شخصیت شناسی چیست؟ معرفی روانشناسی شخصیت و تئوری های آن

روانشناسی شخصیت و شخصیت شناسی یا personality psychology مطالعه چگونگی رشد شخصیت و یکی از بزرگترین و محبوب ترین شاخه های روانشناسی است. محققان در زمینه شخصیت شناسی تلاش می کنند تا درک بهتری از چگونگی تأثیر شخصیت بر افکار و رفتارهای ما داشته باشند. شخصیت همه چیز را، از روابط شما گرفته تا نحوه زندگی شما را تحت تاثیر قرار می دهد. درباره چیستی شخصیت، نظریه های پیرامون رشد آن، نحوه آزمایش های شخصیت شناسی، رشته روانشناسی شخصیت و اختلال شخصیت در این مطلب صحبت خواهیم کرد.

روانشناسی شخصیت همچنین به متخصصان سلامت روان کمک می کند تا اختلالات مربوط به شخصیت مانند اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت خودشیفته را درک کنند. شخصیت شناسی همچنین به روانشناسان اجازه می دهد تا پیش بینی کنند که افراد چگونه به موقعیت های خاص و انواع چیزهایی که ترجیح می دهند و برایشان ارزش قائل هستند، واکنش نشان می دهند.

به گفته انجمن روانشناسی آمریکا، مطالعه شخصیت بر دو حوزه اصلی تمرکز دارد. اولین مورد شامل مطالعه چگونگی تفاوت افراد از نظر ویژگی های مختلف شخصیتی است. دومی بر درک چگونگی عملکرد بسیاری از جنبه های مختلف شخصیت در کنار هم برای ایجاد یک کل منسجم متمرکز است.

روانشناسی شخصیت چیست؟

از ارسطو گرفته تا زیگموند فروید و آبراهام مزلو، نظریه ها و مفاهیم بی شماری برای شناخت شخصیت ارائه شده است. در طول تاریخ، این ذهن‌های بزرگ و دیگر افراد این حوزه، نه تنها به دنبال پاسخ به سؤالاتی در مورد اینکه شخصیت چیست و چگونه می‌توان آن را به بهترین نحو توصیف کرد، بلکه همچنین علت تفاوت‌های شخصیتی، نیز پاسخ دهند.

روانشناسی شخصیت شاخه ای از روانشناسی است که بر درک جنبه های مختلف شخصیت انسان تمرکز دارد. روانشناسی شخصیت رشته علمی است که به مطالعه سیستم شخصیت می پردازد. شخصیت شناسی در روانشناسی به دنبال درک الگوهای روانشناختی اصلی یک فرد و چگونگی بیان آن الگوها در زندگی یک فرد و عواملی است که باعث ایجاد ویژگی های شخصیتی مختلف می شود. همچنین؛ درک، تشخیص و درمان مشکلات شخصیتی که به عنوان اختلالات شخصیت شناخته می شوند، نیز از اهداف روانشناسی شخصیت است. روانشناسان شخصیت تحقیقات علمی در مورد شخصیت انجام می دهند و در مورد شخصیت آموزش می دهند.

بررسی نظریه های شخصیت

اکنون که کمی بیشتر در مورد اصول شخصیت می دانید، وقت آن است که نگاه دقیق تری به چگونگی مطالعه واقعی شخصیت انسان توسط دانشمندان بیندازیم. تکنیک های مختلفی در شخصیت شناسی و پژوهش های روانشناسی شخصیت استفاده می شود. هر تکنیکی نقاط قوت و ضعف خود را دارد.

روشهای تجربی
روش‌های تجربی روش‌هایی هستند که در آن محقق متغیرهای مورد علاقه را کنترل و دستکاری می‌کند و نتایج را اندازه‌گیری می‌کند. این علمی ترین شکل تحقیق است، اما تحقیقات تجربی هنگام مطالعه جنبه های شخصیتی مانند انگیزه ها، احساسات و انگیزه ها می تواند دشوار باشد. این متغیرها درونی، انتزاعی هستند و اندازه گیری آنها ممکن است دشوار باشد. روش تجربی به محققان اجازه می دهد تا به روابط علت و معلولی بین متغیرهای مختلف مورد علاقه نگاه کنند.

مطالعات موردی
مطالعات موردی و روش های خود گزارش دهی شامل تجزیه و تحلیل عمیق یک فرد و همچنین اطلاعات ارائه شده توسط فرد است. مطالعات موردی به شدت به تفاسیر مشاهده گر متکی است، در حالی که روش های خود گزارش دهی به حافظه فرد مورد علاقه بستگی دارد. به همین دلیل، این روش‌ها به شدت ذهنی هستند و تعمیم دادن آن به جمعیت بزرگ‌تر دشوار است.

تحقیقات بالینی
تحقیقات بالینی بر اطلاعات جمع آوری شده از بیماران بالینی در طول دوره درمان متکی است. بسیاری از نظریه های شخصیت مبتنی بر این نوع تحقیقات هستند، اما از آنجایی که افراد مورد تحقیق منحصر به فرد هستند و رفتار غیرعادی از خود نشان می دهند، این تحقیق به شدت ذهنی است و تعمیم آن دشوار است.

نظریه های روانشناسی شخصیت و شخصیت شناسی

نظریه های شخصیت نتیجه فرضیه ها، آزمایش ها، مطالعات موردی و تحقیقات بالینی است که توسط دانشمندان در زمینه روانشناسی شخصیت و رفتار انسانی هدایت می شود. شخصیت مجموعه منحصر به فرد شما از رفتارها، تجربیات، احساسات و الگوهای فکری است که شما را می سازد. در حالی که شخصیت ممکن است در طول زمان تغییر کند، پس از یک سن خاص در طول زندگی شما نسبتاً ثابت می ماند.

نظریه های شخصیت به دنبال پاسخ به این هستند که چرا ویژگی های خاص در یک فرد نسبت به فرد دیگر رشد می کند یا اصلاً به وجود می آید. هدف این است که شناسایی کنیم چه چیزی باعث می شود همه افراد در آن واحد بسیار شبیه و متفاوت باشند.

نظریه شخصیت روانکاوی

زیگموند فروید با پیشنهاد خود از  نهاد (id)، خود (ego)، فرا خود (super ego) پایه و اساس نظریه های شخصیت روان پویشی را بنا نهاد. فروید این سه بخش از ذهن را اساس شخصیت انسان می دانست. به گفته فروید، این مفاهیم می توانند رفتار فرد را توضیح دهند. نهاد در مورد انگیزه های غریزی و احساسی شماست، در حالی که ایگو تمام جوانب مثبت و منفی واقعیت را می سنجید. سوپرایگو اما به دنبال اعمال هنجارهای اجتماعی، قوانین و سایر ارزش های شخصی بود که در نهایت شما را تشویق می کرد بر اساس باورهای اصلی خود عمل کنید.

بعدها، در بخش رشد شخصیت روانی-جنسی نظریه فروید، او توضیح داد که چگونه یک فرد به آن باورها و ایده آل ها می رسد. فروید فکر می کرد که تجربیات دوران کودکی مهم ترین نقش را در چگونگی رشد شخصیت ایفا می کند. او گفت که زندگی اولیه با پنج مرحله روانی-جنسی بر اساس احساس لذت در مناطق جنسی تعریف می شود، فروید پیشنهاد کرد که در هر مرحله یک تعارض رشدی وجود دارد. اگر با موفقیت بر آن غلبه کنید، وارد مرحله بعدی توسعه خواهید شد:

1. دهانی: رفلکس های دهان و مکیدن
2. مقعدی: کنترل مثانه و روده
3. آلتی: دستگاه تناسلی و شناسایی جنسیت
4. نهفتگی: تمایلات جنسی نهفته است و به مهارت های اجتماعی فضا می دهد
5. تناسلی: تمایلات جنسی بالغ و علاقه و گرایش جنسی مشخص

نظریه های صفات

نظریه صفات یکی از محبوب ترین انواع نظریه های شخصیت و شخصیت شناسی است. این نظریه شخصیت شناسی پیشنهاد می کند که شخصیت افراد با توجه به اینکه صفات شخصیتی اصلی غالب تر است، متفاوت است. در این دیدگاه، هر صفت به عنوان یک طیف دیده می شود.

برای مثال مهربانی را در نظر بگیرید. به جای اینکه این را به عنوان یک ویژگی شخصیتی مطلق در نظر بگیرید؛ هرکسی در جایی روی طیف مهربانی قرار دارد و در مقایسه با دیگران مهربان تر هستند. یکی از شناخته‌شده‌ترین تئوری‌های صفات، نظریه پنج عاملی است که به عنوان بیگ فایو نیز شناخته می‌شود، که توسط دونالد دبلیو فیسک ارائه شده است. دیگر تئوری های صفت شناخته شده عبارتند از آنهایی که گوردون آلپورت، ریموند کتل و هانس آیزنک توسعه دادند. نظریه بیگ فایو بیان می کند که شخصیت از پنج ویژگی متمایز تشکیل شده است و هر صفت دامنه ای دارد که از یک سر طیف به طرف دیگری می رود و هر فرد در جایی در امتداد آن محدوده قرار می گیرد:

1. توافق پذیری
2. وظیفه شناسی
3. برون گرایی
4. روان رنجوری
5. گشودگی به تجربه

نظریه های انسان گرایانه

رویکرد انسان گرایانه به نظریه های شخصیت شامل درک نه تنها رفتار و الگوهای فکری، بلکه همچنین درک آن چیزی است که افراد معتقدند به زندگی آنها معنا می بخشد. نظریه‌های شخصیت شناسی انسان‌گرایانه پیشنهاد می‌کنند که شخصیت یک فرد به شدت به آنچه در مورد خود فکر می‌کند بستگی دارد – اینکه او چه کسی است.

برای مثال، سلسله مراتب نیازهای مزلو نشان می‌دهد که شخصیت نتیجه این است که کسی بتواند نیازهای اساسی مانند ایمنی، عزت نفس و احساس تعلق را برآورده کند یا نکند. کارل راجرز مفهوم خودشکوفایی را بررسی کرد. این نظریه ادعا می کند که افراد به دلیل نیازشان به رشد شخصی هدایت می شوند. تلاش برای یادگیری و رشد چیزی است که شخصیت یک فرد را ساختار می دهد.

نظریه های زیست شناختی شخصیت

رویکردهای بیولوژیکی نشان می دهد که ژنتیک مسئول شخصیت است. در بحث کلاسیک طبیعت در مقابل تربیت، نظریه های بیولوژیکی شخصیت در کنار طبیعت قرار می گیرند.

تحقیقات در مورد وراثت‌پذیری نشان می‌دهد که بین ژنتیک و ویژگی‌های شخصیتی ارتباط وجود دارد. مطالعات دوقلوها اغلب برای بررسی این که کدام ویژگی‌ها ممکن است با ژنتیک مرتبط باشند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مثال، محققان ممکن است به تفاوت‌ها و شباهت‌ها در شخصیت دوقلوهایی که با هم بزرگ شده‌اند در مقابل آنهایی که جدا از هم بزرگ شده‌اند بررسی  کنند.

یکی از شناخته شده ترین نظریه پردازان زیست شناسی هانس آیزنک بود که جنبه های شخصیت را به فرآیندهای بیولوژیکی مرتبط می کرد. آیزنک استدلال کرد که شخصیت تحت تأثیر هورمون استرس کورتیزول است. بر اساس نظریه او، درونگراها برانگیختگی قشر مغزی بالایی دارند و از تحریک اجتناب می کنند، در حالی که برونگراها برانگیختگی قشر مغزی پایینی داشتند و برانگیختگی اشتیاق دارند.

نظریه های تکاملی

چارلز داروین اولین بار مفاهیم تکامل و انتخاب طبیعی را در اواسط دهه ۱۸۰۰ معرفی کرد. کار او جرقه زمینه ای از زیست شناسی تکاملی را برانگیخت. بعدها، دانشمندان دیگر مقدمات داروین را برای توضیح رفتار انسان بررسی کردند. بر اساس این چارچوب از نظریه های تکاملی، شخصیت انسان در درجه اول نتیجه ژن ها و مفیدترین صفات است.

در نهایت، تئوری تکاملی بیان می‌کند که ویژگی‌های شخصیتی که شانس اجداد شما را برای بقا افزایش می‌دهند، ویژگی‌هایی هستند که ممکن است امروز در هسته شخصیت خود داشته باشید. مثلا ترس شما از مارها ممکن است غریزی به نظر برس د، اما تئوری تکاملی بیان می‌کند که ممکن است این ترس ناشی از یادگیری اجداد شما باشد که مارها می‌توانند خطرناک باشند.

نظریه های رفتاری شخصیت

از نظریه پردازان رفتاری می توان به اسکینر و واتسون اشاره کرد. نظریه‌های رفتاری نشان می‌دهند که شخصیت نتیجه تعامل بین فرد و محیط است. نظریه‌پردازان رفتارگرا رفتارهای قابل مشاهده و اندازه‌گیری را مطالعه می‌کنند و نظریه‌هایی را که افکار، حالات و احساسات درونی نقش دارند، زیرا اینها قابل اندازه‌گیری نیستند را رد می‌کنند. به گفته نظریه پردازان رفتاری، شرطی سازی (پاسخ های رفتاری قابل پیش بینی) از طریق تعامل با محیط ما اتفاق می افتد که در نهایت شخصیت ما را شکل می دهد.

شخصیت شناسی از روی چهره ممکن است؟

شخصیت شناسی از روی چهره، دیدگاه کامل و لزوما صحیحی به شما از فرد نمی دهد. از چهره فرد شاید بتوان هیجانات او را طبق شرایط حدس زد اما برای شخصیت شناسی باور ها و ویژگی های فرد نیز باید مورد بررسی قرار گیرد. لذا شخصیت شناسی از روی چهره یا نگاه نمی تواند اطلاعات دقیقی از شخصیت طرف مقابل را آشکار کند.

تست شخصیت شناسی

برای مطالعه و اندازه گیری شخصیت، روانشناسان تست های شخصیت شناسی، ارزیابی ها و فهرست های شخصیتی را توسعه داده اند. این تست ها به طور گسترده ای در تنظیمات مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. به عنوان مثال، شاخص نوع معروف Myers-Briggs (MBTI) اغلب به عنوان یک ارزیابی غربالگری قبل از استخدام استفاده می شود. برخی دیگر از تست های شخصیت شناسی معروف عبارتند از: تست نئو، تست شخصیت شناسی کتل، تست MMPI، تست آیزنک، تست دیسک، تست میلون و تست انیاگرام.

تست های شخصیت شناسی دیگر می تواند برای کمک به افراد در یادگیری بیشتر در مورد جنبه های مختلف شخصیت خود استفاده شود. برخی از تست ها به عنوان ابزار غربالگری و ارزیابی برای کمک به تشخیص اختلالات شخصیت یا مشاوره پیش از ازدواج استفاده می شوند. به دست آوردن درک بهتر از شخصیت شما می تواند در بسیاری از جنبه های زندگی شما مفید باشد. به عنوان مثال، روابط با دوستان، خانواده و همکاران ممکن است زمانی بهبود یابد که متوجه شوید که با دیگران خوب کار می کنید یا باید زمانی را برای تنهایی اختصاص دهید.

تست های شخصیت شناسی غیررسمی می توانند سرگرم کننده باشند و ممکن است بینشی در مورد ترجیحات و ویژگی های شما ارائه دهند، اما فقط تست های شخصیتی که توسط متخصصان آموزش دیده و واجد شرایط انجام می شود باید به عنوان ارزیابی رسمی یا برای تشخیص استفاده شوند.

اختلالات شخصیت

روانشناسان شخصیت همچنین علاقه مند به مطالعه مشکلات شخصیتی هستند که ممکن است ایجاد شود. اختلالات شخصیت به عنوان اختلالات روانی مزمن و فراگیر شناخته می شود که می تواند به طور جدی بر افکار، رفتارها و عملکرد بین فردی فرد تأثیر بگذارد. نسخه فعلی راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) 10 را فهرست می‌کند:

1. اختلال شخصیت پارانوئید
2. اختلال شخصیت اسکیزوئید
3. اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
4. اختلال شخصیت ضد اجتماعی
5. اختلال شخصیت مرزی
6. اختلال شخصیت خودشیفته
7. اختلال شخصیت نمایشی
8. اختلال شخصیت وسواسی اجباری
9. اختلال شخصیت وابسته
10. اختلال شخصیت اجتنابی

تعدادی از عوامل از جمله ژن‌ها، فرآیندهای فیزیولوژیکی، رویدادهای آسیب‌زا، تأثیر فرهنگی و تجربیات دوران کودکی می‌توانند در ایجاد اختلال شخصیت نقش داشته باشند. اگرچه زندگی با یک فرد مبتلا به اختلال شخصیت می تواند دشوار باشد و معمولا مقاوم به درمان هستند، اما این شرایط را می توان با حمایت یک روانشناس خوب در تهران مدیریت کرد.

رشته روانشناسی شخصیت در ایران در تعدادی از دانشگاه های دولتی و آزاد در مقطع ارشد و بالاتر ارائه می شود. بسیاری از روانشناسان شخصیت در دانشگاه ها کار می کنند، جایی که درس های روانشناسی شخصیت و حوزه های مرتبط را تدریس می کنند و در مورد شخصیت و چگونگی تأثیر آن بر زندگی افراد تحقیق می کنند.گروه دیگری از روانشناسان شخصیت در محیط های سازمانی کار می کنند، آنها ممکن است در بخش های منابع انسانی فعالیت کنند. در چنین نقش‌هایی، آنها ممکن است ویژگی‌های شخصیتی خاصی را که به افراد کمک می‌کند در یک شغل خاص با موفقیت کار کنند، بررسی کنند یا نتایج تست شخصیت شناسی کارکنان را تحلیل کنند. روانشناسان شخصیتی می توانند به عنوان مشاور سازمان ها کار می کنند و به انتخاب و حفظ پرسنل کلیدی کمک کنند.

منابع: verywellmind, psychcentral, positivepsychology, psychologytoday