رفتار درمانی دیالکتیکی بر اختلال دو قطبی بالا است که باعث می شود درمانی ارزشمند در این زمینه به حساب بیاید. علائم بیماران دو قطبی قبل و بعد از درمان بررسی شد و بسیاری از علائم آن ها بهبود یافته بود.
رفتار درمانی دیالکتیکی برای افسردگی
در پژوهشی که اخیرا انجام شد، رفتار درمانی دیالکتیکی موفق شد علائم افسردگی را تا ۲۴ درصد در افراد شرکت کننده پایین بیاورد. باید در نظر بگیریم که این پژوهش روی افرادی انجام شد که علائم بسیار شدیدی را تجربه می کردند پس ۲۴ درصد بهبود علائم در این افراد خیلی امیدوار کننده است و گواهی بر اثربخشی رفتار درمانی دیالکتیکی بر افسردگی است.
رفتار درمانی دیالکتیکی برای اضطراب
می توان گفت مهارت هایی که رفتار درمانی دیالکتیکی آموزش می دهد برای مدیریت اضطراب و استرس بسیار موثر است و در نتیجه DBT برای اختلالات اضطرابی، موثر و اثربخش است. در مطالعاتی که اخیرا انجام شده اثربخشی رفتار درمانی دیالکتیک بر اختلالات اضطرابی ثابت شده است. نتایج نشان می دهد که این روش درمان تا ۲۵ درصد علائم اختلالات اضطرابی را کاهش می دهد.
اختلال استرس پس از سانحه و رفتار درمانی دیالکتیکی
نتایج مطالعات اخیر نشان می دهد رفتار درمانی دیالکتیک در درمان اختلال استرس پس از سانحه موفق عمل کرده است. موارد چالش برانگیزی مثل سابقه سوء استفاده جنسی در کودکی نیز مورد پژوهش قرار گرفت و رفتار درمانی دیالکتیک از پس درمان این تروما نیز برآمد و توانست به طور قابل ملاحظه ای علائم را بهبود ببخشد.
رفتار درمانی دیالکتیکی برای وسواس
مهارت های حل بحران و مقابله با چالش معمولا در افراد با وسواس فکری عملی آنقدر که باید سالم یا قوی نیست. آموزش مهارت های حل بحران در رفتار درمانی دیالکتیکی برای این افراد مفید بوده و باعث اثربخشی آن بر وسواس فکری عملی شده است. باید بدانید که افراد با وسواس فکری عملی معمولا در درمان با چالش مواجه می شوند و رفع علائم آن ها با روان درمانی محدود است پس اثربخشی محدود رفتار درمانی دیالکتیکی بر وسواس نیز موفقیت چشمگیری محسوب می شود.
رفتار درمانی دیالکتیکی برای سوءمصرف مواد
یک پژوهش بسیار معتبر، به بررسی اثر رفتار درمانی دیالکتیکی روی سوء مصرف مواد پرداخت و طبق نتیجه آن رفتار درمانی دیالکتیکی نسبت به روان درمانی های رایج دیگر، بهتر عمل کرد و موفق بود. همچنین علاقه بیماران به ادامه و ماندن در پروسه درمانی این روش بیشتر بود و همین قضیه باعث اثربخشی بیشتر آن می شود.
درمان ADHD با رفتار درمانی دیالکتیکی
گروهی از دانشمندان دانشگاه کمبریج طی مدت زمان زیادی تمام درمان های غیردارویی ADHD را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که بیشترین اثر بخشی در درمان شناختی رفتاری و رفتار درمانی دیالکتیکی مشاهده می شود. گرچه دارو می تواند ADHD را درمان کند اما به گزینه های غیردارویی نیاز داریم تا بتوانیم در بلندمدت از آن ها استفاده کنیم.
رفتاردرمانی دیالکتیکی اختلالات خوردن
مجموع مطالعات دانشگاه استنفورد که جز دقیق ترین و بهترین مطالعات در مورد رفتار درمانی دیالکتیکی و اختلالات خوردن است، نشان می‌دهد که اثربخشی رفتار درمانی دیالکتیکی را در افراد مبتلا به اختلال پرخوری نشان می‌دهد. با این حال دانستن این نکته لازم است که درمان اختلالات خوردن با رفتاردرمانی دیالکتیکی مشکلات عاطفی ناشی از اختلالات خوردن را حل نکرد. پس اگر DBT را انتخاب می کنید باید به این نکته توجه کنید.
پروتکل رفتار درمانی دیالکتیکی
هدف اصلی رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) ایجاد تعادل بین دو مولفه اصلی خودپذیرشی و در عین حال تغییر شما است. درمانگر به شما کمک می کند تا مهارت های جدیدی را برای بهبود تنظیم هیجان بیاموزید. ۴ مرحله اصلی پروتکل رفتار درمانی دیالکتیکی به شرح زیر است.
- مرحله اول رفتار درمانی دیالکتیکی: در مرحله اول، آزار دهنده ترین و خود تخریبی ترین رفتارها اولین چیزی است که به آن پرداخته می شود. این رفتار ها شامل رفتارهایی مانند خودزنی، افکار خودکشی و اقدام به خودکشی است.
- مرحله دوم پروتکل رفتار درمانی دیالکتیکی: در این مرحله بر رسیدگی به مسائلی که بر کیفیت زندگی افراد تأثیر می گذارد، تمرکز می کند.این مسائل شامل مهارت های تنظیم هیجانی، توانایی مدیریت استرس و … می شود.
- مرحله سوم رفتار درمانی دیالکتیکی: این مرحله از رفتار درمانی دیالکتیکی روی بهبود مهارت های مربوط به عزت نفس، روابط عاطفی و روابط بین فردی دیگر تمرکز می کند.
- مرحله چهارم پروتکل رفتار درمانی دیالکتیکی: در این مرحله سراغ این می رویم که فرد از همه پتانسیل خودش استفاده کند و به توسعه فردی بپردازد. مرحله آخر رفتار درمانی دیالکتیکی شامل پیدا کردن راه های خوشحالی بیشتر، قوی کردن روابط و دنبال کردن هدف های فردی است.
مزیت رفتار درمانی دیالکتیکی
در رفتار درمانی دیالکتیک، بیمار و درمانگر تلاش می کنند تا تضاد ظاهری بین پذیرش خود و تغییر خود را حل کنند تا تغییرات مثبتی را در درمان در فرد ایجاد کنند. در DBT ابتدا به بیمار عزت نفس می دهیم تا بتواند خود را همانطور که هست بپذیرد، سپس به سمت تغییر و بهبود پیش برود. مزیت های رفتار درمانی دیالکتیکی نسبت دیگر روش ها به شرح زیر است:
- تاکید بیشتر بر پذیرش خود: شما راهبردهایی را در رفتار درمانی دیالکتیکی برای پذیرش و تحمل شرایط زندگی، احساسات خودتان و … یاد خواهید گرفت.
- تاثیر بیشتر با آموزش گروهی در رفتار درمانی دیالکتیکی: در قالب گروه مهارت می آموزید، روابط اجتماعی شما بهبود می یابد و به عنوان عضوی از یک تیم همکاری را می آموزید.
- آموزش بیشتر مهارت ها: مهارت های جدیدی یاد می گیرید و می توانید در هر لحظه از روز که با چالش یا بحرانی مواجه شدید با کمک درمانگر خود به صورت تلفنی آن مهارت ها را در موقعیت واقعی تمرین کنید.
- تمرکز بر تغییر: این مزیت فقط مخصوص رفتار درمانی دیالکتیکی نیست و مزیت اصلی درمان شناختی رفتاری نیز هست. این دو روان درمانی بر تغییر الگوهای منفی در زندگی و جایگزین کردن آن ها با الگوی مثبت تاکید دارند.
بیشتر بخوانید: روانکاوی چیست و جلسات آن چگونه برگزار می‌شود؟
تفاوت CBT با DBT
تفاوت CBT با DBT در تکنیک و اهداف آن ها از درمان خلاصه می شود ولی درمان شناختی رفتاری و رفتار درمانی دیالکتیکی هر دو نوعی روان درمانی مشابه محسوب می شوند. درمان شناختی رفتاری یا CBT روی تغییر الگو های منفی تاکید دارد و برای درمان اضطراب، افسردگی و فوبیا بیشتر کاربرد دارد اما رفتار درمانی دیالکتیکی یا DBT بیشتر بر اختلالات با افکار خودکشی و خودزنی مثل اختلال شخصیت مرزی تاکید دارد.
در چه شرایطی نباید رفتار درمانی دیالکتیک انجام داد؟
بر اساس تجربه قبلی روانشناسان و مشاهدات انجام شده، رفتار درمانی دیالکتیک در شرایطی روی برخی افراد موثر نیست و فایده ای ندارد. دلایل احتمالی تاثیر نداشتن رفتار درمانی دیالکتیکی عبارتند از:
- آماده نیستید که در زندگی خود تغییرات مثبت ایجاد کنید و دوست ندارید روان درمانی انجام دهید
- از اینکه در قالب گروه فعالیت کنید یا آموزش ببینید خوشتان نمی آید
- دوست ندارید به الگو های رفتاری خودتان در گذشته فکر کنید
مطالعه بیشتر: درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد یا اکت چیست؟ (درمان اکت – ACT)
معرفی کتاب رفتار درمانی دیالکتیکی
کتاب های حوزه رفتار درمانی دیالکتیکی می تواند برای گروه های مختلفی از افراد مفید باشد مثل درمانگر هایی که می خواهند آن را بیاموزند، مراجعانی که می خواهند در مورد آن بیشتر بدانند یا صرفا کسانی که به موضوع DBT علاقه مندند. بهترین کتاب های رفتار درمانی دیالکتیکی عبارتند از:
- کتاب “رفتار درمانی دیالکتیکی” از مارشا لینهان
- کتاب “فنون رفتار درمانی دیالکتیکی” از شهربانو قهاری
- کتاب “تکنیک های رفتار درمانی دیالکتیکی” از متیو مک کی
- کتاب “ساختن زندگی ای که ارزش زیستن دارد” از مارشا لینهان
آیا رفتار درمانی دیالکتیکی علمی است؟
برای اولین بار در سال ۱۹۹۱ رفتار درمانی دیالکتیکی به عنوان روشی علمی و آزمایش شده معرفی شد. در این پژوهش حدود یک سال برای زنان با اختلال شخصیت مرزی از DBT استفاده کردند و تاثیرات بسیار مثبتی مشاهده شد. در این نوع درمان مراجعان با اشتیاق بیشتری درمان را ادامه می دهند و نسبت به آن تعهد بیشتری دارند. پس از این پژوهش نیز، اثربخشی رفتار درمانی دیالکتیکی بر اختلالات دیگر نیز ثابت شد و DBT را به روشی علمی و تایید شده تبدیل کرد.
سوالات متداول
در این بخش سعی کرده ایم به سوالات رایج شما در این زمینه پاسخی خلاصه بدهیم.
آیا رفتار درمانی دیالکتیکی تاثیر دارد؟
بله، رفتار درمانی دیالکتیکی نوعی درمان موثر به حساب می آید. اثربخشی رفتار درمانی دیالکتیکی بر بسیاری از اختلالات مانند اختلال شخصیت مرزی، دو قطبی، افسردگی و … ثابت شده است.
آیا رفتار درمانی دیالکتیکی برای من مناسب است؟
تنها کسی که می تواند به شما بگوید رفتار درمانی دیالکتیکی به درد شما می خورد یا نه، یک متخصص است. اثربخشی هر درمان به نوع علائم، هدف نهایی شما و … بستگی دارد که بهتر است همه این ها توسط متخصص بررسی بشود.
رفتار درمانی دیالکتیکی چند جلسه طول می کشد؟
برای هر کس با توجه به شرایطی که دارد، پروسه درمان درمان دیالکتیکی متفاوت است. با این حال گفت یک دوره نسبتا کاربردی و موفق از DBT معمولا ۶ ماه طول می کشد که هر هفته شامل یک جلسه روان درمانی فردی و روان درمانی گروهی است.
رفتار درمانی دیالکتیکی برای چه اختلالاتی استفاده می شود؟
طیف زیادی از اختلالات وجود دارند که رفتار درمانی دیالکتیکی در درمان آن ها موفق بوده است، مانند اختلال شخصیت مرزی، دو قطبی، افسردگی، اختلال پس از سانحه، اختلال بیش فعالی و نقص توجه و …
منابع: Verywellhealth, clevelandclinic verywellmind, healthline, psychologytoday, webmd, healthdirect, everydayhealth
پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.
برای شخصیت مرزی خوبه خیلی