تاب آوری چیست و چرا به آن نیاز داریم؟

چگونه در شرایط سخت زندگی استقامت داشته باشیم؟

آیا در اطرافتان فردی را سراغ دارید که علی رغم مواجهه با شرایط سخت و دشوار زندگی، استوار باقی مانده و به موفقیت های بزرگی دست یافته؟

اگر برایتان جالب است بدانید وجود کدام ویژگی روانشناختی به شما کمک می‌کند تا در دوره های سخت زندگی به خوبی بتوانید از پس مسائل بربیاید و دچار مشکلات ثانویه نشوید، خواندن مقاله زیر کمک کننده خواهد بود.

نویسنده: دکتر محمد همتی، روانشناس و استاد دانشگاه

 مفهومی روان شناختی که قصد دارد افراد بدانند چگونه با شرایط غیر منتظره کنار بی آیند و علاوه بر  بالا بردن توانایی تحمل و سازگاري هنگام مواجه با مسائل، شخص باید بتواند سلامت روانی اش را حفظ کند. تاب آوري فرد را تا حدی توانمند می‌کند که نه تنها در برابر مشکلات آسیب ندیده بلکه از این شرایط در جهت رشد و شکوفایی شخصیتی اش بهره نیز ببرد. روان شناس ها همیشه توصیه به تقویت این ویژگی در افراد دارند. تاب آوری به این معنا نمیباشد که فرد زندگی اش را بدون تجربه درد و استرس بگذراند، بلکه با دارا بودن این ویژگی انسان می‌تواند زندگی اش را پس از حوادث مصیبت بار بازسازی کند و دوباره به زندگی باز گردد. این انعطاف پذیری با کار کردن روی اثر های استرسی ناشی از حوادث دردناک بعد از تجربه و گذر از آنها بدست می آید و مهم ترین اثر ناشی از تاب آوري، ارتقاء توانمندی افراد به گونه اي است که می‌توانند نیازهای اولیه انسانی را رفع کنند، این نیازها عبارتنداز:

• احساس هویت 

• کارآمد بودن
• قدرت تصمیم گیري
• هدف گذاري 
• باور به آینده

رشد تاب آوری اگر درمسیر درستی پیش رود موجب پدید آمدن مهارت هایی همچون خود مدیریتی در فرد می‌گردد.

مفهوم تاب آوری بجز زندگی شخصی افراد در حوادث مختلف مربوط به موارد اداره‌ی حکومت ها، مسائل اقتصادی و اپیدمی بیماری ها مثل شرلیط فعلی ویروس کرونا در دنیا و… هم کاربرد دارد.

تاب آوری (Resiliency)

یکی از ویژگی ها و توانمندی های مهم روانشناختی که امروزه مورد توجه روانشناسان است، تاب آوری است.

در پزشکی و روان­شناسی، تاب ­آوری نشانگر مقاومت جسمانی، ترمیم خودبخودی و توانایی برقراری دوباره آرامش هیجانی در موقعیت­ های استرس ­آور است.

بسیاری از فشارها و مشکلاتی که تجربه می‌کنیم ناشی از عواملی است که تغییر آنها در کنترل ما نیست.

بنابراین، لازم است توانایی خود را برای تحمل شرایط سخت افزایش دهیم.

تاب­ آوری به این معنی است که با وجود آنکه برخی از افراد با عوامل خطر و شرایط سخت متعددی روبرو می‌شوند و در نتیجه، احتمال بروز اختلال در آنها بیشتر است، ولی دچار اختلال نمی‌شوند.

تاب ­آوری سپر بلای افراد در معرض خطر است و آنها را در برابر آثار سوء مواجهه با عوامل خطر محافظت می‌­کند.

به نوعی، یک خودداری سازگارانه فردی در مقابله با مشکلات است.

اساساً تاب­ آوری به توانایی شخص در تغییر رفتار، در زمان­ های پریشانی اشاره دارد. افراد تاب آور، می‌­توانند با چالش­ ها روبرو شوند و مشکلات را به عقب برانند زیرا آنها آمادگی مواجهه با سختی­ ها را دارند.

روش های مختلف برای تاب آوری

• عزت نفس:
  نقش عزت نفس در کنار آمدن با استرس هاي زندگی قابل اهمیت است. اگر توانمندی های خود را بشناسید و به آنها باور داشته باشید هنگام مسائل و مشکلات بهتر می‌توانید از آنها بهره ببرید.
• هدفمند بودن در زندگی و رسالت داشتن :
  برای زندگی تان رسالتی تعریف کرده و معنا و هدف برای مسیر زندگی خود مشخص کنید، افراد بی هدف که رسالت و معنای زندگی شان را پیدا نکرده اند. بیشتر از بقیه افراد در هنگام مواجه با مشکلات خود را می‌بازند و انگیزه فعالیت را از دست داده و عقب نشینی کرده و دست از فعالیت و زندگی می‌کشند.
• روابط اجتماعی گسترده داشته باشید و روابط دوستی تان را تقویت کنید:
  داشتن رابطه های اجتماعی و عاطفی اصولی و پایدار در سلامت روحی انسان نقش اساسی دارد. چرا که در موارد بحران داشتن روابط دوستانه به عنوانه پشتوانه ای محکم باعث سهولت عبور از مشکلات و دوباره بازیافتن خود می‌شود.

• خودتان را با شرایط زندگی وفق دهید:
  بدین معنا که همواره در جهت و مسیر زندگی که دائما در حال تغییر و فراز و نشیب است؛ شما هم خودتان را تغییر داده و در برابر تغییرات انعطاف پذیر باشید. در غیر این صورت دائما ترس مواجه شدن با مسائل زندگی همراه شما خواهد بود.

• برنامه غذایی سلامت داشته باشید:
  سلامتی جسم شما در سلامتی روان تان تاثیر مستقیم دارد؛ بنابراین ورزش و تناسب اندام و تغذیه سالم را همیشه در اولویت زندگی تان داشته باشید.

• در خودتان مهارت های کاربردی برای مواجه با مشکلان را پرورش دهید:
  اینگونه هنگام مواجه با بحران غافلگیر نمی شوید و از قبل در آرامش راهکار هایی مناسب برای آن کنار گذاشته اید و قطعا اینگونه برخورد کار آمد تری در موارد حساس خواهید داشت.

• دیدگاه مثبت به زندگی داشته باشید:
  خوش بینی در کنار واقع بینی، درک شما نسبت به مسائل را مناسب تر کرده و باعث میشود هوشمندانه و با انگیزه قوی تر عمل کنید.

• سرگرمی ها و دلبستگی های مثبت داشته باشید:
  سعی کنید در فعالیت های گروهی متناسب با روحیه شخصی تان شرکت کرده و عضو گروه های دلخواه شوید تا پویا باشید. در کلاس های هنری، ورزشی و…شرکت کنید.

• معنویت تان را بالا ببرید:
  افراد با سطح ایمان بالا در مشکلات علاوه بر اینکه امید شان را از دست نداده و برای حل مشکل به تلاش شان ادامه می‌دهند؛ احساس امنیت بالایی به خاطر پشتوانه ی الهی که در زندگی احساس می‌کنند دارند و راحت تر از سایرین از مصائب عبور می‌کنند.

ویژگی افراد با تاب آوری بالا

عموما چند دسته ویژگی اصلی به افراد تاب آور نسبت داده میشود
اول:
خودشان را دوست دارند و وجودشان شان را با تمام نکات مثبت و منفی بصورت تمام و کمال به عنوان شخصیتی ارزشمند پذیرفته اند و سعی در اصلاح ویژگی های منفی وجودی شان داشته و اینکه با آن بُعد شخصیتی‌شان  که نمی توانند آن را اصلاح کنند
با واقع بینی برخورد کرده و وجودش را  کتمان نمی‌کنند؛ بلکه سعی در کنار آمدن با آن دارند. برای پرورش این ویژگی در وجوتان می‌توانید کتابهایی مانند: نیمه ی تاریک وجود اثر دبی فورد، را مطالعه کرده و تا حد زیادی به توانایی پذیرش وجود خود بصورت تمام و کمال برسید
دوم:
مهارت حل مسئله، انعطاف پذیری، تاب آوری ذهنی، توان تجزیه تحلیل بالا، واقع بینی توأم با خوش بینی، نگرش مثبت، امید به آینده، و هدفمندی آنها را به افرادی تبدیل کرده که برای سخت ترین مسائل هم تدبیری پیدا می‌‌کنند و هیچ مشکلی در زندگی نمی‌تواند آنها را دچار تردید کرده واز حرکت رو به جلو وا داشته و متوقف سازد.
سوم:
این افراد از کفایت اجتماعی بالایی برخوردار بوده یعنی مهارت های اجتماعی لازم برای انواع ارتباطات را دارا بوده و با استراتژی های همچون خوش رفتاری و شوخ طبعی تمامی روابط شان را مدیریت میکنند تا در مواقع لازم بتوانند از آن روابط پشتیبانی بگیرند. البته که خودشان هم در روابط گوش شنوا و همراه خوبی برای افراد مقابل هستند و همواره احترام طرفین را حفظ می‌کنند درنتیجه روابط محکم و پایداری را برای خود ایجاد کرده و احساس قدرت و آرامش دارند.
چهارم:
بدلیل همدلی که در روابط شان از خود نشان می دهند به هم پیوستگی اجتماعی و احساس تعلق به افراد پیدا می‌کنند، و تعلق به گروه ها و نهاد های اجتماعی برایشان حاصل می‌شود.

تحقیقات نشان می‌­دهند که افراد تاب ­آور، چند ویژگی مشترک دارند.

 این ویژگی ­ها عوامل محافظتی هستند که پیامدهای مثبت را به دنبال دارند.

دانشمندان معتقدند که افراد در حالت استرس از روش­ های مختلفی برای رسیدن به تاب­ آوری بهره می‌جویند، از جمله:

•  سخت­ رویی
•  داشتن دید مثبت نسبت به خود
•  سر­پوش گذاشتن بر مشکلات
• داشتن احساسات مثبت یا خنده رویی

با بررسی منابع می‌­توان عوامل مؤثر در تاب­ آوری را به این صورت توضیح داد:

عوامل شخصیتی موثر بر تاب آوری:

یک بازنگری از ادبیات پژوهشی نشان داده است که صفات شخصیتی مانند خودتنظیمی، عزت نفس، مهارت های حل مسئله، مهارت های بین فردی و اجتماعی خوب، تعهد مذهبی و سخت رویی در آزمودنی های تاب آور چشم گیر است و رفتار آن ها تحت کنترل منبع درونی می‌­باشد.

• خودتنظیمی

یک ظرفیت فردی برای استفاده از استعداد­های شخصی است زمانی که فرد یک استرس مزمن یا آسیب را تجربه می‌کند.

• عزت نفس

یک حالت هیجانی است که از نوعی خود­فهمی در مورد کفایت شخصی خود توسط دیگران و شناسایی آن منبعث می‌شود. اگرچه عزت نفس در مواردی از جوانان محافظت می‌کند، با این وجود در موارد دیگر این گونه نیست. شواهدی موجود نیست که کار کردن روی عزت ­نفس به تنهایی می‌تواند رفتارهای پر خطر را کاهش دهد.

طرح درمانی افزایش اعتماد به نفس در پنج جلسه

• مهارت­های حل مسئله و توانائی­های ذهنی خوب و توسعه یافته

فرد تاب ­آور لزوماً از لحاظ ذهنی با استعداد نیست، بلکه از مهارت­ های حل مسئله خوب نیز برخوردار است. این مهارت­ های ذهنی به او کمک می‌کند تا بتواند هنگامی که قسمت­ هایی از زندگی ­اش آشفته شده است، تکانه­ های خود را کنترل کرده و تمرکز خود را حفظ کند.

• مهارت های بین فردی و اجتماعی خوب

جوانان تاب ­آور شخصیت­ هایی دارند که روابط حمایتی را جذب و حفظ می­ کند. آموزش مهارت­ های اجتماعی، به ویژه آموزش به نوجوانان که یاد بگیرند که در مقابل فشارهای همسالان و درگیر شدن در رفتارهای پر خطر مقاومت کنند، نقش به سزایی در جلوگیری از فعالیت­ های زود هنگام جنسی، سیگار کشیدن و مصرف ماری­ جوآنوا دارد.

• تعهد مذهبی

مجهز بودن جوانان به یک احساس امنیت و تعلق به منبعی لایزال، باوری است که زندگی آن­ها را معنا می‌­بخشد و به آن­ها اعتماد می‌دهد تا در مواقع سختی، تاب بیاورند.

• کنترل درونی و بیرونی یا منبع کنترل

رفتارهای مختلف افراد بر این مبنا بنا شده که آیا آنها در شکست ­ها و موفقیت­ هایشان نقش دارند (منبع کنترل درونی ) یا عوامل خارجی مانند شانس، اقبال یا اشخاص دیگر در آن مورد مؤثر هستند (منبع کنترل بیرونی).

• سخت رویی (Hardiness) یا تحمل پذیری روان شناختی

این اصطلاح در مورد افرادی به کار می رود که ظرفیت مقاومت در برابر تأثیرات منفی استرس را دارا می‌باشند. سخت رویی یک صفت شخصیتی است که به کرات ثابت شده است که می‌تواند تاب ­آوری را در شرایط مختلف استرس ­زا تقویت کند.

افراد “سخت رو” حس شدیدی از تعهد در زندگی و کار دارند. آنها بر خود تسلط دارند و از چالش های زندگی استقبال می‌کنند و از آنها نمی‌هراسند. این افراد تعاملی فعال با دیگران داشته و به جای فرار از مشکلات، آن­ها را رفع می‌کنند و گفته می‌شود این چنین رفتارهایی تأثیرات مخرب استرس را کمتر می‌­کنند.

• ترسیم هیجانات مثبت

مطالعات مختلف نشان دادند که داشتن احساسات خوب نشانگر تاب­ آوری است.

عوامل محیطی نیز، بر تاب آور شدن افراد اثرگذار است.

عوامل محیطی موثر بر تاب آوری افراد

عواملی شامل کیفیت و کمیت خانواده ­ها، حمایت دوستان و  منابع اجتماعی، پیوندهای مذهبی، تأثیرات فرهنگی را بر تاب­ آوری موثرند.

 افرد می‌­توانند مهارت­ های حل مسئله را از خانواده خود بیاموزند.

 وجود چهار ویژگی در خانواده در حل مسئله مؤثر است:

•  خانواده ­هایی که مشکلات را به موقع تشخیص می‌­دهند
• می‌پذیرند که مشکلات بخشی طبیعی از زندگی است و نشانه ضعف نیست
• همه اعضا با هم برای حل مشکل تلاش می‌کنند
• درحالیکه سایر اعضاء خانواده نظرهای خود را بیان می‌­کنند، نقش رهبری را به والدین محول می‌­کنند.

خانواده­ هایی که برای هدف مشترکی دور هم جمع می‌شوند، برای حل مشکلات با هم تلاش می‌کنند، برای یکدیگر احترام قائل هستند و نقش خوبی را ایفا می‌­کنند، در ارتقاء تاب ­آوری به اعضای خانواده خود کمک می‌کنند.

سوالات متداول 

آیا تاب آوری صفتی ذاتی است یا می‌توان آن را در خود ایجاد کرد؟

این ویژگی از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و در برخی قوی تر و برخی ضعیف تر است. و اینکه قابلیت  آموزش پذیری را دارا می باشد. بنابراین  با انجام یک سری تمرین می‌توان این صفت را در خود ایجاد کرده و یا اینکه آنرا تقویت نمود.

انواع تاب آوری چیست؟

تاب آوری در تمامی ابعاد زندگی و مدیریتی جایگاه دارد و قابل برسی می باشد؛ برای مثال:

• تاب آوری جامعه
• تاب آوری احساسی
• تاب آوری جسمی
• تاب آوری روانشناختی
  

تکنیک های افزایش تاب آوری چیست؟

هدفگذاری و تعیین رسالت فردی، تقویت روابط، مثبت اندیشی، پویایی در روابط اجتماعی و…

مولفه های تاب آوری چیست؟

سه مولفه شناختی، هیجانی و رفتاری دارد.

نویسنده : دکتر محمد همتی – روانشناس

پزشک خوب، سامانه آنلاین رزرو از روانشناس و روانپزشک و سایر تخصص های پزشکی است که به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در کوتاه ترین زمان و در نزدیکی محل زندگی خود پیدا کرده و وقت خود را به صورت “آنلاین” رزرو نمایید.